Wat werkt bij jonge moeders?

Transcriptie

1 Wat werkt bij jnge meders? Marjlein Oudhf Nederlands Jeugdinstituut Mariska Zn Inflijn t (030) Mariska van der Steege e infjeugd@nji.nl Juli 2013 i Hewel er ng beperkt nderzek is gedaan naar wat werkt vr jnge meders die prblemen ervaren, is er wel een aantal effectieve prgramma s beschikbaar. Het lijkt erp dat een prenatale start en sciale steun belangrijke ingrediënten zijn van prgramma s vr jnge meders. Andere belangrijke ingrediënten lijken gerichtheid p sensitiviteit van de jnge meder en psych-educatie te zijn. Het gebruik van vide-feedback kan een ged middel zijn in de ndersteuning van jnge meders. Huisbezeken, schl gerelateerde prgramma s en pvedprgramma s lijken het meest effectief te zijn bij jnge meders. Met de term jnge meders wrdt drgaans meders tt 24 jaar ud bedeld. In dit dcument wrden effectieve ingrediënten vr hulp aan (aanstaande) jnge meders en bestaande effectieve prgramma s vr deze delgrep beschreven. De bendigde kennis is verkregen dr middel van een uitgebreide literatuursearch. In verschillende internatinale databanken, als PsychINFO en Scial Care alsmede natinale databanken en de Databank Effectieve Jeugdinterventies, is gezcht naar verzichtsstudies die de effecten meten van interventies vr jnge meders. Het huidige dcument is gebaseerd p meta-analyses, literatuurreviews en effectstudies naar diverse prgramma s. De studies in de meta-analyses bestnden niet enkel uit jnge meders als delgrep, maar bevatten wel studies waarbij jnge meders de delgrep vrmden. De gevnden literatuur is grtendeels nderzek uit de Verenigde Staten. In dit verzicht wrdt eerst de prblematiek van de delgrep geschetst. Vervlgens wrden werkzame ingrediënten vr hulp en werkzame prgramma s aan jnge meders beschreven p basis van de gevnden nderzeksliteratuur. Dit dcument maakt deel uit van het themadssier Tieneruders. Het vlledige dssier is in te zien p 1. Risicfactren en prblematiek van de delgrep Met de term jnge meders wrdt drgaans meders tt 24 jaar ud bedeld. Deze term is gebruikelijk bij zrginstellingen. In de literatuur wrdt k wel gesprken ver tienermeders. Dan wrden meders nder de 20 jaar ud bedeld. Uit nderzek van Keinemans (2011) naar de leefwereld van jnge meders is gebleken dat jnge meders zich erg bewust zijn van de maatschappelijke - en wetenschappelijke prblematisering van het tienermederschap. Belangrijk is daarm m te benadrukken dat er niet perse sprake heft te zijn van een prbleem wanneer een vruw p jnge leeftijd meder wrdt. Of een jnge meder het lukt zichzelf staande te huden en haar kind p te veden, hangt nauw samen met haar eigen vrgeschiedenis en de aan- f 1

2 afwezigheid van risic- en beschermende factren (Mran, Pedersn & Krupka, 2005). In dit verzicht betreft het de grep jnge (aanstaande) meders die hierin prblemen ervaren. Het leven van een jnge uder is niet eenvudig mdat hij f zij een uder is en tegelijkertijd vlwassen met wrden. Daarmee drlpt een jnge uder tegelijkertijd twee ingrijpende fasen in het leven die sms meilijk te cmbineren zijn. Enerzijds meten zij aandacht hebben vr het uderschap en vr een baby zrgen, anderzijds meten zij zelfstandig wrden. Het uderschap kan daardr nadelige gevlgen hebben vr de jnge meder, zals stress f het niet afmaken van een pleiding. Ok kst uderschap veel tijd, het is vr jnge meders meilijker m sciale cntacten te nderhuden. Het gaat bij jnge meders zdende m een pstapeling van risicfactren, zals een laag pleidingsniveau en het ntbreken van een steunend sciaal netwerk/ partner, maar k de (ngewenste) zwangerschap en het ervaren van een hge mate van uderlijke stress. Hierdr lpen jnge meders een grter risic dan vlwassen meders p meervudige prblematiek. Z is er een verhgd risic p financiële- en/f huisvestingsprblematiek f psychsciale prblemen als eenzaamheid f depressie (Van der Lee, Van de Vlugt, Wijsen & Cadée, 2009; Yzwiak, 2010). De prblemen van de jnge meder kunnen gevlgen hebben vr het kind. Z hebben kinderen van jnge meders een verhgd risic p: pgreien in armede; het slachtffer wrden van mishandeling en verwaarlzing; emtinele- en gedragsprblemen; minder gunstige ntwikkelingskansen (Barlw, Smailagice, Bennett, Huband, Jnes & Cren, 2011). Om te vrkmen dat het jnge uderschap tt prblemen vr het kind leidt, is het van belang dat er effectieve interventies speciaal vr jnge meders (en hun kind) bestaan. Hulp aan (aanstaande) jnge meders vraagt m een specifieke aanpak. Jnge meders meten namelijk, nadat zij gecnfrnteerd zijn met een (vaak) ngeplande zwangerschap, in een krt tijdsbestek veel stappen naar zelfstandigheid ndernemen. Zij hebben daarbij in eerste instantie vral prblemen met het vinden van infrmatie en advies f het regelen van directe (praktische) hulp ten aanzien van zelfstandige huisvesting f pvang, financiën, mgelijkheden m schl af te maken en/f werk te vinden, kinderpvang en pvedingsndersteuning. Op langere termijn is het van belang dat hulp en steun aan jnge meders gericht is p zelfredzaamheid, ntwikkelen van een psitief zelfbeeld, pbuwen van een sciaal netwerk, leren van pvedingsvaardigheden en de juiste plekken vr steun f hulp weten te vinden (Keinemans, 2011). 2. Werkzame factren Er is een aantal factren dat altijd betere resultaten plevert, ngeacht de prblemen van de cliënt. Dit wrden k wel algemeen werkzame factren genemd (Van Yperen, 2003). De algemene elementen zijn niet afdende m de cmplexe prblemen van jnge meders te verhelpen. Naast deze algemeen werkzame ingrediënten zijn specifiek werkzame ingrediënten ndig in de behandeling van jnge meders. Seitz en Apfel (1999) beschrijven in hun review naar effectieve interventies vr jnge meders de vlgende werkzame ingrediënten: delen wrden nderschreven dr de cliënt; 2

3 er is persnlijke zrg en aandacht; schl lijkt een gede lcatie te zijn vr het bieden van hulp aan (aanstaande) jnge meders; timing: aangenmen wrdt dat vreg starten met de interventie een beter resultaat geeft, echter pas als de meder daar zelf klaar vr is. Sciale steun Jnge meders geven zelf aan dat sciale steun van vrienden en familie van cruciaal belang is in hun leven (Keinemans, 2011). Ok in de literatuur wrdt gesprken ver de psitieve invled van sciale ndersteuning p jnge meders. Aan sciale steun wrdt een grte waarde tegekend m de negatieve cnsequenties van jng mederschap te keren. Ok lijkt er een psitieve invled uit te gaan van de aanwezigheid van steunende netwerken p bijvrbeeld stress, de maatschappelijke perspectieven van de jnge meders, de uder-kindrelatie, ntwikkelingskansen van kinderen en uderschapsstijl (Keinemans, 2011; Mran et al., 2005). Keinemans (2011) geeft dan k aan dat het ndig is het sciale netwerk van de cliënt te betrekken in de behandeling van jnge meders. Wanneer het sciale netwerk niet aanwezig is f nvldende ndersteuning (kan) bieden, kan de prfessinele hulpverlening tijdelijk een leemte vullen. Vrwaarde is dan wel dat er een betekenisvlle relatie is tussen de prfessinele hulpverlener en de cliënt. Seitz en Apfel (1999) beamen deze vrwaarde. Ok de stijl van de therapeut is van belang vr het effect van de interventie: de stijl van de therapeut dient nn-directief te zijn waarbij geen gedrag f plssingen wrden vrgeschreven (Dnhue, 2004; Olds, 2006). Prenatale start De timing van interventies is belangrijk. Z heeft het laat in de zwangerschap starten, f wanneer het kind gebren is, verschillende nadelen waarnder de kans dat er al schade aan het kind is tegebracht dr de slechte gezndheid van de meder f dr rken, drugs- f alchlgebruik. Halverwege de zwangerschap staat de jnge meder meer pen vr hulp dan aan het begin f wanneer het kind gebren is (Seitz & Apfel, 1999). Uit de review van Seitz en Apfel (1999) blijkt dat een prenatale start - vr de 28 ste week in de zwangerschap - een psitief effect heeft p zwel meder als kind. Zwel de gezndheid van de meder tijdens de zwangerschap als de gezndheid van het kind verbetert, er zijn minder vreggebrtes en het kind heeft vaker een geznd gebrtegewicht. Bij fllw-up blijken meders die pre- en pstnatale zrg hebben gekregen, vaker anticnceptie te gebruiken en minder snel peenvlgende zwangerschappen hebben dan meders die deze zrg niet kregen. De gedachte is dat jnge meders al vreg in de zwangerschap leren wat de invled is van hun gedrag en van hun mgeving p hun eigen gezndheid en p de gezndheid en ntwikkeling van hun (ngebren) kind, en daar zdende p in kunnen spelen (Olds, 2008). Gericht p hechting Hechting is de duurzame affectieve relatie tussen kind en pveder en speelt een belangrijke rl in het mgaan met meilijke f ngunstige mstandigheden. Een veilige hechtingsrelatie is een belangrijke vrwaarde vr een geznde ntwikkeling van het kind. Een nveilige hechting vrmt een grt risic vr het ntwikkelen van psychische prblematiek p latere leeftijd (Olds, 2008). Prblemen bij de uder kunnen de hechtingsrelatie tussen uder en kind beïnvleden. Daarm lijken interventies gericht p hechting ndig te zijn in de behandeling van jnge meders (Olds, 2008). Het is daarbij vral van belang dat jnge meders leren een psitieve interactie met hun kind aan te gaan, sensitief te reageren en zelfvertruwen te ntwikkelen. Een middel die hiervr veel gebruikt wrdt is het gebruik van videfeedback. 3

4 Aan de hand van vide-pnames kan de interactie tussen meder en kind in beeld wrden gebracht. Bij het analyseren van de beelden wrdt aandacht gegeven aan de cntactinitiatieven van de baby en de respns van de meder. Het idee achter videfeedback is dat de meder dr het terugkijken van de eigen beelden, nieuwe mgelijkheden krijgt m haar sensitiviteit vr de signalen van haar kind (verder) te ntwikkelen waardr het cntact met het kind verbeterd. Uit een meta-analyse van Fukkink (2007) naar de effectiviteit van videfeedback in gezinsprgramma s blijkt dat videfeedback leidt tt een verbetering van het pvedingsgedrag en een psitievere beleving van de uders: uders wrden vaardiger in de interactie met hun kind en ervaren meer plezier en minder prblemen na aflp van het prgramma. Ok zijn er psitieve effecten gevnden vr de ntwikkeling en het gedrag van de kinderen uit de behandelde gezinnen. Videfeedback vergrt tevens de sensitiviteit van meders, wat een belangrijke vrwaarde is vr een veilige hechting (Bakermans-Kranenburg, Van IJzerdrn & Juffer, 2003; Kalinauskiene, Cekuliene, Van IJzendrn, Bakermans-Kranenburg, Juffer & Kusakvskaja, 2009). 3 Werkzame prgramma s Werkzame prgramma s f interventies zijn interventies die veel van de bvenstaande werkzame ingrediënten bevatten. Uit de review van Seitz en Apfel (1999) ver effectieve interventies vr jnge meders kmt naar vren dat huisbezekprgramma s, prgramma s aangebden p schl en pvedprgramma s het meest effectief zijn in de behandeling van jnge meders. 3.1 Huisbezekprgramma s Uit een meta-analyse van Sweet en Appelbaum (2004) blijkt dat huisbezekprgramma s bij gezinnen met jnge kinderen zwel p de uders als p de kinderen een psitief effect hebben. Prgramma s specifiek gericht p jnge meders laten met name gede resultaten zien p het pleidingsniveau van de jnge meder: zij gaan vaker terug naar schl. Uit de meta-analyse wrdt niet duidelijk welke kenmerken van een huisbezekprgramma het prgramma precies effectief maken. Vrdelen van huisbezekprgramma s lijken te zijn: het bieden van een brede gezinsgerichte ndersteuning in een vertruwde mgeving, hulp p maat bieden, individuele aandacht geven en werken aan het pbuwen van een vertruwensband (Sweet & Appelbaum, 2004). VrZrg VrZrg is de Nederlandse versie van het Amerikaanse Nurse Family Partnership (NFP), een huisbezekprgramma vr jnge aanstaande vruwen die zwanger zijn van hun eerste kind, weinig f geen pleiding hebben genten en met meerdere prblemen kampen. VrZrg heeft als del het verbeteren van het zwangerschaps- en gebrteprces vr meder en kind, het verbeteren van de gezndheid en ntwikkeling van het kind en de verbetering van de persnlijke ntwikkeling van de meder. De (aanstaande) meders krijgen ndersteuning in de thuissituatie van een verpleegkundige tijdens hun zwangerschap en bij de verzrging en pveding van hun kind. Videhmetraining is een belangrijk nderdeel van het prgramma. Het prgramma begint tijdens de zwangerschap en eindigt als het kind twee jaar ud is. VrZrg is erkend dr de Erkenningscmmissie Interventies. In Amerika wrdt NFP al 30 jaar lang nderzcht en diverse randmized cntrlled trials (RCT s) wijzen uit dat het prgramma psitieve resultaten bekt (Eckenrde et al., 2010; Olds, 2006, 2008). Samengevat gaat het m de vlgende resultaten: afname van hge bleddruk en nierinfecties tijdens de zwangerschap; 4

5 een hger gebrtegewicht bij kinderen van tienermeders; vermindering van vreggebrtes bij vruwen die rkten bij aanvang van de zwangerschap; afname van kindermishandeling en verwaarlzing tijdens de eerste twee levensjaren van het kind; afname van het aantal bezeken aan de Spedeisende Hulp wegens ngelukken - de kinderen die de SEH bezeken zijn bvendien uder en hun trauma's van mildere aard. Er zijn vral minder breuken en hfdtrauma's; tename van het aantal meders die in hun eigen levensnderhud kunnen vrzien en een afname van het aantal (snelpvlgende) tweede zwangerschappen; een hger niveau van intellectueel functineren bij vierjarige kinderen van meders die dr het prgramma stpten met rken tijdens de zwangerschap; kinderen die hebben deelgenmen aan het prgramma vertnen p 15-jarige leeftijd minder antisciaal gedrag; dchters die deelgenmen hebben aan het prgramma, hebben p 19-jarige leeftijd een lagere kans p arrestatie, minder kinderen en zij maakten minder vaak gebruik van Medicaid, een hulpverleningsprgramma in de Verenigde Staten vr mensen met een laag inkmen, dan dchters uit de cntrlegrep die geen huisbezeken hebben gehad. Ksten-batenanalyses tnen aan dat de interventieksten zijn terugverdiend als het kind vier jaar ud is, terwijl de ksten ver de gehele levenslp viervudig wrden terugverdiend (Guterman, 1999; Sweet & Appelbaum, 2004). De werkzame ingrediënten van het prgramma zijn de huisbezeken, prenatale start, psych-educatie en de betrekking van het sciale netwerk van de jnge meder. Mmenteel lpt er een RCT naar de effecten van VrZrg in Nederland nder 460 deelneemsters aan het prgramma. Eerste (krte termijn) resultaten zijn psitief: In de VrZrggrep neemt rken af tijdens de zwangerschap. Wanneer de baby gebren is, rken zij zelfs 50% minder dan de cntrlegrep. Bvendien rken meders in de VrZrggrep niet waar de baby bij is in tegenstelling tt de cntrlegrep. VrZrgmeders geven hun kind p de leeftijd van 6 maanden significant vaker brstveding dan de cntrlegrep; Huiselijk geweld is afgenmen bij de VrZrggrep ten pzichte van de cntrlegrep: - zwel tijdens de zwangerschap als twee jaar daarna, met name wat betreft het psychische en het fysieke geweld; - tijdens de zwangerschap nam seksueel geweld meer af; - daarnaast bleek de VrZrggrep zelf k minder vaak geweld te gebruiken. Meldingen van vermedens van kindermishandeling bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) zijn in 2012 nderzcht. Hieruit blijkt dat in de VrZrggrep bijna twee keer minder meldingen van kindermishandeling vrkwamen dan in de cntrlegrep grep, respectievelijk 16 meldingen (10%) tegenver 29 meldingen (18%). Dit is een significant verschil ( Factsheet VrZrg, 2013). 3.2 Schl-based prgramma s Uit de review van Seitz en Apfel (1999) blijken veel prgramma s die plaatsvinden p schl succesvl te zijn in de behandeling van jnge meders. Gedacht wrdt dat de samenwerking tussen 5

6 schlen en zrginstellingen geptimaliseerd kan wrden m er z vr te zrgen dat aanstaande jnge meders de juiste zrg krijgen en de kans hebben m hun pleiding af te maken. Taking Charge In Amerika wrden diverse prgramma s vr jnge meders vanuit schl gerganiseerd. Harris en Franklin (2003; 2009) hebben de effectiviteit van het Taking Charge prgramma nderzcht. Taking Charge is een taakgerichte cgnitief-gedragsmatige grepsinterventie p schl. In acht wekelijkse bijeenkmsten wrden nderwerpen als sciale rllen, keuzes maken, netwerk pbuwen en emtinele reacties p stressren behandeld. Het prgramma is gebaseerd p vijf stappen van het prbleemplssende prces dat centraal staat in de bijeenkmsten. De jnge meders efenen met nieuwe vaardigheden en krijgen zelf de verantwrdelijkheid in het nemen van acties m hun delen te bereiken. Het prgramma blijkt een psitief effect te hebben p het cping gedrag, prbleemplssende vaardigheden en cijfers en aanwezigheid p schl. Alternatieve schl Amerika kent alternatieve schlen die nderwijs bieden speciaal vr (aanstaande) tienermeders, met veelal een lage sciaal ecnmische status (SES). Een dergelijke schl biedt de jnge meders diverse diensten aan naast regulier nderwijs zals ndersteuning bij het vinden van een baan, educatie ver uderschap, gezndheid en gezinsplanning, sciale dienstverlening en er is veelal een gezndheidskliniek. Onderzek laat zien dat de jnge meders die p deze speciale schl zitten, meer ambitie hebben p educatief gebied, vaker anticnceptie gebruiken, vaker brstveding geven (Amin, Brwne, Ahmed & Takanri, 2006), minder snel pnieuw zwanger wrden en minder afhankelijk zijn van welzijnszrg (Seitz & Apfel, 1994, in Seitz & Apfel, 1999). Ok zijn de baby s bij de gebrte in betere cnditie (Amin et al., 2006; Seitz & Apfel, 1994, in Seitz & Apfel, 1999). Het Yung Parenting Prgram is een grepsprgramma dat p deze speciale schlen wrdt aangebden en is dr Edwards en Allen (2008) nderzcht. In wekelijkse grepsbijeenkmsten van een uur ligt de nadruk p het analyseren en bespreken van (maatschappelijke) waarden. Psitieve resultaten zijn gevnden p het gebied van: minder acceptatie van illegale drugs, geweld en liegen, waardering vr educatie, werk, familie en eerlijkheid en bereidheid anderen te vertruwen. Nederland In Nederland bestaan dergelijke prgramma s in beperkte mate. Vanuit enkele schlen wrdt extra ndersteuning p schl gebden aan jnge meders. Het gaat dan bijvrbeeld m extra adviesgesprekken waarin besprken wrdt he het zrgen vr een kind gecmbineerd kan wrden met het vlgen van een pleiding. Wanneer er tijdens de pleiding prblemen ntstaan wrdt hulp gebden en vr praktische hulp wrdt drverwezen naar de juiste hulpverlening. In Rtterdam bestaat het prgramma Jnge Meiden f Meders Zelfstandig (JMZ). Dit prgramma wrdt aangebden dr Eenheid Zrg en is een nderwijspvangvrziening. Aanstaande tienermeders van 12 tt 18 jaar ud kunnen hier speciaal vrtgezet nderwijs vlgen waarbij in kleine grepen lesgegeven wrdt. Iedere aanstaande meder krijgt tevens een persnlijke hulpverlener tegewezen. Met de hulpverlener wrdt tijdens individuele- en grepstrainingen aan sciale vaardigheden gewerkt en de aanstaande meders wrden ndersteund in hun vrbereiding p het mederschap. Ok helpt de hulpverlener met alle juridische vraagstukken die het mederschap met zich meebrengt. 6

7 3.3 Opvedprgramma s Opvedprgramma s vr tienermeders lijken erg p reguliere pvedprgramma s, maar verschillen tch in bepaalde pzichten. Z wrdt er bijvrbeeld meer tijd gestken in factren die van invled zijn p het bereik van de delgrep en wrdt meer aandacht besteed aan cmmunicatie f aandachtspunten die specifiek vr tienermeders gelden, zals het begrijpen van beheften vr het kind m z de ntwikkeling van het kind te bevrderen (Barlw et al., 2011). Cren, Barlw en Steward-Brwn (2003) en Barlw en cllega s (2011) hebben een systematische review uitgeverd naar de effectiviteit van individuele en grepsgewijze pvedprgramma s vr tienermeders en hun baby s, waarin 24 respectievelijk acht RCT s zijn meegenmen. Opvedprgramma s waarin huisbezeken een nderdeel vrmen zijn niet meegenmen in de review. Algemeen kan gesteld wrden dat zwel individuele als grepsgewijze pvedprgramma s een psitief effect blijken te hebben p zwel meder als kind. Z zijn er in individuele studies psitieve effecten gevnden p de sensitiviteit van de meder, haar eigen identiteit en zelfvertruwen en de respnsiviteit van de baby p de uder (Barlw et al., 2011; Cren et al., 2003). Uit de eerste review blijkt dat de grepsprgramma s vaak weken duren en uit wekelijkse bijeenkmsten bestaan. Meer intensieve prgramma s zijn effectief, maar hetzelfde resultaat kan k met minder intensieve prgramma s bereikt wrden. Hewel het bewijs zwak is, lijkt een grepsinterventie met een gemiddelde duur van weken ksteneffectiever dan één p één begeleiding. Niet duidelijk wrdt in welke setting een prgramma het meest effectief is. Gecncludeerd wrdt dat nder andere videfeedback, psych-educatie, interactieve udertraining met grepsdiscussies en het efenen van pvedingsvaardigheden, werkzame elementen van pvedprgramma s vr tienermeders zijn (Cren et al., 2003). In de tweede review knden de uitkmsten van de studies niet gecmbineerd wrden, mdat de instrumenten die in de verschillende studies gebruikt werden te veel van elkaar verschilden. Ok de pzet van de prgramma s lagen te ver uit elkaar (Barlw et al., 2011). 3.4 Andere prgramma s Families and Schls Tgether babies (FAST) is een Canadees cmmunity-based prgramma gericht p jnge meders met als del: 1. jnge meders psitieve sciale ervaringen laten pden, 2. het versterken van de relatie en vertruwensband tussen meder en baby en 3. het verminderen van stress, sciale islatie en familiaire cnflicten(mcdnald et al., 2008). De jnge meders besteden tijdens wekelijkse bijeenkmsten in kleine grepen met diverse mensen, als familie, leeftijdsgenten, maatschappelijk werkers, tijd aan diverse (vrijetijds)activiteiten. Zij kunnen praten ver alledaagse frustraties en dr mdelling leren zij vaardigheden vr psitief uderschap en prbleemplssing. Uit nderzek van McDnald en cllega s (2008) naar FAST zijn zwel bij de jnge meders als bij de ma s psitieve resultaten gevnden. Bij de jnge meders is hun zelfredzaamheid vergrt, de relatie met hun baby verbeterd en jnge meders ervaren verminderde stress rndm het uderschap. De ma s rapprteren een verbetering van het algehele functineren van het gezin: minder cnflicten, een betere cmmunicatie, meer steun van de familie en minder stress in het pveden van een adlescent. Over hun dchters rapprteren zij tevens een verbetering: zij zijn gelukkiger en er is een vermindering van sciale islatie en terughudendheid gerapprteerd. Werkzame ingrediënten zijn hier het betrekken van het sciale netwerk en psych-educatie. 7

8 3.5 Prgramma s gericht p hechting Bakermans-Kranenburg en cllega s (2003) hebben een meta-analyse uitgeverd ver 70 studies naar de effecten van interventies vr het verhgen van de sensitiviteit van de pveder en het ntwikkelen van een veilige gehechtheidsrelatie tussen meder en kind. Hieruit is gebleken dat prgramma s met als del het bevrderen van de sensitiviteit van de meder grtere effecten hebben dan prgramma s met als del het vergrten van een veilige hechting tussen meder en kind. Het bevrderen van de sensitiviteit draagt bij aan een veilige gehechtheid, waardr de prgramma s specifiek gericht p de sensitiviteit van de meder het meest effectief lijken. De meest effectieve interventies bestaan uit minder dan zestien bijeenkmsten en starten zes maanden na de bevalling. Vr meer infrmatie verwijzen wij u naar het dcument Wat werkt bij hechtingsprblemen. 3.6 Prgramma s vr specifieke prblematiek Jnge meders met een verslaving Uit verschillende nderzeken blijkt dat drugsgebruik dr een meder in verband staat met kindermishandeling, met name verwaarlzing van het kind (Dnhue, 2004). Vlgens Dnhue (2004) zijn er geen gecntrleerde effectstudies bekend, die specifiek interventies gericht p (jnge) meders met een verslaving die tevens hun kinderen verwaarlzen nderzeken. Wanneer de twee prblemen apart bekeken wrden, kan er wel enigszins een cnclusie getrkken wrden. Z cncludeert Dnhue (2004) dat gedragsmatige gezinstherapie en cgnitief prbleemplssende therapie ged werken in de behandeling van jnge meders met een drugsverslaving. Gedragsmatige gezinstherapie bestaat uit trainingen rndm relaties, cmmunicatie, emtie-regulatie, sciale vaardigheden, beheftecntrle, pvedingsvaardigheden en interactie tussen meder-kind. Een vermindering van kindermishandeling lijkt hiervan het gevlg te kunnen zijn. Belangrijk is dat de meder inspraak heeft p de in te zetten behandeling en dat het prgramma p maat gebden wrdt. Bij cgnitief prbleemplssende therapie blijkt vral prbleemplssende vaardigheidstraining effectief te zijn m het drugsgebruik van jnge meders en andere gedragsprblemen te verminderen (Dnhue, 2004) Jnge meders met een pstnatale depressie Een pstnatale depressie heeft invled p het psychsciale functineren van de meder. Het kan zrgen vr een verstrde relatie tussen meder en kind en heeft zdende invled p de ntwikkeling van het kind. De ntwikkelingen die een jnge meder drmaakt kan resulteren in een grtere kwetsbaarheid vr een pstnatale depressie (Yzwiak, 2010). Het is daarm van belang dat er effectieve interventies zijn vr de behandeling van een pstnatale depressie bij jnge meders. Uit een review van Yzwiak (2010) blijkt dat er geen gede effectstudies zijn naar deze interventies. Daarm wrdt aanbevlen interventies in te zetten die k ingezet wrden bij de behandeling van pstnatale depressie van vlwassenen. Effectieve interventies bij vlwassenen met een pstnatale depressie zijn cliëntgerichte therapie, cgnitieve gedragstherapie, interpersnlijke psychtherapie en medicamenteuze behandeling. Yzwiak (2010) stelt als vrwaarde dat deze interventies aangepast dienen te wrden aan de cgnitieve vaardigheden en de middelen die een jnge meder tt haar beschikking heeft, zals bijvrbeeld het aanbieden van verver naar de plek van de behandeling. Jnge meders met een pstnatale depressie kunnen mgelijk prfiteren van een multidisciplinaire en multimdale behandeling waarbij meerdere aspecten van haar leven betrkken wrden (Yzwiak, 2010). 8

9 3.7 Minder effectieve prgramma s Casemanagement vr jnge meders is een manier van werken dat vrnamelijk gericht is p persnlijke redzaamheid, ecnmische zelfstandigheid en het vrkmen van een (snelle) tweede zwangerschap (Sangalang, Barth & Painter, 2006). Casemanagement wrdt uitgeverd dr een casemanager die een aantal jnge meders in de regi begeleidt en het prgramma cördineert. In nderzek van Sangalang en cllega s (2006) naar casemanagement wrden slechts enkele kleine significante resultaten gevnden. Psitieve effecten zijn alleen gevnden vr het gebrtegewicht van het kind en het vrkmen van een snelle tweede zwangerschap bij meders van 12 tt 16 jaar ud. Ok in ander nderzek van Sangalang en Runds (2005) naar de effecten van casemanagement p middelengebruik, het gebruik van anticnceptie en kennis ver uderschap en pveding wrden weinig psitieve resultaten gevnden, sms zelf averechtse. Z blijkt middelengebruik na een jaar significant hger te liggen dan bij aanvang van het prgramma. Wel blijkt dat meders die tijdens de zwangerschap met het prgramma beginnen, meer prfiteren van het prgramma dan meders die na de gebrte van hun kindje starten. Ok uit de review van Seitz en Apfel (1999) blijkt casemanagement een minder effectieve interventie te zijn, zij hebben geen f slechts kleine effecten gevnden p de drie gebieden waar casemanagement zich p richt. Het geven van brstveding heeft psitieve effecten p de gezndheid van zwel het kind als de meder. Om ptimaal te kunnen prfiteren van de psitieve gezndheidseffecten wrdt geadviseerd m tt zes maanden na de gebrte uitsluitend brstveding te geven. In vergelijking tt udere meders, geven jnge meders aanzienlijk minder vaak brstveding (Grassley & Sauls, 2012). Grassley en Sauls (2012) hebben nderzek uitgeverd naar de interventie Supprtive Needs f Adlescents during Childbirth (SNAC) nder 106 jnge meders. Het prgramma bestaat uit vier individuele vrlichting- en efensessies ver de bevalling en het geven brstveding, die vlak vr en na de bevalling wrden gegeven dr een verpleegster. Verpleegsters werden getraind m ged aan te kunnen sluiten bij de beheften en cmmunicatie van de jnge meders. Hewel de interventiegrep significant vaker brstveding gaf in het eerste uur na de bevalling dan de cntrlegrep, was dit verschil na zes weken alsmede na drie maanden nageneg weg. Jnge meders die SNAC ntvingen, erveren de bevalling wel als prettiger dan de cntrlegrep (Grassley & Sauls, 2012). 4. Cnclusie Hewel er in Nederland ng beperkt nderzek is gedaan naar wat werkt bij jnge meders die prblemen ervaren, is er vanuit de Verenigde Staten een aardige heveelheid literatuur beschikbaar. Uit de literatuur blijkt dat huisbezeken, schl gerelateerde prgramma s en pvedprgramma s effectief zijn in de behandeling van jnge meders. Ok is er een aantal werkzame ingrediënten aan te wijzen die veelbelvend zijn binnen interventies vr jnge meders. Buwstenen die uit de nderzeksliteratuur naar vren kmen, staan hiernder in een schema samengevat. Er is echter meer Nederlands nderzek ndig m veelbelvende en werkzame ingrediënten meer bewijskracht vr hulp aan jnge meders te geven. 9

10 Schema 1. Overzicht werkzame en veelbelvende interventies vr jnge meders Theretische basis Hechtingstherie Self-efficacy therie/ empwerment Sciaal-eclgische therie (systeemgericht) Werkzame werkwijze Hulpverlening met gericht zijn p: Middelen en technieken: Type interventie Ondersteuning bij pleiding f vinden van een baan Educatie ver gezndheid, pveding en gezinsplanning Opvedingsndersteuning: verbeteren pvedingsvaardigheden en pvedklimaat Sciaal netwerk en relatievrming Eigen identiteitsntwikkeling en waardevrming Levenslp van de meder Verbeteren zelfvertruwen en zelfredzaamheid Zelfstandigheid en zelfredzaamheid:.a. gebruik van vrzieningen Bevrderen hechting tussen meder en baby Vide-feedback Psych-educatie Oefenen Grepsbijeenkmsten: discussies en ervaringen delen Mdeling Overige kenmerken Gebruik casuïstiek Expressie van emties Huisbezekprgramma Schlprgramma Opvedingsprgramma Zwel individueel als grepsgewijs Prenatale start: vr betere gebrteresultaten (minder vreggebrtes en hger gebrtegewicht) Stijl therapeut: vraaggericht, nn-directief Literatuur Amin, R., Brwne, D. C., Ahmed, J. M. A., & Takanri, S. M. A. (2006). A study f an alternative schl fr pregnant and/r parenting teens: Quantitative and qualitative evidence. Child and Adlescent Scial Wrk Jurnal, 23(2), Edwards, A., & Allen, C. (2008). Values clarificatin used as interventin fr urban, delinquent, pregnant adlescents and yung mthers. Jurnal f Human Behavir in the Scial Envirnment, 18(1), Bakermans-Kranenburg, M. J., Van IJzerdrn, M. H.. & Juffer, F. (2003). Less is mre: Metaanalyses f sensitivity and attachment interventins in early childhd. Psychlgical Bulletin, 129(2), Barlw, J., Smailagic, N., Bennett, C., Huband, N., Jnes, H., & Cren, E. (2011). Individual and 10

11 grup based parenting fr imprving psychscial utcmes fr teenage parents and their children. Campbell Systematic Reviews, 2. Cren, E., Barlw, J., & Stewart-Brwn, S. (2003). The effectiveness f individual and grup-based parenting prgrams in imprving utcmes fr teenage mthers and their children: A systematic review. Jurnal f Adlescence, 26(1), Dnhue, B. (2004). Cexisting child neglect and drug abuse in yung mthers: Specific recmmendatins fr treatment based n a review f the utcme literature. Behavir Mdificatin, 28(2), Eckenrde, J., Campa, M., Luckey, D. W., Hendersn, C. R., Cle, R., Kitzman, H., Ansn, E., Sidra- Arcle, K., Pwers, J., & Olds, D. (2010). Lng-term effects f prenatal and infancy nurse hme visitatin n the life curse f yuths: 19-Year fllw-up f a randmized trial. Archives f Pediatrics and Adlescent Medicine, 164(1), Factsheet VrZrg. Geraadpleegd p Fukkink, R. (2007). Vide-feedback in breedbeeld-perspectief: Een meta-analyse van de effecten van vide-feedback in gezinsprgramma s. Amsterdam: SCO-Khnstamm instituut. Grassley, J. S., & Sauls, D. J. (2012). Evaluatin f the Supprtive Needs f Adlescents during Childbirth intrapartum nursing interventin n adlescents' childbirth satisfactin and breastfeeding rates. Jurnal f Obstetric, Gyneclgic, & Nenatal Nursing: Clinical Schlarship fr the Care f Wmen, Childbearing Families, & Newbrns, 41(1), Guterman, N. (1999). Enrllement strategies in early hme visitatin t prevent physical child abuse and neglect and the universal versus targetted debate: A meta-analysis f ppulatin based and screening based prgrams. Child Abuse and Neglect, 23(9), Harris, M., & Franklin, C. (2003). Effectiveness f a cgnitive-behaviral grup interventin with Mexican American adlescent mthers. Scial Wrk Research, 27(2), Harris, M., & Franklin, C. (2009). Helping adlescent mthers t achieve in schl: An evaluatin f the taking charge grup interventin. Children and Schls, 31(1), Kalinauskiene, L., Cekuliene, D., Van IJzendrn, M. H., Bakermans-Kranenburg, M. J., Juffer, F., & Kusakvskaja, I. (2009). Supprting insensitive mthers: The Vilnius randmized cntrl trial f vide-feedback interventin t prmte maternal sensitivity and infant attachment security. Child: Care, Health and Develpment, 35(5), Keinemans, S. (2011). Eervl jng mederschap: Een studie naar de leefwereld van adlescente meders. Delft: Eburn. Lee, L. van, Vlugt, I. van der, Wijsen, C., & Cadée, F. (2009). Tienerzwangerschappen, abrtus en tienermeders in Nederland. Factsheet Utrecht: Rutgers Niss Grep. Geraadpleegd p McDnald, L., Cnrad, T., Fairthlugh, A., Fletcher, J., Green, L., Mre, L., & Lepps, B. (2008). An evaluatin f a grupwrk interventin fr teenage mthers and their families. Child and Family Scial, 14(1), Mran, G., Pedersn, D. R., & Krupka, A. (2005). Maternal unreslved attachment status impedes the effectiveness f interventins with adlescent mthers. Infant Mental Health Jurnal, 26(3), Olds, D. L. (2006). The nurse-family partnership: An evidence-based preventive interventin. Infant Mental Health Jurnal, 27(1), Olds, D. L. (2008). Preventing child maltreatment and crime with prenatal and infancy supprt f parents: The nurse-family partnership. Jurnal f Scandinavian Studies in Criminlgy and Crime Preventin, 9(1),

12 Sangalang, B. B., Barth, R. P., & Painter, J. S. (2006). First-birth utcmes and timing f secnd births: A statewide case management prgram fr adlescent mthers. Health and Scial Wrk, 31(1), Sangalang, B. B., & Runds, K. (2005). Differences in health behavirs and parenting knwledge between pregnant adlescents and parenting adlescents. Scial Wrk in Health Care, 42(2), Seitz, V., & Apfel, N. H. (1999). Effective interventins fr adlescent mthers. Clinical Psychlgy: Science and Practice, 6(1), Sweet, M., & Appelbaum, M. (2004). Is hme visiting an effective strategy? A meta-analysis review f hme visiting prgrams fr families with yung children. Child Develpment, 75(5), Van Yperen, T. A. (2003). Gaandeweg. Werken aan de effectiviteit van de jeugdzrg. Utrecht: NIZW Jeugd. Yzwiak, J. A. (2010). Pstpartum depressin and adlescent mthers: A review f assessment and treatment appraches. Jurnal f Pediatric and Adlescent Gyneclgy, 23(3),