Fraai Lawaai. Werkboek voor een goede samenwerking tussen leerkrachten groep1 t/m 4 en de AMV docent

Transcriptie

1 Fraai Lawaai Werkbek vr een gede samenwerking tussen leerkrachten grep1 t/m 4 en de AMV dcent

2 Inhudspgave 1. Inleiding pagina 3 2. Intrductie cöperatief leren in muziek pagina Uitspreken van verwachtingen pagina 6 4. Een gezamenlijk perspectief p samenwerken pagina 7 5. Vijf vrwaarden bij samenwerkend leren pagina 7 6. Vlledige instructie pagina 8 7. Kennis, vaardigheden, inzicht en attitude bij muzieknderwijs pagina 9 8. Vrmen van intervisie pagina Caching n the Jb: c-teaching pagina Pedaggische kracht pagina Niveaus van interactie pagina Fasen van betrkkenheid pagina Reflectie: 4 vragen tt nadenken pagina Tps en tips pagina Feedback geven en ntvangen pagina Muziekles start al bij de instructie pagina Leerdelen beschrijven pagina Tussenstand bepalen: schaalscre pagina Kippenvel mment pagina 22 Bijlagen: cöperatieve werkvrmen muzieknderwijs 20. Bespreken en herkennen van geluidsfragmenten pagina Verklanken en nteren van grafische ntatie: pagina Snel langzaam pagina Hg laag pagina Praktische werkvrmen met echte instrumenten pagina Brnvermeldingen pagina Clfn pagina 47 1

3 Inleiding In een tijd waarin de fcus van het nderwijs ligt p vakken als taal en rekenen blijkt het juist ndig m extra aandacht te vragen vr muzieknderwijs p de basisschl. Leerkrachten merken in de klas wat het met leerlingen det: ze wrden er rustiger van, scialer f het is gewn een lekkere uitlaatklep tussen de lessen dr. Hiermee is muzieknderwijs meer dan alleen muziek maken met elkaar. Een prject als Fraai Lawaai levert een belangrijke bijdrage in de muzikale en sciale ntwikkeling van kinderen. Eén van de uitgangspunten van Fraai Lawaai binnen de nderbuw is een krachtige samenwerking tussen muziekdcent en nderbuw leerkracht met als del dat de leerkracht nieuwe muzikale vaardigheden en werkvrmen krijgt aangereikt van de muziekdcent. De inhud van de muzieklessen wrden vrmgegeven via de methde Met je Den Muziek. Deze reader is geschreven als handleiding m een effectieve samenwerking tt stand te brengen tussen de muziekdcent en leerkracht. De reader is bedeld als lgbek én als inspirerende brn van infrmatie ten aanzien van succesvlle cöperatieve muzikale werkvrmen. De uitgangspunten van cöperatief leren p verschillende niveaus centraal: Cöperatief leren; he geef je dit (gezamenlijk) vrm in de praktijk? He vertaal je cöperatief leren naar het muzieknderwijs in de klas? He ziet de samenwerking er uit tussen de muziekdcent (vakspecialist) en de grepsleerkracht (generalist) zdat de kennisverdracht ptimaal is? In deze reader hebben we geprbeerd m niet alleen in te steken p het perspectief vanuit de muziekdcent f grepsleerkracht, maar juist vanuit de verbinding die ntstaat tijdens de Fraai Lawaai muzieklessen. Deze verbinding is een geznde vrwaarde m het prject Fraai Lawaai met elkaar tt een succes te maken en z de mtivatie van de leerlingen ten aanzien van muzieknderwijs te ptimaliseren. Uiteindelijk wrdt hiermee de weg vrij gemaakt vr het gericht ntwikkelen van talenten van kinderen. Maarten Nemagus, APS Wuter Helmig, Kubus 2

4 2. Intrductie cöperatief leren in muziek Kinderen werken graag samen. Ze leren van elkaar en nemen elkaars gedrag ver. Kinderen heven niet te leren m samen te werken. Het zit in hun natuur. Tch is de praktijk vaak anders. Veel kinderen greien p in (gezins)situaties die niet ged vr ze zijn. Samenwerken is daardr veel minder vanzelfsprekend. Het kind met immers vr zichzelf pkmen. In het nderwijs is ged te merken dat veel kinderen meite hebben met samenwerken. Het prject Fraai lawaai wrdt gehuden p schlen die in wijken staan waar veel gebrken gezinnen wnen. Kinderen uit gebrken gezinnen meten stap vr stap leren m samen te werken. Dit gaat met vallen en pstaan, maar dr er cnsequent aandacht aan te besteden is er wel verandering te zien. Cöperatief leren is een bijzndere vrm van samenwerken. Het is mgelijk m gebruik te maken van vele diverse werkvrmen, maar je kunt je k beperken tt een aantal duidelijke en ged werkende werkvrmen. Dr deze werkvrmen veel te herhalen, leren kinderen steeds beter m samen muziek te maken, samen p muziek te bewegen, te praten ver muziek etc. Wat is cöperatief leren dan precies? Frits Evelein beschrijft cöperatief leren als vlgt in zijn bek cöperatief leren in muziek : Cöperatief leren in muziek stimuleert ptimale muzikale interactie en creativiteit. De leerlingen wrden elkaars muzikale mdel en nemen deels deze taak van de leerkracht ver. Ze helpen elkaar bij het verwerven van muzikale vaardigheden en kennis. Cöperatief leren is veel zelf ntdekken, waarbij de dcent klaar staat m met krte instructies bij te sturen. Het is k veel den met weinig materiaal. Het is niet ndig m eerst muzieknten te kunnen lezen f ritmes te kunnen klappen. Ieder kind kan geluid maken. Dat geluid kun je rdenen en gerdend geluid is muziek. Deze pvatting is niet alledaags. Vlwassenen denken al snel aan mie klinkende resultaten als het m muzikaal nderwijs gaat. Kinderen denken niet in deze kaders. Zeker jnge kinderen zijn niet bezig met muziekstijlen f wat hrt en wat niet hrt. Als ze in kleine grepjes een krant krijgen en daar geluid mee mgen maken, is dit k musiceren in hun gen. Vanuit dit perspectief kun je kinderen eindels bezig laten zijn met muziek. Wanneer ze geluid gerdend hebben kun je ze dr middel van kaartjes eens vragen m dit hard f juist zacht pnieuw te spelen, f te kppelen aan emties. De mgelijkheden zijn eindels. Het is aan de dcent m te kijken welke pdrachten ged passen m het musiceren aan de gang te huden. Frits Evelein beschrijft in zijn bek cöperatief leren in muziek vier principes van cöperatief leren: simultane interactie, gelijkwaardige bijdrage van de teamleden, individuele aanspreekbaarheid en psitieve nderlinge afhankelijkheid. Simultane interactie betekent dat alle kinderen gelijktijdig interactief werken. Hierbij kan gedacht wrden aan de vlgende activiteiten in het grepsprces: luisteren naar elkaar, aan elkaar vrden, uitleggen, dingen vergelijken, cmbineren, tt een geheel maken en afwerken. Gelijkwaardige bijdrage betekent niet dat elk kind hetzelfde det (juist niet!) maar het betekent wel dat elk kind een bijdrage levert aan het prces en prduct. De teamleden mgen elkaar hierp aanspreken en de dcent met erp tezien dat dit ged verlpt. Individuele aanspreekbaarheid heeft heel veel met bvenstaande te maken. De rl van ieder kind is gelijkwaardig. Ieder kind is dus verantwrdelijk vr zijn/haar aandeel in het teamprces en het uiteindelijke prduct. Psitieve nderlinge afhankelijkheid binnen een grep is het laatste aspect. Iedereen is ndig m tt een ged resultaat te kmen. Als kinderen psitief gestimuleerd wrden kan er, zeker in de hgere 3

5 grepen een wij-gevel ntstaan in de grep. Dit gevel werkt als een mtr vr een gede samenwerking. Naast deze vier principes is er in de praktijk een telkens terugkerende vrm te ntdekken waarin de lessen gegten zijn. Elke les begint met een vrm van klassikale intrductie, waarna de kinderen zelf gaan ntdekken. Dit den ze individueel. Daarna gaan ze hun ntdekkingen delen met andere kinderen in teams van twee f drie. Daarna wrden de teams van twee samengevegd tt teams van vier kinderen. Dit zijn uiteindelijk de teams die de presentatie gaan verzrgen. Deze presentatie kan heel laagdrempelig en krt zijn. Elk kind heeft een eigen rl f taak binnen de grep. Deze taak krijgt het kind van de dcent. Dat gebeurt vlstrekt willekeurig dr middel van kaartjes. De dcent geeft een kaartje aan het kind en dat is de rl die het kind speelt in de grep. De dcent kan er k vr kiezen m de grep een aantal kaartjes te geven, waarna de grep zelf de rllen verdeelt. Mgelijke rllen zijn tijdbewaker, geluidsbewaker (zrgt ervr dat het vlume niet te hg is), dirigent, instrumentenmeester (zrgt ervr dat de instrumenten wrden gehaald en pgeruimd en is verantwrdelijk vr de behandeling van de instrumenten), kaartjesmeester (zrgt vr het beheren van de kaartjes, inclusief het pruimen aan het eind van de les), vrzitter, etc. Het zal duidelijk zijn dat in de hgere grepen (midden en bvenbuw) meer rllen kunnen wrden tegekend dan in de nderbuw. Daarnaast dient de dcent ged in te schatten wat de kinderen al aan kunnen in het prces van samenwerken. Leg hierbij de lat niet te laag, maar hud rekening met het sciale klimaat in een klas. De kaartjes wrden natuurlijk niet alleen gebruikt m rllen te te kennen. Ze kunnen k wrden gebruikt m emties aan een pdracht te kppelen, f verschillende parameters (hard/zacht, hg/laag, veel/weinig). Dr middel van plaatjes en tekeningen p de kaartjes kunnen kinderen wrden uitgedaagd m bezig te zijn met betekenis van muziek. Dit kan heel cncreet zijn dr bijvrbeeld een plaatje van een slang na te btsen met een maracas, maar het kan k p een abstract niveau gebeuren: Waar denk je aan als je een paars kaartje krijgt. Welke muziek hrt daar dan bij? In de hgere grepen kan er meer met tekst gedaan wrden dan in de lagere grepen. Vandaar dat de kaartjes die gebruikt wrden vanaf grep 5 veel meer tekst bevatten dan de kaartjes die gebruikt wrden in de nderbuw. Tt slt ng een paar tips vr het werken met cöperatief leren: wees niet te veel resultaatgericht. Leer het prces te waarderen, k als het niet lpt zals je had verwacht. Ga ged m met de ruimte. grep 1/2 heeft de ruimte ndig, dus ga met ze naar een speellkaal. Gebruik vervlgens hepels m de plek te markeren waar de grepjes meten zitten. Gebruik geen harde instrumenten. Laat de kinderen genieten van zachte klanken. Ze hebben al geneg herrie aan hun hfd. Zrg vr fcus. Ga niet vanuit de chas een pdracht in, maar laat de kinderen eerst tt rust kmen. Sta klaar vr verrassingen en durf je eigen muzikale kaders ls te laten. Gebruik een ged hrbaar instrument m de kinderen na een grepspdracht weer de aandacht p ju te laten richten. Een triangel werkt heel ged mdat het niet te hard is, maar wel een lange tn heeft. De triangel kan k aangeven dat de tijd m is. Gebruik bij ritmische pdrachten een ritmische cntext p cd f mp3 speler. Je kunt hierbij kiezen vr een simpele beat, maar het werkt k ged m niet-westerse ritmes te gebruiken. De kinderen kmen dr de ritmische cntext meer in een grve en spelen beter samen. 4

6 3. Uitspreken van verwachtingen Een nuitgesprken verwachting leidt tt een teleurstelling Een nuitgesprken behefte leidt tt een klacht Bespreek vrafgaand aan de les f verleg duidelijk je verwachting uit naar elkaar. Het helpt de les f het verleg te structureren en achteraf ged te evalueren, Is er aan ieders verwachtingen vldaan? En z niet, wat met er dan ng gebeuren? Om verachtingen ver en weer helder te krijgen kun je gebruik maken van nderstaande vragen: 1. Zrg ervr dat je je eigen verwachtingen helder hebt. 2. Stel jezelf de vraag: Wat wil ik bereiken met deze les? 3. En: Wat verwacht ik van de ander? 4. Ga met elkaar na f je p deze twee vragen eenzelfde antwrd kunt geven, f het met elkaar eens bent ver het antwrd. 5

7 4. Een gezamenlijk perspectief p samenwerken. Samenwerken gaat niet vanzelf. Ok als je elkaar wat beter kent is het verstandig met elkaar afspraken te maken ver de manier van samenwerken ten aanzien van de lesstf van Met Je Den Muziek en deze afspraken vast te leggen. Op het mment dat je de afspraken p papier hebt is het makkelijker m hier p terug te grijpen. Op welke wijze cmmuniceren wij? Op welke manier bereiden wij de les vr? He bespreken wij de les na? He infrmeren wij elkaar ver de vrtgang?

8 5. Vijf vrwaarden bij samenwerkend leren. Cöperatief leren is een nderwijsleersituatie waarin de leerlingen in kleine hetergene grepen p een gestructureerde manier samenwerken aan een leertaak met een gezamenlijk del. De leerlingen die samenwerken zijn niet alleen gericht p hun eigen leren, maar k p dat van hun grepsgenten. Leerlingen leren met elkaar en van elkaar. Niet elke vrm van samenwerking tussen leerlingen is te mschrijven als cöperatief leren. Het plaatsen van leerlingen in grepen met de pdracht dat ze mgen samenwerken f met elkaar mgen verleggen is ng geen cöperatief leren. Er kan pas ver cöperatief leren gesprken wrden als er sprake is van een aantal kenmerken. Vijf basiskenmerken (Jhnsn, Jhnsn & Hlubec, 1994) zijn typerend en bepalend vr cöperatief leren: 1. Psitieve wederzijdse afhankelijkheid Elkaar ECHT ndig hebben. Individuele verantwrdelijkheid 2. Iedereen velt dat hij mee met den. 3. Directe interactie Ze zitten met de neuzen naar elkaar te. 4. Sciale vaardigheden Samenwerken is geen sciale vaardigheid; je hebt er juist sciale vaardigheden vr ndig. 5. Evaluatie van het grepsprces Znder aandacht vr het grepsprces haal je uit samenwerking niet alles wat er in zit. 7

9 6. Vlledige instructie De kwaliteit van de instructie is bepalend vr de leerprestaties van kinderen. Een vlledige instructie draagt bij aan de structuur in de lessen. Vlledige instructie bestaat uit zes nderdelen. Onderstaand schema is bedeld als ndersteuning bij de vrbereiding van je instructie. Wat met je den? He met je het aanpakken? Hulp bij wie/ waar vind je hulp? Tijd Heveel tijd krijg je? Uitkmst Wat den we er mee? Klaar Wat ga je dan den? 8

10 7. Kennis, vaardigheden, inzicht en attitude bij muzieknderwijs Kennis, vaardigheden en attitude wrden niet geïsleerd aangebden. Aan de hand van bepaalde (vr de leerling relevante) cntexten wrden kennis en vaardigheden in samenhang aangebden, wat met leiden tt beïnvleding van attitude en inzicht. Kennis Eigen maken van ndzakelijke termen, namen van instrumenten en de speelwijze ervan, namen van intervallen. Vaardigheden sciale vaardigheden psychmtrische vaardigheden culturele vaardigheden affectieve vaardigheden cgnitieve vaardigheden Attitude Inzicht Leren hanteren van muziek als uitdrukkings- en cmmunicatiemiddel. Juiste huding ten pzichte van die muziek. Enthusiasme. Plezier en mtivatie. 9

11 8. Intervisie Intervisie is een gerganiseerd gesprek tussen mensen met als gmerk dat de deskundigheid van de betrkkenen wrdt vergrt en de kwaliteit van het werk verbetert. Anders dan bij supervisie is er geen hiërarchische situatie waarin iemand de leiding heeft. Een manier m intervisie te veren is vlgens de vijf stappen-methde. De VIJF stappen-methde Stap Omschrijving tijdsindicatie Stap 1 Vraagintrductie: inbrenger intrduceert zijn/haar vraag en geeft een 5 min. beknpte telichting: - wie, waar, wanneer. - Krte histrie van het prbleem. - Wat gebeurt er als je het niet plst? Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Prbleemverkenning: grepsleden verkennen de vraag dr het stellen van vragen. Zij maken vral gebruik van de vlgende gespreksstijl (pen vragen stellen, samenvattingen, luisterreacties, stiltes). Prbleemdefinitie: - Grepsleden frmuleren één f meer prbleemsituaties. - De inbrenger frmuleert na aanleiding van de prbleemsituaties ngmaals zijn/haar vraag. Advisering: - Ieder grepslid frmuleert tenminste één advies vr de inbrenger. - Inbrenger reageert p de adviezen: wat spreekt aan, wat niet? Evaluatie: de inbrenger evalueert het cnsultatieprces: ervaringen, effecten van inbreng grepsleden. Bendigde tijd 15 min. 15 min. 15 min. 10 min. 60 min. 10

12 9. Caching n the Jb: C-teaching De weg naar leren van en met elkaar Cllegiale cnsultatie en feedbackgesprekken wrden binnen het nderwijs steeds meer ingezet m de prfessinaliteit van leerkrachten te vergrten. Tegelijkertijd is begeleiding in het nderwijs niet altijd even tereikend f deltreffend. Vral waarbij het gaat m de uitbreiding van handelingsvaardigheden f als een attitudeverandering bij de leerkracht ndzakelijk is. Een c-teacher staat naast de grepsleerkracht in de klas. Op basis van de vraag van de grepsleerkracht vindt er dr het letterlijk vrden en naden (mdellen) van gedrag een transfer plaats van kennis en vaardigheden. Met deze actieve manier van leren binnen de setting van de grep gaat c-teaching verder dan het begeleiden en het geven van adviezen en feedback aan de leerkracht. Immers, de c-teacher ndersteunt p een handelingsgerichte wijze de grepsleerkracht in het prces van het lesgeven, m te kmen tt de gewenste situatie dr de specifieke aanpak zichtbaar te maken. Belangrijk hierbij is dat er binnen deze setting altijd sprake is van een leermment vr de leerkracht. Naast elkaar, maar niet ls van elkaar Om als c-teacher aan de slag te gaan is het belangrijk m samen met de leerkracht de verwachtingen ver en weer te bespreken en vereenstemming te hebben ver het del waarte de ndersteuning plaatsvindt. Ok duidelijke afspraken ver de manier waarp de leerkracht en de cteacher tijdens de les samenwerken zijn bepalend vr het al f niet slagen van een traject. Cteachingstrajecten zijn bij vrkeur steeds krte, vraf afgesprken samenwerkingstrajecten, die aan tijd en gezamenlijk del gebnden zijn. Vanuit deze cllectieve ambitie hebben beiden een taak f rl in de grep en zijn beiden (deels) verantwrdelijk vr het gegeven nderwijs van dat mment. Dr middel van reflectie achteraf p zwel het del als het prces wat er in de klas heeft plaatsgevnden, maar k het prces van samenwerking tussen de leerkracht en de c-teacher is het leerrendement cmpleet. Meer en meer leggen schlen de verantwrdelijkheid vr het rganiseren van het nderwijsaanbd en het bieden van de juiste begeleiding aan leerlingen, bij de grepsleerkracht. Hierdr ntstaat bij de leerkracht prfessinaliseringsbehefte m de eigen cmpetenties te verbreden. Dit in tegenstelling tt de eerdere cnstructie van het rganiseren van extra hulp binnen f buiten de klas, waarbij een prfessinaliseringswens niet altijd spntaan ntstnd. 11

13 De ervaringen van leerkrachten die een c-teachingstraject hebben ndervnden zijn psitief. Het leren versnelt dr het zien, het naden en het zelf den. Drdat leren van en met elkaar centraal staat wrdt c-teaching als begeleidingsmethdiek niet als extra werk f belastend ervaren. De ervaringen van getrainde c-teachers zijn k psitief. Zij bemerken echt een gedragsverandering bij een leerkracht te kunnen bewerkstelligen dr zelf actief handelend te zijn in de klassensituatie. Vier vrmen van c-teaching Ondersteunende c-teaching: de leraar neemt de leiding in de nderwijssituatie, de cteacher ndersteunt in de klas, in een subgrep f bij een individuele leerling. De leraar is verantwrdelijk vr de vrbereiding. Parallel c-teaching: leraar en c-teacher werken tegelijkertijd met verschillende grepen in één klaslkaal aan dezelfde stf f differentiatie p diezelfde leerstf. De leraar en c-teacher zijn samen verantwrdelijk vr de vrbereiding. Teamteaching: de c-teacher zet zijn specialisatie in binnen een klas. De c-teacher verzrgt de les, de leraar ndersteunt. Er is sprake van mdelling. De c-teacher is hfdverantwrdelijk vr de lesinhud. Cmplementaire c-teaching: de c-teacher versterkt p evenwaardige wijze de leraar. Dit gebeurt dr het delen van specifieke kennis, het mgelijk maken van gerichte interventies, het vergrten van de plssingsmgelijkheden en het versterken van de leerkracht. De leiding naar leerlingen wrdt wisselend genmen. Beide zijn verantwrdelijk vr de ttale les. 12

14 10. Pedaggische kracht Als je cnsequent bent stel je beiden dezelfde regels in de klas. Op deze manier is vr iedereen helder waar ze aan te zijn. Ze weten wat wel f niet mag, ngeacht wie ze tegenkmen. Welke afspraken hebben jullie met de grep? 13

15 11. Niveaus van interactie We nderscheiden vier niveaus van interactie. Het plaatje hiernder brengt ze in beeld. Elke vrm van interactie is van belang in bepaalde situaties. Een gesprek dat iets in beweging zet f een ntwikkeling betekent, nemen we hier een dialg. 14

16 11.Fasen van betrkkenheid Deelnemers aan veranderingsprcessen kunnen in verschillende stadia van cmmitment zijn: Vervreemding: deze deelnemers velen geen enkele verbinding met de inhud en de delen van het veranderingsprces. Dit kan gebeuren als de verandering een keuze is van het management (tpdwn benadering) f van buiten af wrdt pgedrngen/afgedwngen. Onverschilligheid: deze deelnemers zeggen vaak ja, maar den nee (pcket-vet). Zij vinden dat ze geen keuze hebben m al f niet mee te den en den er alles aan de verandering aan te passen aan de bestaande situatie. Deze verandering zal dan k niet succesvl zijn. Na krte tijd (bij het pdemen van de eerste prblemen) zullen de deelnemers weer terugvallen in ud gedrag. Betrkkenheid: deze deelnemers zijn nieuwsgierig naar de verandering. Vlgens het betrkkenheidsmdel van Van den Berg en Vandenberghe (1995) drlpen mensen diverse fasen van betrkkenheid: Fase 1: Zelfbetrkkenheid ( Kan ík dit wel? ): Infrmeren en verzamelen binnen eigen schl. Fase 2: Taakbetrkkenheid ( Wat is er f heb ik ndig m dit te kunnen? ): Vrwaarden scheppen in materiële zin, zals zrgen vr vldende materialen, verzamelen vrbeeldmaterialen uit andere schlen, zrgen vr structuur zals werkgrepen, hulp bij administratie en begeleiding/ndersteuning. Fase 3: Ander (leerling) betrkkenheid ( Wat hebben de kinderen ndig m dit te kunnen? ): uitwisseling met andere schlen, netwerken. Of: ( Wat heeft mijn cllega ndig m dit te kunnen? ): Afspraken ver pdrachten, taken en verantwrdelijkheden, delegeren, activiteiten m vaardigheden van de nderwijsgevenden als functinerend lid van een rganisatie te verbeteren (zals cmmunicatievaardigheden, cnflicthantering, et cetera). Eigenaarschap: dit is de meest gewenste huding van deelnemers in een veranderingsprces. Deze mensen velen zich een met het veranderingsdel en inhud. Zij gaan er creatief mee aan de slag en geven er gezamenlijk vrm aan. Deze verandering zal succesvl en waarschijnlijk duurzaam zijn, mdat de deelnemers er vrtdurende mee bezig zijn en de verandering blijven aanpassen aan de steeds veranderende mgeving, znder het cnceptuitgangspunten uit het g te verliezen f ls te laten. Eigenaarschap ntstaat dr het kiezen vr verandering, creatieve spanning en ruimte m te ntwerpen. 15

17 12. Reflectie: Het is belangrijk m een nabespreking van een les zrgvuldig aan te pakken. Al was het alleen al m er vr te zrgen dat het leerrendement z grt mgelijk is. Vr een gede reflectie is het belangrijk welke taal je gebruikt: het is anders m te praten ver wat je de vlgende keer anders wilt den, dan praat je ver wat er mis ging. Het gaat ver dezelfde inhud, maar met een andere lading. vier vragen tt nadenken Wat heb je gedaan? Waar ben je tevreden ver? Wat de je de vlgende keer anders? Welke hulp heb je daar eventueel bij ndig? 16

18 13. Tps en tips Je kunt de nabespreking van een les gestructureerd laten verlpen dr iedereen een tp en een tip te laten benemen. Tip! Hierbij is het belangrijk dat de tip k daadwerkelijk in de vrm van een tip gefrmuleerd is. Zeg in plaats van: Je praatte veel te veel bijvrbeeld: Laat vaker een stilte vallen. Hierdr krijgt de ander k ruimte m iets te zeggen. Tp Tip

19 14. Feedback geven en ntvangen Feedbackgevers vergeten vaak hun standaard te benemen Een gewaardeerde manier m feedback te geven is dr middel van de 4 G s: beschrijf eerst het gedrag dat je bserveert, vervlgens het gevlg dat dit gedrag heeft, het gevel dat het bij je prept en vervlgens het gewenste gedrag van de ander. 18

20 15. Muziekles start al bij de instructie Een gede muziekles is afhankelijk van een aantal factren. Met welke factren hud jij rekening? Of zijn er factren waar je ng niet eerder aan gedacht had? Natuurlijk is deze lijst niet cmpleet. Welke factr mag vlgens ju niet ntbreken? Gede pstelling (bij vrkeur kring f hefijzer). Frisse lucht. Mtiverend begin van de les. Afwisseling in werkvrmen: inspanning - ntspanning individueel - klassikaal vcaal - instrumentaal bewegen - zitten imprviseren - reprduceren Temp in de les (niet te laag -niet te hg). Visuele hulpmiddelen. Materiaal. Krte en duidelijke frmuleringen (muziekles is geen praatles). Oefeningen in dienst van het musiceren, bijv.: Ritmeefening als vr-, tussen- en naspel. Stemvrming efening bij lied f cann. 19

21 16. Leerdelen beschrijven Een leerdel (k wel cncreet del f subdel genemd) is: een cncrete, heldere en eenduidig gefrmuleerde mschrijving van het gewenste gedrag dat een cursist met vertnen als bewijs dat het begde leerresultaat is bereikt. Een leerdel geeft precies aan wat de leerling aan het einde van de les met kunnen. Beschrijf hiernder twee belangrijke leerdelen van juw les. Start hierbij met de vlgende zin: Aan het einde van deze les is de leerling in staat m 20

22 17. Tussenstand bepalen: schaalscre He ver zijn jullie p basis van je eerder uitgesprken verwachtingen? Scr p nderstaande schaal en geef hierbij zelf de verdelingen aan. 21

23 18. Kippenvelmment Een kippenvelmment is een mment tijdens de les dat je ng heel lang bij blijft. Als je aan dit mment terug denkt, ervaar je letterlijk kippenvel. Kun jij een kippenvelmment beschrijven en wat was de sleutel m dit mment te bereiken? Denk er eens ver na he je dit mment weer kunt bereiken. Mijn Kippenvelmment Datum: Grep: Omschrijving: Mijn Kippenvelmment Datum: Grep: Omschrijving: Mijn Kippenvelmment Datum: Grep: Omschrijving: 22

24 Bijlagen: Cöperatieve werkvrmen in muziek Met bijdrage van Charltte Brndijk en Remmert Velthuis 23

25 Het intrduceren van muziekinstrumenten: bespreken en herkennen van geluidsfragmenten Bijdrage: Charltte Brndijk Delgrep: Leerlingen grep 3 t/m 8 Del en pzet werkvrm: De kinderen leren 1 f meerdere instrumenten kennen, en herkennen (vrm, geluid en speelwijze). Uitvering: Stap 1. Klassikaal krte intrductie van de te behandelen instrumenten Dr middel van het laten zien van de instrumenten (al dan niet met speelwijze) f plaatjes van de instrumenten (digibrd). Tijdens deze stap niet te veel uitleggen f vrden. Stap 2. Cöperatief in 4-tallen: infrmatie verzamelen De pdracht is zveel mgelijk infrmatie ver dit instrument p te schrijven (grep 3 kan k tekenen in plaats van schrijven, f alles nthuden). Dit kan één instrument betreffen, f meerdere. Als er meerdere instrumenten wrden behandeld, verdeel de instrumenten dan ver de grepjes, één instrument per grepje. Er vlgen dan dus meerdere presentaties (dit kan k een del zijn: het maken van de presentatie ). Deze kinderen vertellen aan elkaar wat ze ver dit instrument weten. De leerkracht helpt hierbij dr de vlgende vragen p het brd te zetten. Wat zie je? Waar is het van gemaakt? Weet je he het heet? Wat met je den m er geluid uit te krijgen? Weet je he je het instrument met vasthuden? Weet je he je er p met spelen? Ken je iemand die hier ged p kan spelen? Kun je de klank mschrijven? Waar met je p letten m het geluid te kunnen herkennen? (klankkenmerken) Ken je ng andere instrumenten die hier p lijken? Wat vind jij van dit instrument? Vr grep 5 t/8 extra. De antwrden zuden eventueel p de cmputer kunnen wrden pgezcht: Weet je bij welke instrumenten grep dit instrument hrt? Uit welk land kmt dit instrument? Is het een klassiek f een mdern instrument? Bij de behandeling van één instrument is het aan te raden m een luistervrbeeld halverwege deze stap te laten hren, zdat de kinderen daar al vertruwd mee wrden. Bij de behandeling van meerdere instrumenten tegelijk kan dat bij de klassikale presentatie van de instrumenten ter aanvulling wrden gedaan. 24

26 Stap 3. Klassikale presentatie: Bij de behandeling van meerdere instrumenten, laat de leerkracht vr de presentatie van een instrument een bijpassend luistervrbeeld van het instrument hren. Eén grepje presenteert het instrument vr de klas, vertelt er zveel mgelijk ver en laat zien he zij denken dat er p gespeeld met wrden (als er geen echte instrumenten aanwezig zijn, kan er drg wrden vrgedaan he er p gespeeld wrdt). Daarna mgen de andere grepjes een aanvulling geven, maar alleen ter aanvulling f verbetering, dus geen herhaling. De leerkracht bepaald welk grepje aan de beurt is vr de aanvulling. Eventueel kan er ng een luistervrbeeld f een videfragment van het instrument gebruikt wrden ter aanvulling en m de kinderen aan de klank te laten wennen (liefst een ander fragment dan vr de presentatie en z mgelijk met een andere stijl muziek). Bij meerdere instrumenten wrden de stapjes bij stap 3 herhaald tt alle instrumenten aan bd zijn geweest. Tt slt herhaalt de leerkracht alle instrumenten ng krt: plaatje f instrument, naam en (juiste) speelwijze. Mgelijke vervlgstappen na het behandelen van meerdere instrumenten: Stap 4. Klassikale vrbereiding cöperatieve pdracht: De klas wrdt in tweetallen gedeeld. Per tweetal krijgen de kinderen kaartjes met daarp de instrumenten (en eventueel een bijpassend puzzelstencil). De leerkracht behandelt klassikaal krt de kaartjes (welk instrument, wat waren k al weer de klankkenmerken?) Stap 5. Cöperatief in 2-tallen: Instrumenten herkennen p gehr: De leerkracht laat een luistervrbeeld van één van de instrumenten hren. De tweetallen kiezen het plaatje dat daar bij past en legt het vr zich neer, f p het juiste nummer van het puzzelstencil. Dit wrdt herhaald tt er vr alle instrumenten een luistervrbeeld heeft geklnken. Stap 6. Klassikale behandeling van de antwrden: Ter cntrle draait de leerkracht weer de luistervrbeelden één vr één. Vr grep 3 en 4: tijdens het luisteren mgen de kinderen de bijbehrende speelwijze met bewegingen laten zien. Vr grep 5 t/m 8: liefst in willekeurige vlgrde. Daarna pas het juiste antwrd met daarbij behrende nummer en naam van instrument geven. Welk instrument was dit (welk kaartje)? He heet het? Waar heb je dit aan herkend? (welk nummer p het puzzelblad?) Op deze manier wrden alle luistervrbeelden behandeld. Middelen vr werkvrm: instrumenten f plaatjes van instrumenten (digibrd) luistervrbeelden van de instrumenten lventueel videfragmenten van de instrumenten len en papier vr de grepjes 25

27 Vr de vervlgstappen: kaartjes van de verschillende instrumenten eventueel een puzzelblad luistervrbeelden van de instrumenten Belangrijkste instructies van de leerkracht vr de leerlingen: Bij stap 2: Er is één grepsleider; hij/zij zrgt vr een ged verleg. Er is één schrijver. Hij/zij nteert de antwrden. Overleg met elkaar. Let p de rlverdeling. Werk ged samen! Prbeer alle vragen te beantwrden. Misschien kun je ng wel meer ver het instrument vertellen? Bij meerdere instrumenten en dus meerdere presentaties: Iedereen van je grepje heeft zijn f haar eigen inbreng in de presentatie die je gaat maken, zrg dus vr een gede rlverdeling, k tijdens de presentatie! Maak de presentatie niet te lang!" Als er echte instrumenten aanwezig zijn: Wees heel vrzichtig met het instrument. Laat het instrument p tafel liggen. Je mag ng niet p het instrument spelen, k al weet je he het met. Als je wilt laten zien he je er p speelt, de je net alsf je het in je handen hebt. Bij stap 5: Luister ged naar het instrument vr je het antwrd kiest. Overleg ver de klankeigenschappen. Leg de kaartjes in de vlgrde naast elkaar neer, f leg de kaartjes bij het juiste nummer van het puzzelblad. Grepsgrtte vr werkvrm: Vanaf stap 5 in grepjes van minimaal vier tt zes kinderen. Bij stap 2: werken in viertallen; kan er vr de rlverdeling binnen de grepjes gebruik wrden gemaakt van rlkaartjes; verschillende rllen met daarbij behrende verantwrdelijkheden kunnen zijn: grepsleider, zrgt vr ged verleg schrijver, schrijft de antwrden p kaartmeester, netjes huden en pruimen kaartjes/instrumentmeester, netjes huden en pruimen instrumenten geluidsmeester, bewaakt het vlume tijdens verleg Bij stap 5: werken in tweetallen kan er vr de rlverdeling binnen de grepjes gebruik wrden gemaakt van rlkaartjes; verschillende rllen met daarbij behrende verantwrdelijkheden kunnen zijn: grepsleider, zrgt vr ged verleg kaartmeester, netjes huden, neerleggen en pruimen van de kaartjes 26

28 Het gebruik van de kaartjes: Gebruik liefst plaatjes van instrumenten waarbij iemand p het instrument speelt, met daarbij de juiste speelhuding. Leuk bij stap 5 vr grep 6/7/8 is, m te veel kaartjes te hebben (dus k van instrumenten waar geen luistervrbeeld van vlgt). Dan wrdt het lastiger kiezen. Het puzzelblad kan in een thema wrden gemaakt. Vrbeeld puzzelblad bij kerstles intrductie instrumenten Vrbeeldkaartjes bij les bij intrductie instrumenten 27

29 Verklanken en nteren van grafische ntatie: inzetbaar bij begrippen als veel en weinig, harde en zachte muziek en grafische vrmen. Bijdrage: Charltte Brndijk Delgrep: Leerlingen grep 1 t/m 4 Del en pzet werkvrm: De kinderen leren een grafisch teken m te zetten in geluid en vis versa. Zij maken daarbij gebruik van de begrippen veel/weinig en harde/zachte muziek Uitvering: Stap 1. Klassikaal krte intrductie van de te behandelen begrippen dr middel van een liedje f een thema (zie methde). Gebruik hierbij k echt de termen die bij de begrippen hren. De kinderen kunnen dit k ervaren dr bijvrbeeld hard f zacht snel mee te stampen f klappen p de muziek (in een kring lpen, f met de handen meelpen p tafel f knieën). Stap 2. Klassikaal krte intrductie van het verhaal en de kaartjes; De kaartjes kunnen geïntrduceerd wrden tijdens het zingen van een liedje f activiteit behrende bij de methde f thema. Verklanken met handen f veten, f verklanken met instrumenten (bij grep 1/2 kan dit met handen en veten, maar k prima met ritmestkjes f kleine instrumentjes). Bij gebruik van instrumenten, met de kppeling van kaartje-instrument duidelijk wrden afgesprken, niet alle instrumenten passen bij alle plaatjes (bij eerste keer gebruik instrumenten k intrductie speelwijze en eigenschappen van het instrument). Wat zie je en he klinkt dit?, Wie kan dit kaartje vr de klas vrspelen je mag daarbij je handen f veten gebruiken? f Wat zie je en he klinkt dit?, Welk instrument past hier ged bij? en Wie kan dit kaartje vr de klas vrspelen; je mag daarbij één instrument gebruiken? (Let daarbij meteen f er duidelijk gebruik wrdt gemaakt van de bijbehrende geluidssterkte, f aantal). Bij het invegen van instrumentjes vr verschillende grafische tekens (zals kerstballen en paaseieren) zijn niet alle instrumentjes vr alle tekens geschikt. Spreek met de kinderen dan af welk instrument bij welke klank/teken het beste past. Bij grep 1/2 alle kaartjes samen behandelen en uitveren, bij grep 3/4 kan één f enkele meilijke kaartjes behandeld wrden en vr de klas wrden uitgeverd. De vergebleven kaartjes meten dan verder dr de leerlingen wrden ingevuld. Stap 3. Orkest vrmen Om de cöperatieve pdracht duidelijk te maken wrdt de pdracht eerst met de hele klas en daarna vr de klas met een klein grepje uitgeverd, de leerkracht is dan de grepsleider/dirigent en wijst de kaartjes aan. 28

30 Om de kinderen in de juiste stemming te brengen is het gebruik van een bijpassende muzikale cntext (muziekfragment met een duidelijke beat f muzikaal kader) wenselijk zeker vanaf grep 3. Deze muziek draait tijdens het efenen en tijdens de uitveringen p de achtergrnd mee. De pdracht met dus binnen dit kader wrden uitgeverd (met bij deze muziek passen). Klassikaal: leg de kaartjes vr iedereen duidelijk zichtbaar neer in een willekeurige vlgrde. De dirigent wijst de kaartjes na elkaar aan en alle kinderen veren de bijbehrende klanken uit. Let bij het aanwijzen van de kaartjes meteen p dat het ged bij de muzikale cntext past. (bij gebruik van verschillende instrumentjes ged letten p de eventuele kppeling instrument-kaartje (zie stap 2), de kinderen met een instrument spelen alleen bij het afgesprken kaartje) Na de klassikale uitvering, kan dit herhaald wrden met een nieuwe dirigent (een kind) die de kaartjes in een andere vlgrde legt en de kaartjes weer na elkaar aanwijst. Er is nu een andere cmpsitie ntstaan; wijs de kinderen daar p. Past de uitvering p de muzikale cntext? Dit kan eventueel met meerdere dirigenten wrden herhaald, wissel daarbij k eens van kinderen en instrumenten, z kmt iedereen aan de beurt m verschillende instrumenten te spelen. (let dan wel weer p de kppeling instrument-kaartje: wie speelt wanneer?) Stap 4. Orkest vr de klas: Maak een grepje van minimaal vier kinderen (rkestleden) aan (met f znder instrument) en wijs één dirigent aan die de kaartjes aanwijst. Dit kleine grepje vert de cöperatieve pdracht al uit vr de klas en de rest van de klas kijkt te. De kinderen meten nu samen een vlgrde maken van de kaartjes en daarna uitveren. Geef een applaus na aflp van de uitvering. Geef daarna aan wat er erg ged ging tijdens de pdracht en waar je p met letten. Misschien hebben de kinderen uit de klas k gede tips en tps. Stap 5. Cöperatief in vier- f zestallen eigen cmpsitie: de kinderen verklanken hun eigen cmpsitie. De dirigent bepaalt de vlgrde en wijst de kaartjes aan, de andere kinderen veren uit. Na 2 minuten wisselen: nieuwe dirigent, nieuwe vlgrde, dus nieuwe cmpsitie. Stap 6. Onderbreken tussentijdse uitvering: laat net vr een wissel van dirigent eens één grepje de geefende cmpsitie uitveren terwijl de klas luistert. wat valt er p? Zijn de verschillende kaartjes duidelijk te hren? Geef tips, f laat de kinderen tips verzinnen (grep 3/4) m het ng mier/duidelijker te maken. Zijn de verschillen in de behandelde begrippen (zacht/hard, veel weinig enz) duidelijk hrbaar? Stap 7. Onderbreken 1 grepje laten luisteren: laat net na een wissel van dirigent eens één grepje niet spelen, maar luisteren naar het grte geheel, ls van hun eigen cmpsitie. Wat gebeurt er in de klas? Wat hr je? Kun je kaartjes herkennen bij verschillende grepjes? Neem één kaartje er uit en laat de kinderen wijzen naar het grepje waar ze dat kaartje p dat mment hren. Z wrdt het weer een heel andere cmpsitie. 29

31 Extra Ok erg leuk is m het geluid p te nemen (telefn f pnameapparatuur) en dit aan het einde van de les te laten hren. Dit kan tijdens het spelen van de verschillende grepen dr elkaar (zals bij stap 6) f tijdens de uitvering van één grepje(zals bij stap 5). Tt slt zu je een uitvering van een grepje kunnen afspelen. Kunnen de kinderen dan de kaartjes in de juiste vlgrde leggen? Mgelijke vervlgstappen vr leerlingen grep 3 en 4 Stap 8. Cöperatief 4-tallen: eigen cmpsitie maken met grafische tekens. Kinderen tekenen samen een eigen cmpsitie p papier met gebruikmaking van de symblen van de gebruikte kaartjes en veren dit uit p instrumenten; steeds één dirigent wijst met de cmpsitie mee, de anderen spelen p het instrument. Of cöperatief samenvegen: samenvegen van cmpsities. Dat kan stapsgewijs; samenvegen van grepjes van twee- naar viertallen en van vier naar achttallen tt gehele klascmpsitie en vervlgens cmpsities naast elkaar leggen. Eén kind wijst mee, andere kinderen spelen. De kinderen die geen instrument hebben vlgen de cmpsitie mee en krijgen daarna de kans het uit te veren p het instrument. Wat wil je ng veranderen m het mier te maken? Ok kmen dan prblemen aan de rde als; he krijg je het gelijk? Gelijk beginnen=aftellen, niet te snel, enz. Stap 9. Klassikale uitvering met eigen cmpsitie (k al inzetbaar na stap 6): alle cmpsities wrden uitgeverd achter elkaar met nderbreking van één klassencmpsitie p het brd. Er ntstaat dan een rndvrm: ABACADAE, enz. De klassencmpsitie is dan A en de grepscmpsities zijn de verige delen. De leerkracht bepaalt de vlgrde. Ieder grepje bepaalt zijn definitieve cmpsitie en instrumentarium/rkest/dirigent. De leerkracht (f enkele kinderen) maken de klassencmpsitie (het A-deel). En dit wrdt krt klassikaal geefend. Klassikaal uitveren van het gehele muziekstuk. Dr het A-deel blijft de gehele klas betrkken bij de uitvering. Hierna kunnen de afznderlijke cmpsities ng wrden nabesprken. Wat ging er ged, wat kan ng beter? Pasten de verschillende cmpsities bij de muzikale cntext? Middelen vr werkvrm: Kaartjes met symblen (zie bijlage, al dan niet met een vast thema) let hier bij wel p dat de symblen duidelijk de muzikale begrippen weergeven die je wilt behandelen. (Eén set grte uitvering vr klassikale instructie en verder één setje klein per grepje). Vr grep 1/2 eventueel ritmestkjes en kleine instrumentjes, vr grep 3/4 klein instrumentarium ritmisch en eventueel k meldisch geneg vr de hele klas. Aantal dirigeerstkjes (aanwijsstkken) vr de dirigenten (dit kunnen grte ritmestkjes zijn). Eventueel pnameapparatuur. Vr stap 8 papier en stiften. Belangrijkste instructies van de leerkracht vr de leerlingen: bij stap 4: 30

32 Leg alle kaartjes vr het hele grepje ged zichtbaar p tafel (f p de grnd). Iedereen van je grepje heeft zijn f haar eigen inbreng in de cmpsitie die je gaat maken! De dirigent wijst aan. Let p de speelwijze van de instrumenten. Speel zachtjes, maar we hrbaar. Let p de rlverdeling, werk ged samen! Speel het een paar keer als daar tijd vr is, pas wisselen als de leerkracht het aangeeft. Let ged p het verschil tussen (invullen begrippen) Bij gebruik van kaartjes met verschillende grafische tekens: Let ged p wanneer je aan de beurt bent m te spelen Je speelt alleen als juw instrument aan de beurt is bij het afgesprken kaartje. Als iemand vergeet te spelen bij een kaartje help elkaar dan zachtjes herinneren. Bij stap 8: Er is één grepsleider; hij/zij tekent en wijst aan. Iedereen van je grepje heeft zijn f haar eigen inbreng in de cmpsitie die je gaat maken! Maak de cmpsitie niet te lang!" Grepsgrtte vr werkvrm: Vanaf stap 5 in grepjes van minimaal vier tt zes kinderen. Bij grep 3/4 kan er vr de rlverdeling binnen de grepjes gebruik wrden gemaakt van rlkaartjes; verschillende rllen met daarbij behrende verantwrdelijkheden kunnen zijn: grepsleider (dirigent), bepaalt de vlgrde en wijst aan kaartmeester, netjes huden en pruimen kaartjes instrumentmeester, verdeling, wisseling, netjes huden en pruimen instrumenten geluidsmeester, bewaakt het vlume tijdens verleg en spelen Het gebruik van de kaartjes: Gebruik bij grep 1 en 2 niet te veel kaartjes in het begin. Begin met maximaal vier kaartjes. Later kun je uitbreiden naar meer kaartjes. Bij grep 3 en 4 is de verleiding grt m alle kaartjes met nummers in één pdf p het digibrd te prjecteren, znder setje per grepje. Dit is bij deze pdracht echter af te raden mdat de stapjes dan heel meilijk zijn mee te wijzen. 31

33 geschikt vr grep 1 en 3) Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 2 Les 10 De kerstbm (k (k geschikt vr grep 1) Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 2 Les 11 De huthakkertjes Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 2 Les 14 Rde stippen p een ei (kaartjes k geschikt vr grep 1 en 3) 32

34 Vrbeeldkaartjes grep 1 en 2 bij les veel weinig muziek thema sterren en planeten (ruimtevaart) liedje Wat een sterren Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 3 Les 13 Zachtjes lpen (kaartjes k geschikt vr grep 4 en 5 en de eenvudige kaartjes k vr 1 en 2) 33

35 Verklanken van een klankverhaal: snel-langzaam Bijdrage: Charltte Brndijk Delgrep: Leerlingen grep 1 t/m 5 Del en pzet werkvrm: De kinderen leren een verhaal met plaatjes m te zetten in geluid. En maken daarbij gebruik van de begrippen snel-langzaam. Uitvering: Stap 1. Klassikaal krte intrductie snel-langzaam: dr middel van een liedje f een thema (zie methde). Gebruik hierbij k echt de termen snel en langzaam. De kinderen kunnen dit k ervaren dr langzaam f snel mee te lpen p de muziek (in een kring lpen, f met de handen meelpen p tafel f knieën). Stap 2. Klassikaal krte intrductie van het verhaal en de kaartjes: de kaartjes kunnen geïntrduceerd wrden tijdens het vertellen van een echt verhaal, waarbij het juiste kaartje mhg wrdt gehuden p bepaalde mmenten binnen dit verhaal. Er kan k gewerkt wrden znder duidelijk verhaal en alleen uitgegaan wrden van de kaartjes (f een stripverhaal uit een bek). Verklanken met handen f veten, f verklanken met instrumenten (bij grep 1/2 kan dit met handen en veten, maar k prima met ritmestkjes f kleine instrumentjes). Bij gebruik van instrumenten met de kppeling van kaartje-instrument duidelijk wrden afgesprken, niet alle instrumenten passen bij alle plaatjes. (Bij eerste keer gebruik instrumenten k intrductie speelwijze en eigenschappen van het instrument) Wat zie je en he klinkt dit?, Wie kan dit kaartje vr de klas vrspelen je mag daarbij je handen f veten gebruiken? f Wat zie je en he klinkt dit?, Welk instrument past hier ged bij? en Wie kan dit kaartje vr de klas vrspelen je mag daarbij één instrument gebruiken? (Let daarbij meteen p het verschil p snel en langzaam en de speelwijze van het instrument en wijs de kinderen daarp.) Bij grep 1/2 alle kaartjes samen behandelen en uitveren, bij grep 3/4 kunnen één f enkele meilijke kaartjes behandeld wrden en vr de klas wrden uitgeverd. De vergebleven kaartjes meten dan verder dr de leerlingen wrden ingevuld. Bij grep 3/4/5 kan er gebruik gemaakt wrden van meerdere instrumenten per kaartje. Na de keuze van het eerste instrument kan er dan aan de klas gevraagd wrden: Welk deel van dit kaartje mist nu in het klankverhaal? He kunnen we dit laten hren, p welk instrument? Vul z het rkest vr de klas aan tt het hele kaartje in klanken kan wrden uitgeverd. Stap 3. Orkest vrmen vr grep 1/2 (kan k vr grep 3/4/5, maar deze stap kan bij 3/4/5 wrden vergeslagen). Om de cöperatieve pdracht duidelijk te maken wrdt de pdracht eerst met de hele klas en daarna vr de klas met een klein grepje uitgeverd. De leerkracht is dan de grepsleider/dirigent en wijst de kaartjes aan. 34

36 Klassikaal: Leg de kaartjes vr iedereen duidelijk zichtbaar neer in een willekeurige vlgrde. De dirigent wijst de kaartjes na elkaar aan en alle kinderen veren de bijbehrende klanken uit. (bij gebruik van verschillende instrumentjes ged letten p de kppeling instrument-kaartje, de kinderen met een instrument spelen alleen bij het afgesprken kaartje) Na de klassikale uitvering kan dit herhaald wrden met een nieuwe dirigent (een kind) die de kaartjes in een andere vlgrde legt en de kaartjes weer na elkaar aanwijst. Er is nu een ander klankverhaal ntstaan; wijs de kinderen daar p. Dit kan eventueel met meerdere dirigenten wrden herhaald. Wissel daarbij k eens van kinderen en instrumenten. Z kmt iedereen aan de beurt m verschillende instrumenten te spelen (let dan wel weer p de kppeling instrument-kaartje, wie speelt wanneer?) Orkest vr de klas: wijs vr ieder kaartje één rkestlid aan en bespreek ng even krt welke klank (instrument) daar bij hrt. Wijs één dirigent aan die de kaartjes in een vlgrde legt en aanwijst. Dit kleine grepje vert de cöperatieve pdracht al uit en de rest van de klas kijkt te. Geef een applaus na aflp van de uitvering. Geef daarna aan wat er erg ged ging tijdens de pdracht en waar je p met letten. Stap 4 Cöperatief in vier- f zestallen eigen klankverhaal: De kinderen verklanken hun eigen klankverhaal. De dirigent bepaald de vlgrde en wijst de kaartjes aan, de andere kinderen veren uit. Na twee minuten wisselen: nieuwe dirigent, nieuwe vlgrde, dus nieuw klankverhaal. Bij een bestaand verhaal f vaste verhaalvlgrde (strip) is het juist leuk m de vlgrde te veranderen. Z wrdt het veel spannender en uitdagender vr de kinderen. Het lslaten van het vaste verhaal is vr grep 3/4/5 sms wel even wennen. Stap 5. Onderbreken tussentijdse uitvering: laat net vr een wissel van dirigent eens één grepje het gespeelde klankverhaal uitveren terwijl de klas luistert. Wat valt er p? Zijn de verschillende kaartjes duidelijk te hren? Geef tips, f laat de kinderen tips verzinnen (grep 3/4) m het ng mier/duidelijker te maken. Is het verschil tussen langzaam en snel duidelijk hrbaar? Stap 6. Onderbreken 1 grepje laten luisteren: laat net na een wissel van dirigent eens één grepje niet spelen, maar luisteren naar het grte geheel, ls van hun eigenklankverhaal. Wat gebeurt er in de klas? Wat hr je? Kun je kaartjes herkennen bij verschillende grepjes? Neem één kaartje er uit en laat de kinderen wijzen naar het grepje waar ze dat kaartje p dat mment hren. Z wrdt het weer een heel ander klankverhaal. Extra Ok erg leuk is m het geluid p te nemen (telefn f pnameapparatuur) en dit aan het einde van de les te laten hren. Dit kan tijdens het spelen van de verschillende grepen dr elkaar (zals bij stap 6) f tijdens de uitvering van één grepje(zals bij stap 5). Tt slt zu je een uitvering van een grepje kunnen afspelen. Kunnen de kinderen dan de kaartjes in de juiste vlgrde leggen? 35

37 Mgelijke vervlgstappen vr leerlingen grep 3, 4 en 5 Stap 7. (vanaf grep 3) Klassikale uitvering met eigen klankverhaal: alle klankverhalen wrden uitgeverd achter elkaar met nderbreking van het bijpassende liedje. Het klankverhaal wrdt dan het vrspel/tussenspel/naspel van het liedje. Ieder grepje bepaalt zijn definitieve klankverhaal en instrumentarium/rkest/dirigent De leerkracht bepaalt de vlgrde van uitvering van de verschillende klankverhalen met daartussen steeds het liedje. Klassikaal uitveren van de klassencmpsitie, liefst vr publiek. Middelen vr werkvrm: Kaartjes met verhaal (zie bijlage, al dan niet met een vast verhaal). Let hier bij wel p dat er niet al te veel elementen van geluid per plaatje aanwezig zijn. (Eén set grte uitvering vr klassikale instructie, verder één setje klein per grepje). Vr grep 1/2 eventueel ritmestkjes en kleine instrumentjes, vr grep 3/4/5 klein instrumentarium ritmisch en eventueel k meldisch geneg vr de hele klas. Aantal dirigeerstkjes (aanwijsstkken) vr de dirigenten (dit kunnen grte ritmestkjes zijn) Eventueel pnameapparatuur Belangrijkste instructies van de leerkracht vr de leerlingen: Bij stap 4: Leg alle kaartjes vr het hele grepje ged zichtbaar p tafel (f p de grnd). De dirigent bepaalt de vlgrde en wijst aan. Let p de speelwijze van de instrumenten. Speel zachtjes, maar we hrbaar. Let ged p wanneer je aan de beurt bent m te spelen. Je speelt alleen als juw instrument aan de beurt is bij het afgesprken kaartje. Als iemand vergeet te spelen bij een kaartje help elkaar dan zachtjes herinneren. Let p de rlverdeling, werk ged samen! Speel het een paar keer als daar tijd vr is, pas wisselen als de leerkracht het aangeeft. Let ged p het verschil tussen snel en langzaam. Grepsgrtte vr werkvrm: Vanaf stap 4 in grepjes van minimaal vier tt zes kinderen. Bij grep 3/4/5 kan er vr de rlverdeling binnen de grepjes gebruik wrden gemaakt van rlkaartjes. Verschillende rllen met daarbij behrende verantwrdelijkheden kunnen zijn: grepsleider (dirigent), bepaalt de vlgrde en wijst aan kaartmeester, netjes huden en pruimen kaartjes instrumentmeester, verdeling, wisseling, netjes huden en pruimen instrumenten geluidsmeester, bewaakt het vlume tijdens verleg en spelen Het gebruik van de kaartjes: 36

38 gebruik bij grep 1 en 2 niet te veel kaartjes in het begin. Begin met maximaal vier kaartjes. Later kun je uitbreiden naar meer kaartjes. Bij grep 3/4/5 is de verleiding grt m alle kaartjes met nummers in één pdf p het digibrd te prjecteren, znder setje per grepje. Dit is bij deze pdracht echter af te raden mdat de stapjes dan heel meilijk zijn mee te wijzen. Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 1 Les 4 Rikketikketik het regent (k geschikt vr grep 2) Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 3 Les 3 De slak en het haasje (kaartjes k geschikt vr grep 4) Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 5 Les 18 staan in de methde bij de kpieerbladen Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 5 Les 18 Aquarium (kaartjes k geschikt vr grep 4) 37

39 38

40 Het herkennen en spelen van een mtiefje f liedje met grafisch meldische ntatie p een klkkenspel f xylfn: hg-laag Bijdrage: Charltte Brndijk Delgrep: Leerlingen grep 1 t/m 4 Del en pzet werkvrm: De kinderen leren een meldische tnenreeks van hg naar laag en laag naar hg te herkennen en te kppelen aan grafische ntatie. Uitvering: Stap 1. Klassikaal krte intrductie hg-laag: dr middel van spelen p het klkkenspel/xylfn. Hud tijdens het spelen het instrument schuin vast, grte staven (laag) beneden, kleine krte staven (hg) mhg, zdat het instrument k als een trap wrdt ervaren en laag k laag klinkt. Gebruik hierbij k echt de termen hg- en laagklinkend en de tn gaat mhg f mlaag. Speel k eens een tnenreeks p één tn; was dit een hge f een lage tn, f in het midden? Stap 2. Klassikaal krte intrductie van de kaartjes (bij eerste keer gebruik instrument k intrductie speelwijze en eigenschappen van het instrument); wat zie je en he klinkt dit? Wie kan dit kaartje vr de klas vrspelen? (Let daarbij meteen p speelwijze, klkkenspel ligt dan plat p tafel, niet meer schuin). Stap 3. Cöperatief in tweetallen: klanken herkennen. Leerkracht speelt, kinderen kppelen juiste kaartje aan de gespeelde klanken; eerst één kaartje, later twee achter elkaar. Bij de leerlingen van grep 3 en 4 kan je al snel naar twee tt maximaal vier kaartjes achter elkaar gaan. Stap 4. Cöperatief in twee- f viertallen: klanken herkennen. Eén kind speelt, andere kind(eren) kppelen juiste kaartje aan de gespeelde klanken Stap 5. Cöperatief in 2-tallen f 4-tallen: Vlgrde kaartjes spelen: kinderen bepalen samen een vlgrde (f de juiste vlgrde van het liedje). Eén kind wijst met de kaartjes mee (is de dirigent) en de andere speelt de kaartjes. Mgelijke vervlgstappen vr leerlingen grep 3 en 4 Stap 6. (vanaf grep 3) Cöperatief in twee- f viertallen: eigen cmpsitie maken met hg-laag trappetjes. Kinderen tekenen samen een vlgrde van trappetjes p papier en veren dit uit p instrument; steeds 1 kind wijst met de trappetjes mee 1 kind speelt Stap 7. (vanaf grep 3) Cöperatief in 2-tallen f 4-tallen: samenvegen van cmpsities. Dat kan stapsgewijs, het samenvegen van grepjes van twee- naar viertallen en van vier- naar achttallen tt gehele klascmpsitie, cmpsities naast elkaar leggen. Eén kind wijst mee, andere kinderen spelen. De kinderen die geen instrument hebben vlgen de cmpsitie mee en krijgen daarna de kans het uit te veren p het instrument. Wat wil je ng veranderen m het mier te maken? Ok kmen dan prblemen aan de rde als; he krijg je het gelijk? Gelijk beginnen=aftellen, niet te snel enz. Stap 8. Klassikaal uitveren van de klassencmpsitie, liefst vr publiek. Middelen vr werkvrm: Kaartjes met trappetjes (zie bijlage, al dan niet met een thema) let hier bij wel p dat duidelijk met zijn waar het begin en het einde van de trap zit (he m de trap met 39

41 lpen) (1 setje per grepje) Klkkenspellen en/f xylfns en daarbij behrende klppers (1 per instrument); geneg vr de helft van de klas Eventueel vr de laatste stappen (vanaf grep 3) papier en stiften Belangrijkste instructies van de leerkracht vr de leerlingen: Bij stap 3: Leg alle kaartjes vr het hele grepje ged zichtbaar p tafel (f p de grnd). Bij grep 1/2: Als je het juiste kaartje weet, hudt je het mhg. Bij grep 3/4: Als je het juiste kaartje weet, leg je het vr je p tafel, apart van de anderen. Het vlgende kaartje leg je daar achter (in de gede vlgrde). Bij stap 4 en 5: Speelwijze instrumenten ( Zrg dat je de klpper lsjes vasthudt en slaat in het midden van het staafje. ) Sla niet te hard, dat geeft een minder mi geluid en Niet te hard spelen. Let p de rlverdeling, werk ged samen! Als je niet meer z ged weet waar hg en laag zit, kijk dan naar het instrument van de leerkracht. (Zet het klkkenspel schuin vr in de klas, f als plaatje p het brd.) Bij stap 6 en 7: Er is één grepsleider; hij/zij tekent en wijst aan. Iedereen van je grepje heeft zijn f haar eigen inbreng in de cmpsitie die je gaat maken! Maak de cmpsitie niet te lang!" Grepsgrtte vr werkvrm: vanaf stap 3 in tweetallen; stap 4 in viertallen. De vlgende afspraken zijn nuttig: vr de rlverdeling binnen de grepjes kan er gebruik wrden gemaakt van rlkaartjes. Verschillende rllen met daarbij behrende verantwrdelijkheden kunnen zijn: grepsleider (dirigent), zrgt vr gelijke inbreng en verleg kaartmeester, netjes huden en pruimen kaartjes instrumentmeester, netjes huden en pruimen instrumenten geluidsmeester, bewaakt het vlume tijdens verleg en spelen; Bij het samenvegen van grepjes: nieuwe rlverdeling kiezen Het gebruik van de kaartjes: gebruik bij grep 1 en 2 niet te veel kaartjes in het begin, begin met maximaal vier kaartjes. Later kun je uitbreiden naar meer kaartjes. Bij grep 3 en 4 is de verleiding grt m alle kaartjes met nummers in één pdf p het digibrd te prjecteren, znder setje per grepje. Dat is bij deze pdracht echter af te raden mdat de stapjes dan heel meilijk zijn mee te wijzen. De kaartjes kunnen k uit enkele trappetjes bestaan, znder plaatje. Let hier bij wel p dat duidelijk met zijn waar het begin en het einde van de trap zit (he m de trap met lpen). Verdiepingsmgelijkheden vr deze hg laag werkvrm Instrumenten: ter verdieping kan stap 6 k wrden aangevuld met andere meldische instrumenten en bij de eigencmpsitie kan wrden uitgebreid met ritmische instrumenten. 40

42 Merken de kinderen dan p dat deze niet hg en laag kunnen spelen? Daar met je dan dus een andere manier van nteren vr bedenken. Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 2 Les 13 Teddyberen (k geschikt vr grep 1) zee (k geschikt vr grep 1) Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 2 Les 1 In de Vrbeeldkaartjes bij les Met je den grep 3 Les 8 Sint en Piet p het Dak (k geschikt vr grep 4 en 5, ter verdieping liedje helemaal spelen eventueel in cann zingen/spelen) let p, liedje staat in andere tnsrt in methde, met vr spelen beginnen p C) 41

43 Praktische werkvrmen met echte instrumenten Bijdrage: Remmert Velthuis Bij nderstaande werkvrmen gaan we uit van de lessituatie waarbij alle leerlingen een instrument in hun handen hebben. Speel je nummer Instructie vr de leerlingen: Neem een getal in je hfd tussen de 1 en de 8. Ik ga z tellen van 1 t/m 8. Op het mment dat juw getal wrdt genemd, speel je p je instrument. Als je steeds een beetje sneller telt, ntstaat een muzikale cadans. Extra pties: 1.De leerlingen kunnen k in (tafel)grepjes een getal met elkaar afspreken. 2. Afhankelijk van het niveau van de leerlingen en de instrumenten kun je k aangeven welke tn f klank hren bij ieder getal. De muzikale schatjager Vertel dat er dadelijk een spel gespeeld wrdt, waarbij in het lkaal een schat (bijvrbeeld een triangel van echt zilver! ) is verstpt. Eén leerling is de schatjager en met de schat vinden. Dat det hij met behulp van de klas want he dichter de schatjager bij de schat kmt, he meer geluid de klas maakt p hun instrumenten. De schatjager gaat even p de gang staan en de schat wrdt verstpt. De schatjager kmt het lkaal weer binnen en zekt met behulp van het geluid van de instrumenten de schat. Dirigent en zijn rkest Eén leerling is de dirigent. Hij geeft aan wanneer de anderen mgen beginnen met spelen. Als de dirigent het van te vren afgesprken stpteken geeft, met iedereen stppen met spelen. Hard en zacht kunnen wrden tegevegd, k één nt, die dr de hele klas tegelijk wrdt gespeeld, kan wrden aangegeven. Bter, kaas en spelen maar! Teken p het brd f een grt vel papier een bter kaas en eieren veld en vul de velden met verschillende speelmanieren, bijvrbeeld zals hiernder. Speel één van de speelmanieren. Welk vakje zu hierbij hren? Waarm hrt dat vakje erbij? Als het antwrd ged is, speelt iedereen het vakje. Wie kan er k een vakje vrspelen? Ik speel nu vakje 3, speel ik het ged f fut? Als alle vakjes aan de beurt zijn geweest kan er een imprvisatiestuk mee wrden gemaakt. De verschillende vakjes wrden dr elkaar aangewezen en uitgeverd. Als het ged gaat, kan k een leerling de dirigent zijn. Zijn we tevreden ver de uitvering? Welk vakje gaat ged, welk vakje kunnen we ng beter spelen? 42

44 43

45 Brnvermeldingen Frits Evelein, Cöperatief leren in muziek Ettekven, S. & Van Ort, A. (2010). Gereedschap vr het werk. Utrecht: APS. Cöperatief leren vr alle leerlingen, Marriet Frrer e.a CPS nderwijs Kt, S (2011) C-teaching, uitgeverij PICA C-teaching, Maarten Nemagus en Annerieke Verkerk artikel in CNV nderwijs Hendriksen, J (2002) werkbek intervisie, uitgeverij Bm / Nelissen Amsterdam ziet weer muziek in muzieknderwijs, artikel verschenen in het schljurnaal Opbuw en facetten van de muziekles, le van eisden (brn: internet, Diverse cncepten APS 44

46 Deze bundel is een uitgave van Kubus Centrum vr Kunst en Cultuur Pstbus AJ Lelystad Bezekadres: Agrabaan 3, Lelystad Auteurs: Maarten Nemagus, Wuter Helmig, Buke Sleurink, Charltte Brndijk en Remmert Velthuis Eindredactie: Tekstpilt Rbert Jan Schinkel Lelystad, 2013 Met dank aan: Fnds vr Cultuurparticipatie, Cdarts, APS, Centrada, Rabbank, Inaxin, Meesters in Muziek, basisschl Driestrmenland, basisschl Ichthus, basisschl Hrizn, Gemeente Lelystad Het intellectuele eigendm van deze reader behrt te aan Kubus. De inhud mag uitsluitend wrden gebruikt vr lesdeleinden binnen het primair nderwijs. Niets uit deze reader mag znder testemming van Kubus wrden uitgegeven f gedupliceerd. Het is verbden m (een deel van) de inhud te gebruiken vr cmmerciële deleinden. 45