Met de laatste wet- en regelgeving en inspirerende interviews. Een perspectief op de asbestketen SGS SEARCH SGS GROEP

Transcriptie

1 Met de aatste wet- en regegeving en inspirerende interviews Een perspectief op de asbestketen SGS SEARCH SGS GROEP

2 ASBEST FEITEN

3 BELANGRIJKSTE NORMEN & WETTEN Asbestverwijderingsbesuit 2005 Arbeidsomstandighedenwet Productenbesuit Asbest Bouwbesuit 2012 Besuit asbestwegen miieubeheer Wet miieubeheer (Wm) Bijage XIIIa behorend bij artike 4.27 van de arbeidsomstandighedenregeing (het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering) NEN 2990 NEN 2991 NEN 2939 SCi-547 DE ASBESTKETEN SCi-548 NEN 5896 NEN 5897 NEN 5707 Processen in de asbestketen Asbestinventarisatie Risicobeoordeing Soopmeding Asbestsanering Eindcontroe Transport, stort en afmeding SPELERS IN HET VELD (Branche)verenigingen: Aedes, Bouwend Nederand, BRBS, Feneab, SIKB, VAVB, VERAS, Vereniging BWT Nederand, VOAM-VKBA, VVTB. Brancheverenigingen van geaccrediteerde asbestaboratoria: Feneab, VOAM-VKBA. Controerende insteingen: RvA, NVCi. Opdrachtgevers: aannemers, architecten, asbestsaneerders, beheerders, brandweer, handhavers, industrie, ingenieursbureaus, instaatiebranche, maritieme sector, overheden, particuieren, projectontwikkeaars, vastgoedeigenaren, verzekerings- en schade-experts, woningcorporaties, etc. Opsporings- en handhavingsinsteingen: Inspectie SZW, gemeente, omgevingsdiensten (OD), ILT, Miieudiensten Nederand, Openbaar Ministerie, poitie en miieupoitie. Overheid en overige instanties: CCVD Asbest, EZ, Infomi, IWI, IenM, NEN, LOM, SCA, SZW, TNO, VIA, VNG. TIPS VOOR HANDHAVERS - Gemeenten en omgevingsdiensten: Controeer of een gecertificeerd bureau het indienen van de soopmeding heeft opgested via het overzicht op Controeer of bij het indienen van de soopmeding een gedig asbestinventarisatierapport incusief SMA-rt-uitdraai is bijgesoten. Controeer of de registratie van het afgevoerde asbest kopt met de asbestinventarisatie en het saneringsrapport. Controeer of eindcontroe-onderzoeken bij een afmeding betrekking hebben op het asbest waarvoor een soopmeding is gedaan. Zorg dat medewerkers met piketdienst vodoende zijn opgeeid. De reges bij een asbestbrand zijn dezefde, de stappen moeten echter met spoed worden uitgevoerd. As er meerdere containments waren, controeer dan of het aboratorium opdracht heeft gekregen een eindinspectierapport te maken na afbraak van ae containments. Zorg dat de Inspectie SZW haar medingen doorgeeft, pan dan steekproefsgewijs toezicht op deze medingen, en op iegae werkzaamheden. TIPS VOOR DE INSPECTIE SZW Controeer ook tijdens een risicobeoordeing op naeving van de Arbovoorschriften. Controeer of er een gebruikersprotoco is as er asbest achterbijft in gebouwen en of dit vodoende geïmpementeerd is. Controeer of u aan de hand van het werkpan verband kunt eggen tussen de asbestinventarisatie en de eindcontroedocumenten. Aeen dan is het saneringsproces beheersbaar. TIPS VOOR OPDRACHTGEVERS Is het gebouw vóór 1994 gebouwd? Dan is de kans reëe dat er asbest in verwerkt is. Schake voor een asbestinventarisatie een gecertificeerd inventariseerder in. Vraag naar een asbestinventarisatierapport voor een huur- of aankoopbesuit. Geef onderzoeksbureau, saneerder en aboratorium rechtstreeks opdracht. Laat een aanvuend onderzoek of een risicobeoordeing uitvoeren as een (voedig) rapport ontbreekt. Ook bij branden of stormschades met kans op asbestverontreiniging is een voedige inventarisatie vereist. Zorg dat u stortbonnen krijgt. U bent eigenaar van het asbest tot u deze ontvangen heeft. Contracteer verwijderaars voora op kwaiteit van de uitvoering, niet aeen op prijs en certificaat. TIPS VOOR DE CERTIFICERING/ ACCREDITATIE Controeer of de opdrachtgever na een afkeur hetzefde aboratorium inschaket voor de hernieuwde eindcontroe. Kondig controes en inspecties niet vooraf aan, maar doe die iefst onaangekondigd. TIPS VOOR DE MILIEUPOLITIE Inspecteer de saneringsocatie na de eindcontroe en de afvoer van asbesthoudende materiaen op achtergebeven resten asbest. Controeer of de sanerings- of soopocatie dezefde is as de in het inventarisatierapport beschreven ocatie. Controeer of er een eindcontroe is uitgevoerd in ruimten waar containments zijn afgebroken én of deze de totae saneringsocatie dekt.

4 ASBEST FEITEN Een perspectief op de asbestketen SGS

5 VOORWOORD 9 INLEIDING Perspectief op de ontwikkeingen in de asbestmarkt 11 1 EN 21 Onder de oep: asbestcaamiteiten 44 2 DE VERLANGDE ZEKERHEID 49 Asbestinventarisatie DE VISIE VAN DE INDUSTRIE 68 Onder de oep: asbest in de industrie 70 Eerste druk: september 2009 Tweede, herziene druk: augustus 2010 Derde druk: apri 2011 Vierde, voedig herziene druk: september 2015 Vijfde, herziene druk: augustus 2017 Copyright 2009, 2015 SGS Search, Amsterdam A rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any other means, eectronica of mechanica, incuding photocopying, recording or by any other information storage and retrieva system, without permission from the pubishers. Tekstuee bijdragen: Stenfert Kroese Communicatie, Asperen Projectcoördinatie en eindredactie: de Connecting Link, Bithoven Visuee concept en vormgeving: Sok Visuee Management, Amsterdam Fotografie: Arie de Leeuw Photography, Amsterdam, Dirk Kreijkamp Photography, s-hertogenbosch Lithografie omsag: Coorset, Amsterdam Druk en afwerking: Wico, Amersfoort Papier: Cocoon Sik, 100% gerecyced papier. Choorvrij geproduceerd onder ISO certificering. ISBN NUR 950 Met dank aan Jos van Kaam (Tata Stee), Karin Vedkamp (Pré Wonen), Marga Zuurbier (Inspectie SZW), Arjan Ho (VERAS), Kees van Dongen (Ascert) en Herbert Dekkers (OD IJmond) voor hun waardevoe aanwijzingen en adviezen. 3 OVERBODIGE LUXE? 75 Risicobeoordeing DE VISIE VAN WONINGCORPORATIE PRÉ WONEN 86 Onder de oep: asbest op het dak 88 4 HET BETERE REGELWERK 93 Handhaving en toezicht DE VISIE VAN DE INSPECTIE SZW 112 Onder de oep: asbest in grond SAMEN DE SCHOUDERS ERONDER! 119 Succesvo saneren DE VISIE VAN VERAS 154 Onder de oep: grenswaarden VLAK VOOR DE FINISH! 161 Eindcontroe: niet struikeen DE VISIE VAN ASCERT 184 Onder de oep: asbest in de instaatiebranche ASBEST: EINDELIJK WEG ERMEE! 191 Transport en stort DE VISIE VAN DE OMGEVINGSDIENST 204 Onder de oep: asbest in de maritieme sector 206 Nawoord 210 Trefwoordenregister 214 Wet- en regegeving 221 Toezicht en handhaving 230 Namenregister 234 Lijst met afkortingen 235 Normdocumenten en certificaten 236 Bronnen 237 Handige websites 238 Literatuur 240

6 VOORWOORD Asbest: erfenis uit het vereden, uitdaging voor de toekomst Asbest is in de vorige eeuw op grote schaa toegepast in aerei producten. In de afgeopen decennia werd op basis van diverse onderzoeken steeds duideijker dat osse asbestvezes bij inademing kunnen eiden tot evensbedreigende ziektes. Het overheidsbeeid is er daarom op gericht om feiteijke bootsteing aan asbestvezes in de eefomgeving te voorkomen. De aanpassing van de asbestgrenswaarden in de werkomgeving stond dan ook hoog op de agenda bij de ministeries in de afgeopen jaren. Door asbest te verbieden in 1993 is de hoeveeheid asbestvezes in de eefomgeving aanzienijk gedaad. Voora het uitfaseren van auto s met asbesthoudende remmen heeft voor een forse verbetering in de buitenucht gezorgd. Een vogende stap is het aanpakken van verweerde asbestdaken. Daarom komt er dertig jaar na het verbod op asbest in 2024 een verbod op asbestdaken. Om de sanering te stimueren, kunnen particuieren, (agrarische) bedrijven, non-profit organisaties en overheden gebruikmaken van een subsidieregeing. Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen is een praktisch handboek met kennis en inzichten uit ae hoeken van de markt. Hopeijk evert het boek een bijdrage aan het optimaiseren van de keten en hept het om ontwikkeingen as hierboven het hoofd te bieden. Ook de komende tijd vraagt om intensieve samenwerking in de keten, in het beang van een gezonde en veiige eef- en werkomgeving. Voor nu en voor de toekomst! Drs. ing. Peter Torbijn Directeur Veiigheid en Risico s, Ministerie van Infrastructuur en Miieu 9

7 INLEIDING PERSPECTIEF OP DE ONTWIKKELINGEN IN DE ASBESTMARKT De asbestmarkt is nog steeds voop in beweging sinds in september 2009 de eerste druk van Asbestfeiten; peidooi voor een hernieuwde samenwerking verscheen. A sne gevogd door een tweede en derde druk in de daaropvogende jaren. De beangrijke ontwikkeingen en wetsaanpassingen met betrekking tot asbest die sindsdien hebben paatsgevonden, rechtvaardigen de pubicatie van dit nieuwe boek: Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen. Deze ineiding geeft in vogevucht een overzicht van de beangrijkste veranderingen. Weke aanpassingen in de asbestwet- en regegeving zijn a doorgevoerd, weke zijn ophanden en waar moeten partijen in de asbestketen nu en in de toekomst rekening mee houden? Gevogd door een vooruitbik op toekomstige ontwikkeingen die van de asbestbranche vee innovatiekracht en goede samenwerking vragen. Naar verwachting zuen aanscherping van de reges door de wetgever, risicogericht toezicht door handhavende instanties en ae initiatieven uit de branche zorgen voor een verdere professionaisering van de keten. Daarnaast ontstaan er ook steeds meer initiatieven die inspeen op de behoefte om goed te kijken naar een risicogericht asbestbeeid; wat zijn de werkeijke gezondheidsrisico s en weke kosten brengt saneren met zich mee? De eerste tekenen van een positieve kentering in de asbestmarkt zijn a duideijk waarneembaar, zo bijkt onder meer uit onderzoek van de Inspectie SZW. De ontwikkeingen op hoofdijnen Sinds jui 1993 gedt in Nederand een agehee verbod op het gebruik van asbest. Maar daarmee was het asbest nog niet uit de wered: in ek gebouw, huis of sta, daterend van vóór 1994, kan asbest zitten. Nederand ziet zich gested voor de uitdaging om dat aemaa goed in kaart te brengen en zonder risico s voor mens en miieu te saneren. Het duurt even voordat de asbestmarkt na 1993 in beweging 1 In ek gebouw, huis of sta, daterend van vóór 1994, kan asbest zitten. Nederand ziet zich gested voor de uitdaging om dat aemaa goed in kaart te brengen en zonder risico s voor mens en miieu te saneren. 11

8 INLEIDING komt, maar achter de schermen zitten ministeries en provinciae overheden niet sti. In de jaren 2009 en 2010 verschijnen drie beangrijke rapporten. Bureau Bartes onderzocht de asbestketen voor het Ministerie van Vokshuisvesting, Ruimteijke Ordening en Miieubeheer (VROM; nu Ministerie van Infrastructuur en Miieu - IenM) en pubiceert in jui 2009 het rapport Naeving van de asbestreges. Het stof is nog niet neergedaad of in mei 2010 verschijnt het eindrapport van de Provincie Noord-Hoand De asbestketen ontrafed. Een maand daarna, in juni 2010, pubiceert de Gezondheidsraad haar eindrapport Asbest: Risico s van miieu- en beroepsmatige bootsteing. Dat heeft de raad op verzoek van het Ministerie van VROM en het Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid (SZW) samengested. Met name dit aatste onderzoeksrapport doet het nodige stof opwaaien in de asbestmarkt en de sameneving: de risico s van bootsteing aan asbestvezes bijken groter te zijn dan aanvankeijk werd aangenomen. Voor de Minister van SZW is dit rapport het sein om de grenswaarden voor de concentratie aan asbestvezes per kubieke meter ucht aan te scherpen, naar én per asbestsoort. Per 1 jui 2014 is de grenswaarde voor chrysotie asbest veraagd naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. Op 1 januari 2017 is ook de grenswaarde voor amfiboo asbest aangepast naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. De Sociaa Economische Raad (SER) heeft in zijn adviezen aan het Ministerie van SZW aangegeven over enkee jaren te evaueren of een verdere veraging van de grenswaarde voor amfiboo asbest haabaar is. Verdere professionaisering Op 1 oktober 2010 is de Wet agemene bepaingen omgevingsrecht (Wabo) in werking getreden, die sinds 2012 ook is opgenomen in het Bouwbesuit. Doe van de Wabo is: één procedure en één bevoegd gezag om de medingsprocedure eenvoudiger en sneer te aten veropen. De overheid wi daarmee haar dienstverening op het terrein van bouwen, ruimte en miieu verbeteren. In het kader van de Wabo moet een opdrachtgever voorafgaand aan een asbestsoopproject een soopmeding indienen bij de gemeente. De Mode Bouwverordening (MBV) van de VNG die gemeenten met betrekking tot omgevingsvergunningen hanteerden, is sindsdien opgenomen in het Bouwbesuit DAV-CERTIFICAAT NIEUWE STIJL Wie DAV-gecertificeerd wi worden, egt sinds 2016 twee examens af: eerst voor DAV1 as start en vervogens voor DAV2. Ascert heeft ook een mentortraining ontwikked om medewerkers met een DAV1-certificaat te begeeiden, naast de Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering (DTA) die de DAV1 bij het werken in containment begeeidt. Om in het register voor mentoren van Ascert te worden opgenomen, moet een mentor minimaa twee jaar praktijkervaring hebben, in het bezit zijn van het DAV-, DTA- en DIA-certificaat en een MBO-dipoma en het mentorexamen met goed gevog hebben afgeegd De situaties waarin een soopmeding vereist is, bijven ongewijzigd (meer dan 10 m 3 soopafva en/of asbestsoop). Aangescherpte regegeving en verscherpt toezicht steen hogere eisen aan de kennis en kunde van opdrachtgevers, toezichthouders en mensen die in de asbestketen werkzaam zijn. Op het vak van bewustwording van asbestrisico s, het herkennen van en omgaan met asbest zijn de DAV-opeidingen aangepast. DAV bestaat tegenwoordig uit twee deen: DAV1 en DAV2. Na het sagen van het DAV1-examen, moet de saneerder eerst praktijkervaring opdoen onder begeeiding van een mentor. Daarna kan hij of zij de DAV2-opeiding vogen en het examen doen. Met het DAV2-certificaat op zak mag de saneerder ae asbestsaneringen zefstandig uitvoeren. Dit aes is ingezet met één doe voor ogen: een veiigere werken woonomgeving door minder vezeemissie te veroorzaken tijdens saneringen. Stuk voor stuk mooie stappen in het verder professionaiseren van de asbestmarkt. Samenwerking steeds beter Een terugtredende overheid die haar taken in toenemende mate aan gemeenten en provincies deegeert, betekende de afgeopen jaren een taakverzwaring voor deze agere overheden. De vraag was bovendien of gemeenteijke toezichthouders en provinciae asbestcoördinatoren vodoende op hun taak berekend waren. De asbesttaak is compex te noemen; wet- en 2 Aangescherpte regegeving en verscherpt toezicht steen hogere eisen aan de kennis en kunde van opdrachtgevers, toezichthouders en mensen die in de asbestketen werkzaam zijn

9 INLEIDING regegeving wordt continu aangescherpt. De agere overheden pakten samen met de Inspectie SZW de handschoen op: sinds januari 2009 zijn ta van gemeenteijke en provinciae toezichthouders opgeeid tot asbestdeskundige en tot asbestambassadeur. Daardoor is kennis over asbest beter geborgd in vergunningverening, toezicht en handhaving van de agere overheden. Het Ministerie van VROM (nu IenM) heeft in 2009 gemeenten per enquête aan de tand gevoed over de invuing van de asbesttaak. Asbest is weiswaar een gemeenteijke taak, maar gezien de risico s voor de voksgezondheid en de arbeidsomstandigheden houden de ministeries van Infrastructuur en Miieu (IenM) en Sociae Zaken en Werkgeegenheid (SZW) voortdurend de vinger aan de pos. Het vergt de nodige deskundigheid en praktijkervaring om het basistakenpakket van de Wet miieubeheer (Wm) goed te kunnen invuen. Daaronder vat ketentoezicht op asbest, bodem en afva. mijoen vierkante meter asbestdak wacht op sanering. Asbestdaken staan boot aan weer en wind; verweerde daken vormen een gezondheidsrisico, omdat er steeds meer asbestvezes vrijkomen. Daarom gaat naar verwachting in 2024 het asbestdakenverbod in. Dit wetsvoorste moet nog worden ingediend bij de Tweede Kamer. Het asbestdakenverbod stet dat ae asbestdaken, zoas gofpaten en asbesteien, vóór 1 januari 2024 gesaneerd moeten zijn, boeideen (opstaande zijden van een dakgoot), dakgoten, patte daken met asbest bitumen en gevepaneen uitgezonderd. Die mogen vooropig bijven zitten. Naar ae waarschijnijkheid gaan gemeenten, provincies, omgevingsdiensten en de Inspectie SZW hier streng op handhaven en krijgen overtreders een dwangsom opgeegd en de verpichting het dak asnog deskundig te aten saneren. Een hee opgave waar de BV Nederand voor staat, ook gezien de kosten die een dergeijke grootschaige aanpak met zich meebrengt. Er gaan in de maatschappij en de poitiek in deze periode steeds meer stemmen op om de krachten regionaa te bundeen en teams van deskundigen uit de diverse gemeenten samen te steen. Er is minder ged beschikbaar, dus aeen a uit financiee oogpunt igt samenwerking as beste optie voor de hand. Daarnaast speet een ander punt: vergunningverening (pantoetsing) en toezicht en handhaving vaen beide onder de gemeente. Om beangenverstrengeing te voorkomen zijn die taken inmiddes gescheiden. Toezicht en handhaving zijn nu veea in handen van de omgevingsdiensten (OD s), ook we Regionae Uitvoeringsdiensten (RUD s) genoemd. De gemeente bijft de vergunningverener, tenzij zij mandaat geeft aan een omgevingsdienst om ook deze taak op zich te nemen. Conform de Wet gemeenschappeijke regeingen (WGR) mogen gemeenten, provincies en waterschappen nameijk samenwerken in pubiekrechteijke constructies, zoas in de vorm van een omgevingsdienst. Inmiddes zijn er 29 omgevingsdiensten actief in Nederand. Asbest is heaas nog ang niet de wered uit, aat staan uit Nederand. In circa 70 procent van ae vóór 1994 opgeeverde gebouwen en objecten in ons and zit nog asbest. Het agrarisch areaa aan te saneren asbestdaken is gigantisch: nog 100 De positieve kant van de medaie Een positieve kant van het verhaa is dat de hee wered zich weer voor de Nachtwacht van Rembrandt kan verzameen. Het Rijksmuseum in Amsterdam is asbestveiig. Zo ook vee fiiaen van winkeketens waar asbest is gesaneerd. We zijn op de goede weg, mede door aanscherping van de reges en scherper, risicogericht toezicht. Maar zeker ook door de samenwerkingsverbanden die zich in de asbestketen aftekenen. Dit nieuwe Asbestfeiten-boek aat prominente vertegenwoordigers uit kringen van toezichthouders, certificerende insteingen en brancheorganisaties, maar ook opdrachtgevers uit woningbouw en industrie aan het woord. Uit de interviews komt duideijk naar voren dat de wi er is om samen te werken. De wijze waarop, is een kwestie van rond de tafe gaan met ekaar. Het is tijd voor samenwerking en om constructief met ekaar in gesprek te gaan. Er is nog vee werk aan de winke. Er zit ook nog vee in de wetteijke koker: de Omgevingswet van het Ministerie van Infrastructuur en Miieu (IenM) staat voor 2019 op de panning. Het Verbod op Asbestdaken gaat per 1 januari 2024 in, meer dan 30 jaar nadat gebruik van asbest in de bouw verboden werd. De grenswaarden voor asbest zijn veraagd. Gezien de asbestopgave 3 Het asbestdakenverbod stet dat ae asbestdaken vóór 1 januari 2024 gesaneerd moeten worden, boeideen (opstaande zijden van een dakgoot), dakgoten, patte daken met asbest bitumen en gevepaneen uitgezonderd

10 4 De kennis en erva- ring die Nederand op het gebied van asbest heeft en nog gaat ontwikkeen, zijn in breder samenwerkingsverband op Europees en weredniveau in te zetten om asbest voorgoed uit de wered te hepen. die Nederand nog rest, is een goede samenwerking binnen de totae asbestketen de enige manier om ons and voorgoed en op een veiige manier asbestveiig te krijgen. In 2009 heeft Asbestfeiten; peidooi voor een hernieuwde samenwerking a een dringende oproep gedaan om samen te werken. Sindsdien is er vee bereikt; denk aan de vorming van de omgevingsdiensten, aan de steeds betere afstemming tussen toezichthouders en tussen de diverse partijen die in hun dageijks werk met asbest te maken hebben. Ascert heeft een prominente ro genomen om partijen bij ekaar te brengen en overzicht te creëren. Samen met de betrokken ministeries hebben ze de asbestketen verder vorm gegeven. Vanaf de asbestinventarisatie tot en met het storten van het asbestafva. Het kan atijd beter, ongetwijfed. Maar wetgever, certificerende instanties, vergunningvereners, toezichthouders en handhavers trekken één ijn: er vat met asbest niet te spotten. Dat bijkt kip en kaar uit het rapport van de Gezondheidsraad. Dat inzicht is in de afgeopen jaren ook gegroeid onder de Nederandse bevoking. Langzaam maar zeker dringt bij iedereen het besef door dat asbest ernstige gevaren voor onze woon-, werk- en eefomgeving opevert. En dat iedereen medeverantwoordeijk is voor de voksgezondheid en het miieu. Stap naar vowassenheid Wie herinnert zich niet de asbestcaamiteiten op het Utrechtse Kanaeneiand in 2012 of de grote asbestbrand in Roermond eind 2014? Door de verdere professionaisering van de asbestketen zuen voortaan hopeijk minder schreeuwende krantenkoppen de gemoederen opschrikken. De poitiek onderkent de ernst van het asbestdossier; de grenswaarden zijn niet voor niets veraagd. De asbestmarkt is inmiddes de kinderschoenen ontgroeid. Dankzij het LAVS (dat inmiddes verpicht is voor gecertificeerde bedrijven), SMA-rt en de app Asbestwerkzaamheden van de Inspectie SZW is informatie steeds sneer uit te wisseen tussen ae partijen in de asbestketen. Niemand kan en mag zich meer verschuien achter onwetendheid: er wordt tussen partijen steeds hederder en transparanter gecommuniceerd. De asbestmarkt onderkent de ernst van het asbestdossier, want kennis en ervaring groeien. De markt is nu het beste te vergeijken met een jong vowassene: de puberae fase van ekaar viegen afvangen is een gepasseerd station. De tijd is aangebroken om as vowassenen met ekaar de koers naar de toekomst toe uit te stippeen. Om te inventariseren hoe innovatief de asbestbranche moet zijn om een voor de maatschappij kostenverantwoorde aanpak van de mijoenen vierkante meters aan asbestdaken te kunnen reaiseren. En ook voor vee andere asbesttoepassingen moeten we bijven uitkijken naar innovatieve onderzoeks- en verwijderingsmethoden. Natuurijk staat veiig en gezond werken voorop, maar as innovatie en risicogericht werken hand in hand kan gaan met een goedkopere optie, moeten we dat uiteraard niet naaten. Vanuit de markt komt steeds vaker de nadrukkeijke oproep om risico s niet te overschatten en te werken aan een nuchtere aanpak van het asbestvraagstuk. En hierin is nog hee vee te bereiken. Om te bedenken weke nieuwe hupmiddeen en technieken er nodig zijn om vogens de veraagde grenswaarden te kunnen werken en risicogericht toezicht te houden. De jongvowassen asbestmarkt ziet zich gested voor een grote opgave, maar tegeijkertijd voor de uitdaging om de stap naar vowassenheid te maken. Krachtenbundeing en innovatiekracht zijn vereist, wi Nederand in 2024 vrij zijn van asbestdaken. Een positieve ontwikkeing is dat steeds meer partijen het asbestvraagstuk integraa aanpakken. Het hee proces onderzoek, sanering, eindcontroe wordt vooraf a in zijn totaiteit bekeken. Onderwerpen as asbest in grond worden niet anger os gezien van de sanering, maar maken hier dee van uit. Uit de gesprekken met de stakehoders die in deze uitgave aan het woord komen, bijkt dat de wi er is om vowassen samen te werken aan de opossing van het asbestvraagstuk. Nationaa en mondiaa De kennis en ervaring die Nederand op het gebied van asbest heeft en nog gaat ontwikkeen, zijn in breder samen werkingsverband op Europees en weredniveau in te zetten om asbest voorgoed uit de wered te hepen. Er zijn nog anden waar INLEIDING 16 17

11 asbest wordt gewonnen en verwerkt. Daar zou de wered een eind aan moeten maken. Maar uiteindeijk moeten die anden zef tot het inzicht en besef komen dat ze de toekomst van mens en miieu gevaarijk op het spe zetten. DE THETFORD MIJNEN IN DE CANADESE PROVINCIE QUÉBEC. Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen roept de Nederandse asbestmarkt op om natuurijk eerst het vraagstuk in eigen and aan te pakken. Om vervogens een bik over de grens te wagen en te kijken hoe onze kennis en ervaring zijn in te zetten in bijvoorbeed derdeweredanden. Daar wordt nog onder mensonterende arbeidsomstandigheden asbest uit te sopen zeeschepen verwijderd. Vaak zefs door kinderen, zonder persoonijke beschermingsmiddeen of vogeaatsmasker. In de open ucht, dikwijs op een strand waar het schip op geparkeerd is voor soop. Dergeijke misstanden zijn te voorkomen door kennis over te dragen en bereid te zijn om samen te werken. Maar ook daar waar door economische groei het product asbest nu bereikbaar wordt en dus in rap tempo meer en meer wordt gebruikt in huizen en instaaties, kunnen wij de hepende hand bieden. Door a onze kennis, innovaties en ervaring in te zetten om in die anden echt het verschi te maken. Daar verkeert men veea nog niet in de uxe positie om age grenswaarden as in Nederand na te streven, en zijn de concentraties etterijk een veevoud van de Nederandse norm. As we daar bij wijze van spreken 1 procent veraging kunnen reaiseren, is het effect immens. Er is vee gebeurd, er gaat nog vee gebeuren. Dus samen de schouders eronder is en bijft het peidooi, ook in dit nieuwe boek. De branche za erin sagen de toekomstige uitdagingen het hoofd te bieden. In goed overeg en in nauwe samenwerking met áe stakehoders. Amsterdam, zomer 2017 Udo Watman, directeur SGS Search 18

12 HOOFDSTUK 1 EN Een perspectief op de asbestketen De directe aaneiding om de eerste editie van dit boek te schrijven, is noga een ongewone geweest: een arrestatie. Ja, u eest het goed. Destijds werd een aanta mensen van diverse asbestaboratoria opgepakt op verdenking van naatigheid bij de uitgevoerde eindcontroe van een asbestsanering. Ze waren onschudig. Het was niet de eerste keer dat zoiets gebeurde. Bovendien is het aboratorium ook zeker niet de enige partij in de asbestketen die zoiets overkomt. Een ander voorbeed: een instaateur kreeg een aanta jaren geeden van de Inspectie SZW een boete opgeegd van ruim een ton, omdat bij inspectie van het bedrijfsterrein niet-hechtgebonden asbest houdende pakkingen tussen ander afva in de vuicontainer waren aangetroffen. Die pakkingen waren afkomstig uit een ketehuis en door het bedrijf verwijderd, terwij het geen certificaat bezat om asbest te mogen verwijderen. Er was ook geen asbestinventarisatierapport opgested voorafgaand aan de soopwerkzaamheden. Gevog was een asbestverontreiniging en medewerkers die mogeijk waren bootgested aan asbest. In het eerste geva werkten de as verdachten aangemerkte partijen aanwijsbaar secuur en professionee vogens ae gedende wetten en reges. Toen beek dat niemand iets te verwijten vie, is iedereen ook geukkig sne vrijgeaten, maar zoiets heeft natuurijk noga een impact op mens én organisatie. Dat kan iedereen zich we voorsteen. In het aatste geva is weiswaar niemand gearresteerd, maar is er we een forse boete opgeegd. Een onveranderde missie SGS Search is as bedrijf ooit begonnen met asbestonderzoek, en in a die jaren is op dit terrein onze missie onveranderd gebeven: de expertise en kennis van onze medewerkers inzetten om onze werk- en eefomgeving veiiger en duurzamer te maken. Een goed uitgangspunt voor opeenvogende, succesvoe saneringen, zou je denken. De praktijk toont heaas gereged een ander beed. Een beed van een sector waarin sommige 5 Vermeende overtredingen van de asbestwetgeving zouden vaker strafrechteijk moeten worden onderzocht. Dit kan bijdragen aan de verdere professionaisering van de asbestsector. 21

13 6 Het aanta strafzaken dat wordt gestart is geen meetat voor de kwaiteit in de branche. Het aanta veroordeede partijen is dat wé. speers door steeds meer en veranderende regegeving door de bomen het bos niet meer zien en zeker as ze niet dageijks met asbest te maken hebben a sne een achterstand aan kennis opopen. De asbestsector is ook een markt die, hoewe reatief kein van omvang, wordt bevokt door vee beanghebbenden: opdrachtgevers, burgers, uitvoerende partijen, handhavende (overheids)- instanties en toezichthouders. En tot sot is de asbestsector een markt waar het maken van fouten verstrekkende gevogen kan hebben voor de gezondheid van mensen, en waar naatigheid om die reden vanzefsprekend zwaar wordt gestraft of bestraft zou moeten worden. Vanaf nu wordt aes anders? Vanuit de wetgever zijn de taken en verantwoordeijkheden van ae betrokken partijen duideijk omschreven. Naar aaneiding daarvan zijn er werkmethoden ontstaan die er in de oop van de tijd toe hebben geeid dat zaken niet atijd meer heder zijn afgebakend. De onduideijkheid die dat veroorzaakt, eidt ertoe dat bij controe na afoop van een sanering a sne het vingerwijzen naar ekaar in ae hevigheid osbarst. As speer in de asbestmarkt wien we scenario s zoas hierboven beschreven, in de toekomst hepen voorkomen. Vandaar dit boek Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen, waarmee we de transparantie, kennis en pragmatische aanpak binnen de sector wien vergroten. Dit doen we door de keten, het voedige proces en ae taken en verantwoordeijkheden van de betrokken partijen duideijk in kaart te brengen. In dit boek besteden we ook aandacht aan nieuwe initiatieven die de onderinge samenwerking binnen de asbestketen moeten stroomijnen en hepen verbeteren, zoas het Landeijk Asbestvogsysteem (LAVS). Daarnaast staat innovatie centraa en geven we inzicht in de aatste wet- en regegeving en veranderingen die verwacht worden. Tot sot deen we uiteraard onze kennis en ideeën over hoe we zaken in de toekomst beter met ekaar kunnen regeen graag met u! Aemaa vanuit die ene missie die we gezamenijk hebben: binnen de keten er sámen voor zorgen dat asbest op een correcte wijze uit gebouwen en objecten wordt verwijderd of duurzaam wordt afgeschermd. De opbouw van dit boek In dit en de hierna vogende hoofdstukken worden ae beangrijke stappen uit de verwijderingsketen van asbest behanded. Die stappen zijn: 1 Het voornemen van de eigenaar om renovatiewerkzaamheden in een gebouw/object te verrichten of een gebouw/object te sopen terwij het vermoeden bestaat dat asbest aanwezig is. 2 Het uitvoeren van een asbestinventarisatie en/of risicobeoordeing vogens NEN Het indienen van een soopmeding of een omgevingsvergunning sopen (monumenten en beschermde dorps- en stadsgezichten) en het doen van een meding aan de toezichthouder, de Inspectie SZW en de certificerende insteing. 4 Het seectief verwijderen van asbest uit het gebouw/object, voordat de soop of renovatie paatsvindt. 5 Het uitvoeren van een eindcontroe door een geaccrediteerd aboratorium conform NEN Het inzameen en transporteren van asbest naar een eindverwerker, de eindverwerking en het afmeden bij de toezichthouder. Daarnaast is het boek aangevud met spreads voor specifieke doegroepen of beangrijke thema s binnen het asbestvraagstuk. Dat asbest geen zaak is om ichtzinnig mee om te gaan wordt onderstreept door de vee schakes in de asbestketen. Deze keten strekt zich uit van de eigenaar van het asbestprobeem tot de twee ministeries die asbest in hun portefeuie hebben: het Ministerie van Infrastructuur en Miieu (IenM) en het Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid (SZW). Iedere schake in de keten heeft een eigen verantwoordeijkheid en taken, maar iedereen is verpicht te werken vogens speciae normdocumenten en dient zich strikt aan wetteijke richtijnen te houden. Wie dit niet doet oopt het risico dat het eigen bevoegdheidscertificaat wordt opgeschort of zefs ingetrokken, en daarnaast ook het risico van een boete of strafrechteijke vervoging. In Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen wordt per fase en zo ook per hoofdstuk heder in kaart gebracht wie de speers zijn en wat hun taken en verantwoordeijkheden zijn. Aan de hand van voorbeeden uit de praktijk wordt duideijk hoe nauw de onderinge samenwerking uistert. Ook in dit ineidende EEN PERSPECTIEF OP DE ASBESTKETEN 7 In de asbestsector geden speciae normdocumenten en wetteijke richtijnen. Een bedrijf dat deze veronachtzaamt, oopt het risico op boetes, strafrechteijke vervoging of het opschorten of intrekken van certificaten

14 EEN PERSPECTIEF OP DE ASBESTKETEN hoofdstuk is een case opgenomen. Deze aat as enige áe fasen van een voedig asbestsaneringstraject de revue passeren. De andere suiten aan bij het onderwerp van het betreffende hoofdstuk, in de hoop een compexe materie as asbest beter te kunnen doorgronden. Een asbestsanering vogens de boekjes! Een verhuizing as zovee. De jarenvijftig-huurwoning wordt ingeruid voor nieuwbouw, aes is a ingepakt en iedereen is kaar voor vertrek. Het wachten is aeen nog op de verhuurmakeaar van de woningcorporatie die komt controeren. Even ater staat deze verhuurmakeaar fronsend in de keuken. Het oude voerzei dat daar igt, bevat dat geen asbest? De opzichter van de corporatie wordt ter pekke ingeseind, en de vertrekkende huurders wordt voor de zekerheid gezegd het zei niet te verwijderen. Dat waren ze toch a niet van pan, ze hadden het voor de vogende bewoners wien aten iggen. Een asbestinventarisatiebureau wordt ingeschaked. Dat voert behave een visuee inspectie met monsterneming ook zo nodig een destructief onderzoek uit. Asbesthoudende toepassingen moet je nameijk vaak zoeken achter pafonds, wanden en onder voeren. In zijn rapport geeft het inventarisatiebureau de opzichter geijk: het voerzei bevat asbest. Maar er is meer: een asbesthoudende vensterbank. Normaa gesproken moet een soopmeding om asbest te mogen verwijderen vier weken voor aanvang van de soopwerkzaamheden bij de toezichthouder worden ingediend. Wanneer het echter gaat om reparatie- of mutatieonderhoud door woningcorporaties zoas in dit geva, is de medingstermijn beperkt tot vijf dagen. Dit om onnodige eegstand te voorkomen en bewoners niet te beperken in hun woongenot. Sechts in enkee gevaen as het bijvoorbeed om beschermde stadsen dorpsgezichten of (de directe omgeving van) monumentae panden gaat is een omgevingsvergunning sopen nodig. Gehee in ijn met de reges voor asbestsanering aat de opzich- ter vijf dagen van tevoren door midde van een soopmeding aan de toezichthouder weten dat de corporatie het voerzei en de vensterbank in de woning wi saneren. Vervogens bet hij naar een asbestsaneringsbedrijf, dat opdracht krijgt om precies zes dagen ater het asbesthoudende voerzei en de vensterbank uit de woning te verwijderen. De saneerder krijgt ook opdracht om avast het aboratorium in te schakeen. De opzichter wi zich op die manier ervan verzekeren dat de verpichte eindcontroe direct op de sanering kan vogen. Zo gaat er geen kostbare tijd veroren. De saneerder medt op zijn beurt de werkzaamheden twee dagen van tevoren bij de Inspectie SZW en de certificerende insteing. Zes dagen na de meding aan de toezichthoudende instantie wordt de woning gesaneerd. Dezefde dag nog voert het aboratorium vogens pan de eindcontroe uit. Er wordt een goedkeur afgegeven, wat betekent dat ae asbest vogens het werkpan is verwijderd, dat de vezeconcentratie onder de gedende norm igt en dat er geen restanten van het gesaneerde materiaa zijn achtergebeven. De woning mag weer worden betreden zonder persoonijke beschermingsmiddeen te hoeven dragen. De saneerder bet deze informatie door aan de opzichter, waarna de corporatie nog dezefde week begint met het renoveren van de woning, zodat de vogende huurders erin kunnen. Kaar? Nog niet heemaa. Het verwijderde asbest moet nog worden afgevoerd. De saneerder heeft er a voor gezorgd dat het materiaa vogens de gedende richtijnen is verpakt, en hij is ook a in het bezit van een afvastroomnummer. Dat heeft hij nodig om het asbest te mogen storten. Vogens de reges van het Asbestverwijderingsbesuit 2005 moet asbesthoudend afva binnen twee weken na afoop van een saneringstraject gescheiden van ander afva worden afgevoerd naar een stortpaats die een vergunning heeft om asbest te mogen storten. Bij het ophaen van de vracht overhandigt de saneerder de wetteijk verpichte begeeidingsbrief aan de transporteur, en vraagt de stortbon direct naar hem op te sturen. De saneerder is verpicht de stortbon en een door de stortpaats afgetekend projectregister, ten minste vijf jaar te bewaren. Zodra de saneerder de stortbon in bezit heeft, stuurt hij ae 24 25

15 reevante documenten naar de woningcorporatie: het eindcontroerapport, een kopie van de stortbon (doorsag van de begeeidingsbrief) en een kopie van het door de stortpaats afgetekende projectregister. De corporatie heeft a deze documenten nodig om de asbestsanering binnen veertien dagen af te kunnen meden bij de toezichthouder. A is het vogens het Asbestverwijderingsbesuit 2005 niet nodig een kopie van de stortbon naar deze instantie te sturen. De toezichthouder kan vervogens aan de hand van ae toegestuurde stukken nagaan of ae asbest dat in het inventarisatierapport staat vermed en vogens het werkpan zou worden verwijderd, ook daadwerkeijk en vogens de reges is gesaneerd. Bij twijfe raadpeegt de toezichthouder de woningcorporatie as eindverantwoordeijke opdrachtgever. Het proces dat hierboven wordt beschreven, moet tegenwoordig verpicht worden vastgeegd in het Landeijk Asbest vog systeem (LAVS). AMOSIET: BRUIN ASBEST CROCIDOLIET: BLAUW ASBEST 8 Asbest komt van het Griekse woord asbestos. Dit betekent onverwoestbaar en maakt meteen duideijk waarom deze grondstof in het vereden zo veevudig is toegepast. Een keine geschiedenis van asbest Asbest is de verzamenaam voor een aanta natuurijke siicaatmineraen met een vezestructuur. Het is een makkeijk te winnen, goedkope grondstof die bovendien eenvoudig te verwerken is. Toen de Oostenrijker Ludwig Hatschek begin negentiende eeuw een methode ontwikkede om asbest toe te passen in producten en daarvoor patent aanvroeg, nam het gebruik ervan een hoge vucht. Asbest werd vanaf de negentiende eeuw op grote schaa gebruikt, oorspronkeijk in gevebekeding en dakbedekking ter vervanging van eisteen. In Groot-Brittannië en Duitsand ontstonden a sne verdenkingen tegen asbest vanwege de gezondheidsrisico s, voora voor de ongen. Sinds 1931 wordt de ongziekte asbestose in het Verenigd Koninkrijk as beroepsziekte erkend. In Nederand waarschuwde de toenmaige Arbeidsinspectie (tegenwoordig de Inspectie SZW) vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw voor de gevaren van asbest. De productie en toepassing ervan gingen echter gewoon door. De grondstof is nameijk makkeijk te winnen en bovendien goedkoop met ACTINOLIET: GROEN ASBEST ANTHOFYLIET: GEEL ASBEST CHRYSOTIEL: WIT ASBEST TREMOLIET: GRIJS ASBEST 26

16 EEN PERSPECTIEF OP DE ASBESTKETEN Wie doet mee en is waarvoor verantwoordeijk? De asbestketen bestaat uit vee schakes. Een opsomming van de beangrijkste organisaties en insteingen die samen de totae keten vormen: Opdrachtgevers: Aannemers Architecten Asbestsaneerders Beheerders Brandweer Handhavers Industrie Ingenieursbureaus Instaatiebranche Maritieme sector Overheden (andeijk, provinciaa en okaa) Particuieren Projectontwikkeaars Opsporings- en handhavingsinsteingen: Inspectie SZW Gemeente (buitengewoon opsporingsbeambten) Omgevingsdienst Openbaar Ministerie Poitie en miieupoitie ILT-inspecteurs Controerende insteingen (proces- en/of persoonscertificatie): RvA (Raad voor Accreditatie) Certificerende insteingen Vastgoedeigenaren Verzekerings- en schade-experts Woningcorporaties En vee andere Overheid en overige instanties: Ascert EZ (Ministerie van Economische Zaken) Infomi (onderdee van Rijkswaterstaat) Inspectie SZW SER (Sociaa Economische Raad) RIVM (Rijksinstituut voor Voksgezondheid en Miieu) NEN (Nederandse Norm; het Nederandse Normaisatie-instituut en Stichting NEC) SZW (Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid) TNO (Nederandse organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappeijk Onderzoek) IenM (Ministerie van Infrastructuur en Miieu) VNG (Vereniging van Nederandse Gemeenten) Brancheverenigingen: Aedes (vereniging van woningcorporaties) Bouwend Nederand BRBS (Branchevereniging Recycing Breken en Sorteren) Feneab (Federatie Nederandse Laboratoria) SIKB (Stichting Infrastructuur Kwaiteitsborging Bodembeheer) VAVB (Vereniging van Asbestverwijderende Bedrijven) VOAM-VKBA (samengaan van VOAM en VKBA tot Vereniging KwaiteitsBorging Asbestonderzoek) VERAS (samengaan van Verbond van Aannemers van Soopwerken (Babex) en Vereniging van Sopers (VS)) Vereniging BWT Nederand (Vereniging Bouw- en Woningtoezicht Nederand) VIA (Verenigd Industrie-overeg Asbest) VAO (Vereniging van Asbest Opeiders) VVTB (Vereniging voor Verwijdering van Toxische en gevaarijke Bouwmateriaen) NVvA (Nederandse Vereniging voor Arbeidshygiëne) Zie ook groep Asbestfeiten op Linkedin andere grondstoffen te vermengen. Tussen 1950 en 1980 is asbest in Nederand in ta van producten verwerkt. In 1969 schreef de Nederandse arts Stumphius een proefschrift, waarin hij de schadeijke gevogen van asbest in het bedrijfseven aantoonde. In de daaropvogende jaren werd het gevaar van asbest en dan met name van spuitasbest (zeer osgebonden asbesthoudend materiaa) ook in ander wetenschappeijk onderzoek aangetoond. In 1978 besuit de Nederandse regering spuitasbest te verbieden. Pas in 1993 wordt een agehee verbod op het gebruik van asbest van kracht. Sindsdien is het verboden asbest of asbesthoudende producten te produceren, bewerken, verwerken, vervoeren of in voorraad te houden. Ook het opnieuw toepassen van asbesthoudende producten is vanaf begin 1994 niet meer toegestaan. Vervangend materiaa Asbest is inmiddes onder andere vervangen door Man Made Minera Fibers (MMMF): synthetische vezes met veea dezefde producteigenschappen as asbest, zoas gas- en steenwo. Ook 9 Sommige asbestvezes zijn zo kein dat de triharen en sijmviezen in onze uchtwegen ze niet kunnen afvoeren. Hierdoor kunnen ze diep in de ongen doordringen en daar maximae schade aanrichten

17 EEN PERSPECTIEF OP DE ASBESTKETEN Asbestwetgeving op hoofdijnen 1977: Verbod op gebruik bauw asbest (crocidoiet). 1978: Verbod op spuitasbest. 1993: Verbod op ae soorten asbest via het Asbestbesuit op de Arbeidsomstandighedenwet. Vanaf dit moment is het verboden om asbest of asbesthoudende producten te bewerken, te verwerken of in voorraad te houden. Het opnieuw toepassen van oude asbesthoudende producten is eveneens verboden. 1998: Invoering Regeing Bouwbesuit materiaen Op grond hiervan is het voor particuieren verboden asbesthoudende materiaen in bouwwerken toe te passen. 1999: EG-richtijn 1999/77: totaaverbod voor het op de markt brengen en toepassen van asbesthoudende materiaen en producten binnen de Europese Unie. Op grond van deze richtijn is asbest sinds 1 januari 2005 verboden in ae idstaten die vóór 2005 bij de EU waren aangesoten. 2005: Asbestverwijderingsbesuit 2005 (Avb) en het Arbobesuit: regegeving voor asbestverwijdering en de renovatie en/of soop van bouwwerken of objecten waarin asbest is verwerkt. Verder bevat het Asbestverwijderingsbesuit 2005 reges voor bouwwerken die in de bouwverordening moeten worden opgenomen. Afzonderijke regegeving gedt voor handeingen met puin, puingranuaat, bodem, grond, sib, baggerspecie en grondwater. 2006: Aanpassing van het Arbobesuit van de risicokasse-indeing voor asbestsanering en aanpassing van een aanta beeidsreges, zoas de verpichting om bij het uitvoeren van eindcontroes te werken vogens NEN : Regeing Tegemoetkoming niet-oondienstgereateerde sachtoffers mesotheioom. 2011: Nieuwe versies van SC 530, het certificatieschema voor het verwijderen van asbest en SC 540, het certificatieschema voor het inventariseren van asbest. 2012: Invoering van het Bouwbesuit 2012, met daarin eenduidige reges over asbest bij soop en gebouwgebruik. 2013: Pubicatie nieuwe NEN 2990-norm voor eindcontroe na asbestsanering. 2014: Veraging arbotechnische grenswaarde voor chrysotie asbest naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. 2015: Bekendmaking totaaverbod asbestdaken vanaf : Nieuwe SCi-548 voor het bepaen van de concentratie aan respirabee asbestvezes in de ucht tijdens het op projectniveau uitvoeren van asbestverwijderingshandeingen. 2015: Nieuwe SCi-547, voor het vaideren van nieuwe werkmethoden en/ of innovatieve technieken voor asbestverwijdering ten behoeve van het indeen in een risicokasse (t.b.v. SMA-rt). 2015: Pubicatie nieuwe NEN 2991-norm voor risicobeoordeingen. 2015: Opspitsing van het DAV-certificaat in DAV1 en DAV : Nieuwe versie van de SC 540, het certificatieschema voor het inventariseren van asbest. 2015: Nieuwe versie van de SC 530, het certificatieschema voor het verwijderen van asbest. 2016: Pubicatie Brandweeroptreden bij asbestincidenten. 2017: Veraging grenswaarde amfiboo naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. 2017: Wijziging risicokasse-indeing. 2017: Samenvoeging SC 530 en SC 540 in één certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. 2017: Verpichtsteing gebruik LAVS voor asbestinventarisatiebureaus en asbestsaneerders (verwacht): Nieuwe NEN ta van andere materiaen worden ter vervanging van asbest gebruikt, zij het dat ze ang niet aemaa over dezefde eigenschappen beschikken. Want asbest is onder andere trek- en sijtvast, brandvertragend, niet eektrisch geeidend, heeft goede isoerende eigenschappen en is bestand tegen zuren en ogen. Een vervangend materiaa zoas kurk bezit we de gewenste isoerende eigenschappen, maar is bijvoorbeed niet bestand tegen brand, zuren of ogen. Let we: voor een aanta vervangers van asbest, zoas keramische vezes en gas- en steenwo, gedt dat het gebruik niet heemaa os van reges en risico s is. Ook deze materiaen kunnen gezondheidsrisico s met zich meebrengen as ze veevudig worden ingeademd. Keramische vezes staan bijvoorbeed op de ijst van kankerverwekkende en giftige stoffen van de Inspectie SZW. Momentee wordt er gewerkt aan een NEN-normering die voorschrijft hoe men veiig kan werken met keramische vezes. De burger is vaak onwetend Overa in Nederand wordt nog dageijks asbest aangetroffen. Vaak tijdens reguiere onderhoudswerkzaamheden, bijvoorbeed 10 Asbest kan overa in zitten en is as zodanig niet atijd te herkennen. Extra bemoeiijkende factor: vóór 1993 was het nog niet verpicht te vermeden weke stoffen in een product zitten

18 11 In onder andere Rusand, Braziië, India en China is het gebruik van asbest nog atijd onder voorwaarden toegestaan. De Chinese overheid hanteert as norm dat een product maximaa 10 procent asbest mag bevatten. bij reparaties aan pafonds, muren of instaaties. Het komt regematig voor dat een onderhoudsmonteur tijdens zijn werk met asbest in aanraking komt. Zo n monteur weet in vee gevaen van tevoren niet wat hij za aantreffen, ténzij zijn baas of de opdrachtgever hem op voorhand vertet dat hij op asbest zou kunnen stuiten. Je kunt asbest zefs in het wid op straat tegenkomen, bijvoorbeed wanneer iemand een oude, grijze asbesthoudende boembak onwetend bij het grofvui zet. Hier en daar is de bak een beetje kapot: een hoekje eraf, een stuk bodem eruit. De ontbrekende deen zijn waarschijnijk aang in de vuinisbak beand of op het bakon achtergebeven. Van een burger kan nauweijks worden verwacht dat die weet of zijn oude boembak asbest bevat of niet. Dat vraagt dus een extra aerte houding van iedere toezichthouder die met asbesthandhaving is beast. Hetzefde gedt voor voerzei dat door nieuwe bewoners uit een oud huis wordt gesoopt en in de container wordt gedumpt. Die pakken vervogens ook zonder zorgen de schuurmachine om de resten asbestzei en de onderiggende asbesthoudende papierresten van de traptreden te schuren. Met ae schadeijke gevogen van dien. Ze weten immers niet dat het om asbest gaat! Onwekome erfenis Vaak bijkt pas vee jaren ater dat een grondstof of materiaa een risico voor de voksgezondheid kan inhouden. Asbest werd vroeger as een zegen beschouwd. Dat die zegen ooit om mijarden aan saneringskosten zou vragen, had de Oostenrijkse uitvinder Ludwig Hatschek nooit kunnen bevroeden. Hetzefde gedt voor ae fabrikanten van asbesthoudende producten, de bouwmateriaenhande, de bouw en de detaihande uit de hoogtijdagen van asbest. Ta van wetenschappeijke onderzoeken eggen overtuigend de directe reatie tussen het inademen van asbestvezes en aerei asbestgereateerde ziekten. Op grond hiervan heeft de Europese Unie dan ook besoten de fabricage, de bewerking en het verwerken van asbest voedig in de ban te doen. De werkeijke risico s van asbest worden duideijk in de fim Joost, gemaakt door de Inspectie SZW en te zien op Zit daar óók a asbest in?! Asbest is naar schatting in meer dan 3500 verschiende producten verwerkt. Deze producten zijn op basis van hun functie onder te verdeen in: Warmte-isoerend Onder meer: isoatie om pijpen en eidingen, asbestkoord in rookgasafvoeren, om motoren van treinen, handschoenen, isoatiepaten, haardrogers, broodroosters, strijkijzers, sudderpaatjes, eektrische ovens en kitten in de kassenbouw. Geuidsisoerend Onder meer: paatmateriaa in wanden en pafonds. Eektrisch isoerend Onder meer: beschermhuzen voor eektrische bedrading en bescherming van eektrische ovens, eektrische instaaties en meterkasten. Brandwerend Onder meer: brandwerend materiaa in pafonds, muren en eidingdoorvoeren van muren, bijarttafes, brandwerende keding, branddekens, asgordijnen, strijkpankovertrekken, deuren van brandkasten, in schepen en spuitasbest ter bescherming van staaconstructies. Grote treksterkte en sijtvast Onder meer: gofpaten, dakgoten, vensterbanken, voeruiken, gevebekeding, traptreden, voeren van sporthaen, pafondteges, eien, uifes, midgetgofbanen (topaag van vaak rode banen), wonderpuggen, gas- en watereidingen, voer- en wandafwerkmiddeen (peisterwerk), voegen en sponningen. EEN PERSPECTIEF OP DE ASBESTKETEN 32 33

19 EEN PERSPECTIEF OP DE ASBESTKETEN feiten.n. Hierin worden de gevogen van bootsteing aan asbest, met name in de instaatiebranche, pijnijk duideijk. ASBEST KAN OVERAL IN ZITTEN EN IS ALS ZODANIG NIET ALTIJD TE HERKENNEN. De wetteijke bepaingen omtrent asbest zijn bedoed om deze risico s weg te nemen of deze ten minste beheersbaar te maken en te houden. In opdracht van de ministeries van destijds VROM en SZW heeft de Gezondheidsraad in 2010 opnieuw de risico s van asbest onderzocht. Vogens de Gezondheidsraad toonde dit onderzoek aan dat het risico van asbest groter was dan tot dan toe werd aangenomen. De Gezondheidsraad peitte dan ook voor verzwaring van de gedende grenswaarden voor asbest. Met ingang van 1 jui 2014 is de grenswaarde voor chrysotie asbest aangescherpt door het Ministerie van SZW, van naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. Op 1 januari 2017 is de grenswaarde voor amfiboo asbest ook veraagd van naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. Op termijn is het streven om de grenswaarde van amfiboo asbest te veragen naar 300 asbestvezes/ m³ ucht. Op is atijd de aatste stand van zaken te ezen. Voortschrijdende inzichten gaan er ongetwijfed toe eiden dat ook in de toekomst veranderingen in wet- en regegeving optreden. Dat vraagt om fexibiiteit bij ae partijen, steeds met as doe de veiigheid van mens en miieu te kunnen garanderen. Zoas in de ineiding van dit boek a is aangegeven, staat de asbestketen voor de uitdaging om de vezeemissie tijdens saneringen structuree te veragen om aan de veraagde grenswaarden te kunnen vodoen. Daarvoor is innovatie noodzakeijk; nieuwe hupmiddeen en technieken die de agere vezeemissie mogeijk maken. Er zijn a vee initiatieven, tests en onderzoeken om de vezeemissie te beperken, en dat is een goed teken. De markt heeft de opossingen nameijk zef in handen! Uiteindeijk moet ae asbest worden gesaneerd. A gaat het nog een ange tijd duren voor het zover is. Nederand heeft in de eerste heft van de jaren negentig het gebruik en de toepassing van asbest strafbaar gested. Dat is stap één. Nu zetten we stap twee: de romme uit het vereden opruimen. Van beang is en bijft dat ae partijen binnen de keten met ekaar in gesprek gaan én bijven. Mede in dat kader is in 2005 Ascert opgericht, de beheerstichting die vogens een convenant 12 Op de site www. asbestsachtoffers. n staat een overzicht van ae ziekten die het gevog zijn van asbest. Op deze site wordt ook bijgehouden hoevee mensen jaarijks nog sachtoffer worden van asbest. 35

20 EEN PERSPECTIEF OP DE ASBESTKETEN met het Ministerie van SZW certificatieschema s voor het werkved asbest opstet en beheert. Dat gedt zowe voor de certificatie van het proces van asbestinventarisatie en -verwijdering as voor de persoonscertificatie. Ascert stet de schema s op en overegt met ae beangenorganisaties de wetgever, de 2017: een make-over in asbestand 2017 is een bijzonder jaar met ingrijpende wijzigingen voor ae partijen die werken aan een asbestveiig Nederand. De wet- en regegeving in asbestand heeft een finke make-over gehad. We zetten de beangrijkste wijzigingen voor u op een rij. Grenswaarde amfiboo asbest veraagd Nadat in 2014 de grenswaarde voor chrysotie asbest is veraagd, is op 1 januari 2017 ook de grenswaarde voor amfiboo asbest aangepast van naar 2000 asbestvezes/m³. Deze aanpassing heeft ook consequenties voor de risicokasseindeing en de eindcontroe na asbestsanering. Op badzijde 59 eest u meer over de nieuwe risicokasse-indeing. Certificatieschema s op de schop De certificatieschema s SC 530 (asbestverwijdering) en SC 540 (asbestinventarisatie) zijn op 1 maart 2017 samengevoegd in één certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. Er was behoefte aan minder schema s en een betere eesbaarheid. Ook suit het nieuwe schema beter aan bij andere wijzigingen in de weten regegeving, zoas de grenswaardenveraging en de verpichtsteing van het LAVS. Verpichtsteing LAVS Tegeijk met de ingang van het nieuwe certificatieschema, is het gebruik van het Landeijk Asbestvogsysteem (LAVS) verpicht gested voor gecertificeerde bedrijven voor asbestinventarisatie en verwijdering Nieuwe NEN 2990 De grenswaardeveraging voor amfiboo asbest en de nieuwe risicokasse-indeing vraagt ook om aanpassingen in de NEN 2990, de norm voor eindcontroes na asbestsanering. De definitieve nieuwe norm wordt in 2018 verwacht. Tot die tijd gedt een interim-regeing, omdat de nieuwe grenswaarde en risicokasse-indeing a van kracht zijn. Hierin staat weke uitgangspunten geaccrediteerde aboratoria moeten hanteren in een eindcontroe. brancheorganisaties, certificerende en overheidsinsteingen in het asbestwerkved om de certificatieschema s evenwichtig en pragmatisch op te kunnen steen. Het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering dat in maart 2017 is ingegaan, is opgested door het Ministerie van SZW. Hiermee is het onderdee van de wet geworden. Met andere woorden: in de rege mogen aeen gecertificeerde partijen en personen asbestonderzoek uitvoeren en asbest verwijderen om de verspreiding ervan naar mens en miieu zovee mogeijk te voorkomen. Steeds weer nieuwe reges Sinds het Asbestverwijderingsbesuit 2005 en het Arbobesuit komen er steeds meer reges voor het werkved bij. Voora in de vorm van normdocumenten die de richtijnen bevatten voor de hee cycus van asbestverwijdering. In de praktijk bijken deze extra spereges niet atijd een garantie te zijn voor succesvoe saneringen. De toename van regegeving eidt er in de praktijk toe dat toezichthouders en handhavers minder tijd hebben om het ved in te gaan en misstanden op te sporen. Daar waar extra regegeving eidt tot verhoogde compexiteit en kosten, kan dit in de praktijk weer aaneiding vormen tot iegae sanering en dumping van asbest. Daar staat tegenover dat met behup van nieuwe regegeving de afgeopen jaren ook juist vooruitgang wordt geboekt bij het aanpakken en terugdringen van iegae activiteiten. Een ogisch gevog hiervan is dat de veiigheid bij saneringstrajecten verder wordt vergroot. Twee partijen met een seutero Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen is interessant en handig eesvoer voor iedereen die met asbest te maken heeft of krijgt. Toch richten we ons bewust en met name op twee hoofdrospeers uit de keten: de opdrachtgevers (onder meer woningcorporaties, vastgoedeigenaren, industrie en particuieren) en de handhavers (onder meer gemeenten, omgevingsdiensten, poitie, de Inspectie SZW, Openbaar Ministerie en ILT - Inspectie Leefomgeving en Transport). Beide partijen vervuen nameijk een beangrijke ro in het saneringstraject, door hun kennis toe te voegen en overzicht over het totaa te houden. 13 Aeen gecertificeerde bedrijven en personen mogen asbestonderzoek uitvoeren en asbest verwijderen, a kennen het Asbestverwijderings besuit 2005 en het Arbobesuit een aanta uitzonderingen, onder meer voor particuieren

21 14 Opdrachtgevers en handhavers vervuen een seutero bij het zo vekkeoos mogeijk aten veropen van eeniasbestsaneringstraject. Voor opdrachtgevers gedt dat zij aan het begin van de keten staan, en bij een vermoeden van asbest in hun gebouw of object terechtkomen in een wered die niet de hunne is. Terwij zij in bijna ae gevaen eindverantwoordeijk zijn voor het veroop van het project, en dus substantiëe risico s open. As ergens in de keten een fout wordt gemaakt, kan dat bijvoorbeed eiden tot suiting van hun gebouw, fabriek of winkecentrum voor onbepaade tijd. Zeker voor branches as de industrie gedt dat eke minimae verstoring van het productieproces grote financiëe gevogen kan hebben. En dan hebben we het nog niet over mogeijke imagoschade. Vergroting van de deskundigheid van de opdrachtgever kan dit soort risico s meer uitsuiten. Gezien de vee, amaar veranderende wetten en reges is het voor toezichthouders en handhavers behoorijk ingewikked om een (asbest)soopmeding inhoudeijk scherp te beoordeen. Er gaat bovendien meesta zovee tijd in het papierwerk zitten dat er nauweijks tijd overbijft om ter pekke te kijken of er vogens de reges wordt gewerkt. Wanneer er dan iets fout gaat, is het meesta ondoenijk om vanachter het bureau de situatie goed te overzien en de echte verantwoordeijke(n) aan te wijzen. Met Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen wien we de transparantie van de keten voor handhavers hepen vergroten. Werk in uitvoering Om de asbestketen nog transparanter te maken is op initiatief van de ministeries van Infrastructuur en Miieu (IenM) en Sociae Zaken en Werkgeegenheid (SZW) het Landeijk Asbestvogsysteem (LAVS) ontwikked. Deze webappicatie stet opdrachtgevers in staat de regie te voeren over het hee proces van asbestverwijdering. Van asbestinventarisatie, meding en verwijdering tot en met opsag en transport en het storten van asbest. Het LAVS verstrekt ae partijen in de asbestketen de juiste informatie conform de gedende wet- en regegeving, en stet het asbestdossier beschikbaar voor ae betrokkenen gedurende het hee saneringsproces. Het LAVS bewaart het dossier vervogens voor eventuee toekomstig gebruik. Het LAVS kan inderdaad de verangde transparantie bieden: de opdrachtgever bepaat vooraf wie weke werkzaamheden doet, en deze indeing is via internet voor ae betrokken partijen in te zien. Dus ook voor de toezichthouder, die via het systeem documenten kan bekijken en makkeijk een controe kan inpannen, omdat in het systeem vermed staat wanneer weke werkzaamheden paatsvinden. Veen zijn het erover eens dat het LAVS de gewenste transparantie en samenwerking za bevorderen. Net as atijd bij nieuwe IT-systemen, vraagt het LAVS nog regematig aanpassingen, verbeteringen en goede communicatie om het gehee soepe te aten veropen. Dat gaat steeds beter, dankzij de nauwe betrokkenheid van vee partijen: Aedes (vereniging van woningcorporaties), VVTB (Vereniging voor Verwijdering van Toxische en gevaarijke Bouwmateriaen), Ascert, VOAM-VKBA (asbestonderzoeksbedrijven), Feneab (geaccrediteerde aboratoria en kaibratie- en inspectie-insteingen), VERAS (brancheorganisatie soopaannemers) en de Inspectie SZW. Het gebruik van het LAVS is sinds 1 maart 2017 verpicht voor gecertificeerde bedrijven voor asbestinventarisatie- en verwijdering. Toch igt de seute tot succes vogens ons niet per se in het verpicht steen van het gebruik van het LAVS. Stimueren dat bedrijven er vrijwiig gebruik van gaan maken, creëert een vee sterker draagvak ervoor. Hopeijk za het LAVS nu en in de toekomst bijdragen aan de verwezenijking van de gezamenijke wens van ae betrokken partijen: asbest verwijderen zónder schade voor mens en miieu! Om dit boek (beter) te kunnen ezen EEN PERSPECTIEF OP DE ASBESTKETEN Gaat het over asbest en asbestsanering, dan wordt er a gauw gegooched met aerei afkortingen, zoas NEN, NEN-EN-ISO, DTA, DAV, RvA, SCA enzovoorts. Vanwege de strikte naeving van aerei wet- en regegeving vat hier niet aan te ontkomen. Ook niet in dit boek, hoewe geprobeerd is het voor de eesbaarheid tot een minimum te beperken. De beangrijkste normdocumenten zijn: ADV 223 Leeswijzer voor het gebruik van asbestbodemnormen AI 3 Arbo informatie asbest 38 39

22 EEN PERSPECTIEF OP DE ASBESTKETEN AS SIKB 3000 Accreditatieschema Laboratoriumanayses voor grondwaterbodem- en grondwateronderzoek BRL 2506 Nationae beoordeingsrichtijn recycinggranuaten voor toepassing in beton, wegenbouw, grondbouw en werken BRL 7000 Uitvoering van bodemsaneringen ISO 390 Products in fibre-reinforced cement - Samping and inspection NEN 2939 (ontwerp) Werkpekatmosfeer - Bepaing van de concentratie aan respirabee asbestvezes in de ucht bij het werken met of in de directe omgeving van asbest of asbesthoudende producten, met behup van microscopische technieken NEN 2990 Lucht - Eindcontroe na asbestverwijdering NEN 2991 Lucht - Risicobeoordeing in en rondom gebouwen of constructies waarin asbesthoudende materiaen zijn verwerkt NEN 5707 Bodem - Inspectie, monsterneming en anayse van asbest in bodem NEN 5896 Kwaitatieve anayse van asbest in materiaen met poarisatiemicroscopie NEN 5897 Monsterneming en anayse van asbest in onbewerkt bouw- en soopafva en recycinggranuaat NEN-EN 132 t/m 138 Ademhaingsbeschermingsmiddeen NEN-EN 140 Ademhaingsbeschermingsmiddeen - Hafmaskers en kwartmaskers - Eisen, beproevingsmethoden, merken NEN-EN 142 t/m 144 Ademhaingsbeschermingsmiddeen NEN-EN 512 Vezecementproducten - Buizen en verbindingen voor drukeidingen NEN-EN Vakke vezecementpaten - Productspecificaties en beproevingsmethoden NEN-EN Ademhaingsbeschermingsmiddeen - Aangedreven fiters gecombineerd met vogeaatmaskers, hafgeaatmaskers of kwartgeaatmaskers - Eisen, beproeving, merken NEN-ISO Buitenuchtmetingen - Bepaing van de concentratie aan asbestvezes met behup van transmissie eektronenmicroscopie, directe methode NEN-ISO Luchtkwaiteit Buitenucht - Bepaing van de concentratie aan asbestvezes - Bepaing met transmissie eektronenmicroscopie, indirecte methode NEN-EN-ISO 16000/7 Binnenucht dee 7: Monsternemingsstrategie voor de bepaing van in de ucht aanwezige asbestvezeconcentratie NEN-ISO Binnenucht - dee 27: Bepaing van de neergestreken stofvezes NEN-EN-ISO NEN-EN-ISO NEN-ISO NEN-ISO NEN-ISO NEN-ISO NTA 5727 op oppervakken door SEM (Scanning Eektronen Microscopie) Agemene criteria voor het functioneren van verschiende soorten insteingen die keuringen uitvoeren Agemene eisen voor de bekwaamheid van beproevings- en kaibratieaboratoria Emissies van stationaire bronnen - Bepaing van de hoeveeheid asbest in industriëe emissies - Bepaing door midde van microscopische vezeteing Buitenucht - Bepaing van de numerieke concentratie van anorganische vezeachtige deetjes - Scanning eektronenmicroscoop-methode Textie - Kwantitatieve chemische anayses - Dee 19: Mengses van ceuosevezes en asbest (verwarmingsmethode) Water - Monsterneming - Dee 3: Richtijn voor de conservering en behandeing van watermonsters Bodem - Monsterneming en anayse van asbest in waterbodem en baggerspecie Certificatieschema s SC-501 WDA&T persoon SC-502 WDA&T proces Bijage XIIIa behorend bij artike 4.27 van de arbeidsomstandighedenregeing Certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering Persoonscertificaten Bijage XIIIc behorend bij artike 4.27 van de arbeidsomstandighedenregeing Certificatieschema voor de Persoonscertificaten DAV1 en DAV2 (Deskundig Asbest Verwijderaar) en DTA (Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering) Protocoen SCi-547 SCi-548 voor het vaideren van nieuwe werkmethoden en/of innovatieve technieken voor asbestverwijdering ten behoeve van het indeen in een risicokasse (t.b.v. SMA-rt). voor het bepaen van de concentratie aan respirabee asbestvezes in de ucht tijdens het op projectniveau uitvoeren van asbestverwijderingshandeingen

23 15 Een asbestinventarisatie heeft as doe om ae aanwezige asbesthoudende materiaen (primaire bronnen), en ae met asbest verontreinigde stof (secundaire bronnen) te okaiseren. Concuderend Asbest. Een onderwerp dat vee emoties oproept. Gevaar voor de voksgezondheid, suiting van gebouwen, fabrieken en/of winkecentra, vertraging in de transport- en maritieme sector, strafzaken, compexiteit in regegeving en verantwoordeijkheden, eegstand door moeiijke en onduideijke procedures voor corporaties, angst. Feiten en fabes zijn moeiijk uit ekaar te houden. Omdat je over feiten nooit discussie kunt krijgen, hebben we as SGS Search dit boek geschreven, vanuit onze ro as markteider en kennisinstituut op het gebied van asbest. Een boek waarin de feiten en de richtijnen betreffende asbest eenduidig zijn verwerkt. Waarin makkeijk eesbaar reevante informatie staat weergegeven voor ae doegroepen binnen de asbestketen, en voor opdrachtgevers en handhavers in het bijzonder. Sinds de eerste druk in 2009 verscheen, heeft Asbestfeiten bewezen dat een actuee en voedig nasagwerk over asbest, met een duideijk overzicht, bruikbare informatie en praktische handvatten, onverminderd van groot beang is. Ook om opossingen aan te dragen en op deze wijze bij te dragen aan optimaisatie van de samenwerking binnen de asbestketen. 42

24 Onder deloep Onder deloep ASBESTCALAMITEITEN Bij onverwachte verspreiding van asbest spreken we van een asbestcaamiteit. Denk aan het breken van een onvoorziene asbest paat tijdens soopwerkzaamheden, maar ook aan een brand waarbij asbest vrijkomt. In ae gevaen gedt dat een speciaistische aanpak vereist is om de veiigheid van mens en miieu te waarborgen. Stappenpan bij een asbestcaamiteit 1 VERLAAT HET WERKGEBIED Leg eventuee werkzaamheden in de omgeving van de caamiteit direct sti. 2 INVENTARISATIE VAN HET AANWEZIGE ASBEST Schake een inventarisatiebureau in voor een monstername. As er asbest gevonden wordt, wordt het verontreinigd gebied in kaart gebracht en een asbestinventarisatie uitgevoerd. Met een onderzoek naar asbest in grond conform NEN 5707 kan een eventuee bodemverontreiniging in kaart worden gebracht. 3 VOORLICHTING OVER DE FEITEN Communiceer met de betrokkenen op het moment dat de feiten heder zijn. 4 SCHOONMAKEN VAN HET GEBIED As uit de inventarisatie en/of het bodemonderzoek bijkt dat saneren noodzakeijk is, gaat een gecertificeerde saneerder aan de sag met schoonmaken. Indien nodig gebeurt dit gefaseerd. 5 EINDCONTROLE NA DE SANERING Een geaccrediteerd aboratorium bekijkt of het asbest daadwerkeijk is verwijderd en of het aanta asbestvezes onder de grenswaarde bijft. SNEL HANDELEN IS KEY Een asbestcaamiteit vraagt om een snee en deskundige inzet van ae betrokken partijen. Onderzoeksteams moeten ter paatse sne inzicht kunnen geven in de aard en de omvang van het incident of de caamiteit. Op grond daarvan kunnen de hupvereners effectief handeen en de juiste maatregeen treffen. Voora as er bij een brand gassen of verontreinigende stoffen vrijkomen, moet de brandweer weten weke busmiddeen en -methoden ze moeten inzetten om de brand te bestrijden. Hetzefde gedt as er sprake is van zuren, chemicaiën of asbestvezes die het miieu dreigen te verontreinigen. Daarnaast is het beangrijk om ook atijd een bodemonderzoek uit te aten voeren; door brand en buswater kunnen gevaarijke stoffen in de bodem terechtkomen. Feiten vs. emoties In het bijzonder bij caamiteiten is het beangrijk om feiten en emotie van ekaar te scheiden. Hoe zeer emoties de regie kunnen nemen bij caamiteiten werd in de zomer van 2012 nog eens duideijk in de Utrechtse wijk Kanaeneiand, toen na een asbestvondst bijna tweehonderd gezinnen has over kop hun huis moesten veraten. Vrijwe meteen beek dat het risico van bootsteing aan asbest keiner was dan één op tien mijoen. Desondanks escaeerde de situatie: de wijk werd hermetisch afgesoten en bewoners tastten ang in het duister over wanneer ze terug mochten in hun huis. Beeid hept Om goed voorbereid te zijn op een eventuee asbestcaamiteit, zorgen steeds meer bedrijven en organisaties voor een pan van aanpak of caamiteitenprotoco. Uit de Nationae AsbestEnquête bijkt dat 71% van de woningcorporaties een pan van aanpak op tafe heeft iggen. Gemeenten en handhavers zijn over het agemeen goed voorbereid op caamiteiten: 90% geeft aan hier een protoco voor te hebben opgested. In de industrie heeft 65% van de bedrijven een procedure voor asbestincidenten. UIT DE PRAKTIJK Op dinsdagavond 16 december 2014 brak een grote brand uit in een jachthaven in Roermond. Twee botenoodsen met asbestdaken gingen in vammen op. Het vrijgekomen asbest reikte tot aan de binnenstad, die daarom een paar dagen op sot ging. Ondernemers moesten hun winkes in de week voor kerst drie dagen suiten. Burgemeester Peter Cammaert sprak van de grootste asbestramp ooit in Nederand. Het verontreinigde gebied is in verschiende fases gesaneerd: eerst is de openbare ruimte in de binnenstad gereinigd, vervogens de daken en tuinen in de omgeving. Het heeft in totaa vier maanden geduurd voordat het centrum van Roermond weer asbestveiig werd verkaard

25 OM DE BOEKWAARDE VAN OBJECTEN EN/OF BOUWWERKEN VAST TE STELLEN IS HET ALTIJD SLIM EEN ASBESTINVENTARISATIE TE LATEN UITVOEREN.

26 HOOFDSTUK 2 DE VERLANGDE ZEKERHEID Asbestinventarisatie Asbestinventarisaties zijn verpicht bij de renovatie of soop van gebouwen en objecten van vóór Zowe het Asbestverwijderingsbesuit 2005 (Avb) as de Arbowet schrijft een asbestinventarisatie voor as er gesoopt gaat worden. Met een inventarisatie verkrijgt de opdrachtgever de verangde duideijkheid of er asbest aanwezig is, weke soorten, op weke paatsen de toepassingen zich bevinden en in weke staat deze toepassingen verkeren. EEN ASBESTINVENTARISEERDER IS VERPLICHT OM DE GEMEENTE, OMGEVINGSDIENST OF DE INSPECTIE SZW TE WAARSCHUWEN ALS ER GEEN ACTIE WORDT ONDERNOMEN NA DE CONSTATERING VAN RISICO S. Bij een totae inventarisatie worden ae asbesthoudende toepassingen in kaart gebracht. Dit betekent dat in ae ruimten een visuee inspectie paatsvindt en dat er monsters worden genomen van ae verdachte asbesttoepassingen. Een geaccrediteerd aboratorium onderzoekt vervogens de monsters die van iedere bron zijn genomen en het inventarisatiebureau deet deze met behup van SMA-rt in naar risicokassen tijdens de sanering. Wat exact onderzocht wordt in de asbestinventarisatie, hangt af van het doe van de opdrachtgever. Wi hij of zij asbest saneren, renoveren of sopen? Op basis daarvan bepaat het inventarisatiebureau wek onderzoek noodzakeijk is. Een goede afstemming tussen opdrachtgever en inventarisatiebureau is dus cruciaa. De opdrachtgever krijgt de beschikking over een totae rapportage, voordat de saneerder met zijn werk begint. De aatste weet dankzij het asbestinventarisatierapport precies waar hij aan toe is, en kan hierdoor een cacuatie, panning en saneringspan maken die reaistisch zijn. Aeen gecertificeerde bureaus mogen asbestinventarisaties uitvoeren. Deze certificatie-eis garandeert echter niet dat ae bureaus eenzefde, hoge kwaiteit werk everen. In Nederand zijn circa 160 gecertificeerde bureaus. Een goede marktontwikkeing is de opeiding voor asbestinventariseerders DIA (Deskundig Inventariseerder Asbest), die sinds 2011 te vogen is voor iedereen die beroepsmatig te maken krijgt met asbestinventarisaties en moet vodoen aan de 16 Bij renovatie of soop van gebouwen of objecten van vóór 1994, is een asbestinventarisatie verpicht. 49

27 ASBESTINVENTARISATIE gestede eisen. In de DIA-opeiding staat centraa dat de cursisten asbestverdachte materiaen eren herkennen. Wie voor het DIA-examen saagt, krijgt het persoonscertificaat DIA (SC 560). Het certificaat heeft een gedigheidstermijn van drie jaar. De invoering van dit persoonscertificaat heeft binnen de branche tot grote kwaiteitsverbetering geeid. Bij het inschakeen van een asbestinventarisatiebureau is het aan te beveen om meerdere offertes op te vragen en referenties na te trekken. As er asbesttoepassingen over het hoofd worden gezien, kan dit immers verstrekkende gevogen hebben. Waarom, wanneer en hóé inventariseren? Inventarisaties zijn drie jaar gedig, daarna moeten ze worden geactuaiseerd. In een redeijk aanta specifieke gevaen hoeft er géén asbest inventarisatie te worden verricht, conform het Asbestverwijderingsbesuit De uitzonderingen staan vermed in het Asbestverwijderingsbesuit 2005 en het Arbobesuit, maar we sommen ze hier even op: bij renovatie van en soopwerkzaamheden bij bouwwerken en objecten van na 1 januari 1994; bij de verwijdering van watereidingbuizen, gaseidingbuizen, riooeidingbuizen en mantebuizen, voor zover zij dee uitmaken van het ondergrondse openbare gas-, water- en riooeidingnet; bij het verwijderen van gekemde voerpaten onder verwarmingstoesteen; bij het verwijderen van begazingskit verwerkt in de constructie van kassen; bij het verwijderen van pakkingen uit verbrandingsmotoren; bij het verwijderen van pakkingen uit procesinstaaties en verwarmingstoesteen met een nominaa vermogen ager dan 2250 kiowatt. Voor particuieren geden de vogende vrijsteingen: bij het verwijderen van geschroefde, asbesthoudende paten met hechtgebonden asbestvezes (dakeien uitgezonderd) uit een woning of bijgebouw, voor zover de woning of het bijgebouw niet voor de uitoefening van een beroep of bedrijf wordt gebruikt of is bestemd. De oppervakte van de te verwijderen asbesthoudende paten mag maximaa 35 m 2 per kadastraa percee bedragen; bij het verwijderen van asbesthoudende voerteges of niet-geijmde, asbesthoudende voerbedekking uit een woning of een op het erf staand bijgebouw, voor zover de woning of het bijgebouw niet voor de uitoefening van een beroep of bedrijf wordt gebruikt of is bestemd. De oppervakte van de te verwijderen asbesthoudende voerbedekking of voerteges mag maximaa 35 m 2 per kadastraa percee bedragen; bij het verwijderen van geschroefde, asbesthoudende paten met hechtgebonden asbestvezes (dakeien uitgezonderd), of asbesthoudende voerteges of niet-geijmde, asbesthoudende voerbedekking uit een vaartuig, voor zover het vaartuig niet voor de uitoefening van een beroep of bedrijf wordt gebruikt of is bestemd. De oppervakte van de te verwijderen paten en voerteges mag maximaa 35 m 2 bedragen. De voordeen geven de doorsag Er zijn genoeg redenen te bedenken waarom het sim is om átijd een asbestinventarisatie te aten uitvoeren. Bijvoorbeed om de boekwaarde van objecten en/of bouwwerken vast te steen. Soms is een inventarisatie een voorwaarde voor het afsuiten van een verzekering. Dit gedt met name voor woningcorporaties. Ook bij aan- of verkoop van onroerend goed is het zaak asbestrisico s op voorhand uit te suiten. In principe is de eigenaar aansprakeijk voor de eventuee gevogen en saneringskosten as er sprake is van asbest of een vermoeden daarvan. As asbesttoepassingen niet gemed zijn bij de verkoop van een gebouw, wordt de vorige eigenaar (verkoper) vaak verantwoordeijk gehouden. Iedereen heeft bovendien een wetteijke én moree verantwoordeijkheid om verspreiding van asbest naar mens en miieu te voorkomen. Na een incident, zoas brand of stormschade, is een asbestinventarisatie van het resterende bouwwerk of object verpicht. Ingewikked(er) wordt het as het asbest zich as gevog van het incident verspreid heeft naar verharde of onverharde bodem (topaag). Er moet dan worden gewerkt vogens de meetstrategie en onderzoeksmethode van NEN 5707 (asbest in grond). Het saneren van asbest dat vrijkomt na een incident of caamiteit, 17 Er zijn genoeg redenen waarom het átijd sim is een asbestinventarisatie te aten uitvoeren. Bijvoorbeed om de boekwaarde van objecten en/of bouwwerken vast te steen. Een inventarisatie kan ook as voorwaarde worden gested bij het afsuiten van een verzekering. Dit gedt met name voor woningcorporaties

28 ZORG DAT HET INVENTARISATIERAPPORT TIJDENS DE SANERINGSWERKZAAMHEDEN OP DE LOCATIE AANWEZIG IS.

29 ASBESTINVENTARISATIE Wie doet mee en is waarvoor verantwoordeijk? Bij het uitvoeren van asbestinventarisaties heeft eke betrokken partij duideijke taken en verantwoordeijkheden. Een overzicht van wie wat doet en waar de (eind)verantwoordeijkheden iggen bij asbestinventarisaties: Opdrachtgever vereent opdracht tot inventarisatie aan een gecertificeerd asbestinventarisatiebureau; vodoet aan zijn zorgpicht door het verschaffen van voorkennis (tekeningen, bouwbestekken enzovoorts) en het verenen van onbeemmerde en passende toegang tot ae ruimten; formueert het doe van het onderzoek heder, zodat het inventarisatiebureau weet weke deen van het gebouw onderzocht moeten worden; overegt bij het indienen van een soopmeding het asbestinventarisatierapport aan de gemeente; zorgt ervoor dat het inventarisatierapport aanwezig is op de ocatie tijdens de saneringswerkzaamheden. Gecertificeerd inventarisatiebureau/asbestinventariseerder vodoet aan de agemene eisen uit certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering: zorgvudige en voedige inventarisatie (inspanningsverpichting) intentie bescherming van de voksgezondheid; vodoet aan de eisen vanuit het certificatieschema ten aanzien van: miieuhygiëne arbeidshygiëne dienstverening technische uitvoering; vodoet aan de eisen voor persoonscertificaat DIA (Deskundig Asbest Inventariseerder); medt met behup van het LAVS aan de certificerende insteing (CI) de voorgenomen asbestinventarisatie binnen de gestede termijn; stet een inventarisatiepan op op basis van historisch onderzoek, organiseert interviews met mensen met kennis van het gebouw, bijvoorbeed werknemers, en stet een inventarisatiecheckist op; zorgt voor arbeidsveiige werkomstandigheden: die ten minste vodoen aan de in het certificatieschema voorgeschreven ijst van materiaen, hupmiddeen en persoonijke beschermingsmiddeen; neemt extra adequate beschermingsmaatregeen as er reëe kans bestaat op bootsteing aan niet-hechtgebonden asbest; verricht de inventarisatie in containment as er een vermoeden is van zwaar met asbesthoudende materiaen besmette ruimten; icht direct de opdrachtgever in wanneer tijdens de inventarisatie een ernstige verontreiniging met niet-hechtgebonden asbesthoudende materiaen wordt aangetroffen: adviseert over direct te treffen (voorzorgs)maatregeen; adviseert om per direct keefmonsters te nemen en indien noodzakeijk ook een risicobeoordeing op basis van NEN 2991 uit te voeren; stet de risicokasse-indeing vast en documenteert deze aantoonbaar in het asbestinventarisatierapport; stet een inventarisatierapport op. Hij is eindverantwoordeijk voor de rapportage; handet vogens de eisen voor monsterneming uit NEN 5896: bemonstert ek asbestverdacht materiaa/product; bepaat de strategie voor het soort te nemen monsters; neemt vastgeegd een aanta monsters; neemt voorgeschreven veiigheidsmaatregeen; geeft een geaccrediteerd aboratorium opdracht de genomen monsters te anayseren; voert ae gegevens in in het LAVS. Geaccrediteerd aboratorium anayseert monsters vogens NEN 5896 (Asbestanayses optisch); anayseert bij een risicobeoordeing conform NEN 2991 uchtmonsters vogens NEN-ISO en keefmonsters vogens NEN-ISO Certificerende insteing (CI) controeert (steekproefsgewijs) de gecertificeerde inventarisatiebedrijven

30 ASBESTINVENTARISATIE staat in het Asbestverwijderingsbesuit (Avb) 2005 en het Arbobesuit omschreven. Beangrijk is dat de sanering van een met asbest verontreinigde bodem, ontstaan door een incident, vat onder het zorgpichtbeginse, zoas beschreven in artike 13 van de Wet Bodembescherming. Dit betekent dat ae ontstane verontreiniging door een incident zovee mogeijk moet worden gesaneerd. EEN INVENTARISATIE IS OOK BELANGRIJK OM DE RISICO S VOOR GEBRUIKERS VAN EEN GEBOUW IN KAART TE BRENGEN. Kijken, kijken, niet sopen Opdrachtgevers hebben in het vereden vaak opdracht gegeven een steekproef of quick scan uit te voeren in paats van een voedige inventarisatie. Om kosten te besparen of om een gobaa inzicht te krijgen, met name bij in gebruik zijnde gebouwen. Een quick scan of steekproef geeft echter geen voedig beed. Wanneer de renovatie dan in voe gang is, kan de saneerder de onaangename ontdekking doen dat ang niet ae asbesttoepassingen in kaart zijn gebracht, zoas bij de corporatie in het voorbeed. Dergeijke probemen zijn te voorkomen door een voedige inventarisatie te aten uitvoeren. Liefst in een eeg gebouw. Wat wordt onderzocht in de inventarisatie, hangt af van het doe van de opdrachtgever. As hij of zij bijvoorbeed aeen de keuken wi renoveren, vostaat een inventarisatie van de keuken. Dat is dan de reikwijdte van het onderzoek. Wi de opdrachtgever (een dee van) het gebouw sopen? Dan komen er ook destructieve handeingen kijken bij de asbestinventarisatie. Zo wordt duideijk of er asbest zit achter muren, in spouwen, achter koven, boven pafonds of onder voeren. Voor een eigenaar die zijn vastgoed wi verkopen of renoveren, is destructief onderzoek geen aantrekkeijk vooruitzicht. De waarde van een gebouw waar enig soopwerk is verricht, igt immers ager dan wanneer het in goede staat verkeert. Destructief onderzoek kan ook extra overast betekenen, bijvoorbeed voor huurders van een gebouw die dan mogeijk tijdeijk uit hun woning of bedrijfspand moeten. In dergeijke situaties worden naast ae asbestbronnen ook direct de verontreinigingen in kaart gebracht, waar dat van toepassing is. As de opdrachtgever daarnaast ook de risico s op bootsteing aan asbest wi vaststeen, moet er een NEN 2991-onderzoek worden uitgevoerd (zie hoofdstuk 3). 18 Steekproefonderzoek is aeen geschikt om een gobae inschatting te maken van de aanwezige hoeveeheden asbest en van de kosten die onderzoek en sanering met zich meebrengen. 57

31 19 Asbestinven tariseerders werken op grond van het Arbobesuit en het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. Een beangrijke kanttekening: niet ae asbest hoeft te worden verwijderd om een gebouw of woning asbestveiig te maken. Er zijn ook goede beheersmaatregeen te treffen, zoas duurzaam afschermen, een gebruikersprotoco maken en monitorende metingen uitvoeren. Dergeijke maatregeen kunnen voorkomen dat het gebouw moet worden gesoten omdat de Inspectie SZW of de handhavende instanties gemeenten en omgevingsdiensten de asbestrisico s te groot vinden. Asbest inventariseren in de praktijk Asbestinventariseerders moeten iedere opdracht met behup van het LAVS meden aan de certificerende insteing (CI). Voor de medingen gedt een termijn van twee werkdagen. Aeen as er door een caamiteit acuut gevaar dreigt voor mens en miieu mag een bureau na afoop van de inventarisatie schrifteijk motiveren waarom het zich onmogeijk aan de voorgeschreven termijn kon houden. Voorwaarde voor een asbestinventarisatie is onbeemmerde en passende toegang tot de ruimten. Het gaat om gedegen inspectie tot in ae hoeken en gaten. Ae kruipruimten, spouwen, ruimten achter pafonds, technische instaaties, doorvoeren van cv-eidingen, koven, uchtbehandeingskanaen enzovoorts, moeten worden geïnspecteerd. Vaak is het kruip-door-suip-door om overa bij te kunnen. Het is beangrijk dat de opdrachtgever van tevoren hee duideijk vastegt en communiceert wáár de inventarisatie wordt gehouden, en dat hij de inventariseerder onbeemmerde toegang geeft tot ae ruimten. Tijdens de werkzaamheden kan het inventarisatiebureau worden verrast met een onaangekondigd bezoek van de certificerende insteing. Die controeert of het bureau vodoet aan ae eisen die het certificatieschema stet ten aanzien van kwaiteits- en personeesmanagement en miieu- en arbeidshygiënische maatregeen. Vanuit Ascert is in 2011 de opeiding Deskundig Inventariseerder Asbest (DIA) van start gegaan. Het persoonscertificaat Deskundig Inventariseerder Asbest (DIA) draagt eraan bij dat de kwaiteit van de inventariseerder nog beter geborgd wordt. Gezien de vee hoeken en gaten waar het asbest kan zitten, kan de inventariseerder niet garanderen dat hij ae asbesttoepassingen signaeert. De kans op een goede rapportage is vanzefsprekend groter as de opdrachtgever ae beschikbare voorkennis evert over waar asbest zoa toegepast kan zijn. Hij kan bijvoorbeed bouw- of verbouwingstekeningen en bouwbestekken overeggen. Zoas eerder aangegeven, hoeft de inventariseerder niet het hee gebouw te onderzoeken. Op basis van het de pannen van de opdrachtgever wordt de reikwijdte van de inventarisatie bepaad. De inventariseerder moet we atijd minimaa het gebied inspecteren dat onderdee uitmaakt van de eindcontroe. Het inventarisatiebureau inspecteert niet aeen de ruimten, maar neemt ook monsters van asbestverdachte materiaen en toepassingen. Van ek product waarvan de asbestinventariseerder vermoedt dat het asbest bevat of met asbest is verontreinigd, wordt een monster genomen voor nadere anayse. De monsterneming moet vodoen aan de eisen die NEN 5896 (normdocument Asbestanayses) voorschrijft. Een geaccrediteerd aboratorium moet ieder type bron waarvan een materiaamonster is genomen anayseren. Tot de kern komen: risicocassificatie Het beangrijkste doe van een asbestinventarisatierapport is het in kaart brengen van de risicokassen van het aanwezige asbest. Dit is zowe van beang voor de opdrachtgever as voor handhavende instanties as gemeenten, omgevingsdiensten en de Inspectie SZW, as uiteraard ook voor de saneerder. De risicocassificering is de kern van het inventarisatierapport en dient as basis voor een voedige sanering. De indeing in risicokassen is gebaseerd op het Arbobesuit. Er zijn drie risicokassen: 1. De verwachte vezeconcentratie tijdens sanering bijft onder de grenswaarde van 2000 asbestvezes/m 3 (voor zowe chrysotie as amfiboo asbest en voor een mix van beide soorten). In risicokasse 1 hoeft de sanering niet per se door een gecertificeerd saneerder te worden uitgevoerd. 2. De verwachte vezeconcentratie tijdens sanering komt boven de grenswaarde van 2000 asbestvezes/m 3 (voor chrysotie asbest en voor een mix van chrysotie en ASBESTINVENTARISATIE 20 Tip voor opdrachtgevers: geef het inventarisatiebureau inzage in bijvoorbeed bouw- of verbouwingstekeningen en bouwbestekken. Het bureau kan hierdoor beter en efficiënter zijn werk doen. De kans dat er asbesttoepassingen onbenoemd bijven, wordt zo verkeind

32 21 Het is een misverstand dat a het asbest per definitie moet worden verwijderd om een gebouw asbest veiig te maken. Er bestaan goede beheerstechnieken en -maatregeen, zoas duurzaam afschermen, een gebruikersprotoco maken en monitorende metingen uitvoeren. amfiboo asbest, waarbij het dee amfiboo asbest ager dan 2000 asbestvezes/m 3 is). In risicokasse 2 moet de sanering door een gecertificeerd saneerder worden uitgevoerd. De eindcontroe wordt gedaan door een geaccrediteerd aboratorium en bestaat uit een visuee inspectie, indien nodig aangevud met uchtmetingen met anayse via optische microscopie. Hierbij wordt getoetst aan de toetswaarde van vezes/m 3 (et op: vezes, geen asbestvezes). Op pagina 174 eest u meer over de toetswaarde. 2a. De verwachte vezeconcentratie tijdens sanering komt boven de grenswaarde van 2000 asbestvezes/m 3 (voor amfiboo asbest en voor een mix van chrysotie en amfiboo asbest, waarbij het dee amfiboo asbest hoger dan 2000 asbestvezes/m 3 is). In risicokasse 2a moet de sanering door een gecertificeerd saneerder worden uitgevoerd. De eindcontroe wordt gedaan door een geaccrediteerd aboratorium en bestaat uit een visuee inspectie, indien nodig aangevud met uchtmetingen met anayse via Scanning Eektronen Microscopie (SEM). In deze risicokasse moet worden getoetst aan de grenswaarde van 2000 asbestvezes/ m 3 en optische microscopie is hiervoor niet toereikend. SMA-rt is hartstikke sim Het Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid heeft onderzoeksinstituut TNO en advies- en ingenieursbureau DHV in 2004 opdracht gegeven een agemeen cassificatiesysteem voor risicobeoordeing te ontwikkeen. Dit heeft geresuteerd in een geautomatiseerd systeem waarmee asbestinventariseerders sne en efficiënt de risicokasse-indeing van asbesthoudende producten kunnen bepaen. Na het beantwoorden van een aanta vragen over het soort asbest, de asbesthoudende producten, de asbestbesmetting en de wijze waarop het asbest verwijderd gaat worden, voorspet SMA-rt de risico s van de asbestverwijdering. Doordat nieuwe inzichten uit hee Europa in het SMA-rt-systeem worden opgesagen, kan het voorkomen dat een asbesthoudend product van risicokasse kan wijzigen. Dit is bijvoorbeed gebeurd bij het aanpassen van de grenswaarden in 2014 en Eind 2016 is SMA-rt 2.2 geanceerd. Het systeem za ook in de komende jaren mee bijven evoueren met aanpassingen in wet- en regegeving. SMA-rt is te vinden op smart.ascert.n. Monsters nemen: strategisch en zorgvudig Op basis van het verrichte voorwerk (deskresearch) en de visuee inspectie bepaat het inventarisatiebureau zijn strategie voor het nemen van monsters. Daarin wordt vastgested wek type monsters moet worden genomen: materiaamonsters en/of stofmonsters. De inventariseerder moet de materiaamonsters zo nemen, dat de resutaten representatief zijn voor de situatie. Om verontreiniging van de omgeving te voorkomen moet de inventariseerder bij de monsterneming een aanta voorgeschreven voorzorgsmaatregeen in acht nemen uit de NEN 5896 en het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. Om aan te tonen of materiaa a dan niet asbesthoudend is, moet een aboratorium de monsters onderzoeken. Het aboratorium moet geaccrediteerd zijn door de Raad voor Accreditatie conform NEN 5896 (zie Het aboratorium maakt gebruik van een ichtmicroscoop of een (scanning)eektronenmicroscoop om de monsters te anayseren. Met behup van ichtmicroscopie worden aeen optische eigenschappen onderzocht, zoas de brekingsindex van de vezes. Een bepaade combinatie van fysische en optische eigenschappen is specifiek voor de asbestveze. Lichtmicroscopie geeft uitsuitse of er we of geen asbest in een monster zit en om wat voor soort asbest het gaat. Ook kan de hechtgebondenheid van het asbest worden vastgested, en kan nauwkeurig worden vastgested hoevee asbest een bepaad materiaa bevat. Met een eektronenmicroscoop kan de chemische samensteing van de vezes worden bepaad. Bij Scanning Eektronen Microscopie (SEM) wordt een eektronenbunde op een monster gericht en worden de teruggekaatste eektronen/röntgenstraen gedetecteerd. Zo kan het soort asbest bepaad worden. Daarnaast wordt ook een schatting van het asbestgehate in een massapercentage bepaad. Hechtgebondenheid, asbestsoort en hoeveeheid kunnen bij materiaamonsters zowe door SEM as door optische microscopie worden bepaad. ASBESTINVENTARISATIE 60 61

33 22 Tip voor opdrachtgevers: de wetstechnische aspecten van de risicokassen ijken misschien minder interessant, maar bepaen wé de te nemen beschermingsmaatregeen en daarmee onder andere de hoogte van de saneringskosten. Het Ministerie van SZW heeft aangegeven dat enkee uitzonderingsreges van toepassing zijn voor risicokasse 2A. Het betreft saneringen die in basis in risicokasse 2A vaen, maar waarvoor een eindcontroe middes optische microscopie vostaat, in paats van SEM. In deze uitzonderingen hoeft bij een eindcontroe dus niet getoetst te worden aan 2000 asbestvezes/m 3 ucht, maar aan vezes/m 3 ucht, net as in risicokasse 2. Het gaat om de vogende uitzonderingen: 1. Keine osiggende oppervakken onbeschadigd product, waarvoor geen bewerkingen nodig zijn met een oppervak van maximaa 2,5 m Asbesthoudend materiaa dat maximaa 2 massaprocent amfiboen bevat (binnen de kasse 0,1-2 w/w% te bepaen as onderdee van de asbestinventarisatie door abanayse conform NEN 5896). 3. Sanering waarbij tussen de toepassing en de werknemer die de verwijdering uitvoert een niet betreedbare afscheiding aanwezig is, waarmee de toepassing in zijn gehee ekvrij omsoten verwijderd wordt. 4. Leidingen, buizen en kanaen van asbestcement, die niet voedig in beton gestort zijn. De overheid gebruikt een aanta criteria om de juiste indeing te bepaen: het soort asbest, de graad van verwering of aantasting en de wijze waarop het asbesthoudende materiaa is NIEUWE RISICOKLASSE-INDELING Kasse 1 Kasse 2 Kasse 2A CHRYSOTIEL <2000 >2000 _ - asbestvezes /m 3 asbestvezes /m 3 AMFIBOOL < >2000 _ asbestvezes /m 3 asbestvezes /m 3 CHRYSOTIEL <2000 >2000 _ >2000 _ EN AMFIBOOL asbestvezes /m 3 asbestvezes /m 3 asbestvezes /m 3 waarbij amfiboo <2000 waarbij amfiboo >2000 _ bevestigd. De inventariseerder moet ook aangeven hoe de saneerder het asbest op de beste manier kan verwijderen. De materiaaeigenschappen en de gebruikte verwijderingstechnieken bepaen uiteindeijk hoevee asbest er in de ucht terechtkomt tijdens de asbestverwijdering (concentratie niveau). Voor een opdrachtgever zijn ae wetstechnische aspecten van de risicokassen minder interessant. Maar tegeijkertijd bepaen ze we de maatregeen die de saneerder moet treffen. En daarmee raken ze de portemonnee van de opdrachtgever, want in basis gedt: hoe hoger de risicokasse, des te hoger de kosten. Voor een goede indicatie van de kosten vooraf doet hij er goed aan zich door de asbestinventariseerder te aten voorichten over hetgeen hij vast- en voorstet, en de financiëe consequenties daarvan. Inventarisatie in een bewoond gebouw Emotionee reacties iggen voor de hand, wanneer bewoners of gebruikers van een gebouw te maken krijgen met een asbestinventarisatie. Asbest is ten sotte een beaden woord. Om onnodige paniek te voorkomen, kan een verhuurder eigenijk niet vroeg genoeg beginnen te communiceren over wat er wordt onderzocht en hoe het onderzoek wordt uitgevoerd. Aereerst is het beangrijk dat duideijk wordt gemaakt dat de inventarisatie geen risico s voor de bewoners of gebouwgebruikers opevert. Daarnaast moet ervoor worden gezorgd dat iedereen de feiten kent: dus wanneer de asbestinventarisatie gaat paatsvinden, hoe ang deze gaat duren, wanneer de onderzoeksresutaten te verwachten zijn en wat eventuee vervogstappen of maatregeen kunnen inhouden. De opdrachtgever of verhuurder weet in de beginfase meesta niet hoevee tijd eventuee maatregeen zuen vergen. Dat hangt van de onderzoeksresutaten af. We kan hij aangeven hoe hij de situatie wi aanpakken, bijvoorbeed door in fasen te aten saneren of door vervangende woon- of werkruimte ter beschikking te steen. Voor huurders is het geruststeend te horen dat de verhuurder de zorg en de kosten voor een eventuee tijdeijke verhuizing voor zijn rekening neemt. Bovendien kan de opdrachtgever/verhuurder zijn huurders geruststeen door kenbaar te maken dat hij aeen tot directe sanering ASBESTINVENTARISATIE 23 smart.ascert.n biedt toegang tot de database van SMA-rt. SMA-rt berekent de risico s van de verwijdering van een asbesttoepassing, na het beantwoorden van een aanta vragen door de asbestinventariseerder

34 overgaat wanneer er acute risico s zijn. Voor het overige kan het asbest worden verwijderd tijdens zogeheten mutatieonderhoud (woning wordt na vertrek van een huurder opgeknapt) of panmatig onderhoud, of tijdens renovatie of soop. Op deze wijze is a gauw de ange eruit: hedere communicatie brengt vaak rust. Opdrachtgevers die meteen vanaf de asbestinventarisatie zorgen voor een goede informatievoorziening aan bewoners en gebouwgebruikers, voorkomen paniekverhaen en negatieve beedvorming. Dat is goud waard! Aes onder controe? Asbestinventarisatie is het midde bij uitstek om in kaart te brengen waar en hoevee asbest er in vastgoed en niet te vergeten in de bodem zit. Kan het nog beter? Natuurijk, atijd. Behave het veroop schetsen van het traject en de gehanteerde werkwijzen, zijn in dit hoofdstuk diverse aanzetten gegeven tot verdere kwaiteitsverbetering en efficiëntie. 24 Opdrachtgevers die a meteen vanaf de asbestinventarisatie zorgen voor een goede informatievoorziening aan bewoners en gebouwgebruikers, voorkomen paniekverhaen en negatieve beedvorming. Dat is goud waard! HET IS EEN MISVERSTAND DAT AL HET ASBEST PER DEFINITIE MOET WORDEN VERWIJDERD OM EEN GEBOUW OF WONING ASBESTVEILIG TE MAKEN. 65

35 ONDERZOEK VAN EEN DEKVLOER, NIET ALLEEN DE TOPLAAG IS VERDACHT!

36 INTERVIEW DE VISIE VAN DE INDUSTRIE Een juiste afweging van beangen asbest verdachte kep ichten die bovenop een gaseiding zat. Pas as er gemeten is of de kep gasveiig is, mag er gesaneerd worden. De huidige asbestwetgeving is heaas vaak niet afgestemd op dergeijke situaties. Een inspecteur moet met betrekking tot industriëe processen dus echt verstand van zaken hebben om een asbestinventarisatie voor ons op de juiste manier te kunnen aanviegen. Tata Stee is een van de grootste staaconcerns ter wered, dus van wezenijk beang voor de Nederandse econo- mie. En uiteraard voor IJmuiden, waar het staabedrijf zich in 1918 vestigde onder de naam Koninkijke Hoogovens en Staafabrieken NV. Jos van Kaam, project- eider Soop en Asbest van Tata Stee: Doordat het bedrijf een keten van opeenvogende fabrieken is, is de schade bij uitva door bijvoorbeed een asbest caamiteit van een van deze fabrieken onevenredig vee groter. De industrie moet vodoen aan asbestwetgeving die meer op de woningbouw dan op de industrie is afgestemd. Weke probemen komt u daardoor tegen bij asbestinventarisaties en -saneringen? En hoe ost u die in de praktijk op? Neem bijvoorbeed het bouwen van een containment in een fabrieksha van een vocontinubedrijf. Het is vaak niet mogeijk om met behup van een containment een veiige werkpek voor de saneerders te reaiseren. Dit heeft te maken met extreem hoge temperaturen waardoor brandgevaar zou kunnen ontstaan, het vaak aanwezige risico van gasvorming en de veea zeer stoffige omgeving. Het gebruik van een containment vergroot dan eerder het risico voor de saneerders dan dat het beschermt. We hebben a diverse situaties gehad waarbij het bijvoorbeed gezien de veiigheid (hoogte, bekneing, bijven haken) eigenijk niet mogeijk was om te werken met onafhankeijke eefucht. Hierdoor is het niet atijd mogeijk om te saneren vogens de bijvoorbeed in SMA-rt genoemde risicokassen. Bij een vocontinuproces kun je niet zomaar een fabriek stieggen of het productieproces verstoren. Je moet dus vaak afwijken, omdat de asbestwetgeving niet atijd voorziet in specifieke regeingen om onder industriëe omstandigheden te kunnen saneren. Eigenijk moet in de inventarisatiefase de wijze van saneren a goed ingeschat worden. Laatst moesten we een Maar branchevereniging VIA heeft toch door inspraak bij Ascert bewerksteigd dat voor de industrie specifieke regueringen geden om aan de gedende eisen voor asbestinventarisatie te kunnen vodoen? Wat merkt u daarvan in de praktijk? Is dat een verbetering? Op dit moment werken we hier nog niet zovee van, ook omdat de VIA nog niet ang bestaat. Wat we in de praktijk aan probemen tegenkomen bij asbestinventarisaties proberen we in samenspraak met het inventarisatiebureau op te ossen. Door ae mogeijke risico s van tevoren goed in te schatten, met kennis van zaken naar opossingen te zoeken en oog te hebben voor ekaars beang komen we atijd tot een opossing. In de industrie kun je nu eenmaa niet atijd een rapport vogens het boekje maken. Je hebt rekening te houden met het productieproces en de risico s hiervan. Daarom moeten de speers in de asbestketen een juiste afweging en inschatting van risico s en beangen kunnen maken. Hiervoor heb je as industrie dus een asbestinventariseerder nodig die kan meedenken en met kennis van zaken de juiste aanviegroute kiest. U heeft zef de certificaten DTA-A en asbestdeskundige, het certificaat dat het oude DTA-C vervangt. Verzorgt Tata Stee asbesttrainingen voor het eigen personee? Voor productie- en stafafdeingen organiseren wij presentaties hoe ze met asbest op de site moeten omgaan. Ook zijn er eigen Tata-voorschriften (QHSE). Bij vragen en caamiteiten kan de afdeing direct contact opnemen met onze DTA s en asbestdeskundigen en meden dat er asbest in het spe is. Een staaconcern as Tata Stee vindt het beangrijk om zef de kennis in huis hebben hoe we met asbest op de site moeten omgaan. We kunnen een bedrijfsonderdee niet zomaar stieggen; dat kan tot onoverkomeijke probemen eiden. Hetzefde gedt bijvoorbeed in de gasindustrie; de gasmassa mag nooit stoen. Hopeijk gaat de VIA voor de industrie bewerksteigen dat de wetgever meer oog krijgt voor de industriëe knepunten en de asbestwetgeving daarop aanpast

37 Onder deloep Onder deloep ASBEST IN DE INDUSTRIE Asbest is hitte bestendig, isoerend en niet-geeidend. Om deze eigen- schappen werd dit natuurproduct vee toegepast in de industrie. In vee fabrieken en industriëe instaaties van vóór 1994 kan asbest zitten. DE FEITEN Uit de Nationae Asbestenquête bijkt dat: Vogens het Instituut Asbestsachtoffers (IAS) vindt bootsteing aan asbest voora paats in de bouwnijverheid/ instaatiebouw en in de industrie. Dat kan gebeuren tijdens gepand onderhoud, door onvoorziene omstandigheden of bij een caamiteit. Daarbij speen factoren as hitte, 68% een asbestbeeid heeft opgested; Juiste aanpak De industrie is gebaat bij een efficiënte, kostenbesparende én veiige aanpak. Het is dus zaak om bij gepand onderhoud aan een oudere instaatie rekening te houden met de eventuee vondst van asbest. Saneringen zijn dan tijdig in te pannen. Maar wat as asbest wordt ontdekt tijdens een caamiteit? Het productieproces stieggen, is uiterst kostbaar. Om asbest beheersbaar te maken, doen industriëe organisaties er goed aan een asbestbeeids- en -beheerspan op te steen. Dat begint met het in kaart brengen van de toepassingen en de risico s. Een overzicht van instaaties waarin asbest is verwerkt, zorgt ervoor dat bij onderhoud of een caamiteit de juiste voorzorgsmaatregeen worden genomen. Door inventarisatierapporten te deen met contractors en andere betrokkenen, zijn ook zij goed voorbereid. Een compete inventarisatie van een industriee compex is niet atijd haabaar. Vee bedrijven aten instaaties daarom inventariseren as er vermoedens zijn van asbest bij gepande werkzaamheden. Ketenintegratie Asbest sim in kaart brengen en sne schakeen vraagt om % van de industriëe organisaties in Nederand asbest in hun gebouwen en instaaties in kaart heeft gebracht; 37% een procedure voor asbestcaamiteiten heeft opgested; gasvorming en chemicaiën een ro. Veiigheid staat voorop, maar eke minimae verstoring van het productieproces kost ged. Tegeijkertijd wordt de wet- en regegeving op het gebied van asbest gereged aangescherpt. De industrie staat voor een grote uitdaging % haar medewerkers heeft opgeeid om asbest te herkennen; 34% dit niet doet, omdatx medewerkers asbest herkennen op basis van ervaring. samenspe met fexibee en betrouwbare partijen. Bijvoorbeed voor snee inventari saties, eindcontroes en monsteranayses. In Nederand zijn verschiende inspectiebureaus, saneerders en aboratoria gespeciaiseerd in het werken voor de industrie. De industrie kan deze strategische partners vroegtijdig betrekken om zo een minimae onderbreking van het productieproces, optimae veiigheid van de werkomgeving en zo min mogeijk faakosten te reaiseren. Met de juiste afspraken kunnen zij ook sne handeen in het geva van een caamiteit. De VIA Verschiende industriëe organisaties hebben hun krachten gebunded in de VIA (Verenigd Industrie-overeg Asbest). Leden van de VIA zijn vertegenwoordigd in de Werkkamer Asbest en het Centraa Coege van Deskundigen binnen Ascert. Doe van de VIA is de wetten, reges en normen op het gebied van asbest beter toepasbaar maken voor industriëe instaaties. Het streven is om enkee aanvuingen en verduideijking met betrekking tot asbest in de industrie door te voeren. UIT DE PRAKTIJK Hans Voenbroek, Groepseider Techniek bij AkzoNobe: 'Iedereen die werkzaam is binnen onze pants, weet hoe asbest eruit ziet. As ze verdacht materiaa tegenkomen, is hun opdracht heder: het werk neereggen. Vervogens wordt de besissingsboom ingezet, die duideijk aangeeft wie we wanneer moeten waarschuwen.'

38 DESKUNDIGHEID EN INTENSITEIT BEPALEN DE KWALITEIT VAN ASBESTONDERZOEK.

39 HOOFDSTUK 3 OVERBODIGE LUXE? Risicobeoordeing Bij reguier mutatieonderhoud beek dat vier portiekfats van Pré Wonen aan de Bazestraat in Haarem hard toe waren aan een grondige opknapbeurt. Soop was nog geen optie. Behave betonschade aan het bouwskeet waren a twee keer deuren van de bergingen onderin de fats ingetrapt. Ze beken aan de binnenkant met een door veroudering inmiddes niet meer hechtgebonden asbestpaat bekeed te zijn; de corporatie moest meteen stappen ondernemen om onrust onder de bewoners te voorkomen. Het scenario ag kaar: de corporatie had in november 2013 haar asbestrichtijn geactuaiseerd. Met daarin het protoco hoe om te gaan met asbesthoudende toepassingen. Van meet af aan heeft het projectteam van Pré Wonen intensief samengewerkt met de ketenpartners asbestinventarisatiebureau, asbestsaneerder en de aannemer, ater de GGD en de Omgevingsdienst IJmond om het juiste pan van aanpak op te steen. Haf maart 2015 is het startschot gegeven voor de grootste asbestinventarisatie en -sanering waarmee Pré Wonen tot nu toe geconfronteerd is. Een gefaseerde, efficiënte aanpak, hedere communicatie met ae stakehoders en een onkostenvergoeding per berging van 150 euro waren de Haaremmeroie voor de succesvoe sanering. Haf juni konden de bewoners hun bergingen weer veiig betreden. De saneringskosten vieen echter we tegen: de geraamde twee ton was met een ton overschreden. Niet verwonderijk overigens: uit maar iefst 80 van de 153 bergingen zijn asbestverdachte inboedes afgevoerd. Ek project waarbij asbest gesaneerd wordt, begint met een asbestinventarisatie, zoas in het vorige hoofdstuk is beschreven. De inventarisatie kan een aanta scenario s opeveren. 75

40 25 Aeen gecertificeerde bureaus mogen a s b e s t i n v e n t a r is a t i e s uitvoeren. Deze certificatie-eis garandeert echter niet dat ae bureaus eenzefde, hoge kwaiteit werk everen. Scenario een: er is geen asbest aangetroffen, dus saneren is van de baan. Scenario twee: er is we asbest aangetroffen, maar dat is niet beschadigd en het evert geen direct risico op voor mens en miieu. De vraag of het we of niet gesaneerd moet worden, is aan de opdrachtgever. As derde scenario vat te denken aan asbest dat beschadigd is: er iggen stukjes asbest op de grond en er kan sprake zijn van een asbestverontreiniging. Het vierde scenario is dat het sterke vermoeden bestaat dat een ruimte een verhoogde kans op bootsteing aan asbest voor gebruikers opevert. Wat er moet gebeuren bij de eerste twee scenario s is duideijk: of er zit asbest of er zit geen asbest, waarbij het we of niet saneren afhangt van de keuze van de eigenaar of de werkzaamheden Wie doet mee en is waarvoor verantwoordeijk? Bij een risicobeoordeing speen verschiende partijen een ro. Een overzicht van wie wat doet en waar de (eind)verantwoordeijkheden iggen binnen het proces van de risicobeoordeing: Opdrachtgever geeft de opdracht tot risicobeoordeing; aat een beheerspan opsteen voor achterbijvend hechtgebonden asbesthoudend materiaa; zorgt voor periodieke controe. Gecertificeerd asbestinventarisatiebureau vodoet aan ae eisen zoas gested in het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering; voert het onderzoek uit vogens de richtijnen van NEN 2991; bepaat het potentiëe en het actuee risico; adviseert de opdrachtgever (eventuee) over ontruiming en maatregeen ter voorkoming van verspreiding. Geaccrediteerd aboratorium is in het bezit van een gedige accreditatie; zorgt voor anayse en monsterneming conform NEN ISO voor SEM-anayses (Scanning Eektronen Microscopie). die gaan paatsvinden. De vogende twee scenario's vaen echter a jaren onder de NEN 2991 Risicobepaing. Die is ontwikked om in kaart te brengen wat de risico s zijn: waar zit het asbest, weke risico s evert het we of niet op, en hoe hoog is de concentratie aan asbestvezes in de ucht. Door gebrek (op basis van voortschrijdend inzicht) aan een specifieke norm is de NEN 2991 voor de twee aatste hier geschetste scenario s gebruikt. De NEN 2991 Risicobepaing schrijft voor dat atijd keef- en uchtmonsters genomen moeten worden om de asbestverontreiniging in kaart te brengen (keefmonsters zijn inmiddes, conform de NEN 2991-strategie, onderdee geworden van de inventarisatie). Een tijdrovende, maar ook dure procedure waartegen steeds meer weerstand ontstond in de asbestketen. Is dit onderzoek we atijd nodig? Bijvoorbeed ook om enke te bepaen tot waar een verontreiniging strekt. As er een vermoeden van direct risico voor gebruikers is, is de NEN 2991 vanzefsprekend de juiste norm om ae risico s goed in kaart te kunnen brengen. Maar om dezefde procedure te moeten dooropen bij enke het inkaderen van de verontreiniging, werd as onnodig en kostenverhogend gezien. Daarom is in het nieuwe certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering de procedure aangepast en afgestemd met de NEN De aanpak is meer pragmatisch: in eerste instantie wordt er aeen visuee waargenomen en worden er keefmonsters genomen. Bij een positief resutaat en een mogeijke bootsteing (dit is afhankeijk van het gebruik van de ruimte), kan er besoten worden om aanvuende uchtmetingen te doen. Risicobeoordeing in de praktijk Een risicobeoordeing evert twee uitkomsten op: duideijkheid over wek asbest direct een actuee risico opevert en verwijderd moet worden en duideijkheid over asbesthoudende materiaen die in het gebouw of de constructie kunnen achterbijven. Verwijdering is in principe pas nodig voorafgaand aan soop of renovatie. In ae situaties waarin wordt besoten om asbesthoudende materiaen te aten zitten, beveet NEN 2991 aan om een asbestbeheerspan op te steen. Een risicobeoordeing bestaat uit een visuee inspectie en het nemen van RISICOBEOORDELING 26 Een risicobeoordeing maakt duideijk wat de actuee asbestrisico s zijn voor bewoners en gebruikers van een pand of object van vóór Ook geeft een risicobeoordeing antwoord op de vraag hoe die risico s het beste kunnen worden aangepakt

41 27 Asbestinventari- saties die tien tot vijftien jaar geeden zijn uitgevoerd, hebben weinig waarde meer. Wat destijds nog door de beuge kon, kan door vernieuwde regegeving en onderzoeksmethoden vandaag de dag niet meer. ucht- en stofmonsters vogens de richtijnen van NEN Ae monsters worden door een aborant via SEM-anayse (Scanning Eektronen Microscopie) onderzocht. Hiervoor gedt de normering NEN-ISO Bij het nemen van monsters en metingen zijn de vogende punten van beang: het bepaen van de hechtgebondenheid van het asbest; de beoordeing van potentiëe bootsteing bij gebruik. Een risicobeoordeing vindt atijd paats onder worst case-condities. Dat wi zeggen dat onderzoek wordt gedaan in die ruimten waar een mogeijk risicovoe asbestbron aanwezig is. Verder moeten ramen en deuren dicht bijven. As de inspecteur of aborant de kans op verhoogde asbestconcentraties in het gebouw reëe acht, za hij in vo tenue de ocatie betreden, met persoonijke beschermingsmiddeen (zie hoofdstuk 4). Bij het doen van metingen houdt de aborant of inspecteur zich aan de richtijnen van NEN De Inspectie SZW kan voor specifieke werkzaamheden echter aanvuende metingen verangen, waarbij zij geen genoegen neemt met de agehee risicobeoordeing voor gebruikers van gebouwen. De Inspectie SZW adviseert steeds vaker om ook metingen conform de NEN 2939 te doen om te bepaen wat de concentratie aan respirabee asbestvezes is. Er moet worden uitgegaan van worst case-scenario s zoas die zich kunnen voordoen tijdens de dageijkse werkzaamheden van de in het gebouw aanwezige werknemers. De aborant of inspecteur moet hiervoor met behup van persona air samping (PAS-meting) nagaan wat het actuee en potentiëe gevaar is voor werknemers in verschiende functies. Iemand van de technische dienst die af en toe een pafondpaat moet optien, oopt immers een ander risico dan een bureaumedewerker. Door met PAS-metingen te werken, kan dit in kaart worden gebracht. Dergeijke metingen vragen vanzefsprekend meer tijd en ged, maar everen in ae opzichten een zeer waardevo resutaat op. Niet aeen wordt het risico voor werknemers op deze manier goed in kaart gebracht. As bijkt dat er geen risico aanwezig is, dan koopt de opdrachtgever er ook de zekerheid mee dat de handhaver zijn gebouw niet tijdeijk za suiten. Is er sprake van een bouwva, een veraten fabrieksterrein of andere gebouwen/constructies die in onbeheerde staat verkeren? De onderzoeker za dan extra etten op risicovoe situaties. Die kunnen onder meer ontstaan as het terrein toegankeijk is voor personen, as er beschadigde en/of verweerde asbesthoudende materiaen iggen of as er sprake is van brandstichting of vandaisme en aanwezige bodemverontreiniging. De kans dat normoverschrijdende asbestconcentraties aan de rand van een dergeijk terrein in de ucht worden vastgested, is zeer gering. Tenzij er een aanzienijke hoeveeheid niet-hechtgebonden materiaen aanwezig is. Het uitvoeren van uchtmetingen heeft in zo n geva dus weinig meerwaarde. A kan as gevog van bijvoorbeed vandaisme zoas het kapot trappen van paatmateriaa paatseijk wé bootsteing optreden. In een dergeijke situatie wordt aanbevoen op korte termijn te saneren. Is verwijdering van het asbest niet meteen mogeijk, NEN 2991: risico s uitsuiten 28 NEN 2991-onderzoek is nodig om te kunnen beoordeen of gebruikers en derden in gebouwen, woningen, constructies, objecten en eegstaande bouwwerken het risico open om aan asbest te worden bootgested as bijkt dat er in het vereden asbesthoudende materiaen zijn verwerkt. NEN 2991 is de normatieve handeiding voor risicobeoordeing. Tijdens een NEN 2991-onderzoek wordt een gebouw of constructie getoetst op potentiëe bootsteing aan asbest, en wordt ook onderzocht of er sprake is van actuee asbestbootsteing via de ucht. Het onderzoek is nodig om te kunnen beoordeen of gebruikers en derden in gebouwen, woningen, constructies, objecten en eegstaande bouwwerken het risico open om aan asbest te worden bootgested as bijkt dat er in het vereden asbesthoudende materiaen zijn verwerkt. Een NEN 2991-onderzoek ofwe risicobeoordeing is een vervogonderzoek, dat niet per se hoeft te worden uitgevoerd door een Deskundig Inventariseerder Asbest (DIA-inspecteur) van een gecertificeerd asbestinventarisatiebureau. Het mag ook door een geaccrediteerd aboratorium worden uitgevoerd. Monsterneming en -anayse vaen onder de accreditatiepicht van NEN-ISO (Asbestanayses Eektronenmicroscopie)

42 29 Wanneer wordt besoten om asbesthoudende materiaen te aten zitten, dan beveet NEN 2991 in áe situaties aan om een asbestbeheerspan op te steen. dan za de inspecteur of aborant de aanbeveing doen het terrein af te suiten en een asbestbeheerspan op te steen. Gobaa en officiee vat een risicobeoordeing in twee deen uiteen: cassificatie gericht op de veiigheid van gebouwgebruikers (actuee risico); het in kaart brengen van een mogeijke verontreiniging (van beang voor de asbestsanering). Een onmisbare schake Ae ontdekte risico s moeten in een NEN 2991-rapport worden vastgeegd. Aan de hand hiervan wordt een beheerspan met gebruikersprotoco opgested. Het asbestbeheerspan (zie hoofdstuk 5) schrijft het monitoren van de ocatie voor, totdat uiteindeijk ae risico s die de achtergebeven asbestbron kan opeveren, zijn weggenomen. SEM: technoogisch hoogstandje Bij de anayse van ucht- en stofmonsters tijdens een risicobeoordeing gebruikt het geaccrediteerde aboratorium zogeheten Scanning Eektronen Microscopie (SEM), in combinatie met het röntgenmicroanayse- ofwe detectiesysteem EDX. SEM- en EDX-technoogie zijn reatief duur, maar tezamen bieden ze 100 procent zekerheid of en wek asbest er zit in aangetroffen materiaen. Bij ucht- en stofmonsters is optische anayse minder secuur. Daarmee kan minder sterk op het materiaa worden ingezoomd. Door gebruik te maken van SEM kan de aborant stofvezes of uchtmonsters waarin asbest wordt vermoed, tot keer vergroten. Het monster wordt as een soort maanandschap zichtbaar op een beedscherm. Dankzij deze vergroting kan de aborant tot op eementniveau zoeken naar asbestdeetjes. Door de koppeing met EDX-technoogie kan vervogens exact worden vastgested om wat voor asbesttoepassing het gaat. Zefs as de aborant geen fauw idee heeft van de samensteing van het materiaa, is hij met behup van EDX in staat de chemische samensteing van een materiaa of stofmonster te onteden. Er bestaat geen andere techniek die op dit gebied zo nauwkeurig is. EEN RISICOBEOORDELING MAAKT DUIDELIJK WAT DE ACTUELE ASBESTRISICO'S ZIJN VOOR BEWONERS EN GEBRUIKERS VAN EEN PAND OF OBJECT VAN VÓÓR

43 30 Het asbestbeheerspan schrijft het monitoren van de ocatie voor, totdat ae risico s die de achtergebeven asbesttoepassingen kunnen opeveren, zijn weggenomen. Ook bij caamiteiten (in gebouwen, woningen, de bebouwde of agrarische omgeving enzovoorts) bewijst de risicobeoordeing haar waarde. Kortom: een onmisbare schake in de asbestketen, die echter vanwege het prijskaartje dat eraan hangt, niet atijd door iedereen op waarde wordt geschat. Terwij onomstoteijk vaststaat dat vermeende asbestrisico s in Nederand door een grotere inzet van risicobeoordeingen aanzienijk kunnen worden teruggedrongen. Goed informeren is cruciaa Tijdens renovatiewerkzaamheden aan twee daken in de Staneyaan in Utrecht troffen onderhoudsmonteurs een gevaarijke variant van amfiboo asbest aan. Ze medden dit aan de eigenaar, woningcorporatie Mitros, die besoot een dee van de wijk te ontruimen. Bijna 200 gezinnen moesten hun huis veraten. Eenmaa bekomen van de eerste schrik, soeg de twijfe toe: zouden ze aan asbest zijn bootgested? Liep hun gezondheid gevaar? Wie kon daarover ophedering geven? Bij asbestincidenten en -caamiteiten kan men zich het beste tot de GGD wenden. De GGD moet zich aan de RIVM-richtijn houden, die ae kennis bundet die over asbest voorhanden is. Zo ook weke maatregeen vereist zijn bij asbestincidenten en -caamiteiten en binnen weke termijn de sanering moet paatsvinden. RISICOBEOORDELING Voor ae duideijkheid Om aan ae verwarring rond de wijze van inventariseren en rapporteren voorgoed een einde te maken is het Stroomschema Inkadering asbestverontreiniging opgested. Dit stroomschema is opgenomen in het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. Het beschrijft hoe onderzoekers moeten omgaan met beschadigde asbesttoepassingen en met ocaties die mogeijk met asbest verontreinigd zijn. Over de aanpak van de situatie in Kanaeneiand schrijft de Utrechtse GGD in haar rapport: 'Advies over asbest in woningen is maatwerk en is erop gericht gezondheidsschade te voorkomen. Het uitgangspunt hierbij is dat "niet-ingrijpende maatregeen" atijd zo spoedig mogeijk worden genomen. Dit houdt bijvoorbeed in dat mensen goed worden geïnformeerd over de situatie en dat zovee mogeijk wordt voorkomen dat asbestvezes vrijkomen en zich kunnen verspreiden. "Ingrijpende maatregeen" (bijvoorbeed mensen tijdeijk eders huisvesten) kunnen grote emotionee, psychosociae, financiëe of organisatorische gevogen hebben. Het is daarom van beang dat de gevogen van dergeijke maatregeen in verhouding staan tot het gezondheidsrisico door de asbestbootsteing.' Het stroomschema biedt handhavers, opdrachtgevers en aannemers een eenduidig en objectief inventarisatierapport, en geeft heder de aanpak en bijbehorende stappen weer voor het opsteen van een eenduidige rapportage. Dankzij eenduidigheid in de rapportage zijn soopmedingen ook objectiever te beoordeen door vergunningvereners en toezichthouders. Dees biedt het stroomschema ook risicopreventie voor de medewerkers van de soopaannemer. Aan de hand van de uitkomsten is te bepaen hoe, waar en wat zij moeten saneren, in weke risicokasse en wat nodig is om het werk veiig uit te voeren

44 EEN INVENTARISATIE KAN OOK ALS VOORWAARDE WORDEN GESTELD BIJ HET AFSLUITEN VAN EEN VERZEKERING.

45 INTERVIEW DE VISIE VAN WONINGCORPORATIE PRÉ WONEN Met open vizier De sanering in de Bazestraat in Haarem, waarover u aan het begin van dit hoofdstuk kon ezen, is vekkeoos veropen. Met name door op feiten geba- seerd, heder en duideijk te communi- ceren met ae stakehoders in het asbestverwijderings- proces. Pré Wonen trad iedereen met open vizier tegemoet. Karin Vedkamp, voormaig miieucoör- dinator bij Pré Wonen, was id van het project- team dat de sanering aanstuurde. Weke aanpak heeft Pré Wonen gekozen? Er is een risicobeoordeing gemaakt vogens NEN Op basis van de onderzoeksresutaten hebben wij de bewoners informatie verstrekt over de stand van zaken en het pan van aanpak. Er beek geen actief risico te zijn, dat waren de harde feiten en dat was dus hee geruststeend. Mogeijke paniek was meteen gesust. Vanaf het begin is er intensief overegd met de ketenpartners om tot een juist pan van aanpak te komen. Dat werd verdeed in een aanta fasen: eerst een inventarisatie van de agemene ruimten as basis voor de vervogaanpak en voorichting van de bewoners. Met daarbij een strakke panning voor de sanering. De deuren moesten vervangen worden, en daarover hebben we per portiek met ae bewoners gepraat. Om het contact met de bewoners zo aagdrempeig mogeijk te maken is een van de portiekfats ingericht as informatiecentrum. Weke afwegingen zijn daarbij gemaakt? Kosten, veiigheid en onderhoud. Sopen was vooropig geen optie. De afweging was dus: wat kost het inpakken en beheersen van de asbesttoepassing voor de rest van de evensduur ten opzichte van nu compexmatig saneren. En wat voor risico open de bewoners en wat doet dit met het gevoe van veiigheid as er weer een deur ingetrapt wordt? Dan het onderhoud: wat zijn de pannen voor dit compex, wat vat te combineren? Omdat er nu intensief contact nodig was, hebben wij van de geegenheid gebruikgemaakt om de bewoners hierover te informeren en te bevragen in een enquête. Wie heeft het pan van aanpak opgested? De AsbestBeheerGroep van Pré Wonen bestaat uit zes asbestdeskundigen. Op dit project heeft de projecteider, zef id van de asbestbeheergroep, nauw samengewerkt met een consuent Wijkbeheer en de miieucoördinator ter ondersteuning. We zijn ook meteen met ae bij de inventarisatie en sanering betrokken partijen en de aannemer aan tafe gaan zitten om het hee pan van aanpak en de panning goed uit te werken. Ook de GGD en de Omgevingsdienst IJmond waren betrokken bij de voorbereiding. De bewoners reageerden over het agemeen vrij rustig: het verhaa was eenduidig en heder, en de vergoeding voor de overast van 150 euro hiep mensen ook over de drempe om de afstandsverkaring voor de inboede van hun berging te tekenen. De centrae fietsenstaing vie in goede aarde. Datzefde god voor de 24/7 bereikbaarheid, het wekeijkse spreekuur en het informatiecentrum vakbij: er was atijd iemand die het opnieuw wide uiteggen en gevoeens van onveiigheid kon wegnemen. De geeerde essen: vogende keer meer aandacht vooraf voor bewoners die het moeiijk kunnen begrijpen, om probemen achteraf te voorkomen. Ook gezien de sociae kaart van een compex. Vedkamp: Ook wi ik wijzen op de tegenstrijdigheid van het Arbeidsvoorwaardenbesuit en werkeijke gezondheidsrisico s. Op grond daarvan konden we de bewoners niet vragen de bergingen voor de sanering eeg te haen. Misschien kan de GGD hier voortaan een grotere ro in speen. De verwachte kosten zijn erg opgeopen. Dit kwam mede omdat vooraf niet bekend was wat we in de bergingen zouden aantreffen en doordat er vee meer inboedes verwijderd zijn dan verwacht. Dankzij de consequente aanpak van ae betrokken partijen veriep de uitvoering van de sanering gehee vogens panning. Kernboodschap voor de toekomst: Voora persoonijke contacten reaiseren en begrip hebben voor de emoties van de bewoner. Zowe qua gevoe van veiigheid as qua emotie bij het eventuee verwijderen van goederen. Dat is we ingrijpend geweest voor de bewoners. Eenduidig bijven. Discussiëren mag, maar niet gaan onderhandeen. Ongeruste bewoners konden contact opnemen met de GGD. De GGD heeft voor ons meegeezen met de bewonersbrieven en kreeg onze inventarisatierapporten. Dat contact was voor ons erg beangrijk. De procedure is zeker qua communicatie maatwerk en een serieuze voorbereiding; met ae partijen om tafe en met hetzefde verhaa naar buiten

46 Onder deloep Onder deloep Vanaf 2024 zijn asbestdaken in Nederand verboden. Dat heeft de overheid in 2015 bepaad. Door verwering van de daken door atmosferische omstandigheden zoas regen of het afwaaien van verontreinigd mos, komen asbestvezes in de ucht terecht, of ze verspreiden zich in de bodem. Dit vormt een risico voor de voksgezondheid en het miieu. DE FEITEN ASBEST OP HET DAK Nederand tet ongeveer 80 tot 100 mijoen m 2 asbesthoudende dakpaten en gevebekeding, waarvan 75% in de agrarische sector. Zo n fabrieken en woningen zijn ook voorzien van asbestdaken. Een dak van 1000 m 2 vo met asbestpaten veriest door verwering jaarijks gemidded een kio aan asbestvezes. Neergedwarrede asbestvezes kunnen zich sne verspreiden via zogenaamde ooproutes. Het asbest wordt onder schoenzoen meegenomen in woningen, bedrijven, staen of auto s. Daar igt het risico op inademing door bewoners, medewerkers en gebouwbezoekers op de oer. Van dak naar bodem 80% van de emissie van asbestvezes is toe te schrijven aan uitspoeing door regenwater. Met bodemverontreiniging tot gevog. Onderzoek wijst uit dat naar schatting op ocaties in Nederand de bodem ernstig verontreinigd is met asbest. Op nog eens ocaties is er sprake van onaanvaardbare risico's. Dat betekent dat de bodem met spoed gesaneerd moet worden. Rond de gebouwen met asbestdaken is de bodem soms tot meters van het gebouw en tot dieptes van meer dan dertig centimeter vervuid met asbest. Integrae aanpak sanering Het verbod op asbestdaken vraagt om grondige sanering in de komende jaren. Een gecombineerde aanpak is hier raadzaam: as bij de inventarisatie bijkt dat het dak erg verweerd of beschadigd is, is het wijs om ook de topaag van de bodem te onderzoeken. Mocht de grond ernstig met asbest verontreinigd zijn, dan is vaak de beste optie om de verontreiniging te ontgraven en af te voeren. In sommige gevaen is het mogeijk om het asbest beheersbaar te maken door het aanbrengen van een hafverharding of eefaag, of door het af te dekken met een gesoten verharding zoas een gesoten bestrating of asfat. Kanttekening hierbij is dat je dan nooit meer de grond in kan zonder dat je het asbest weer tegenkomt en hier de juiste wetteijke procedures voor moet dooropen. Subsidie Om deze megakus beter behapbaar te maken, heeft de overheid de Subsidieregeing verwijderen asbestdaken in het even geroepen. Particuieren, (agrarische) bedrijven, non-profit organisaties en overheden kunnen gebruik maken van deze regeing. De subsidie bedraagt 4,50 per m² verwijderd asbestdak, met een maximum van per adres. Aeen daken met een minimae oppervakte van 35 m 2 komen in aanmerking voor de subsidie. Ek jaar wordt er een nieuw budget beschikbaar gested, voor 2017 is dat 25 mijoen. De regeing vervat per 1 januari Om gebruik te maken van de subsidie, moet de aanvrager aan een aanta voorwaarden vodoen. Deze zijn te vinden op UIT DE PRAKTIJK Asbestsaneerder Man&Mach gaat samen met LTO Noord ruim m 2 gofpaten daken saneren. Agemeen directeur Sjoerd Kuiper: As een dak erg verweerd is, maakt dat de sanering astiger. Ook dan pak je de paten zovee mogeijk in zijn gehee op, maar je moet ook ae afgebroken stukjes opzoeken of opzuigen. In Groningen, waar we vee te maken hebben met asbestdaken waar riet onder igt, brengt daksanering extra schoonmaakwerk met zich mee

47 ELK PROJECT WAARBIJ ASBEST GESANEERD WORDT, BEGINT MET EEN ASBESTINVENTARISATIE.

48 HOOFDSTUK 4 VERRICHT DE INVENTARISATIE IN CONTAINMENT ALS ER EEN VERMOEDEN IS VAN ZWAAR MET ASBESTHOUDENDE MATERIALEN VERONTREINIGDE RUIMTEN. HET BETERE REGELWERK Handhaving en toezicht Een technisch instaatiebedrijf dat zich bezighoudt met onderhoud en beheer van grote technische instaaties kreeg een poos terug een zware boete opgeegd. Bij een steekproefcontroe van het bedrijfsterrein door de Inspectie SZW zijn nameijk niet-hechtgebonden asbesthoudende pakkingen tussen het gewone afva in de vuicontainer aangetroffen. Die beken afkomstig te zijn uit een ketehuis en waren het jaar ervoor door het bedrijf verwijderd uit afsuiters en pompen. Het bedrijf beschikte niet over de vereiste certificering om asbest te mogen verwijderen, noch had er een asbestinventarisatie paatsgevonden voordat de pakkingen verwijderd zijn. Verder was het asbesthoudende afva niet vogens de reges verpakt en simpeweg in de verzamecontainer gestort. Tijdens het verwijderen van de pakkingen zijn geen beschermende maatregeen genomen, en er is niet onder asbestcondities in containment of gove bag gewerkt. Medewerkers zijn dus mogeijk bootgested aan asbestvezes. En dat terwij het bedrijf vogens de rechter had kunnen weten dat er tijdens het werk risico op asbestverontreiniging kon optreden. Er zaten immers duideijk zichtbare stickers met de tekst asbestverdacht bij de afsuiters en pompen. Niemand za de uitspraak van de rechter in twijfe trekken. We is dit een goed voorbeed van een situatie die toezichthouders en handhavers in de praktijk nog regematig tegenkomen. Vaak is er natuurijk heemaa geen sprake van opzet. In vee gevaen is het een samenoop van omstandigheden, waar meerdere partijen bij betrokken zijn. Goed handhaven vereist inhoudeijke kennis van de asbestketen en de actuee wet- en regegeving. Daarmee igt er een aanzienijke verantwoordeijkheid op het bordje van de toezicht houder. Bij de beoordeing van een aanvraag voor een soopmeding 93

49 31 Gemeenten en omgevingsdiensten speen in de asbestketen een beangrijke ro as handhavers van wet- en regegeving. Samen met andere (overheids)- instanties zien ze toe op een juiste uitvoering van asbestsaneringstrajecten. moet die per keer ae ins en outs van een in de rege compexe materie overzien. Dit vraagt om een continue investering in kennis, maar ook om een tijdige (!) uitwisseing daarvan met de andere speers uit de keten. Transparant werkt het best! Gemeenten en omgevingsdiensten speen in de asbestketen een beangrijke ro as toezichthouders en handhavers van gedende wet- en regegeving. In samenspe met andere (overheids)instanties zien ze toe op een juiste uitvoering van asbestsaneringstrajecten. Ambtenaren die handhaven en/of toezicht houden, vogen minimaa een opeiding tot asbestdeskundige. Desondanks kan het voorkomen dat een goede inhoudeijke toetsing van de meding achterwege bijft. Onder andere vanwege werkdruk wordt bij de beoordeing van een (asbest)soopmeding te vaak vostaan met een check of ae benodigde documenten zijn ingeeverd en op de juiste wijze ingevud. Een inhoudeijke toetsing bijft dan achterwege. Toezicht en handhaving op het gebied van asbest waren oorspronkeijk gemeenteijke taken, maar worden steeds meer uitbesteed aan omgevingsdiensten. Zij nemen de uitvoering van IenM-taken (Ministerie van Infrastructuur en Miieu) over van gemeenten, provincie en waterschappen. In de omgevingsdiensten werken gemeenten en provincies samen op het gebied van compexe, bovenokae miieugereateerde uitvoeringstaken, zoas asbest, bodem en afva. Ter voorbereiding op de Omgevingswet (van hetzefde ministerie) die naar verwachting in 2019 van kracht wordt, zijn inmiddes 29 omgevingsdiensten opgericht, verenigd in Omgevingsdienst NL ( In het kader van de Wet gemeenschappeijke regeingen zijn de omgevingsdiensten beast met de uitvoering van ketentoezicht op het gebied van het omgevingsrecht. Daaronder vaen ook regionaa toezicht, toezicht en handhaving op het gebied van de Wet miieubeheer (Wm), zoas neergeegd in het basistakenpakket. Keten hand having op het gebied van asbest, bodem en afva vormt daar een onderdee van. Met de komst van de omgevingsdiensten hoopt het Rijk dat gemeenten specifieke taken, zoas toezicht op en controe van de asbestketen, uitbesteden en zodoende specifieke kennis regionaa geconcentreerd wordt. Door ondering nauw samen te werken en kennis en ervaring uit te wisseen zuen asbestcaamiteiten beter in de hand te houden zijn en geen onnodige onrust onder de bevoking veroorzaken. Het moet en kan steeds nog beter as het om Nederand asbestveiig gaat! Bouwbesuit 2012 HANDHAVING EN TOEZICHT Het Bouwbesuit bevat de richtijnen voor sopen en asbest. Naast het Bouwbesuit 2012 geden ook de reges van het Asbestverwijderings besuit 2005, het Arbeidsomstandighedenbesuit (Arbobesuit) en de Woningwet. Op hoofdijnen samengevat: De omgevingsvergunning voor het sopen van bouwwerken vogens de Woningwet is vervaen. Sinds 2012 gedt een medingspicht ofwe moet er een soopmeding bij de gemeente of omgevingsdienst worden ingediend. Er zijn echter uitzonderingen: de Monumentenwet (beschermd stads- en dorpsgezicht, historisch pand) kan toch voorschrijven dat een omgevingsvergunning sopen vereist is. Een soopmeding is verpicht as er meer dan 10 m 3 soopafva vrijkomt en bij het verwijderen van asbest. De opdrachtgever of saneerder moet de soopmeding minimaa vier weken voor aanvang van de soopwerkzaamheden indienen. In sommige gevaen kan afgeweken worden van deze termijn, bijvoorbeed bij een caamiteit. In bepaade gevaen van reparatie- of mutatieonderhoudswerkzaamheden mag de soopmeding tot vijf werkdagen van tevoren worden ingediend. Dit kan as de normae termijn zou eiden tot onnodige eegstand of ernstige beemmering van het gebruiksgenot. De soopaannemer moet de gepande werkzaamheden twee dagen voor aanvang ervan meden bij de toezichthouder. Bij een soopmeding moet de opdrachtgever of saneerder ae adresgegevens van de gebouweigenaar op het medingsformuier invuen en een asbestinventarisatierapport overeggen. Dat schrijft niet het Bouwbesuit voor, maar artike 3 van het Asbestverwijderingsbesuit Voor gebouwen die dateren van na 1 januari 1994 is geen asbestinventarisatierapport nodig. Voor meer informatie:

50 HANDHAVING EN TOEZICHT Dit hoofdstuk draagt aan dit proces van voortgaande verbetering een steentje bij, met name door het vergroten van transparantie: ae ins en outs van de medingsprocedure komen aan de orde, evenas wie de speers zijn in het traject van handhaving en toezicht én wat hun verschiende taken zijn. Speciae aandacht is er voor initiatieven voor samenwerking en vormen van innovatieve(re) regegeving die in geva van een bredere toepassing het gehee proces van toezicht en van handhaving sterk zuen kunnen verbeteren. WONINGCORPORATIES MOGEN BIJ MUTATIEWONINGEN VIJF DAGEN VOOR AANVANG VAN HET SLOOPWERK EEN SLOOPMELDING INDIENEN. In het kader van de Arbowet, het Arbobesuit en het Asbestverwijderingsbesuit 2005 is de Inspectie SZW verantwoordeijk voor de handhaving van arbeidshygiënische regegeving. SZW-inspecteurs zijn opsporingsbevoegd en bij overtredingen mogen de inspecteurs een proces-verbaa opmaken en de zaak overdragen aan het Openbaar Ministerie. Bij direct gevaar voor de voksgezondheid kan de Inspectie SZW besuiten het werk sti te eggen. De inspecteur maakt dan proces-verbaa op en spreekt met de opdrachtgever af binnen weke termijn hij passende maatregeen moet treffen. De Inspectie SZW wi Nederand asbestveiiger maken en bijdragen aan verdere professionaisering van de asbestketen. Daarom houdt de Inspectie SZW op de website een overzicht bij van ae asbestovertredingen, in de hoop dat het openbaar maken van deze juridische gegevens daaraan een bijdrage kan everen. In de afgeopen periode zien we dat de Inspectie SZW haar controes voora richt op iegae asbestsaneringen. Het Productenbesuit Asbest De overheid erkent a sinds 1970 dat asbest gevaar voor de voksgezondheid opevert. De gedende regegeving is vanaf die tijd steeds strenger geworden. De huidige wetgeving die handhavers en toezichthouders as juridische eidraad voor hun werkzaamheden gebruiken, zijn het Asbestverwijderingsbesuit 2005 en het Arbobesuit. In grote ijnen is het Productenbesuit Asbest as vogt samen te vatten: er gedt een verbod op het bewerken en verwerken van asbest; er gedt een verbod op het in voorraad hebben van asbest of asbesthoudende producten; 32 De huidige wetgeving die handhavers en toezichthouders as juridische eidraad voor hun werkzaamheden gebruiken, zijn het Asbestverwijderings besuit 2005 en het Arbobesuit. 97

51 Wie doet mee en is waarvoor verantwoordeijk? Een (kort) overzicht van wie wat doet en waar de (eind)verantwoordeijkheden iggen bij soopmedingen, handhaving en toezicht houden bij asbestsaneringstrajecten: Gemeente neemt de soopmeding in ontvangst en geeft een van een datum voorzien bewijs van ontvangst af. Omgevingsdienst controeert de soopmeding; handhaaft op correcte uitvoering van wet- en regegeving; houdt toezicht op de uitvoering van asbestwerkzaamheden vogens het Asbestverwijderingsbesuit Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) ziet erop toe dat de verwijdering van asbest uit objecten as schepen, treinen en industriëe instaaties vogens de reges van het Asbestverwijderingsbesuit 2005 veroopt; treedt zonodig handhavend op; houdt tweedeijns toezicht bij gemeenten. Inspectie Sociae Zaken en Werkgeegenheid (SZW) handhaaft op grond van art. 4 van de Arbowet (inzake asbest) en op grond van deen van het Asbestverwijderingsbesuit 2005 en het Productenbesuit Asbest; handhaaft op grond van het Arbeidsomstandighedenbesuit en kan in dat kader boetes opeggen aan werkgevers wanneer de asbestregegeving wordt overtreden. Poitie agemene handhaving. er gedt een agehee verbod op het gebruik van asbest; het is we toegestaan om puin (granuaat), (water)bodem, grond en baggerspecie toe te passen en te hergebruiken, mits er niet opzetteijk asbest is toegevoegd en de asbestconcentratie niet hoger is dan 99 mg/kg d.s. (gewogen). Certificerende insteing (CI) houdt toezicht op gecertificeerde personen en bedrijven. Daarnaast is het wetteijk verpicht maatregeen te treffen as er sprake is van overschrijding van de normen voor asbestconcentraties. Bij het verwijderen van asbest en asbesthoudende materiaen moet er aan strenge voorschriften worden vodaan. Om te voorkomen dat asbestvezes in de open ucht vrijkomen, geden bij asbestsaneringstrajecten aerei wetteijke voorschriften. De gedende wet- en regegeving is in de appendix achter in dit boek opgenomen (zie pagina 221). De vergunningaanvraag, stap voor stap De ro van overheids- en andere handhavende instanties begint op het moment dat er bij een gemeente een soopmeding binnenkomt. De dienstdoende ambtenaar toetst de meding op basis van de bijgeeverde rapportage (asbestinventarisatieonderzoek). Dit proces van toetsing en vergunningverening veroopt, zoas a eerder opgemerkt, in de praktijk niet atijd even vekkeoos. Jacqueine Cramer trok hierover as Minister van VROM (nu IenM) ook a aan de be, begin 2009 in een brief aan de Tweede Kamer. Ze schreef zich ernstige zorgen te maken op basis van uitkomsten van onderzoeken uit 2007 en 2008 van de Arbeidsinspectie (nu de Inspectie SZW), de Inspectie Werk en Inkomen (IWI) en Verscherpte eisen voor een soopmeding Het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering kent een aanta verscherpte eisen ten aanzien van de soopmeding en het uitvoeren van saneringen: 33 Een asbestsoopmeding moet bij de gemeente zijn ingediend, voordat de opdrachtgever asbest mag verwijderen. de indiener of meder is verpicht een zogeheten SMA-rt-uitdraai (zie hoofdstuk 2) aan de asbestinventarisatierapportage toe te voegen; uit de rapportage moet bijken voor weke doeeinden het rapport geschikt is en wat de reikwijdte van het onderzoek is. De soopmeding mag aeen worden goedgekeurd as het rapport geschikt is voor het doe waarvoor de soopmeding is ingediend; de rapportage mag op het moment van de soopmeding niet ouder zijn dan drie jaar

52 34 In het Bouwbesuit 2012 staat weke gegevens de indiener van een soopmeding aan de toezichthouder moet overeggen. Een inventarisatierapport van een gecertificeerd asbestinventarisatie bedrijf is verpicht. de VROM-inspectie (nu de Inspectie Leefomgeving en Transport - ILT). De resutaten van a die onderzoeken zijn opgenomen in de Rapportage Ketenhandhaving asbest Toezichthouders controeren bij een asbestsoopmeding of het bijgeeverde asbestinventarisatierapport compeet is en door een gecertificeerd bedrijf opgested. Ook doen ze een inhoudeijke toets met behup van een checkist. Verder hebben ze de picht om de aanvrager actief te informeren over de gedende reges. Er zijn inmiddes gestandaardiseerde digitae asbestcontroeijsten voorhanden, ontwikked door Programma Informatie-uitwisseing Miieuhandhaving (PIM), het ILTproject Versterking Ketensamenwerking Asbest (VKA) en de Inspectie SZW. Aan de hand daarvan zijn asbestinventarisatierapporten te toetsen en is toezicht op soopmedingen op een eenduidige en efficiënte manier mogeijk. ASBEST WORDT OOK AANGETROFFEN IN SPOUWMUREN, KOZIJNEN EN OP PLAATSEN DIE NIET OF NAUWELIJKS BEREIKBAAR ZIJN ZONDER GRONDIG DESTRUCTIEF ONDERZOEK UIT TE VOEREN. Uitzonderingen voor particuieren De eigenaar van een gebouw of de soopaannemer kan een asbestsoopmeding indienen. Zij kunnen ook een adviesbureau inschakeen om ae formaiteiten voor hen af te wikkeen. De gebruiker van een gebouw is ook gerechtigd een soopmeding in te dienen. Bedrijven en particuieren die een bouwwerk gehee of gedeeteijk wien sopen, hebben een reguiere soopmeding nodig wanneer het om meer dan 10 m 3 bouw- en soopafva gaat. Die ondergrens gedt niet as er uit het bouwwerk asbest wordt verwijderd. In dat geva moet de eigenaar átijd een soopmeding indienen. Overigens is een asbestsoopmeding niet in ae gevaen verpicht; voor een seizoensgebonden bouwwerk, zoas een strandtent, gedt het bijvoorbeed niet. Uitsuitend voor particuieren geden de vogende uitzonderingen op de verpichting om een soopmeding in te dienen: bij het zef verwijderen van geschroefde, asbesthoudende paten (geen dakeien) waarin de asbestvezes hechtgebonden zijn, met een maximum van 35 m 2 per kadastraa percee; bij het zef verwijderen van asbesthoudende voerteges of niet-geijmde, asbesthoudende voerbedekking, met een maximum van 35 m 2 per kadastraa percee. 100

53 35 Behave aan de voorschriften van de soopmeding moet de indiener zich houden aan een aanta verpichtingen uit het Bouwbesuit Die dienen zowe bij de opdrachtgever as bij het saneringsbedrijf bekend te zijn. In beide gevaen moeten de asbesthoudende materiaen afkomstig zijn uit een woning of uit een bijgebouw (op hetzefde erf), die geen van beide in gebruik zijn voor de uitoefening van een beroep of bedrijf óf uit een vaartuig (voor zover het vaartuig ook niet wordt gebruikt of is bestemd voor de uitoefening van een beroep of bedrijf). Dat particuiere soop van asbest zeker niet zonder risico is, bijkt uit het vogende, waargebeurde voorbeed: een huurder van een woning wi graag een geschroefd asbesthoudend pafond verwijderen. Vogens de reges mag hij dit zef doen. De man soopt echter het pafond eruit zonder zich vooraf afdoende in de probematiek van asbest te verdiepen. Hierdoor raakt de hee woning verontreinigd en wordt de woningcorporatie opgescheept met een voedige sanering waarvan de kosten vee maen hoger zijn dan wanneer het asbesthoudend pafond op de juiste wijze professionee zou zijn verwijderd. Dit soort situaties komt vaker voor, en is vaak te wijten aan onwetendheid bij de burger. As er ergens asbest wordt vermoed, kan dit uitsuitend goed in kaart worden gebracht door het doen van een asbestinventarisatie. Die is niet gratis, maar dit zou geen reden moeten zijn om het daarom maar achterwege te aten. Het gevog kan immers zijn dat de eindafrekening etterijk én figuurijk vee hoger uitvat. Uitzonderingen voor bedrijven Voor bedrijven gedt eveneens een aanta uitzonderingen op de medingspicht, inventarisatiepicht en picht om werkzaamheden te aten uitvoeren door een gecertificeerde saneerder: bij het verwijderen van asbesthoudende watereidingbuizen, gaseidingbuizen, riooeidingbuizen en mantebuizen die dee uitmaken van het ondergrondse openbare gas-, wateren riooeidingnet; bij het verwijderen van gekemde, asbesthoudende voerpaten onder verwarmingstoesteen; bij het verwijderen van asbesthoudend begazingskit in kassen; bij het verwijderen van asbesthoudende pakkingen uit verbrandingsmotoren, procesinstaaties of verwarmingstoesteen met een nominaa vermogen ager dan 2250 kiowatt; bij het gehee of gedeeteijk verwijderen van rem- en frictiemateriaen. Voor onderhoud, renovatie of soop van bouwwerken die geen asbest bevatten, is geen soopmeding nodig. Dit zijn bouwwerken van na 1 januari 1994 (sinds 1 jui 1993 is het beroepsmatig gebruiken van asbest verboden). 36 Ministeries as SZW en ILT hebben inspectiediensten die vaak ook steekproefsgewijs organisaties en bedrijven controeren of zij zich aan de voorschriften houden. Door kennisgebrek denken vee particuieren automatisch dat de kosten van een asbestinventarisatie we hoog zuen zijn. Dat vat reuze mee, voor een doorsnee rijtjeswoning is de rekening in de rege niet meer dan een paar honderd euro. Een dergeijk bedrag vat in het niet bij de factuur die een particuier gepresenteerd krijgt wanneer hij op iegae of onjuiste wijze asbest verwijdert en dit ontdekt wordt. In zo n geva moet doorgaans ook het hee gebied rondom een woning worden gesaneerd, en open de kosten a gauw op tot duizenden euro s. Aangezien in de praktijk keer op keer bijkt dat vee mensen zich hiervan niet bewust zijn, peiten wij voor verbeterde voorichting door overheden aan burgers. Voor veen is asbest iets uit het vereden waar ze niet automatisch aan denken bij het doe-het-zeven. Actieve informatievoorziening maakt hen meer bewust en zorgt ervoor dat er minder risico s met asbest worden genomen. Hoe ang gaat dit duren? Afhankeijk van het type soop geden verschiende wetteijke termijnen waarbinnen een soopmeding moet worden ingediend: reguiere soopmeding: vier weken; in bepaade gevaen van reparatie- of mutatieonderhoudswerkzaamheden: vijf werkdagen; soopvergunning monument: termijn gekopped aan de procedure van de monumentenvergunning; soopmeding particuieren (voor de verwijdering van in het Bouwbesuit genoemde hechtgebonden asbesthoudende toepassingen): vijf dagen

54 37 Woningcorporaties mogen gebruik maken van de regeing dat ze vijf werkdagen voor aanvang van de soop een soopmeding indienen bij mutatiewoningen en reparaties. Het toetsen van de aanvraag De gemeente of omgevingsdienst beoordeet de soopmeding. Direct na ontvangst van een soopmeding controeert zij of het aanvraagformuier voedig is ingevud en of ae verpichte documenten zijn bijgevoegd. Uit de aanvraag moet bijken of tijdens het sopen ook asbest wordt verwijderd. Een beangrijk document voor de toezichthouder is het asbestinventarisatierapport van een gecertificeerd asbestinventarisatiebedrijf. Dit rapport is verpicht (artike 3 Asbestverwijderingsbesuit 2005). Een soopmeding is aeen ingediend as ae documenten met het medingsformuier zijn aangeeverd. As gegevens ontbreken, is de soop dus niet gemed. Is aes compeet, dan controeert de toezichthouder of voor de werkzaamheden een soopmeding is vereist. Afhankeijk van het voume bouw- en soopafva dat vrijkomt is een (reguiere) soopmeding noodzakeijk. Meder staat centraa Verschiende partijen kunnen een soopmeding indienen: de opdrachtgever van het soopwerk, de hoofdaannemer of het asbestverwijderingsbedrijf. De meder is het directe aanspreekpunt voor de handhaver. Asbestsoopmeding: de keine ettertjes Een asbestsoopmeding bevat voorschriften over: de veiigheid tijdens het sopen; de bescherming van nabijgeegen bouwwerken; het scheiden en het op de sooppaats gescheiden houden van soopafva. Het afva moet in ten minste drie categorieën worden gespitst: asbest, gevaarijk afva en overig afva; overige soopafvaeisen. Bijvoorbeed voor het (seectief) sopen, de tijdeijke opsag en verpakking van het afva, asook eisen over de afvoer ervan en de termijn waarbinnen dit moet gebeuren; het tijdig communiceren en overeggen van contactgegevens, zoas naam en adres van degene die met het sopen za worden beast. Hetzefde gedt voor de asbestverwijdering. As die in strijd met de voorschriften wordt uitgevoerd, dan gaat de handhaver in eerste instantie bij de meder verhaa haen. De handhaver heeft geen handhavingsbevoegdheid richting saneerder, maar kan op basis van de soopmeding besuiten om de werkzaamheden sti te eggen, as er bewijsbaar sprake is van ondeskundige verwijdering. Behave aan de voorschriften van de soopmeding, moet de meder zich houden aan het Bouwbesuit Dat bevat een aanta verpichtingen dat bij een asbestsaneringstraject zowe bij de opdrachtgever as bij het saneringsbedrijf bekend moet zijn. Het gaat dan onder meer om richtijnen waaraan het asbest inventarisatierapport moet vodoen (bijvoorbeed dat er in staat op weke paatsen asbest aanwezig is) en ook om de verpichting dat de opdrachtgever niet mag (aten) sopen as er geen soopmeding is ingediend. Verder moeten de werkzaamheden door een deskundig asbestsaneringsbedrijf worden verricht, met uitzondering van risicokasse 1-toepassingen (zie hoofdstuk 2). Bij het indienen van de soopmeding verstrekt de gemeente of omgevingsdienst een ontvangstbevestiging met vermeding van de datum. Vaak heeft de gemeente voor het beoordeen van asbestsoopmedingen een speciaist in dienst, of worden ze behanded door een omgevingsdienst die de gemeente daarvoor mandaat heeft gegeven. Voor woningcorporaties gedt dat zij vijf werkdagen voor aanvang van de soopwerkzaamheden een soopmeding mogen indienen. Handhaven en toezicht houden Behave met het beoordeen van soopmedingen, is de gemeente of omgevingsdienst die daarvoor mandaat heeft gekregen, ook beast met de handhaving (toezicht en controe) van wet- en regegeving bij asbestwerkzaamheden. Handhavers zien toe op de juiste uitvoering en naeving van wetteijke voorschriften. Toezichthouders zijn asbestdeskundigen die beast zijn met de controe op de naeving van bestuursrechteijke reges. Buitengewoon opsporingsambtenaren (boa s) beschikken over strafrechteijke bevoegdheden. Ten aanzien van asbest gedt uiteraard een strak toezicht. Ministeries as SZW en ILT HANDHAVING EN TOEZICHT 38 Een constructieve, open samenwerking tussen de verschiende toezicht houders en handhavers is een voorwaarde voor het a dan niet goed uitvoeren van de asbesttaak

55 39 Het strafrecht wordt toegepast wanneer achteraf grove afwijkingen van de gedende wet- en regegeving worden geconstateerd. De Inspectie SZW stet het boeterapport op, waarna de boete wordt opgeegd door de Minister van SZW. De hoogte van de boete igt vast in de Beeidsrege Boeteopegging Arbeids omstandighedenwetgeving. hebben inspectiediensten die vaak ook steekproefsgewijs organisaties en bedrijven controeren of zij zich aan de voorschriften houden. De sanctiestrategie schrijft voor wanneer bestuurs- of strafrechteijk optreden noodzakeijk is. In de interventiestrategie staat beschreven dat de toezichthoudende en handhavende partijen ketentoezicht as handhavingsstrategie hanteren. Met andere woorden: eke overheid za het probeem niet zefstandig, maar samen met andere partijen opossen. Effectieve samenwerking tussen toezichthouders (o.a. de certificerende insteing) en handhavingspartners (o.a. de gemeente, omgevingsdiensten, poitie, justitie, de Inspectie SZW en de provincie) vraagt om een tijdige en voedige uitwisseing van informatie. Eke instantie pakt, binnen haar bevoegdheden, de overtredingen aan die onder haar verantwoordeijkheid vaen. Toverwoord is samenwerking Om goed toezicht te kunnen houden, moet een handhaver of toezichthouder vanzefsprekend over vodoende capaciteit en middeen beschikken. Een constructieve, open samenwerking tussen de verschiende toezichthouders en handhavers is daarnaast een andere voorwaarde die bepaend is voor het a dan niet goed uitvoeren van de asbesttaak. Een beeidspan voor handhaving moet onder meer meding maken van afspraken die tussen (gemeenteijke) afdeingen moeten bestaan, onder andere op het gebied van: inzameing (asbest in huishoudeijk afva); afvadepot (de wijze van inzameing); communicatie (voorichting over asbest); de brandweer (richtijnen bij een asbestbrand). Gemak dient de mens. Op initiatief van de ministeries van Infrastructuur en Miieu (IenM) en Sociae Zaken en Werkgeegenheid (SZW) is het Landeijk Asbestvogsysteem (LAVS) ontwikked (zie hoofdstuk 1). Met behup van deze webappicatie kunnen ae partijen in de asbestketen over de juiste informatie beschikken over een asbestsoopproject en is het asbestdossier beschikbaar voor ae betrokkenen gedurende het hee saneringsproces. Het LAVS bewaart het dossier vervogens voor eventuee toekomstig gebruik. Het draaiboek bij overtredingen As een toezichthouder tijdens een inspectie een overtreding constateert, kan hij afhankeijk van zijn bevoegdheden bestuursrechteijk en/of strafrechteijk handhavingsinstrumenten inzetten om een einde te maken aan de overtreding, verdere schade te beperken en/of schade eventuee te aten hersteen. Strafrechteijk of bestuursrechteijk handhaven is afhankeijk van: de ernst van de gepeegde overtreding (overtreding kernbepaing); de mate van kennis waarover de overtreder geacht wordt te beschikken; de vraag of er sprake is van een herhaade overtreding; de gevogen die de (herhaade) overtreding(en) in de toekomst kan/kunnen hebben. Mogeijke sancties zijn het opeggen van een dwangsom of het stieggen van de soopwerkzaamheden (bestuursdwang). Een dwangsom wordt voorbereid door de Inspectie SZW, die het boeterapport opstet. De boete wordt vervogens opgeegd door de Minister van SZW. De boetes kunnen worden opgeegd wegens overtreding van de bepaingen van het Arbeids omstandighedenbesuit. De hoogte van de boete igt vast in de Beeidsrege Boeteopegging Arbeidsomstandig hedenwet geving. Naast de ernst van de overtreding is het aanta werknemers van de betrokken werkgever van groot beang. Met name bij grote werkgevers, zoas schoen of zorginsteingen, oopt de boete a sne op van enkee tienduizenden euro's tot bedragen (ruim) boven de honderdduizend euro. Tegen een besuit tot boeteopegging kan de overtreder beroep aantekenen bij de bestuursrechter. HANDHAVING EN TOEZICHT 40 Door te werken met het Landeijk Asbestvogsysteem (LAVS: weet het bevoegd gezag binnen de asbestketen hoe een bepaad proces vordert, weke partij aan zet is met weke handeing, en binnen weke termijn die moet zijn uitgevoerd

56 HANDHAVING EN TOEZICHT Handhaving en toezicht: wie doet wat? Bij ketenhandhaving zijn gemeenten, provincies, poitie, justitie, omgevingsdiensten, de Inspectie SZW, certificerende insteingen (CI s) en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) de primaire partijen. Zij zijn handhavers en toezichthouders; het accent verschit per partij. De toezichthouder is bevoegd om átijd asbestwerkzaamheden te inspecteren. Hij hoeft geen vermoeden te hebben dat er voorschriften worden overtreden, maar moet zich we kunnen egitimeren. Toezichthouders worden bij wet aangested. Zowe de centrae overheid as provincies en gemeenten kunnen toezichthouders aanwijzen. Formee gezien kunnen de vogende handhavers en toezichthouders een ro speen: HET ASBESTINVENTARISATIEBUREAU BRENGT TER PLEKKE ALLE ASBEST- TOEPASSINGEN IN KAART EN BEPAALT PER TOEPASSING DE RISICOKLASSE. Gemeente Ambtenaren van de afdeing Bouw- en woningtoezicht. Zij controeren de voorschriften voor het verwijderen van asbest uit een gebouw, instaatie of fabriek. De gemeente informeert de Inspectie SZW over eventuee geconstateerde tekortkomingen en genomen maatregeen. Desgewenst wisset de gemeente informatie uit met de poitie. De miieupoitie is een gemeenteijke instantie, die controeert of de miieureges worden nageeefd. Dit gebeurt door te surveieren en af te gaan op medingen van burgers. De miieupoitie handhaaft op basis van okae verordeningen en de Wet miieubeheer (Wm). De miieupoitie verzorgt ook voorichting aan burgers en bedrijven. Omgevingsdiensten Bij het sopen van bouwwerken handhaven de omgevingsdiensten op miieuhygiënische maatregeen vogens de Wet miieubeheer (Wm) en het Asbestverwijderingsbesuit Inspectie Sociae Zaken en Werkgeegenheid (SZW) De Inspectie SZW is beast met de handhaving van arbeidshygiënische regegeving zoas vermed in de Arbowetgeving, het Arbobesuit en het Asbestverwijderingsbesuit SZW-inspecteurs hebben opsporingsbevoegdheid en vrije toegang tot ae gebouwen (met uitzondering van woningen). Bij overtredingen zijn de inspecteurs bevoegd om een proces-verbaa op te maken en de zaak over te dragen aan het Openbaar Ministerie. Wanneer een situatie direct gevaar opevert voor de voksgezondheid kan de Inspectie SZW besuiten het werk sti te eggen. In zo n situatie maakt de inspecteur proces-verbaa op en spreekt hij met de opdrachtgever af binnen weke termijn die passende maatregeen moet treffen. De Inspectie SZW informeert 109

57 HANDHAVING EN TOEZICHT vervogens de certificerende insteing over de geconstateerde tekortkomingen en de maatregeen die worden genomen. Poitie en Openbaar Ministerie (OM) Strafrechteijke vervoging bij zwaardere overtredingen wordt in samenwerking tussen het OM en de poitie voorbereid. Certificerende insteing Een certificerende insteing (CI) is toezichthouder en bepaat of een bedrijf in aanmerking komt voor het certificaat voor asbestinventarisatie of asbestverwijdering. As toezichthouder controeert een CI of een gecertificeerd bedrijf aan ae richtijnen bijft vodoen. Daartoe worden kachten opgevogd van bijvoorbeed de gemeente of de omgevingsdienst, opdrachtgevers of de Inspectie SZW. In tegensteing tot handhavers kunnen CI s geen boetes uitdeen bij geconstateerde misstanden. De zwaarste sanctie waarover zij beschikken is de bevoegdheid om een certificering tijdeijk op te schorten om een bedrijf te dwingen corrigerende maatregeen te nemen. Maafide bedrijven wordt hierdoor echter geen hat toegeroepen. Zij konden nameijk onder een andere naam verder werken of wisseden simpeweg van certificerende insteing. In het vereden eken de CI s daardoor noga eens veugeam as het ging om het effectief aanpakken van kwaadwiende partijen. Sinds in het Asbestverwijderingsbesuit een medingspicht voor CI s is opgenomen, worden gecertificeerde bedrijven die de reges overtreden vaker én zwaarder door de overheid gesanctioneerd. In 2012 zijn de sanctiebepaingen aangescherpt. Overtredingen en sancties worden meer expiciet benoemd door de CI s en er is een escaatieadder ingevoerd. As een certificaathouder binnen een bepaade tijd meerdere afwijkingen (non-conformiteiten) begaat, wordt hij zwaarder bestraft. Met het invoeren van deze methode worden certificaten eerder ingetrokken. Daarnaast wisseen de certificerende insteingen ondering actief kennis en informatie uit, waardoor er een back book ontstaat van maafide bedrijven. Vroeger gebeurde het we dat die bedrijven bij steeds weer een andere certificerende insteing een nieuw certificaat aanvroegen. Ondanks misstanden, beven ze zo in de markt actief. Dat kan nu niet meer. Certificerende insteingen worden aangewezen door het Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid (SZW). Dat gebeurt pas na een positieve beoordeing door de Raad voor Accreditatie (RvA). De RvA ziet er ook op toe dat ae CI s een uniforme werkwijze hanteren. Provincie Nederandse provincies controeren of grote bedrijven zich aan de miieureges houden. Bij overtreding kan de provincie (in het uiterste geva) besuiten een bedrijf te suiten. De provincies werken vee samen met andere overheden (het Rijk, gemeenten, omgevingsdiensten en waterschappen). De provincie informeert de gemeente en de Inspectie SZW bij specifieke onderzoeken over opgesagen asbest. Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) Ziet erop toe dat de verwijdering van asbest uit objecten as schepen, treinen en industriëe instaaties vogens de reges van het Asbestverwijderingsbesuit 2005 veroopt. Zonodig treedt ILT handhavend op. Daarnaast is ILT beast met de handhaving op het vervoer van gevaarijke stoffen. Douane Douaneambtenaren handhaven bij transport van afvastoffen over de grens. Wie zijn de opsporingsambtenaren? Partijen die bevoegd zijn om overtredingen van de asbestwet- en regegeving strafrechteijk aan te pakken, zijn: agemene opsporingsambtenaren van poitie (poitieambtenaren van de basispoitiezorg, regionae miieuteams en interregionae miieuteams); buitengewoon opsporingsambtenaren (boa s) van gemeenten en omgevingsdiensten; boa s van ILT; boa s van de Inspectie SZW. De Minister van Justitie benoemt de boa s

58 INTERVIEW DE VISIE VAN INSPECTIE SZW De Inspectie SZW maakt zich sterk voor reactief én actief risicogericht toezicht De ro van de Inspectie SZW bestaat uit het adviseren van de minister over wet- en regegeving in verband met veiig en gezond werken. Daarnaast staat risicogericht toezicht in de vorm van intensieve inspectie en opsporing van maafide praktijken in het asbestwerkved hoog op de agenda. In 2015 spraken we met Marga Zuurbier, destijds directeur Arbeidsom- standigheden bij de Inspectie SZW. In dit interview bikt zij onder andere vooruit op een periode waar we nu middenin zitten. Hoe vut de Inspectie SZW haar ro in? Steekproefsgewijze inspecties van saneringen behoren van oudsher tot onze taak. In 2012 heeft de Inspectie SZW een team van speciaisten op het asbestdossier gezet dat 24/7 verantwoordeijk is voor een op asbest toegespitst programma van inspectie en risicogericht toezicht. Reactief in geva van caamiteiten, na meding van verdachte omstandigheden door andere toezichthouders of bij kachten van de bevoking. Actief door op basis van gedegen risicoanayses doegericht risicovoe situaties op te sporen. De Inspectie SZW verzamet voor de risicoanayses gegevens uit de resutaten van het eigen toezicht, uit inspectieviews (het systeem waarmee inspecteurs resutaten van hun inspecties uitwisseen) en uit databestanden as de Basisadministratie van gebouwen (BAG), het Landeijk Asbestvogsysteem (LAVS) en het Landeijk Medpunt Afvastoffen. Verder beschikt onze inspectie over de gegevens van bouwproces- en asbestsoopmedingen die bij de Inspectie SZW worden ingediend. Aan de hand van a die data kunnen wij een gedegen inschatting van de risico s maken en risicogericht toezicht houden. Sinds 1 januari 2013 beschikt de Inspectie SZW over een recidieve-instrumentarium, om mensen die herhaadeijk in de fout gaan hard aan te kunnen pakken. Niet aeen door zwaardere gedboetes op te eggen, maar desnoods door suiting van het bedrijf of door het project één tot drie maanden sti te eggen. Saagt de Inspectie SZW erin toezicht en controe effectief af te stemmen met andere toezichthouders, zodat deze ekaar vanuit de Arbowet en Wet miieubeheer (m.n. het basistakenpakket) kunnen versterken? Op het gebied van asbestsanering werken we nauw samen met andere partijen in de asbestketen: beheerstichting Ascert en de brancheorganisaties Feneab, VAVB, VERAS en VVTB. Zo ook met omgevingsdiensten, gemeenten, poitie, brandweer en het Landeijk Medpunt Afvastoffen (LMA). In die samenwerking proberen ae partijen optimaa gebruik te maken van ieders specifieke kwaiteiten om ekaar te versterken. Qua communicatie wordt ondering afgestemd om de saneerders eenduidig en heder te kunnen voorichten. Zo is onze brochure over (het gebruik van) persoonijke beschermingsmiddeen tot stand gekomen in samenwerking met Ascert. De Inspectie SZW heeft ook een app Asbestwerkzaamheden ontwikked waarmee andere toezichthouders bij de inspectie van een asbestsanering sne kunnen controeren of er we of geen soopmeding is ingediend. Zo niet, dan vostaat één druk op de knop om dat aan de Inspectie SZW te meden. Weke trends en veranderingen voorziet u in het asbestdossier? Door aanscherping van de asbestwetgeving en het toezicht daarop is er een positieve kentering ontstaan onder voornameijk de gecertificeerde bedrijven. Dus kan de Inspectie SZW meer tijd besteden aan risicogericht toezicht op niet-gecertificeerde of maafide bedrijven. De grenswaarden zijn aangescherpt naar het soort asbest. Sinds 2014 zijn ze a van kracht voor chrysotie, en vanaf 1 januari 2017 voor amfiboo. De keten za zorgvudiger moeten werken om aan de nieuwe normen te vodoen. De Inspectie SZW za daar streng op toezien. In 2024 moeten ae asbestdaken in Nederand verwijderd zijn vogens de wijziging van het Asbestverwijderingsbesuit. Het Ministerie van IenM wi dit stimueren door subsidie te verenen voor het vervangen van het asbestdak door een dak met zonnepaneen. Het wordt hoog tijd dat a die verweerde asbestdaken zo sne mogeijk gesaneerd worden. Door gecertificeerde bedrijven vanzefsprekend. We gaan dan ook extra etten op het op de juiste wijze verwijderen van deze asbestdaken. De Inspectie SZW heeft de afgeopen vijf jaar voora de saneerders gecontroeerd, maar gaat ook ketentoezicht houden op opdrachtgevers, asbestinventariseerders en aboratoria. Iedereen moet zijn werk goed doen, wi de vogende schake in de keten ook vogens de reges kunnen werken. Aeen dan kunnen bewoners en gebouwgebruikers erop vertrouwen dat ze veiig en gezond kunnen wonen, recreëren en werken

59 Onder de Loep Onder de Loep ASBEST IN GROND Het vroegere gebruik van asbest aat zijn sporen na. Niet aeen in gebouwen en instaaties, maar ook in de bodem. En dat vraagt om een speciaistische en integrae aanpak. Normen en protocoen voor asbest in grond NEN 5707 Bodem - Inspectie, monsterneming en anayse van asbest in bodem NEN 5897 Monsterneming en anayse van asbest in onbewerkt bouw- en soopafva en recycinggranuaat NTA 5727 Bodem - Monsterneming en anayse van asbest in waterbodem en baggerspecie NEN 5896 Kwaitatieve anayse van asbest in materiaen met poarisatiemicroscopie As er puin of sporen van puin worden aangetroffen in de bodem, is de ocatie per definitie asbestverdacht. De eigenaar van de grond moet dan kunnen aantonen dat deze verdenking onterecht is, vaak met behup van een onderzoek naar asbest in de bodem. Asbest de bodem in Met regemaat vinden we in Nederand asbesthoudende materiaen in de bodem. Het kan daar bijvoorbeed terecht zijn gekomen as afvamateriaa tijdens een bouwproject voor 1994, toen asbest nog niet verboden was. Of bij de soop van een gebouw; het sooppuin werd gebroken en toegepast as versteviging in de ondergrond voor nieuwe gebouwen of verwerkt as hafverharding bij de aaneg van wegen. Ook in de industrie komen we vaak hoge concentraties asbest in de grond tegen, op ocaties waar bijvoorbeed asbesthoudende pakkingen, fenzen en/of (eiding)isoatie aanwezig is of is geweest. Bovendien kan asbest in de grond terecht komen bij caamiteiten, zoas branden en exposies paatsen verontreinigd Sinds een paar jaar is ook bekend dat de bodem in toenemende mate verontreinigd kan raken door vezes die van verweerde of beschadigde asbestdaken afkomstig zijn. De osse asbestvezes komen dan in het miieu terecht waar ze met het bote oog niet meer waarneembaar zijn. Dagbad Trouw medde in het voorjaar van 2015 dat door verweerde asbestdaken meer dan pekken in Nederand ernstig vervuid zijn en vragen om directe sanering. Dat beek uit uitgevoerde onderzoeken in opdracht van de provincies Gederand en Overijsse. Saneren in de bodem As vastgested wordt dat de bodem verontreinigd is met asbest, kan sanering of het nemen van tijdeijke beheersmaatregeen noodzakeijk zijn. Hiervoor schaket de opdrachtgever een bedrijf in dat erkend is voor de BRL 7000, protoco De kosten voor sanering kunnen echter fink opopen, voor bedrijven en particuieren. Onvoorziene kosten kunnen beperkt worden door asbest (bijvoorbeed op het dak) te aten saneren voordat verdere verwering of beschadiging optreedt. Een integrae aanpak van het asbestvraagstuk bijkt in vee gevaen de beste optie. Niet kiezen voor de weg van de minste weerstand door het probeem te bedekken, maar structuree onderzoeken, aanpakken bij de bron en toekomstgerichte opossingen zoeken. UIT DE PRAKTIJK In Goor en Harderwijk produceerden twee grote asbestfabrieken jarenang asbesthoudend bouwmateriaa. Onverkoopbare deen en afva uit de productie werden gratis ter beschikking gested aan omwonenden. Vee particuieren en bedrijven maakten hiervan dankbaar gebruik om erven, paden en wegen begaanbaar te maken. Met grote gevogen. In 2011 werd rondom Goor en Harderwijk het grootste onderzoek in de Nederandse geschiedenis naar asbest in de bodem uitgevoerd. In twee saneringsrondes zijn op 800 ocaties in de omgeving maatregeen genomen

60 DE UITVOERING VAN EEN ASBESTSANERING HANGT AF VAN HET ASBESTINVENTARISATIERAPPORT EN DE RISICOBEOORDELING.

61 HOOFDSTUK 5 SAMEN DE SCHOUDERS ERONDER! Succesvo saneren IEDER WERKPLAN VOOR ASBESTSANERINGEN MOET VOLDOEN AAN DE STATUS GESCHIKT VOOR UITVOERING. Een paar jaar geeden zijn drie fats en 216 woningen van woningcorporatie Staedion in het Eviraand en het Gradaand in Den Haag onderzocht op de aanwezigheid van asbest. A sne beek dat in de woningen niet-hechtgebonden asbest zat, onder andere in het koord om de cv-buizen in de doorvoergaten tussen de woonagen. Asbest in een bewoonde situatie, zoas hier het geva was, vraagt om een extra zorgvudige voorbereiding. Met name om zo min mogeijk ongemak voor de bewoners te veroorzaken. Daarom was het beangrijk om eke woning in één dag te saneren en vrij te geven. In basis ging het om zogenaamde hoogrisicosaneringen (in die tijd nog risicokasse 3-saneringen ). Saneerder en inventarisatiebureau adviseerden Staedion om een terugschaingsonderzoek te doen op basis van een specifieke aanpak en werkmethode die zich in het vereden had bewezen en tot agere concentraties asbest zou eiden. Daarmee kon het project worden teruggeschaad naar risicokasse 2, wat in de praktijk vee tijdwinst heeft opgeeverd tijdens de sanering en de eindcontroe, met behoud van een zo veiig mogeijke (werk)omgeving. Deze grootschaige sanering mag met recht as een best practice dienen voor geijksoortige projecten van woningcorporaties. Ondanks enkee onvermijdeijke tegensagen in het project, zoas bewoners die onverhoopt niet thuis waren om de deur voor de saneerder open te doen, functioneerde het Staedion-project as een goed geöiede machine. Dit dankzij de intensieve samenwerking tussen ae betrokken partijen: van opdrachtgever tot aboratorium. Aanzet tot verandering Succesvo saneren betekent: goed voorbereiden, sim en veiig handeen, en voora goed samenwerken. Net as in ae voorgaande fasen die in dit boek worden besproken, gedt dat betrokken partijen zich bij de voorbereiding op en ook tijdens 119

62 SUCCESVOL SANEREN de sanering moeten houden aan uitgebreide regegeving en verpichte werkzaamheden. Zoas in het geva van Staedion in Den Haag: een sanering vogens het boekje. In de praktijk komt het echter voor dat partijen angs ekaar heen werken. Of dat afspraken die zijn gemaakt om ondering de controe tijdens een sanering te verscherpen, niet bijken te werken. Geukkig zijn er de aatste jaren positieve ontwikkeingen waar te nemen, zoas bij de certificerende insteingen (CI s). Die controeren op regematige basis of saneerders zich aan de richtijnen van het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering houden. As toezichthouder beschikten ze echter niet atijd over vodoende sanctiemiddeen om overtreders aan te pakken. In het ergste geva mochten ze een certificaat (tijdeijk) opschorten as een bedrijf aanwijsbaar de gestede normen van het procescertificaat niet naeeft. Vanaf 2009 is er sprake van een duideijke verbetering, mede doordat er we sancties zijn opgeegd en er vee initiatieven door de brancheverenigingen zijn opgestart. Bovendien is met de invoering van het nieuwe certificatieschema in het voorjaar van 2017 een nog duideijkere ink geegd tussen een type overtreding en de sanctie. Vogens Ascert hebben de certificerende insteingen sinds 2009 meer dan honderd certificaten voor asbestverwijdering geschorst of ingetrokken. In het vereden beek regematig dat van sancties geen krachtige impus uitgaat, omdat bedrijven die op deze wijze een tik op de vingers kregen naar een andere certificerende insteing gingen voor een nieuw certificaat. Door verbeterde onderinge samenwerking en informatie-uitwisseing tussen de CI s, is aan deze vorm van shoppen inmiddes een einde gekomen. Hetgeen de transparantie in de keten uiteraard ten goede komt. CI s wisseen informatie over ernstige tekortkomingen uit met de Inspectie SZW. Dit werkt goed, aangezien geconstateerde overtredingen tijdens saneringstrajecten nu vaker aangepakt én zwaarder bestraft worden. Dit hoofdstuk focust op wat ervoor nodig is om asbestsanering in de dageijkse praktijk vekkeoos te aten veropen. We schetsen het veroop van een asbestsanering, met de bijbehorende interactie tussen de betrokken partijen en voora: wie wanneer waarvoor verantwoordeijk is. Voor een heder overzicht wordt dit hoofdstuk in grofweg twee onderdeen opgebouwd: het papieren traject met ae regegeving en verpichtingen pus de daarbij behorende communicatie met de opdrachtgever, handhavers en toezichthouders. Daarnaast komt de sanering in de praktijk aan de orde, waarbij in detai wordt ingegaan op wat er komt kijken bij het saneren van gebouwen die op de nominatie staan gesoopt te worden, en bij de sanering van gebouwen die nog voop in gebruik zijn. De voorgeschreven aanpak voor de sanering van gebouwen die gesoopt gaan worden verschit niet wezenijk van die van woningen die nog worden bewoond. Om voedig te zijn worden beide trajecten in dit hoofdstuk behanded, evenas de gedende wet- en regegeving en ae verpichte werkwijzen. Het saneringstraject van A tot Z Zo professionee as de betrokken partijen bij het grootschaige saneringsproject van Staedion ondering de taken en verantwoordeijkheden verdeen en daarover goed communiceren, gebeurt het bij trajecten van asbestsanering niet atijd. In de praktijk komt het bijvoorbeed voor dat met de sanering van een gebouw wordt begonnen zonder dat er een soopmeding is ingediend. Op grond van het Bouwbesuit 2012 is sanering in zo n geva verboden. Asbestverwijderingsbedrijven zijn sinds 1 januari 2008 bij wet verpicht om minstens één DTA in dienst te hebben. Het bedrijf zef moet gecertificeerd zijn. Het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering is aesbepaend en bevat ae gedende reges en verpichtingen voor asbestsanering. Een asbestsanering kan grofweg ingedeed worden in vijf fasen: 1 de voorbereiding; 2 de uitvoering; 3 de eindcontroe en eindopevering; 4 de afvoer van asbesthoudend materiaa; 5 het vervoer van asbesthoudend afva. 41 De voorgeschreven aanpak voor de sanering van gebouwen die gesoopt gaan worden verschit niet wezenijk van die van nog bewoonde gebouwen

63 SUCCESVOL SANEREN Wie doet mee en is waarvoor verantwoordeijk? Opdrachtgever: is betrokken bij asbestinventarisatie incusief risicokasse-indeing en specifieke verwijderingsvoorwaarden; is betrokken bij het sooppan, werkpan, veiigheids- en gezondheidspan en het caamiteitenpan; is verantwoordeijk voor goede communicatie met omwonenden en andere betrokken partijen; medt asbestverwijderingswerkzaamheden aan de gemeente; bijft eindverantwoordeijk voor het asbest in zijn gebouw. Gemeente/omgevingsdienst: moet de soopmeding binnen de wetteijke termijn van vier weken in behandeing nemen; controeert of de werkzaamheden op tijd zijn aangemed; controeert of een juiste asbestinventarisatie aanwezig is; controeert of een sooppan aanwezig is; controeert of het werk wordt uitgevoerd door een gecertificeerde asbestsaneerder; controeert op miieuhygiënische maatregeen bij het sopen van bouwwerken (Bouwbesuit 2012 en Asbestverwijderingsbesuit); controeert op (tussen)opsag van asbest (Wet miieubeheer). Asbestverwijderingsbedrijf: is verantwoordeijk voor het indienen van de soopmeding, startmeding en gereedmeding; is verantwoordeijk voor het sooppan, werkpan, veiigheids- en gezondheidspan en het caamiteitenpan; dient ervoor te zorgen dat de soopmeding en het asbestinventarisatierapport op de ocatie aanwezig zijn; houdt zich strikt aan de reges van het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering bij het uitvoeren van werkzaamheden, om asbestvezeemissie naar mens en miieu te voorkomen. Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering (DTA): op grond van het Arbeidsomstandighedenbesuit moeten asbestverwijderingswerkzaamheden worden verricht door (of onder voortdurend toezicht staan van) een persoon die in het bezit is van een certificaat van vakbekwaamheid voor het toezicht houden op het werken met asbest. Deskundig Asbest Verwijderaar (DAV): verantwoordeijk voor de asbestverwijderingswerkzaamheden. Op grond van het Arbeidsomstandighedenbesuit moeten asbestverwijderingswerkzaamheden worden verricht door een persoon die aantoonbaar in het bezit is van de persoonscertificaten DAV1 en DAV2 voor het verwijderen van asbest. Certificerende insteing: is aangewezen door het Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid om asbestsaneringsbedrijven te certificeren; controeert de saneerder of deze we werkt vogens de richtijnen van het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. Geaccrediteerd aboratorium: is geaccrediteerd voor het uitvoeren van eindcontroeonderzoek na asbestverwijdering, conform de gedende norm NEN De Inspectie SZW (Ministerie van SZW): handhaving van de arbeidsomstandigheden, waaronder arbeidshygiënische maatregeen (Arbobesuit) en de handhaving van het Productenbesuit Asbest (het Asbestverbod). De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT): toezicht op miieuhygiënische maatregeen bij het sopen van objecten (Wet miieubeheer en Asbestverwijderingsbesuit 2005); toezicht op handhaving van voorschriften voor etikettering en het asbestverbod (Productenbesuit Asbest). Verkeersinspectie (Ministerie van V&W): vervoer van gevaarijke stoffen. Douane: handhavingsbevoegdheid bij grensoverschrijdend transport van afvastoffen. Inspecteur voor de Gezondheidsbescherming (Ministerie van VWS): toezicht op handhaving van voorschriften voor etikettering (Productenbesuit Asbest). Openbaar Ministerie: handhaving Wet miieubeheer

64 42 Het komt voor dat a met een sanering wordt begonnen, voordat de soopmeding is ingediend. Saneren is in zo n geva verboden; de opdrachtgever en de saneerder kunnen worden vervogd! De voorbereiding: samen met de opdrachtgever Aan eke van de vijf fasen van een asbestsanering hangt een aanta verpichte werkzaamheden. De eerste, voorbereidende fase omvat vee papierwerk, dat grotendees voor rekening komt van de asbestsaneerder. Er moeten drie pannen worden opgested: een werkpan, een veiigheids- en gezondheidspan en een caamiteitenpan. Voor deze pannen vormt het asbestinventarisatierapport het uitgangspunt. Daarnaast moet de asbestsaneerder meding maken van de sanering bij de betreffende gemeente of omgevingsdienst, bij de Inspectie SZW en bij de certificerende insteing. Ook moet de saneerder ervoor zorgen dat hij ae verpichte externe documenten in zijn bezit heeft om de sanering te mogen uitvoeren. Nieuw vanaf 1 maart 2017 is dat de saneerder zijn kus verpicht moet meden in het LAVS. Net as de sanering bestaat ook de voorbereiding ervan uit vijf stappen. De saneerder dooroopt die en maakt daarbij op onderdeen gebruik van de expertise van de andere, betrokken partijen (opdrachtgever, gemeente of omgevingsdienst en inspectiedienst). De vijf stappen zijn: het verwerven van de benodigde externe documenten; het opsteen van een werkpan; het opsteen van een caamiteitenpan; het opsteen van een veiigheids- en gezondheidspan; het meden van asbestverwijderingswerkzaamheden. STAP 1 Externe documentatie verzameen De saneerder heeft om te beginnen van de opdrachtgever het inventarisatierapport nodig om zijn werk te mogen uitvoeren. Indien nodig moet dit rapport aangevud zijn met een inkaderingsonderzoek dan we NEN 2991-onderzoek. Deze rapporten mogen niet ouder zijn dan drie jaar en moeten atijd beschikken over de aatste versie van een SMA-rt-uitdraai. In het rapport moeten de risicocassificatie (zie hoofdstuk 2) en de verwijderingsvoorwaarden zijn aangegeven. Risicokasse 1 Het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering op hoofdijnen SUCCESVOL SANEREN Het certificatieschema omvat de reges en richtijnen waar asbestinventarisatiebureaus aan moeten vodoen en waar saneringsbedrijven zich aan moeten houden om asbestsaneringswerkzaamheden veiig en deskundig te kunnen uitvoeren. Daarbij rekening houdend met de uitvoeringseisen die in de soopmeding staan, de risicocassificatie die in het asbestinventarisatierapport staat vermed en de beschermingsmaatregeen die samenhangen met de risicocassificatie. As gecertificeerd verwijderingsbedrijf weet de saneerder dat zijn werkpan moet vodoen aan de status geschikt voor uitvoering. De uitgangspunten hiervoor staan eveneens nauwkeurig beschreven in het schema. SCi-547 en SCi-548: protocoen voor vaidatieonderzoeken SCi-547 is het protoco voor het andeijk vaideren van nieuwe methoden voor de indeing in risicokassen (zoas vastgeegd in het Arbeidsomstandighedenbesuit) bij het verwijderen van asbest. SCi-547 is opgested om de risico s in kaart te brengen die saneerders, maar ook derden, open bij het verwijderen van asbesthoudend materiaa. Doe van SCi-547 is objectieve criteria voor werkmethoden vast te eggen, op basis waarvan deze in SMA-rt ingevoerd kunnen worden. SMA-rt deet de handeingen een combinatie van product, activiteit en omstandigheden in drie verschiende risicokassen met een bijbehorend beheersregime in. SCi-548 is het protoco om de concentratie van respirabee asbestvezes in de ucht te bepaen tijdens het verwijderen van asbest. Aan de hand van SCi-548 is te bepaen in weke risicokasse (zoas vastgeegd in het Arbeidsomstandighedenbesuit) een asbestsanering vat of eventuee is terug te schaen naar een agere risicokasse. Bij vaidatieonderzoeken wordt vogens SCi-548 getoetst aan 10 procent van de grenswaarde. Ook terugschaingsonderzoeken worden getoetst vogens de nieuwe SCi-548. Voor de monstername is dit protoco gebaseerd op NEN 2939, voor de monsteranayse op NEN-ISO Het vaideren van nieuwe werkmethoden of innovatieve technieken is beangrijk voor de asbestketen. Mits de onderzoeken op de juiste manier worden uitgevoerd, maken ze het saneringswerk in Nederand makkeijker en goedkoper. Meer informatie over de SCi-547 en SCi-548 vindt u op

65 43 Het is de taak van de soopaannemer om minimaa vier weken voor de start van de sanering een soopmeding in te dienen bij de gemeente. mag door een niet-gecertificeerd bedrijf worden uitgevoerd, maar voor de risicokassen 2 en 2A komt aeen een gecertificeerde asbestsaneerder in aanmerking. De risicokasse-indeing uistert hee nauw. De saneerder is verpicht zich eraan te houden, a kan hij we verzoeken om terug te mogen schaen naar een ager regime voor een bepaade kasse-indeing. Hij moet dan aan de hand van een overtuigend onderzoek kunnen aantonen dat de maatregeen die hij van pan is te nemen, tot een agere vezeemissie zuen eiden. Terugschaen op projectniveau kan nu conform de SCi- 548, op werkmethodiek conform de SCi-547. Een beangrijk verschi tussen risicokasse 2- en 2A-saneringen zit in de toetswaarde (zie pagina 174). Bij een uchtmeting bij risicokasse 2 wordt aan een toetswaarde gerefereerd en bij risicokasse 2A wordt daadwerkeijk aan de grenswaarde getoetst. In de praktijk vraagt dat om een nauwkeurigere onderzoeksmethode (middes SEM) en een schoner opeveringsniveau. SEM-anayses. En het biedt toch een vodoende mate van zekerheid dat de daadwerkeijke concentratie onder de wetteijke grenswaarden igt na de sanering. Voor saneringen in risicokasse 2A (saneringen van amfiboo asbest) zit het anders. De correatie die bij chrysotie is aangetoond, is niet aan te tonen voor amfiboo asbest. Bovendien everen amfiboo asbestvezes bewezen meer gezondheidsrisico s op, waardoor het wenseijk is om hier een zwaardere eindcontroe voor te hanteren. Bij saneringen in risicokasse 2A moet de eindcontroe na sanering met behup van goudbedampte uchtfiters en keefmonsters paatsvinden, die met SEM-microscopie worden geanayseerd en getoetst aan de grenswaarde van 2000 (werkeijke) asbestvezes/m 3 ucht. STAP 2 Het werkpan: hoe gaan we saneren? SUCCESVOL SANEREN Tot 1 jui 2014 werd voor asbest in Nederand de grenswaarde van vezes/m 3 ucht gehanteerd. Hierbij werden vezes in hun agemeenheid geted; naast asbestvezes werden ook andere pantaardige, dierijke en synthethische vezes die in de ucht hingen meegeted. Sinds 1 jui 2014 is de grenswaarde voor chrysotie veraagd naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. En op 1 januari 2017 is ook de grenswaarde voor amfiboo asbest omaag gebracht naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. De veegebruikte fase-contrast-methode (FCM-methode) is niet nauwkeurig genoeg om aan de grenswaarde van 2000 asbestvezes/m³ ucht te meten. In theorie kunnen deze eindcontroes aeen met behup van nauwkeurigere SEM-microscopie worden uitgevoerd. Deze techniek brengt echter extra kosten met zich mee in het saneringstraject en enige vertraging in het proces. Daarom heeft TNO de taak op zich genomen om data te verzameen van duizenden metingen van aboratoria. Uit die data beek dat van ae metingen van chrysotie saneringen waarbij de vezeemissie onder de oude grenswaarde van vezes/m 3 ucht bijft, deze in 99 procent van de gevaen ook onder de norm van 2000 asbestvezes/m 3 ucht bijft. TNO heeft deze samenhang dusdanig onderbouwd dat is besoten dat er ook met de nieuwe grenswaarden getoetst mag worden aan de vezes/m 3 ucht bij eindcontroes na saneringen in risicokasse 2. Bij dit type saneringen bespaart de markt de extra kosten van A in een vroeg stadium stet de opdrachtgever een vooropig veiigheids- en gezondheidspan en een caamiteitenpan op. Dit verwerkt de saneerder samen met ae andere informatie in een eigen werkpan voor de uitvoering. De saneerder kan bij een asbestsanering op twee manieren te werk gaan: hij kan het asbest voedig verwijderen of dit duurzaam afschermen. Op weke wijze een asbestsanering wordt uitgevoerd, is afhankeijk van de resutaten van het asbestinventarisatierapport en de risicobeoordeing, de wensen van de opdrachtgever en de saneringstechnieken van de saneerder. In sommige gevaen hoeft geen compete asbestverwijdering paats te vinden, maar is het asbest duurzaam af te schermen (in de voksmond asbestveiig maken ). Of het is in een dergeijk goede staat dat het geen risico s opevert voor de gebruiker van het gebouw. Wanneer afschermen tot de mogeijkheden behoort, dan is het de opdrachtgever die daarover besist. Het verwijderen van asbest kan onder verschiende omstandigheden paatsvinden: in de open ucht, in containment of in een gove bag of MiniContainment. Deze aatste innovaties brengen bij keine saneringen een afscherming aan rondom het asbesthoudend materiaa, waardoor het asbest kan worden 44 De wijze waarop een asbestsanering wordt uitgevoerd, wordt bepaad door de opdrachtgever, saneerder en de specifieke situatie. In sommige gevaen hoeft geen compete asbestverwijdering paats te vinden

66 SUCCESVOL SANEREN ALS ER EEN VERMOEDEN IS VAN ZWAAR MET ASBESTHOUDENDE MATERIALEN VERONTREINIGDE RUIMTEN, WORDT DE INVENTARISATIE ONDER ASBESTCONDITIES VERRICHT. verwijderd zonder de omgeving te verontreinigen. Saneringen van asbesttoepassingen aan de buitenkant van een gebouw of object mogen in sommige gevaen in de open ucht paatsvinden. Denk daarbij bijvoorbeed aan het verwijderen van gofpaten daken en hechtgebonden gevebepating. De saneerder hoeft dan geen containment toe te passen en de ruimte in onderdruk te houden. Bij de eindcontroe is in die gevaen een visuee inspectie vodoende (hoewe er soms voor wordt gekozen om asnog ook ucht-, keef- of grondmonsters te nemen, afhankeijk van de situatie). Voor andere asbesttoepassingen, die vaen onder risicokasse 2 of 2A en zich aan de buitenkant van een bouwwerk of object bevinden, is de asbestsaneerder wetteijk verpicht om wé in containment te werken en de ruimte in onderdruk te houden. Denk daarbij bijvoorbeed aan niet-hechtgebonden gevepaneen waarin een grote hoeveeheid amfiboo asbest verwerkt is. In die gevaen moet de saneerder de best bestaande techniek toepassen. Daarover meer verderop in dit hoofdstuk. Of een toepassing we of niet in containment moet worden gesaneerd, wordt atijd bepaad door het SMA-rt-systeem, dat in beheer is van Ascert. En bovendien gedt: ook a is een containment in de buitenucht niet verpicht bij een bepaade asbesttoepassing, toch is voorzichtigheid geboden. De saneerder za maatregeen moeten treffen om bootsteing aan asbestvezes te voorkomen. Ieder werkpan voor asbestsaneringen moet vodoen aan de status geschikt voor uitvoering. De uitgangspunten hiervoor staan nauwkeurig beschreven in het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. In het asbestinventarisatierapport is a aangegeven: weke ruimten zijn geïnventariseerd; op weke manier de ruimten zijn onderzocht (visuee inspectie, destructief onderzoek); waar asbest is aangetroffen; weke risicocassificatie daarop van toepassing is; weke ruimten onbereikbaar waren (waarvoor de inventariseerder dus geen verantwoordeijkheid kan nemen); of en waar in geva van soop destructief onderzoek moet paatsvinden; of en waar een risicobeoordeing noodzakeijk is (conform 45 Ieder werkpan voor asbestsaneringen moet vodoen aan de status geschikt voor uitvoering. De uitgangspunten hiervoor staan nauwkeurig beschreven in het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. 129

67 SUCCESVOL SANEREN NEN 2991) om het acute gevaar van bootsteing en mogeijke asbestverontreiniging te onderzoeken; of inkadering noodzakeijk is. HET IS AAN DE OPDRACHTGEVER OF DE SLOOPAANNEMER OM BIJ DE GEMEENTE EEN SLOOPMELDING IN TE DIENEN. As het inventarisatierapport niet aansuit bij de werkzaamheden die de saneerder gaat verrichten, moet er extra onderzoek paatsvinden. Dit is voora van beang as een gebouw op de nominatie staat om gesoopt te worden. Het risico is daarbij nameijk groter dat de omgeving verontreinigd raakt. Ook bij saneringen van (deen van) gebouwen en woningen die nog in gebruik zijn, za de saneerder van zijn opdrachtgever eisen dat er aanvuend onderzoek paatsvindt vóór het werk een aanvang neemt. Zoang dit niet gebeurt, mag de saneerder niet met zijn werk beginnen. Anders bestaat het gevaar dat het hee gebouw of de woning door de saneringswerkzaamheden verontreinigd raakt met asbest. De saneerder is verpicht zijn werkpan te aten controeren door zijn eigen Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering (DTA). Die controeert onder andere of het werkpan compeet is, of ae reevante documenten bijgesoten zijn en of het werkpan overeenkomt met de daadwerkeijke situatie op de werkpek. As de DTA het pan goedkeurt, moet daarvan een aantekening worden gemaakt in het werkpan zef. STAP 3 Het caamiteitenpan: de situatie de baas Onderdee van het werkpan van de saneerder is een caamiteitenpan. In de praktijk komt het noga eens voor dat er tijdens de saneringswerkzaamheden meer asbest wordt aangetroffen dan in de inventarisatie staat aangegeven. In bijvoorbeed spouwmuren, kozijnen en op paatsen die niet of nauweijks bereikbaar zijn; zogenaamd onvoorzien asbest. Dit is met name het geva bij gebouwen die in gebruik zijn (bijvoorbeed: het boren in een dekvoer in een bewoonde situatie is vaak niet gewenst omdat bewoners achterbijven met een gat), maar de situatie doet zich bij totae soop ook voor as er onvodoende vooronderzoek is geweest. In het caamiteitenpan staat aangegeven weke instanties geaarmeerd moeten worden bij een onverwachte asbestemissie, of bij bijvoorbeed brand of een (ander) ongeuk. 46 De saneerder is verpicht zijn werkpan te aten controeren door zijn eigen Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering (DTA). As de DTA het pan goedkeurt, moet daarvan een aantekening worden gemaakt in het werkpan zef. 131

68 47 De soopaannemer moet de handhaver uiterijk vijf werkdagen vóór de aanvang van het sopen schrifteijk informeren over de data en tijdstippen waarop de asbestsanering paatsvindt. Ook de Inspectie SZW en de certificerende insteing moeten op de hoogte zijn. STAP 4 Veiigheids- en gezondheidspan: verpichte kost! Het Arbobesuit verpicht de saneerder om naast het werkpan ook een veiigheids- en gezondheidspan te maken. Hierin staat nauwkeurig omschreven wat het werk inhoudt, weke partijen erbij zijn betrokken, weke specifieke gevaren tijdens het werk kunnen ontstaan en weke maatregeen worden getroffen om die te voorkomen. Verder staat erin te ezen op weke wijze de saneerder toezicht houdt tijdens de werkzaamheden en hoe hij zijn werknemers za voorichten en instrueren. Specifieke miieuhygiënische maatregeen moeten voorkomen dat asbestvezes vrijkomen in de omgeving. Arbeidshygiënische maatregeen beschermen personen die asbestwerkzaamheden uitvoeren tegen het in contact komen met asbestvezes. STAP 5 De sanering meden: goed samenspe De echte saneringswerkzaamheden kunnen pas starten as het project door het uitvoerende saneringsbedrijf is gemed bij de vogende instanties: de gemeente of omgevingsdienst, de Inspectie SZW en de certificerende insteing. Wordt het werk digitaa aangemed, dan gedt een termijn van twee dagen tussen de aanmeding en het begin van de werkzaamheden. Bij schrifteijke medingen is de tusseniggende periode vijf werkdagen. Voor caamiteiten gedt een uitzondering: as een spoedeisende aanpak geboden is, gedt de reguiere termijn voor het indienen van de soopmeding niet. Het bevoegd gezag mag dan afwijken van deze termijn. Van een startmeding is in het geva van een caamiteit ook geen sprake: de soopmeding (die ast-minute wordt ingediend) gedt dan ook as startmeding. De soopaannemer moet de handhavende instanties uiterijk vijf werkdagen vóór de aanvang van het sopen schrifteijk informeren over de data en tijdstippen waarop de asbestsanering paatsvindt. Daarnaast is de opdrachtgever ervoor verantwoordeijk dat bijvoorbeed kantoorpersonee of bewoners van een gebouw tijdig en voedig op de hoogte zijn van wat er gaat gebeuren en voora ook hóe, zodat onnodige paniek wordt vermeden. De opdrachtgever doet er verstandig aan hiervoor een communicatiepan op te steen. Miieuhygiënische maatregeen De hygiënische ofwe beschermende maatregeen die in het veiigheids- en gezondheidspan zijn opgenomen, zijn vanzefsprekend buitengewoon beangrijk aangezien ze de zekerheid moeten bieden dat er tijdens de sanering zo min mogeijk asbest vezes vrijkomen en dat mensen in het werkgebied zo goed mogeijk beschermd zijn. Het gaat hier niet aeen om het bewaken van de gezondheid van de werknemers van het saneringsbedrijf, maar ook om die van kantoorgebruikers en/of bewoners, en natuurijk ook om de gezondheid van het miieu. De saneerder werkt met twee soorten hygiënische maatregeen: Een bik in de agenda van de DTA (Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering) SUCCESVOL SANEREN Tijdens de asbestsanering staat a het werk voortdurend onder toezicht van een DTA. Die controeert of: ae asbestgereateerde apparatuur is voorzien van een gedig keuringsbewijs en goed functioneert; ae medewerkers aantoonbaar medisch geschikt zijn om hun werk te doen (een afstandsverkaring is niet acceptabe); er wordt gewerkt vogens de beschermingsmaatregeen die in het asbestinventarisatierapport en het werkpan worden genoemd (o.a. de protectiefactor voor het vogeaatsmasker); ae verwijderaars in het bezit zijn van het DAV-persoonscertificaat; er vogens de decontaminatieprocedure wordt gewerkt; het werkgebied en/of de compartimentering vodoen aan de eisen van het werkpan; de veiigheidsmaatregeen uit het werkpan passend worden uitgevoerd, het werkpan wordt gevogd. Behave met toezichthoudende en controerende taken is de DTA beast met het instrueren van medewerkers over wat het certificatieschema hen voorschrijft met betrekking tot de uit te voeren saneringswerkzaamheden, de hieraan verbonden risico s en de onderinge taakverdeing en registratiepicht

69 SUCCESVOL SANEREN SANEREN IS MEER DAN 'POETSEN'. HET VERWIJDEREN VAN ASBEST IS VAAK OOK FYSIEK ZWAAR WERK. arbeidshygiënische en miieuhygiënische. Miieuhygiënische maatregeen moeten voorkomen dat asbestvezes in de omgeving vrijkomen. Voorbeeden van zuke maatregeen zijn: de afsuiting van ventiatie-, verwarmings- en/of airconditioningsystemen; het reinigen en verwijderen van meubiair en osse voorwerpen uit de ruimte; niet-verwijderbare goederen afdekken met poyethyeenfoie; ramen en deuren afdichten met poyethyeenfoie en tape; compartimentering van de werkpek (containment); decontaminatie (ontsmetting). Arbeidshygiënische maatregeen Arbeidshygiënische maatregeen moeten voorkomen dat iemand die asbestwerkzaamheden uitvoert, in contact komt met asbestvezes. De persoonsbeschermende maatregeen voor asbestverwijdering vaen in twee groepen uiteen: ichaamsbescherming en adembescherming. Beschermende keding zorgt ervoor dat geen asbeststof kan doordringen tot op de huid en in het haar. Keding en accessoires mogen sechts eenmaig worden gebruikt of dienen eenvoudig en voedig te reinigen te zijn. Adembeschermingsapparatuur (ABM) beschermt werknemers tegen het inademen van ucht die verontreinigd is met asbestvezes en andere schadeijke stoffen. Op grond van de Arbowet is de saneerder verpicht om zijn personee te voorzien van persoonijke beschermingsmiddeen (PBM s). Ook moet hij zijn werknemer(s) duideijk instrueren over de gevaren van asbest en over veiige werkmethoden. Werknemers houden gedurende het traject het recht op aanvuende instructies, en zijn verpicht tot het gebruik van de persoonijke beschermingsmiddeen. Sinds 2015 is de verpichting tot en het sanctiebeeid voor de ABM-instructie en de fittest (het op maat passend maken van gezichtsmaskers) voor ae saneerders van kracht. Sinds 1 juni 2017 mogen fittesten aeen nog worden uitgevoerd door bedrijven die door de VVGW erkend zijn met het gee SafetySign. 135

70 SUCCESVOL SANEREN De juiste ook : van evensbeang! Om te kunnen vodoen aan ae wetteijke eisen van ichaamsbescherming, moet de saneerder over een goedgevude bedrijfskedingkast beschikken, met daarin: werkkeding: wegwerpondergoed, sokken, wegwerpoveras; rubberen veiigheidsaarzen; veiigheidswerkhandschoenen; zo nodig een veiigheidshem; zo nodig wegwerpoordoppen. Aan ondergoed en de sokken worden geen nadere eisen gested dan dat de werkgever ze verstrekt voor de asbestsoopwerkzaamheden. Ze zijn bestemd voor eenmaig gebruik of moeten voedig te reinigen zijn. De overas moeten daarentegen aan hee wat meer eisen vodoen. Zo moeten ze zijn gemaakt van niet-statisch materiaa (bijvoorbeed katoen, met katoen versterkt poyester of gecoat of geïmpregneerd papierweefse). De overa moet een capuchon met suitkoord hebben, eastiek in de mouwen en pijpen en een (kittenband)suiting met oversag. Het werkpak mag geen zakken of dikke naden hebben, om het risico uit te suiten dat asbestresten op die manier mee naar buiten worden gedragen. Asbestsaneerders dragen ook adembescherming. Er zijn twee soorten: omgevingsucht-afhankeijke adembescherming; omgevingsucht-onafhankeijke adembescherming. Voor beide soorten gedt dat moet worden vodaan aan de eisen van NEN-EN 132 t/m 144 en NEN-EN (zie pagina 40). De saneerder is verantwoordeijk voor goede voorichting aan zijn werknemers over het juiste gebruik van de adembeschermende apparaten, en ook dat ze ae wetteijke voorschriften kennen. Het gaat om gedetaieerde kennis. Een voorbeed: de uchtopbrengst moet minimaa 120 iter/min. per persoon zijn bij afhankeijke adembeschermingsmiddeen. Bij onafhankeijke adembescherming is het minimaa 300 iter/min. per persoon pus 150 iter/min. voor eke persoon extra bij een uchtdruk van 6 tot 8 bar. Een ABM mag niet anger dan twee uur achtereen worden gedragen. Na ek gebruik mag de werknemer minstens een uur ang geen ademhaingsbeschermingsmidde meer dragen. As hij er anger in bijft, moet dit worden genoteerd in het ogboek, pus de reden ervan. Dit in verband met de zogeheten bootsteingsregistratie. De saneerder moet erop toezien dat de gebruiker van een ademhaingsmasker vóór en na ek gebruik zijn masker inspecteert op eventuee defecten. Sinds 2015 is het voor asbestsaneerders verpicht om een fittest te doen, waarbij het best passende masker wordt bepaad en aangemeten, zodat zowe bij stistaan as bewegen het masker zo goed mogeijk bescherming biedt. Beangrijke restricties Bij omgevingsucht-onafhankeijke adembeschermingsapparatuur wordt schone ucht vanuit de niet-verontreinigde buitenucht toegevoerd, of er wordt gebruikgemaakt van persucht. Omgevingsucht-afhankeijke adembeschermingsapparatuur werkt met fiterpatronen. Het werken hiermee is aan beangrijke restricties gebonden. Zo mag deze apparatuur niet worden gebruikt in besoten ruimten, of wanneer het zuurstofgehate ager is dan 20 vo%, of bij dermate hoge concentraties van schadeijke stoffen dat het afvangend vermogen van de beschikbare fiters ontoereikend is (> 1 vo%). Ook bij bijzondere situaties zoas heat stress, waarbij onder extreem warme omstandigheden gewerkt moet worden, is het werken met omgevingsucht-afhankeijke adembeschermingsapparatuur niet toegestaan. Kaar voor de start! De sanering in de praktijk Bij de sanering van gebouwen die nog in gebruik zijn, geden in principe dezefde voorschriften as voor gebouwen die gesoopt gaan worden. De risico s verschien wé! Die zijn immers groter wanneer het gebouw in gebruik bijft tijdens de sanering. Maar of het nou om een sooppand of een gebouw in gebruik gaat, de eerste stap van de saneerder is átijd hetzefde: het werkgebied afzetten. Eke ingang wordt met waarschuwingsborden gemarkeerd. Die moeten voorkomen dat onbevoegden onbeschermd het werkgebied of de containments betreden. De saneringswerkpekken worden afgezet met waarschuwingsinten en -kettingen, en vaak ook met bouwhekken. Rond de afzetting worden om de vijftien meter waarschuwingsborden gepaatst met de tekst: ASBEST GEEN TOEGANG. Duideijker kan het niet: niemand mag het saneringsgebied betreden, aeen daartoe bevoegde personen, nadat de DTA daar toestemming voor heeft gegeven. Iedereen die het werkgebied betreedt, moeten zich strikt aan de gedende procedures houden. Het toegangsverbod gedt vanaf de voorbereiding en start van de sanering tot en met de eindcontroe. Een asbestsaneerder kan op twee manieren te werk gaan: het asbest voedig verwijderen of duurzaam constructief afschermen. Hoe een sanering precies wordt aangepakt en uitgevoerd, is afhankeijk van de onderzoeksresutaten van het 48 De Arbowet verpicht de saneerder om zijn personee te voorzien van persoonijke beschermingsmiddeen (PBM s). Ook moet hij zijn werknemer(s) duideijk instrueren over de gevaren van asbest en over veiige werkmethoden

71 SUCCESVOL SANEREN HET POLYETHYLEENFOLIE DAT GEBRUIKT WORDT VOOR DE BOUW VAN HET CONTAINMENT OF DE AFGESCHERMDE RUIMTE, IS STATISCH EN MAG MET RESTVEZELBINDMIDDEL WORDEN INGESPOTEN. asbestinventarisatierapport en de (eventuee) risicobeoordeing. Bij soop moet de saneerder bovendien ook rekening houden met het Bouwbesuit Daarin staat dat soop met de best bestaande technieken moet worden uitgevoerd. Kort gezegd betekent dit, dat de saneerder verpicht is om mens en miieu zo goed as mogeijk te beschermen tegen vrijkomende (asbest)vezes en daarvoor ae mogeijke middeen moet inzetten en toepassen. In het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering, dat in 2017 is ingegaan, is nadrukkeijk opgenomen dat de saneerder bronmaatregeen moet gebruiken. Denk hierbij bijvoorbeed aan het impregneren of doordrenken van de asbesttoepassing, zodat er bij verwijdering minder vezes vrijkomen. Aan soop gaat atijd een voedige asbestsanering vooraf. In het geva dat een gebouw of object nog in gebruik is en ervoor wordt gekozen het aanwezige asbest (of een dee ervan) duurzaam constructief af te schermen, wordt aanbevoen om een beheerspan op te steen en deze jaarijks te herzien. Net zoang totdat het gebouw asnog wordt gesoopt en/of voedig wordt gesaneerd. Wie is waarvoor verantwoordeijk? Om bij de bron te beginnen: de opdrachtgever/eigenaar van het gebouw is en bijft verantwoordeijk voor het asbest dat in zijn gebouw of instaatie zit. De opdrachtgever zorgt ervoor dat er een asbestinventarisatie wordt gedaan. De soopaannemer/ saneerder is er vervogens voor verantwoordeijk dat de soopmeding, startmeding en gereedmeding worden ingediend. Beide partijen is er dus vee aan geegen een optimae samenwerking en kennisuitwisseing na te streven. Dat dit niet atijd het geva is, heeft voora te maken met onduideijkheid over de juiste roverdeing, meesta het gevog van gebrekkige onderinge communicatie. Maar ook verschiende beangen speen een ro, want wie draait er bijvoorbeed op voor de extra kosten as er toch nog onvoorzien asbest wordt gevonden? Voorkom oponthoud met goede communicatie Door gebrekkige communicatie en angs ekaar heen werken komt het in de praktijk voor dat een asbestsanering van start gaat zonder dat de soopmeding is ingediend. Starten 49 De opdrachtgever is eindverantwoordeijk voor de soop- en asbest- verwijderingswerk- zaamheden. Dit ontsaat de saneerder uiteraard niet van de verantwoordeijkheid voor een optimae uitvoering van de saneringswerkzaamheden. Beide partijen is er vee aan geegen een optimae samenwerking en kennisuitwisseing na te streven

72 50 In sommige gevaen hoeft geen compete asbestverwijdering paats te vinden, maar is het asbest duurzaam af te schermen. Of het asbest is in een dergeijk goede staat dat het geen risico s opevert voor de gebruiker van het gebouw. zonder soopmeding is verboden op grond van het Bouwbesuit Soms is simpeweg vergeten aan de gemeente te meden dat de saneringswerkzaamheden van start gaan. De handhaver kan in zo n geva besuiten om het werk sti te eggen, bijvoorbeed as hij vindt dat de veiigheid op het werk in het geding is. De opdrachtgever moet dan wachten op het schikkingsvoorste van de handhaver. Tot die tijd gebeurt er niets. Voedige verwijdering van asbest bij een sanering heeft absouut de voorkeur, maar is niet atijd mogeijk of zefs noodzakeijk. Er zijn verschiende mogeijkheden om asbest duurzaam constructief af te schermen. Vaak wordt hiertoe besoten wanneer een sanering in fasen paatsvindt. Of as verwijdering niet mogeijk is zonder de totae soop van het gebouw of de woning. Voorwaarde voor bouwkundig duurzaam afschermen is dat er onder invoed van ucht geen vezes mogen vrijkomen. Een coating aanbrengen is niet anger toegestaan. As asbest bijft zitten: het beheerspan Soms kan asbest ook duurzaam constructief worden afgeschermd door het aanbrengen van een ruimteijke afscheiding. Er wordt dan bijvoorbeed een uchtdichte wand of een uchtdicht veraagd pafond aangebracht. Het voordee is: agere kosten. Maar het nadee is ook dat het asbestprobeem er niet mee wordt opgeost, maar verschuift naar een ater tijdstip. As de saneerder besuit een ruimteijke afscheiding toe te passen, dan moet hij dat duideijk op de revisietekening aangeven. Dan kan iedereen die er werkzaamheden gaat uitvoeren zien dat achter de afscheiding asbest zit. De opdrachtgever wordt geadviseerd een asbestbeheerspan op te steen as na sanering asbesthoudende materiaen in een gebouw of constructie achterbijven. In zo n pan staan de maatregeen beschreven die de opdrachtgever neemt of nog moet nemen om voor de toekomst te kunnen garanderen dat het gebouw of de woning asbestveiig is. Het asbestbeheerspan gedt tot aan het moment dat de opdrachtgever besuit het gebouw of object te sopen. Heder overzicht in één oogopsag SUCCESVOL SANEREN A het voorbereidende papierwerk is achter de rug; het echte werk gaat beginnen. Wie zijn tijdens de saneringswerkzaamheden de hoofdrospeers? Een kort overzicht: De opdrachtgever Die geeft aan de (gecertificeerde) asbestsaneerder officiee opdracht de aangetroffen asbesthoudende materiaen te verwijderen. Verder zorgt de opdrachtgever ervoor dat gebruikers van een gebouw en de aanwezige bouwkundige aannemers goed op de hoogte zijn van hetgeen op stape staat. Het asbestverwijderingsbedrijf As in een asbestinventarisatie is vastgested dat het asbesthoudende materiaa tot risicokasse 1 behoort, mag het werk ook worden uitgevoerd door een niet-gecertificeerd bedrijf, dat uiteraard we moet vodoen aan ae eisen uit het Arbeidsomstandighedenbesuit. As uit het asbestinventarisatierapport bijkt dat het gaat om een risicokasse 2- of 2A-sanering, dan mag aeen een gecertificeerd bedrijf de sanering uitvoeren. De saneerder is verantwoordeijk voor het indienen van de soopmeding, startmeding en gereedmeding. Daarnaast zorgt hij ervoor dat ae vereiste documenten op de ocatie aanwezig zijn: een compeet afschrift van de soopmeding, een asbestinventarisatierapport, een werkpan, een veiigheids- en gezondheidspan en een caamiteitenpan. Daarnaast heeft hij de verantwoordeijkheid ervoor te zorgen dat het werkgebied op de voorgeschreven wijze wordt afgezet met waarschuwingsborden, waarschuwingsinten, -kettingen, eventuee bouwhekken en om de vijftien meter rondom de afzetting waarschuwingsborden met de tekst ASBEST GEEN TOEGANG. De controerende instanties Dit zijn de gemeente of omgevingsdienst, de Inspectie SZW en de certificerende insteingen. De handhaver controeert bij soop of een meding is ingediend en of het werk correct is aangemed. Verder houdt de handhaver toezicht op de naeving van de eisen uit de soopmeding tijdens de werkzaamheden. En controeert of er conform de Arbowetgeving en het Asbestverwijderingsbesuit 2005 wordt gewerkt. De certificerende insteing controeert of het werk conform het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering wordt uitgevoerd. Gecertificeerde bedrijven moeten zich strikt houden aan de eisen die daarvoor geden. De DTA De Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering werkt in opdracht en onder gezag van de asbestsaneerder en is verantwoordeijk voor de agemene controe vóór aanvang van de werkzaamheden. Ook houdt hij toezicht tijdens de soopwerkzaamheden

73 51 De opdrachtgever wordt geadviseerd een asbestbeheerspan op te steen as na sanering asbesthoudende materiaen in een gebouw of constructie achterbijven. Wat er precies in een asbestbeheerspan komt te staan, kan natuurijk per situatie verschien. Het igt er maar net aan hoe compex die is. Gaat het bijvoorbeed om hechtgebonden asbestproducten op een vrijwe onbereikbare paats, dan kan worden vostaan met een eenvoudig asbestbeheerspan. Het is natuurijk weer hee iets anders wanneer er sprake is van de toepassing van niet-hechtgebonden asbestproducten in werkkamers. Zo n situatie vraagt om uitgebreide controe mogeijkheden. De dageijkse praktijk wijst uit dat de reges van een asbestbeheerspan niet atijd even strikt worden nageeefd. Om de kans op bootsteing aan asbest niet te vergroten, wordt in dergeijke situaties asnog tot een voedige sanering overgegaan. Asbest voedig verwijderen Het voedig verwijderen van asbest gebeurt afhankeijk van de situatie zowe in de open ucht as in een containment. In agemene zin gedt dat saneringen van hechtgebonden asbesttoepassingen aan de buitenkant van een woning of gebouw meesta in de openucht mogen paatsvinden. De saneerder hoeft dan geen compartimentering of containment toe te passen en de ruimte in onderdruk te houden. Een visuee inspectie bij de eindcontroe is vodoende. Uitzonderingen zijn er ook, waarbij we degeijk een containment moet worden gebouwd voor de saneringswerkzaamheden. Denk daarbij aan niet-hechtgebonden gevebepating waarin een groot percentage amfiboo is verwerkt, en waarbij het zeer aannemeijk is dat er vezeemissie optreedt tijdens de saneringswerkzaamheden. In dit geva moet de best bestaande techniek worden toegepast. Zoas eerder in dit boek vermed: SMA-rt is atijd eidend voor de gedende risicokasse en saneringsmethode. Wat voor toepassing er ook gesaneerd wordt in de buitenucht, en ongeacht de condities (in buitenucht of containment), de saneerder moet atijd miieu- en arbeidshygiënische maatregeen treffen om bootsteing aan asbestvezes te voorkomen. Afhankeijk van de risicokasse-indeing moet de saneerder tijdens het werk een aanta beschermingsmaatregeen treffen. As de saneerder in gebouwen of woningen asbest gaat verwijderen, moet hij eerst een containment bouwen. Dit is een gesoten werkruimte. Bij de werkzaamheden za asbeststof vrijkomen en dat mag niet uit het containment ontsnappen. AFVAL DAT IN CONTAINMENT ONTSTAAT, MOET AFGEVOERD WORDEN ALS ASBESTHOUDEND AFVAL. 142

74 SUCCESVOL SANEREN De bouw van een containment is aan strikte eisen gebonden. Er mag geen asbeststof ontsnappen. Hiertoe moet de saneerder het containment uchtdicht afpakken met foie en tape of spuitijm, en een afzuigcapaciteit aanbrengen van zesmaa de containment-inhoud per uur. As met een risicobeoordeing (op grond van NEN 2991) is aangetoond dat de concentratie van asbestvezeemissies op de ocatie boven de toegestane grenswaarde uitkomt, moet de saneerder het containment met adembescherming opbouwen. De saneerder moet ook een decontaminatie- of ontsmettingsunit en een tweetraps materiaasuis aan het containment koppeen. Om te voorkomen dat asbeststof vanuit het containment naar buiten ontsnapt, wordt onderdruk gecreëerd in het containment. Dit zorgt ervoor dat via de suizen of ventiatie-ingang schone buitenucht wordt aangezogen, waardoor asbestvezes niet naar buiten kunnen ontsnappen. Met behup van diverse fiters in de onderdrukventiatieapparatuur worden de zwevende asbestvezes gevangen. De saneerder moet de onderdruk gedurende de totae sanering registreren. Dit is sinds 1 maart 2017 verpicht. DE AANSLUITING VAN DE DECONTAMINATIESLUIS OP HET CONTAINMENT IS EEN KRITISCH PUNT. De saneerder moet het onderdrukapparaat zo opsteen dat de aangezogen ucht het hee containment zo goed mogeijk ventieert. Dit kan aeen wanneer het afzuigpunt van het apparaat zo ver mogeijk van de toegangssuizen is gepaatst. De onderdrukinstaatie moet in staat zijn om ae ucht in het containment zes keer per uur te verversen. De afzuigcapaciteit van de instaatie vermindert naarmate de fiters met asbestvezes vervuid raken. Daarom moet de capaciteit van de instaatie ruimschoots vodoende zijn om de norm van minimaa zes keer per uur te haen. Voortdurend monitoren Nadat door de saneerder is gecontroeerd of het containment goed is afgedicht, wordt de onderdrukinstaatie gestart. Tijdens het werk in het containment registreert een monitor voortdurend de onderdruk. As deze niet op pei bijft, gaat een aarm af. Zo nodig schaket de monitor meerdere onderdrukapparaten aan of uit. Door de onderdruk komt er spanning op het 52 Voor het overgrote dee van ae asbestsaneringen gedt dat de saneerder eerst een containment in het gebouw of object moet bouwen. Een containment is een besoten werkruimte. 145

75 SUCCESVOL SANEREN Veiig in eke veze Veiig werken is niet saai, maar iets om trots op te zijn. De kunst is medewerkers daar ook warm voor te aten open. De campagne Veiig in eke veze is een mooi voorbeed van zo n positieve aanpak die zeker za aansaan in de sterk geregueerde asbestbranche. De campagne is ontwikked op initiatief van brancheorganisaties VERAS en VVTB om de (arbeids)veiigheid in de asbestverwijdering te verhogen door aandacht voor gedrag en cutuur in de bedrijven. Insteek van de campagne is: het vakmanschap van de medewerker voor het voeticht haen. De initiatiefnemers steen gratis fims, voorichtingsmateriaa en tooboxen beschikbaar, waarmee saneringsbedrijven met hun medewerkers direct aan de sag kunnen. Deze toos zijn gebaseerd op uitgebreid onderzoek in en over de branche en brengen de beangrijkste risico s goed in kaart. Meer informatie? Het maken van een asbestbeheerspan Hoe ziet een asbestbeheerspan eruit? Wat staat er in ieder geva in? Een goed pan bevat zeker a het onderstaande: gebruiksbeperkende maatregeen*; een handeiding voor onderhoudspersonee en onderaannemers die in de directe nabijheid van het afgeschermde asbest werkzaamheden uitvoeren. Die moeten tijdig de handeiding kunnen doornemen en daarover vragen steen, dus vóór ze daadwerkeijk aan het werk gaan; een periodieke controe**; een overzicht van te nemen maatregeen wanneer de resutaten van de periodieke controes daartoe aaneiding geven; een nood- of caamiteitenpan om ongeukken of schades door asbestverontreiniging meteen te verhepen***; schrifteijke vastegging en markering van de paatsen waar asbesthoudende materiaen zitten. Deze gegevens zijn overzichteijk gerangschikt, voor ae betrokkenen te raadpegen en eenvoudig over te dragen; een protoco om betrokkenen te informeren; vastegging wie waarvoor verantwoordeijk is; een overzicht van taken, bevoegdheden en contactgegevens van de verantwoordeijke personen. * Gebruiksbeperkende maatregeen Het is verboden asbesthoudende materiaen te bewerken/verwerken anders dan beschreven in de soopparagraaf van het Asbestverwijderingsbesuit 2005 en het Productenbesuit Asbest. Het beheerspan moet richtijnen hierover bevatten. Die moeten worden gecommuniceerd aan de gebruikers van het gebouw (bijvoorbeed huurders, bezoekers of technische onderhoudsmensen), bijvoorbeed over: de aanwezigheid van asbest (informatiepicht) en de (in voorkomende gevaen) precieze asbestconcentraties in de werkruimten, asook de hieraan verbonden consequenties (niet boren, zagen, schuren of anderszins mechanisch bewerken van het asbesthoudende materiaa, of het uitsuitend betreden van bepaade ruimten met persoonijke beschermingsmiddeen, het niet opichten van systeempafonds enzovoorts). Ook moet voor ae betrokkenen duideijk zijn waar men terecht kan bij ongeukken met of schades aan het asbesthoudende materiaa. ** Periodieke controe Een asbestbeheerspan schrijft voor dat er ieder jaar moet worden gecontroeerd wat de actuee status en/of onderhoudssituatie is van het geïsoeerde asbest. Is er sprake van niet-hechtgebonden asbesthoudende producten, dan behoort specifiek te worden gecontroeerd op de verspreiding van asbesthoudend stof. De frequentie is afhankeijk van de ernst van de situatie, maar behoort ten minste eenmaa per jaar paats te vinden. In bedrijfs- of woongebouwen waar een groter risico bestaat dat het asbesthoudende materiaa rechtstreeks kan worden beschadigd (bijvoorbeed in fietsenstaingen, bergruimten, garages of technische ruimten) wordt ten minste eenmaa per jaar een visuee inspectie uitgevoerd. Het kan ook nodig worden geacht om ucht- en/of stofmonsters te nemen. Aan de resutaten van de periodieke controes moeten zo nodig acties worden gekopped. Dit kan zefs betekenen dat het asbestbeheerspan door de eigenaar van het gebouw (de opdrachtgever) moet worden aangepast. *** Noodpan Hierin staan de maatregeen die moeten worden genomen in geva van een caamiteit, brand of ongeuk om de verdere verspreiding van asbest zovee mogeijk te voorkomen. In het noodpan staat duideijk omschreven wie weke acties uitvoert en wie moet worden gewaarschuwd (bereikbaarheid); hoe de communicatie met bewoners en gebruikers wordt aangepakt en weke afspraken zijn gemaakt met de eigen technische dienst, saneringsbedrijven en onderhoudsfirma s. Het noodpan bevat ook informatie voor de brandweer. In geva van een caamiteit kan de brandweer sne de hand eggen op de gegevens uit het asbestinventarisatierapport. (Bron: NEN 2991)

76 containment te staan. Hierdoor wordt de foie kwetsbaar voor beschadiging door scherpe voorwerpen. As er met voerfoie wordt gewerkt, dan wordt deze op een stevige onderaag gefixeerd om te voorkomen dat de saneerders tijdens het werk op een soort uchtkussen moeten werken. Voerfoie kan ook met atten of paten worden verzwaard om dit te voorkomen. Het spreekt voor zich dat er speciae eisen geden voor de apparatuur die de saneerders in het containment gebruiken om het asbest te verwijderen. Zo mogen ze aeen eektrische of pneumatische apparatuur gebruiken as er een afzuigsysteem op zit. We noemen dat puntafzuiging : door zo dicht mogeijk bij de bron ae vezes op te zuigen, wordt verspreiding in de ucht zovee mogeijk voorkomen. Dit om ervoor te zorgen dat de concentratie asbest in de ucht de grenswaarde niet overschrijdt. Het gebruik van hogedrukapparatuur is niet toegestaan, omdat hierdoor de asbestvezes osaten en de vezeconcentratie in de ucht te sterk toeneemt. Schoonmaak in drie fasen Ook bij asbestverwijdering gedt: ná het vuie werk vogt de schoonmaak. En die veroopt in drie fasen: a tijdens het werk, na afoop van het werk en na de eindcontroe. Zodra het eerste asbest is verwijderd, beginnen de saneerders a met het schoonmaken. Bij de demontage van asbesttoepassingen wordt getracht het materiaa zovee mogeijk in zijn gehee te verwijderen om geen extra stof te veroorzaken. Vaak gebeurt dit handmatig, omdat dan het meest nauwkeurig gewerkt kan worden. Asbesthoudende materiaen moeten direct van overige materiaen gescheiden worden (Avb 2005, het Arbobesuit en het Bouwbesuit 2012 artike 8.9 over het scheiden van bouw- en soopafva). Bij ministeriëe regeing kunnen voorschriften worden verstrekt over de te scheiden categorieën bouw- en soopafva en de opsag en afvoer ervan op en van het terrein bij het uitvoeren van bouw- en soopwerkzaamheden. Het afva wordt uchtdicht en dubbe verpakt in poyethyeenfoie en voorzien van asbest-waarschuwingsstickers. Dreigt de foie te scheuren, dan wordt het asbest in meer agen foie verpakt. Scherpe randen worden met tape afgepakt en paatdeen worden stevig met tape omwikked. Tot sot wordt a het uchtdicht verpakte asbestafva aan de Keine sanering: de gove bag of MiniContainment Voor een keine sanering van asbesttoepassingen kan de saneerder eventuee voor een gove bag of MiniContainment kiezen. Beide methoden zijn in de rege vee keiner dan een normaa containment. Er kunnen geen mensen in werken, de gove bag of MiniContainment brengt as het ware een scheidingswand aan tussen de te saneren toepassing en de saneerder. Het asbest is te verwijderen zonder de omgeving te verontreinigen. Aeen gecertificeerde bedrijven mogen onder toezicht van een DTA die ter paatse aanwezig is, in bijzondere en wetteijk bepaade gevaen, een gove bag of MiniContainment gebruiken. 148

77 53 Het containment is weer veiig te betreden as een visuee inspectie, a dan niet in combinatie met ucht-, keef- en/of grondmonsters, aantoont dat de vezeconcentratie in deze afgesoten werkruimte onder de gestede norm uitkomt. buitenkant grondig schoongemaakt en dan via de materiaasuis uit het containment verwijderd vogens de daarvoor gedende procedure. Ae oppervakken in het containment worden tijdens de werkzaamheden grondig met een asbeststofzuiger gereinigd. Indien nodig worden bepaade deen ook nog met vochtige doeken of zogenaamde keefdoekjes afgenomen. Beangrijk: het containment moet atijd schoon én droog worden opgeeverd, voordat de eindcontroe kan starten. Tijd voor de eindcontroe Een gebouw of object wordt pas weer vrijgegeven voor de voorgenomen soop of renovatie as het saneringswerk voedig is afgerond en gehee asbestveiig is verkaard door een geaccrediteerd aboratorium conform NEN Athans, dit gedt in geva van risicokasse 2 of 2A; bij een risicokasse 1-sanering is het niet verpicht dat een geaccrediteerd aboratorium de eindcontroe uitvoert, maar mag de saneerder dit zef doen (hoewe de meeste saneerders asnog kiezen voor een aboratorium, in verband met aantoonbaarheid van de kwaiteit die zij hebben geeverd). As een eindcontroe aantoont dat de ruimte waarin gesaneerd is veiig te betreden is, mag de saneerder het containment van een eindimpregnering voorzien en ontmanteen. Voor ae zekerheid za de saneerder de hee werkpek na de ontmanteing schoon en opgeruimd achteraten. Hij schaket eerst de onderdrukapparatuur uit en breekt vervogens het containment af. De voorfiters van de apparatuur heeft hij a tijdens de eindschoonmaak van het containment door schone vervangen. De fiteringang suit hij af met een kepdekse of foie. Voordat een asbestsaneerder het containment mag veraten, moet hij zich ontsmetten door te douchen in de decontaminatie-unit die bij voorkeur direct aansuit op het containment. Zo n unit bestaat uit een vuie, een douche- en een schone ruimte. De saneerder trekt zijn overa en wegwerpondergoed uit in de vuie ruimte. De met asbest verontreinigde werkkeding wordt vogens de voorschriften uit de decontaminatie-unit verwijderd. De saneerder keedt zich uit, wast zichzef onder de douche en spoet daar ook ae gebruikte spuen schoon. Daarna mag hij zich weer aankeden in de schone ruimte. As iedereen heeft gedoucht, wordt de decontaminatie-unit grondig met water schoongemaakt. Deze decontaminatieprocedure gedt overigens voor iedereen die het containment betreedt. Schoonmaakdoeken, asbestafva en werkkeding worden in poyethyeenfoie verpakt en afgevoerd. De fiters die zeep en asbestvezes na het douchen opvangen, worden tot sot ook verwijderd en as asbestafva afgevoerd. Ae materiaen en apparatuur die gebruikt zijn bij de sanering en hergebruikt kunnen worden tijdens een vogende, worden gereinigd en voor de zekerheid uchtdicht verpakt. Niets ontsnapt aan deze fiters SUCCESVOL SANEREN Perfecte fit? Persoonijke beschermingsmiddeen zoas het gezichtsmasker hepen om medewerkers te beschermen tijdens het verwijderen van asbest. Onderzoek van TNO wijst uit dat de huidige fitermaskers vodoende bescherming bieden, mits men het juiste masker draagt en het correct gebruikt. Sinds 2015 is eke DTA er en DAV er verpicht om eens per jaar de fittest te ondergaan. Dan wordt gecontroeerd of inderdaad het juiste type masker wordt gebruikt en of het de drager goed past. Onderzoek naar de geschiktheid en bescherming van maskers stopt echter nooit; anno 2017 oopt er opnieuw een onderzoek, waarin nogmaas de beschermingsfactor van maskers wordt getest. In asbeststofzuigers, onderdrukapparatuur en adembeschermingsapparatuur zitten zogeheten hoofd- of absouutfiters. Om de evensduur van deze fiters te verengen worden een tot twee voorfiters gepaatst om de grove (asbest)deetjes tegen te houden. Afhankeijk van de vervuiing worden de voorfiters minimaa een keer per dag vervangen. Het tweede voorfiter is nog fijner dan het eerste. Het vangt één keinere fractie van het asbest(stof) af voordat de ucht door het absouutfiter gaat. Een absouutfiter bestaat uit een tussen- en een hoofdfiter en wordt ook we een HEPA (High Efficiency Particuate Air) of zweeffiter genoemd. Beide fiters zitten samen in één houderbok dat zo in de fiterbak is gemonteerd dat er geen ekkage angs de rubberen randafdichting ontstaat. Ae fiters moeten de DOP -test doorstaan, wat betekent dat ze een gegarandeerde efficiency hebben van 99,95% om vezes die groter zijn dan 3 micron te kunnen afvangen

78 54 Een gebouw of object wordt pas weer vrijgegeven as het saneringswerk voedig is afgerond en het object asbestveiig is verkaard. Pan van aanpak voor de toekomst? Hoe nauw aes uistert bij een succesvoe sanering van asbest, wordt aeen a door de engte van dit hoofdstuk onderstreept. De richtijnen en wetteijke voorschriften waaraan de saneerder moet vodoen, zijn tarijk. Het is dan ook noodzakeijk en niet meer dan ogisch dat hij op een regematige basis scherp wordt gecontroeerd, gezien het gevaar dat asbest voor de sameneving opevert, en specifiek voor de mensen die eke dag saneringswerkzaamheden uitvoeren. Een secht of onvoedig uitgevoerde sanering betekent immers dat mens en miieu nog atijd worden bootgested aan een te hoge concentratie van asbestvezes, terwij de opdrachtgever en de bewoners van een gebouw of object ervan uitgaan dat het sein op groen staat nadat de mannen in de witte pakken zijn verdwenen. Tegenwoordig DAV1 en DAV2: hoezo? De opeiding tot Deskundig Asbestverwijderaar is in 2016 opgespitst in DAV1 en DAV2. De eerdere LDAV-vorm is hiermee komen te vervaen. In de LDAV-vorm kon een eering drie maanden meedraaien zonder certificaat, as LDAV er. In de nieuwe vorm is een medewerker verpicht eerst zijn DAV1-certificaat te haen, voordat hij start met werkzaamheden. Met dit certificaat op zak mag hij saneringen uitvoeren in risicokassen 1 en 2. Na het behaen van het DAV1-certifcaat krijgt de medewerker een ogboek met daarin praktijkopdrachten, zoas het bouwen van een containment. Deze opdrachten dooroopt hij onder begeeiding van een ervaren mentor. Binnen een haf jaar na het behaen van het DAV1-certificaat moet de medewerker de training afronden en het examen voor DAV2 afeggen. Het DAV2-certificaat is drie jaar gedig en staat geijk aan het voormaige DAV-persoonscertificaat. Met het DAV2-certificaat op zak mag de saneerder ook saneringen in risicokasse 2A uitvoeren. 152

79 INTERVIEW DE VISIE VAN VERAS Een brug saan tussen regegever en praktijk VERAS heeft de soopcode ontwikked die vanaf september 2015 op de website te raadpegen is door ae stakehoders in de asbestketen. Deze code geeft uitgangspunten voor de omgang tussen opdrachtgevers en soopaannemers en voorbeeden van goede en sechte bouwbestekken. Er staan overigens geen gedetaieerde reges in of een standaardbestek. Ook het onderschrijven van de soopcode is juridisch niet bindend. Sinds de oprichting in maart 2009 houdt branche vereniging VERAS zich bezig met de beangenbehartiging van soop- en asbest- verwijderingsbedrijven. Er zijn ruim 100 aange- soten eden en ruim 25 donateurs. Arjan Ho, agemeen secretaris van VERAS: VERAS staat voor beangenbehartiging in de meest brede zin van het woord. Wij zetten ons in voor de beangen van ons edenbestand as coectief, maar ook voor ek id apart. Steeds meer gecertificeerde bedrijven suiten zich aan bij branchevereniging VERAS (Vereniging voor Aannemers in de Soop). Wat is de missie van VERAS? Bevordering van miieuverantwoord en duurzaam sopen en veiig en gezond werken staat binnen de soopsector centraa. Samen met coega-brancheorganisaties en andere stakehoders in de keten is VERAS gesprekspartner en adviseur van de regegever, de ministeries van SZW en IenM, en van Ascert, de beheerstichting in het werkved asbest. Soopaannemers zijn gebaat bij eenduidige, werkbare wet- en regegeving, vertaad in hedere normen en richtijnen. Daarover praten wij mee en komen wij op voor de beangen van onze eden. Daarnaast is informatievoorziening richting eden een beangrijke activiteit van onze vereniging. Op deze manier kunnen we een bijdrage everen om informatie- en kennisniveau op het gebied van soop- en asbestdossiers te verhogen. Hoe beangrijk is het asbestdossier voor VERAS? Soopaannemers hebben immers regematig met asbest te maken. VERAS kent dossiers op het gebied van miieu, duurzaamheid, omgaan met vrijkomende materiaastromen, veiig en gezond werken en maatschappeijk verantwoord ondernemer- en opdrachtgeverschap. Het asbestdossier egt inderdaad een fink besag op de tijd van ons secretariaat, omdat het een compex werkved is. Miieuveiig en duurzaam sopen staat hoog in ons vaande, met inachtneming van de wet- en regegeving. Wet- en regegeving op het gebied van asbestsoop zijn en worden opnieuw aangepast. Hoe kijkt VERAS daar tegenaan? Daar is VERAS vanaf het ontwerp bij betrokken geweest. De kunst is om goed te beseffen wat de regegever bezighoudt, maar ook wat de branche aankan. Je probeert een brug te saan tussen regegever en je achterban, de soopaannemers. Denk aan de aanscherping van de grenswaarden. De asbestketen ijkt in feite of die ook in de praktijk haabaar en uitvoerbaar zijn. Doe is natuurijk om het sopen van asbest zo veiig en gezond mogeijk te aten veropen, om mens en miieu geen schade te berokkenen. Maar heeft de markt ook de juiste hupmiddeen en technieken om aan de aangescherpte normen te kunnen vodoen? Dat roept de markt op tot innovatie. Nog een voorbeed: het Asbestdakenverbod wordt in 2024 van kracht. De soopmarkt ziet zich voor de opgave gested om in het agrarisch areaa zo n 100 mijoen m 2 aan asbestdaken te verwijderen. Nieuwe wetgeving vergt verdere professionaisering en innovatie van de asbestbranche om daaraan te kunnen vodoen. Weke voorwaarden stet VERAS in dat kader aan haar eden? VERAS-eden moeten VCA-gecertificeerd zijn en sinds 1 januari 2015 moeten ze ook over het certificaat BRL SVMS-007 en/of het procescertificaat voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering beschikken. Uiteraard kan het secretariaat ae informatie verstrekken voor aanvuende schoing as toekomstige aanscherping van wet- en regegeving daartoe aaneiding geeft. Waar en op weke vakken zijn verbeteringen wenseijk/mogeijk? Bruggen saan, ekaar steeds beter proberen te begrijpen. Op ekaar kunnen vertrouwen. Inzetten op innovatie. De aanscherping van de grenswaarden is een nieuw ijkpunt voor markt en regegever. De bevindingen in de praktijk vormen hopeijk aanzet voor verdere diaoog. Om uiteindeijk hun besag te krijgen in werkbare wet- en regegeving. Dat zijn de uitdagingen voor VERAS, ook naar de toekomst toe

80 Onder de Loep Grenswaarden De grenswaarden zijn de wetteijke waarden die aangeven wat de wetteijke concentratie asbestvezes is waar mensen op het werk maximaa aan mogen worden bootgested. Het doe van het veragen van de grenswaarden is heder: een veiigere (werk)omgeving creëren. De grenswaarden worden uitgedrukt in het aanta asbestvezes per kubieke meter ucht waar iemand gedurende een periode van 8 uur aan mag worden bootgested. Chrysotie asbest De grenswaarde voor chrysotie (wit) asbest is op 1 jui 2014 veraagd van vezes/m 3 ucht naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. Amfiboo asbest De grenswaarde voor amfiboo asbest is op 1 januari 2017 veraagd van vezes/m 3 ucht naar 2000 asbestvezes/ 156 GRENSWAARDEN De Gezondheidsraad heeft in 2010 geconcudeerd dat asbest gevaarijker is dan we tot dan toe dachten. Daarom heeft het Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid besoten om de grenswaarden voor het werken met asbest te veragen. Maar hoe zit het nu precies? m 3 ucht. Op termijn streeft het ministerie ernaar om de grenswaarde voor amfiboo asbest te veragen naar 300 asbestvezes/m 3 ucht. Werk aan de winke Om aan de nieuwe grenswaarden te kunnen vodoen, is het cruciaa dat werkprocessen en wet- en regegeving worden aangepast. Begin 2017 is hierin weer een grote stap gezet, door nieuwe risicokassen te introduceren en het nieuwe certificatieschema voor asbestsaneerders en -inventariseerders door te voeren. Ook de NEN 2990 voor aboratoria is aan verandering onderhevig: in 2018 wordt de nieuwe versie verwacht. Het aanpassen van wetten, normen en richtijnen is een angopend proces, dat continu in beweging is. Vog de ontwikkeingen op de voet op op Twitter of via de Asbestfeiten LinkedIn groep vezes /m 3 VÓÓR 1 JULI 2014 SINDS 1 JULI 2014 VÓÓR 1 JANUARI 2017 PER 1 JANUARI 2017 STREVEN VOOR DE TOEKOMST vezes /m asbestvezes /m vezes /m veq*/m 3 gebouw suiten, direct actie veq/m 3 gebouw aeen betreden met adembescherming, direct actie 1000 veq/m 3 bron opsporen 1000 veq/m 3 geen actie 2000 asbestvezes /m veq*/m 3 gebouw suiten, direct actie veq/m 3 gebouw aeen betreden met adembescherming, direct actie 1000 veq/m 3 bron opsporen 1000 veq/m 3 geen actie 2000 asbestvezes /m asbestvezes /m 3 asbestvezes /m 3

81 SANEREN VOORDAT DE SLOOPMELDING IS INGEDIEND, IS VERBODEN.

82 HOOFDSTUK 6 VLAK VOOR DE FINISH! Eindcontroe: niet struikeen In een winkecentrum in het oosten van het and is bij een inventarisatie asbest aangetroffen. De winkes worden in één dag gesaneerd en vrijgegeven (vogens risicokasse 2), om zo min mogeijk overast te veroorzaken voor de winkeeigenaren en het winkeend pubiek. De dag na de sanering treft een van de winkeeigenaren een kein hoopje stof aan in het kantoor van de winke. Hij weet dat er asbest verwijderd is uit het kantoor. Het stof verontrust hem; er za toch geen asbest in zitten? De winkeeigenaar is er niet gerust op en schaket een ander aboratorium in voor een contra-expertise. Dit aboratorium neemt keefmonsters van het stof. Na microscopisch onderzoek bijkt dat er inderdaad asbestvezes in het stof zitten. De vraag rijst uiteraard of het eerste aboratorium verzaakt heeft. Waarom had dat geen keefmonsters genomen tijdens de eindcontroe? Het had aeen uchtmonsters genomen en een visuee inspectie in containment gedaan, zo beek uit de rapportage. Uit de uchtmonsters beek dat de concentratie van asbestvezes in de ucht aan de wetteijke grenswaarde vodeed. Op basis daarvan heeft het aboratorium het kantoor vrijgegeven. Saneerder en aboratorium hadden hun werk gehee vogens de wetteijke reges gedaan. Het eerste aboratorium heeft voedig conform de NEN 2990 gewerkt, want keefmonsters zijn vogens deze norm niet wetteijk verpicht bij risicokasse 2. We kostenverhogend, want ze moeten ook in het aboratorium worden onderzocht. ZODRA DE DTA HET CONTAINMENT SCHOON HEEFT VERKLAARD, START DE EINDCONTROLE DOOR EEN ONAFHANKELIJK LABORATORIUM. Dat er ater asbestvezes zijn aangetroffen op het keefmonster, is niet verwonderijk. Tijdens de eindcontroe zijn de uchtmonsters getoetst aan de wetteijke grenswaarden voor asbest (zie pagina 157). As de concentratie asbestvezes onder de grenswaarde bijft, is de te onderzoeken ruimte asbestveiig en mag het worden vrijgegeven. Dat neemt niet weg dat er we degeijk asbestvezes aanwezig kunnen zijn, in een agere 161

83 EINDCONTROLE waarde dan de grenswaarde. Dit werd door het tweede aboratorium geconstateerd met de keefmonsters. Mede door het veragen van de grenswaarden, is het nemen van keefmonsters bij een eindcontroe in risicokasse 2A verpicht gested. Dit staat in de NEN 2990 en heeft as doe om in bepaade situaties de risico s nader te bepaen. Deze keefmonsters moeten dan met een SEM-microscoop onderzocht worden om te kunnen bepaen of de vezeconcentratie binnen de grenswaarde bijft. In de hoofdro tijdens de sotscènes Omdat de eindcontroe een van de aatste schakes is in de asbestketen, komt het vaker voor dat aboratoria bij de afwikkeing van een asbestsanering worden aangesproken op zaken die formee onder de verantwoordeijkheid van de saneerder vaen. Wanneer ae betrokken partijen binnen de asbestketen precíés weten wat de ro is van het aboratorium, komen situaties zoas hierboven beschreven vee minder vaak voor. Vandaar dat in dit hoofdstuk het aboratorium centraa staat. Door het precieze veroop van een eindcontroe te schetsen, wordt duideijk op weke momenten er moet worden samengewerkt en hoe deze fase in de asbestketen met de juiste kennisuitwisseing succesvo kan worden afgerond. Tot sot worden er ook suggesties gedaan voor verbeterde samenwerking. Beetje gek misschien, maar je zou het hee asbestsaneringstraject kunnen vergeijken met een toneestuk, waar de acteurs steeds wisseend op het tonee staan. Ook a nemen sommigen tussendoor in de couissen paats, continu moet iedereen op ekaar bijven inspeen. Zo heeft het aboratorium in de asbestketen op verschiende momenten een ro te vertoken. Bij de eindcontroe is dat een hoofdro. Aeen een onafhankeijk, door de Raad voor Accreditatie (RvA) bevoegd aboratorium kan na afronding van een sanering uitsuitse geven of een ruimte of verontreinigde pek na sanering weer mag worden betreden zonder persoonijke ademhaingsbescherming. Dit doet het aboratorium met een eindcontroe conform de NEN Weke werkwijze daarbij wordt gevogd, hangt natuurijk samen met het soort sanering: vindt die in een binnenruimte of in de open ucht paats, om weke saneringskasse gaat het en weke asbesttoepassing(en) is (zijn) gesaneerd? Er is geen onderscheid in werkwijze tussen eindcontroes in gebouwen of objecten die gesoopt gaan worden en gebouwen en objecten die nog in gebruik zijn. In beide gevaen open mensen weer in de ruimten rond nadat het aboratorium een goedkeur heeft afgegeven. Er wordt we eens gedacht dat er in soopsituaties minder strenge richtijnen geden, omdat het gebouw toch tegen de vakte gaat. Dit is onjuist. Ook in die ruimten open na de asbestsanering vaak werkieden rond, die beschermd moeten worden tegen het inademen van asbestvezes. In ae gevaen staat de veiigheid van mens en miieu voorop en wordt er geen enke risico genomen. Lange tijd werd een eindcontroeonderzoek een vrijgavemeting genoemd. Opdrachtgevers vroegen dan ook vaak om een asbestvrij verkaring Maar deze termen wekten te vee de indruk asof ae asbesttoepassingen na een sanering atijd zijn verwijderd. Dat is natuurijk niet zo, ze kunnen in bepaade gevaen duurzaam constructief zijn afgeschermd. Wanneer het een hechtgebonden en niet beschadigde toepassing betreft, kan ook worden besoten het asbest te aten zitten omdat het geen meetbaar risico opevert. De concentratie van asbestvezes in de ucht na een sanering hoeft ook niet nu te zijn, maar moet minimaa onder de gestede norm uitkomen. Om deze redenen, en om misverstanden tegen te gaan, is de term vrijgavemeting in de asbestwetgeving een aanta jaren geeden vervangen door eindmeting. Dit boek hanteert iever het begrip eindcontroe of eindcontroeonderzoek. De eindcontroe in vogevucht De aereerste vervogstap na een asbestsanering is aan de opdrachtgever van het project, of aan de saneerder (indien deze een totaaaanbieding heeft gedaan): een van hen geeft een aboratorium opdracht om een eindcontroe uit te voeren. Het moet gaan om een door de Raad voor Accreditatie geaccrediteerd aboratorium, in het geva van risicokasse 2- of 2A-saneringen. Vaak aat de opdrachtgever de keuze voor een aboratorium over aan de asbestsaneerder en houdt hij zef de eindregie en -verantwoordeijkheid. De wetgever en de aboratoria zien iever de kortste ijnen: rechtstreeks tussen opdrachtgever en 55 Er wordt ten onrechte we eens gedacht dat er bij soopsituaties minder strenge richtijnen voor eindcontroes worden gehanteerd, omdat het gebouw toch tegen de vakte gaat. Dit is onjuist

84 EINDCONTROLE NEN 2990: opeveringseisen voor de rapportage In de NEN 2990 zijn de opeveringseisen waaraan de rapportage c.q. het versag moet vodoen nader gespecificeerd. Daarin moeten vermed staan: paats, datum en tijd waarop het onderzoek is uitgevoerd; de aard van de asbestsanering ( containment, afgeschermde ruimte, kruipruimte nat, kruipruimte droog, risicokasse 1, gove bag of buitensanering); of de saneringsocatie is beoordeed as beperkt-risicosanering of as hoog-risicosanering; de aard van het verwijderde asbesthoudend materiaa (overnemen uit het inventarisatierapport: asbestsoort, gehate, hechtgebondenheid) waaraan bootsteing mogeijk is op grond van verrichte werkzaamheden en werkpek. Van asbestsanering uitgesoten asbesthoudende materiaen moeten expiciet worden vermed, evenas de aanwezigheid van een duurzame afscherming; het resutaat van de visuee inspectie en van eventuee genomen ucht- en keefmonsters, de bijbehorende pattegrond en de genomen foto s. Ae inspectieresutaten moeten worden gerapporteerd; detais mogen desgewenst in een bijage worden opgenomen; de naam van de inspectie-insteing en de inspecteur die de eindcontroe heeft uitgevoerd; de gegevens die noodzakeijk zijn voor het identificeren van genomen monsters; het schema van de monsterneming, het oppervak van het containment of de besoten ruimte, respectieveijk het aanta meetpunten; de toegepaste methode, vogens deze norm; de gebruikte instrumenten, fitertypes e.d. voor monsterneming en microscopie; het aanta vezes per cm 3 ucht en het 95%-betrouwbaarheidsinterva, berekend tot op 0,001 van zowe de individuee meetpunten as van het gemiddede, zoas berekend vogens de NEN Wanneer de bovengrens van het 95%-betrouwbaarheidsinterva ager is dan 0,01 wordt het individuee resutaat aangegeven as < 0,01 vezes/cm 3 ; de duur van de monsterneming, in minuten, afgerond op hee minuten; het toegepaste debiet in /min (begin- en einddebiet tot op 0,1 /min) en het totaa bemonsterd voume in hee iters; de controe van de resoutie van de microscoop met het fase-contrastproefpaatje; de controe op de homogeniteit van de fiterbeading; een korte en bondige eindconcusie waarin wordt aangegeven of de ruimte of ocatie we of niet vodoet aan de in deze norm gestede criteria voor eindcontroe; de eventuee bijzonderheden, tijdens de bepaing waargenomen; ae reevante waarnemingen die van invoed kunnen zijn op het resutaat van de asbestsanering. Dit gedt ook voor zaken as oneigenijke druk, ongeschikte of vuie deco-unit, ontbreken van kimmateriaa enzovoorts. Deze zaken kunnen van beang zijn bij dossiervorming en aansprakeijkheidskwesties. Bij de rapportage mag onderscheid worden gemaakt tussen hoofdzaken, die op het voorbad worden aangegeven, en de overige van bovengenoemde parameters die in een bijage kunnen worden beschreven. Een door zowe de opdrachtgevers (doorgaans ter paatse vertegenwoordigd door de DTA) as het aboratorium ondertekende versie van het versag moet op de projectocatie worden afgegeven. Pas nadat dit versag is ondertekend, mogen beperkende maatregeen worden opgeheven. Daarna is de projectocatie weer zonder gebruik van persoonijke beschermingsmiddeen (PBM s) voor personen toegankeijk. Momentee wordt de NEN 2990 opnieuw onder de oep genomen, naar verwachting is deze in 2018 gereed. Zoas atijd wanneer een norm wordt aangepast, zuen de nodige verbeteringen worden doorgevoerd. Daarnaast wordt de nieuwe NEN 2990 aangepast op de nieuwe veraagde grenswaarde voor amfiboo asbest, met onder andere de verzwaarde eindcontroe voor risicokasse 2A. De anayse moet door het aboratorium worden uitgevoerd met Scanning Eektronen Microscopie. Daarnaast bedraagt de meettijd van de uchtpompen vier uur bij dit type eindcontroes en moeten keefmonsters worden genomen conform de nieuwe norm ISO Het Ministerie van SZW heeft aangegeven dat enkee uitzonderingsreges van toepassing zijn voor risicokasse 2A. Het betreft saneringen die in basis in risicokasse 2A vaen, maar waarvoor een eindcontroe middes optische microscopie vostaat, in paats van SEM. Deze uitzonderingen zijn te vinden op pagina 62. Wie doet mee en is waarvoor verantwoordeijk? Ook bij de eindcontroe speen verschiende partijen een ro. Een kein overzicht van wie wat doet en waar de (eind)verantwoordeijkheden iggen: Laboratorium is in het bezit van een gedige accreditatie; voert onder accreditatie asbestidentificaties, visuee (eind)inspecties en eindcontroes uit in binnenruimten en in de buitenucht; anayseert uchtmonsters op ocatie en medt de uitsag aan de DTA; noteert van eke anayse en inspectie de verschiende waarnemingen en resutaten;

85 EINDCONTROLE overhandigt bij goedkeur een anaysecertificaat en het originee anayserapport aan de opdrachtgever. Ook bij afkeur wordt een rapport gemaakt en aan de opdrachtgever overhandigd. Opdrachtgever geeft een geaccrediteerd aboratorium opdracht tot de eindcontroe; verstrekt het aboratorium ae benodigde informatie (asbestinventarisatie en werkpan van de saneerder); houdt er in zijn panning rekening mee dat de aboranten vodoende tijd krijgen om hun werk te doen en dat het aboratorium de sanering kan afkeuren; neemt na de eindcontroe het anaysecertificaat en het anayserapport van het aboratorium in ontvangst en voegt dit bij de totae rapportage van de asbestsanering; medt het saneringswerk binnen twee weken af bij de gemeente/omgevingsdienst en overhandigt daarbij de eindcontroedocumenten. Asbestverwijderingsbedrijf (DTA) geeft een goedkeuring af voor uitvoering van de eindcontroe, na eigen inspectie van het containment/de saneringsocatie; zorgt dat de opdrachtgever een geaccrediteerd aboratorium inhuurt voor de eindcontroe vogens de richtijnen van de NEN 2990; overegt met de aboranten over de hoeveeheid, toepassingen en de risicokasse(n) van het gesaneerde materiaa en de saneringsocaties; geeft in het werkpan ae uitzonderingssituaties weer waar asbest achterbijft of duurzaam constructief afgeschermd mag achterbijven; zorgt ervoor dat de te inspecteren ocatie vodoende vericht is en vodoet aan ae eisen van de NEN 2990; is tijdens de eindcontroe aanwezig en waarborgt de veiigheid in de gesaneerde ruimte of op de ocatie; is vrij beschikbaar voor het beantwoorden van vragen; geeft na een goedkeur opdracht het containment te verwijderen en de projectocatie daarna nogmaas te controeren; overhandigt de opdrachtgever een afschrift van de eindcontroecertificaten. Raad voor Accreditatie controeert of aboratoria vodoen aan de gestede eisen; onderwerpt asbestaboratoria eenmaa per jaar aan een kwaiteitscontroe; komt aangekondigd of onaangekondigd angs voor een controebezoek op de werkpek. Gemeente of omgevingsdienst controeert na afoop van een eindcontroe de saneringsocatie; maakt proces-verbaa op as er nog asbest wordt aangetroffen dat verwijderd had moeten zijn; schaket bij geconstateerde overtredingen het Openbaar Ministerie in. De Inspectie SZW toetst op naeving van de arbeidshygiënische voorschriften; is bevoegd om na de eindcontroemeting een eigen inspectie te doen. aboratorium. Zo bijft de onafhankeijkheid van ae partijen het beste gegarandeerd. De overheid stimueert dit ook waar mogeijk, a bestaan er op dit punt nog geen bindende reges. De eindcontroe bij een asbestsanering is as vogt te omschrijven: een grondige inspectie van de ruimte of de pek waar het asbest is verwijderd. Bij een eindcontroe in een afgesoten containment vindt er een eindmeting middes uchtonderzoek door de aboranten paats, naast de standaard visuee inspectie. Bij risicovoe ocaties moeten er soms ook keefmonsters worden genomen en geanayseerd. De opdrachtgever en/of de saneerder ontvangen na afoop een rapport met de onderzoeksresutaten. Tijdens een eindcontroe wordt gekeken of ae asbesttoepassingen die in het werkpan staan vermed, ook daadwerkeijk zijn verwijderd. Door het doen van uchtmetingen wordt gecontroeerd of de asbestvezeconcentratie in de gesaneerde ruimte zich inmiddes onder de gestede norm (de grenswaarden zoas door de wetgever zijn vastgested) bevindt. Gedurende de eindcontroe is de saneerder verpicht de veiigheid in het containment of op de ocatie te waarborgen. De DTA (Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering) controeert vooraf of het containment schoon genoeg is en geeft vervogens groen icht voor de eindcontroe

86 EINDCONTROLE HET BEMONSTEREN VAN LUCHT GEBEURT DOOR SPECIALE, ZOGENOEMDE HOOGVOLUMEPOMPEN. Onafhankeijke beoordeing De sanering is pas afgerond as het eindcontroerapport door het aboratorium is afgegeven en níet a op het moment dat de saneerder in samenspraak met de DTA het containment vrijgeeft, want dan moet de eindcontroe door het aboratorium nog paatsvinden. De eindcontroe in containment, incusief uchtmeting en eventuee keefmonsters duurt doorgaans ongeveer drie tot vijf uur. Aeen een visuee inspectie kan in ongeveer een uur paatsvinden, afhankeijk van de grootte van het te beoordeen gebied. De opdrachtgever en de saneerder moeten hier in hun panning rekening mee houden net as met het feit dat een aboratorium een sanering kan afkeuren. In dat geva moet er opnieuw worden schoongemaakt en za er een tweede eindcontroe paatsvinden door hetzefde aboratorium dat de eerste eindcontroe heeft uitgevoerd. In grote projecten waarbij eindcontroes etterijk weken in besag kunnen nemen is een strakke afstemming tussen ae partijen nog beangrijker. Tijdens de sanering, maar voora ook in de voorbereiding op het project. De verschiende stappen die een aboratorium tijdens een eindcontroeonderzoek moet dooropen, staan in detai omschreven in het normdocument NEN 2990 (Lucht- Eindcontroe na asbestverwijdering). In zijn eindrapportage geeft het aboratorium een vostrekt onafhankeijke beoordeing van het saneringsgebied. Het aboratorium beoordeet daarbij dus níét of de sanering naar behoren is uitgevoerd, maar uitsuitend het eindresutaat van de ruimte die wordt aangeboden. Geeft het aboratorium een zogeheten afkeur af, dan moet de ruimte opnieuw worden schoongemaakt. Zoang bijft ook de verpichting om persoonijke beschermingsmiddeen te dragen van kracht. Geeft de aborant een goedkeur af, dan is de ruimte weer vrij toegankeijk om te betreden zonder adembescherming. Deze goedkeur is overigens geen opeveringsdocument dat de saneerder aan de opdrachtgever mag verstrekken; het vormt een onderdee van zijn eindopevering. Een aboratorium geeft een verkaring af dat een gesaneerde ruimte asbestveiig is. Dat wi zeggen dat er geen asbestverdachte resten meer aanwezig zijn van de gesaneerde toepassing en dat de vezeconcentratie onder de grenswaarden bijft (zie pagina 157). Het containment of gebied is dan zonder persoonijke beschermingsmiddeen te betreden. 56 De eindcontroe bij een asbestsanering bestaat uit een grondige inspectie door een geaccrediteerd aboratorium. De opdrachtgever of de saneerder ontvangt na afoop een rapport met de onderzoeksresutaten. 169

87 EINDCONTROLE Wie controeert de aborant? De Raad voor Accreditatie (RvA) houdt deskundig, onpartijdig en onafhankeijk toezicht op aboratoria en onderwerpt ze één keer per jaar aan een kwaiteitscontroe. Sinds 2016 bezoekt de RvA ook eindcontroeocaties zonder bericht vooraf. De praktijk wijst uit dat de RvA op die manier de meest waarheidsgetrouwe situaties aantreft. Het LAVS versterkt de handhaving; hierin wordt bijgehouden wanneer de eindcontroes gepand zijn zodat de inspecteurs onaangekondigd angs kunnen gaan. Een jaar of vijf geeden controeerde de RvA voora vee op basis van dossiers en minder op basis van bedrijfsprocessen. In de afgeopen jaren is dit verbeterd: de RvA toetst steeds vaker of een aboratorium Accreditatie: een toeichting Afnemers wien erop kunnen vertrouwen dat de kwaiteit van geeverde diensten en producten goed is. Een everancier kan zijn product of dienst op kwaiteit aten testen door een aboratorium of een certificerende/inspecterende insteing. Het aboratorium of de insteing moet geaccrediteerd zijn door de Raad voor Accreditatie (RvA) om de gewenste kwaiteit te kunnen everen. Na het behaen van de vereiste accreditaties mag het aboratorium zijn test- of kaibratierapporten voorzien van het RvA-accreditatiemerk met het RvA-registratienummer. Overheidsinstanties, industrie en bedrijfseven accepteren deze vaak zonder meer. Bij een asbestsanering vogens risicokassen 2 en 2A mag het eindcontroe-onderzoek uitsuitend door een geaccrediteerd aboratorium worden uitgevoerd. Onderzoeken en beoordeingen die onder accreditatie worden uitgevoerd, zijn asbestidentificaties, visuee inspecties en eindcontroes in binnenruimten en visuee (eind)inspecties in de buitenucht. Laboratoria die materiaamonsters testen, moeten beschikken over accreditatie(s) van de RvA Testen. Visuee inspectie gebeurt vogens de richtijnen van de NEN-EN-ISO/IEC (RvA Inspectie). Bij uchtmetingen gedt de NEN-EN-ISO/IEC (RvA Testen). De RvA controeert of aboratoria vodoen aan de gestede eisen. Over het agemeen moet een aboratorium dat eindcontroes uitvoert voor beide typen onderzoek geaccrediteerd zijn. Combinaties van beide typen onderzoek zijn mogeijk. In zo n geva zijn de richtijnen van de NEN-EN-ISO/IEC eidend, en hangen daaronder een of meer accreditaties van RvA Testen. zich aan de richtingijnen van de NEN 2990 houdt. De Raad bekijkt of de bedrijfsprocessen goed op papier staan, maar vaak nog niet of ze in de praktijk ook goed uitgevoerd worden. Het zou tot kwaiteitsverbetering van de RvA-controes eiden wanneer de Raad een standaard afspreekt waaraan eindcontroerapporten minimaa dienen te vodoen. Nu is iedereen nog vrij om te bepaen of het versag op één A4 tje kan of juist tien kantjes moet besaan. Dit bemoeiijkt een uniforme controe en eidt er in de praktijk zefs toe dat aboratoria die uit voorzorg uitgebreid en gedetaieerd te werk gaan, met meer kritiekpunten worden geconfronteerd. In de NEN 2990 zijn meer eisen opgenomen waaraan de rapportage moet vodoen. Daarmee is een uniforme controe beter binnen handbereik. Maar we zijn er nog niet; nog atijd zien we regematig verschien in eindcontroerapporten tussen diverse aboratoria. Is écht aes ingepand? Voor een juiste en voedige uitvoering van de eindcontroe is de aborant afhankeijk van de informatie die de opdrachtgever of de saneerder hem verstrekt. Hij moet daartoe ten minste het asbestinventarisatierapport en het werkpan van de saneerder kunnen inzien. Daarnaast moet de verantwoordeijke eidinggevende van het saneringsbedrijf, de Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering (DTA), vrij beschikbaar zijn voor het beantwoorden van vragen. Dit is van beang omdat de DTA zef a een eindonderzoek heeft uitgevoerd en groen icht voor een eindcontroe heeft gegeven. Onderinge afstemming tussen de DTA en de aboranten scheet een hoop tijd, omdat de aboranten dan meteen goed zijn ingeicht over hoe groot het saneringsgebied is waar het asbest gezeten heeft en wat voor asbesttoepassingen verwijderd zijn. De DTA kan ook aangeven onder weke risicokasse deze vaen, hoewe het inventarisatierapport met daarin de risicokasse vogens SMA-rt atijd eidend is. Het is van beang dat de verschiende betrokkenen zich inspannen voor een zo voedig en heder mogeijke informatievoorziening, om zo eventuee miseiding te voorkomen. Met behup van ae informatie maakt de aborant eerst een schematische pattegrond van het containment, de afgeschermde ruimte of de buitenocatie. Grote saneringsocaties worden verdeed in segmenten van 250 m 2. Het saneringsbedrijf zorgt er op 57 Bij een eindcontroe in containment worden na de visuee inspectie uchtmetingen gedaan (risicokasse 2), eventuee aangevud met keefmonsters (verpicht bij risicokasse 2A). Het minimum aanta uchtmetingen is in de NEN 2990 vastgeegd. Een aborant kan besuiten dat het noodzakeijk is er meer te doen. Voor risicokasse 2A-saneringen gedt: er moeten atijd twee maa zovee keefmonsters worden genomen, as het aanta uchtpompen dat wordt gepaatst

88 58 Een aborant is niet aeen verantwoordeijk voor asbest dat hij met het bote oog kan zien, maar ook voor asbest dat niet met het bote oog is waar te nemen. zijn beurt voor dat de te inspecteren ocatie vodoende vericht is en vodoet aan ae eisen van de NEN Onder bepaade omstandigheden kan het sim zijn dat de aborant a aanwezig is tijdens de aatste fase van de schoonmaak van een containment en meeoopt. Dit gedt zeker as de opevering van de sanering aan een strakke panning is gebonden, of wanneer het grootschaig en compex werk betreft, bijvoorbeed voor de industrie. Tijdens deze voorinspectie kan de aborant gebieden of toepassingen aanwijzen die nog extra aandacht nodig hebben, pus advies geven over hoe de eindschoonmaak het beste aangepakt kan worden. In grote ijnen gaat een aborant bij een eindcontroe vogens Het nemen van uchtmonsters Een eindcontroe begint met een visuee inspectie. Daarna vogen uchtmetingen. Het minimum aanta uchtmetingen is in de NEN 2990 vastgeegd, a kan een aborant besuiten dat het noodzakeijk is er meer te doen. Onderstaande tabe geeft aan hoevee uchtmonsters per 100 m 2 verpicht zijn. (NB. Het aanta verpichte monsters stijgt bij meerdere verdiepingen en/of vanaf een bepaade hoogte.) risicokasse 2 in een containment of compartimentering as vogt te werk: hij controeert aereerst de informatie die hem is verstrekt aan de hand van het werkpan. Voorzien van persoonijke beschermingsmiddeen gaat hij vervogens het containment in voor de visuee inspectie. Een aborant focust niet aeen op asbest dat hij met het bote oog kan zien, maar ook op asbest dat niet met het bote oog is waar te nemen. Hij paatst pompen om uchtmonsters te nemen en neemt in sommige gevaen nog aanvuende keefmonsters of materiaamonsters, bijvoorbeed van ruwe deen die achterbijven in het containment. Het gaat hierbij om een zogeheten actieve meting waarbij de ucht in beweging wordt gebracht. Vervogens anayseert de aborant de monsters op ocatie en medt de uitsag daarvan aan de DTA. Bij een eindcontroe vogens risicokasse 2A in een afgeschermde binnenruimte (containment) bestaat een eindcontroe uit een visuee inspectie, een uchtmeting en (verpichte) keefmonsters. In het geva van risicokasse 2A kan de aborant veea de monsters niet op ocatie anayseren, maar gebeurt dit middes Scanning Eektronen Microscopie (SEM) op een vast aboratorium. Pas nadat de aborant de eindcontroe heeft afgerond en een goedkeur heeft afgegeven mag EINDCONTROLE Oppervakte m 2 Aanta monsters tot > (minimaa) De duur van de monsterneming is tijdens het eindcontroeonderzoek (risicokasse 2) per monster vastgested op 120 minuten bij een debiet van ten minste 8,0 /min. Omgerekend wordt dus ten minste 960 iter ucht onderzocht, wat inhoudt dat er gedurende twee uur ucht moet worden bemonsterd. In geva van een risicokasse 2A-sanering met een verzwaard regime eindcontroe, moet zoas eerder vermed vier uur worden gemeten. DTA in de ro van duizendpoot De Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering (DTA) heeft een beangrijke, controerende taak tijdens het eindcontroeonderzoek. Die begint ermee dat hij erop toeziet dat de opdrachtgever een geaccrediteerd aboratorium inhuurt om de eindcontroe te verrichten vogens de richtijnen van de NEN Ook toetst de DTA ter pekke op de projectocatie of a het werk is uitgevoerd in ijn met het werkpan en daarmee dus in aanmerking komt voor de eindcontroe. Hij registreert dit in het ogboek. Namens het saneringsbedrijf is de DTA bij de eindcontroe aanwezig. Hij registreert de afhandeing van eventuee vervogacties en zet een handtekening. Het is de DTA die de resutaten van de eindcontroe aan de opdrachtgever communiceert, en daarbij een afschrift van de eindcontroecertificaten overhandigt. Hij (of de opdrachtgever) stuurt daarvan een kopie naar de vergunningverener. As er een goedkeur is afgegeven, geeft de DTA opdracht het containment af te breken, waarna een aatste controe paatsvindt. Dit wordt dan weer door het asbestverwijderingsbedrijf geregistreerd in het eindopeveringsrapport

89 EINDCONTROLE de opdrachtgever weer soop- of andere werkzaamheden aan een gebouw of woning uitvoeren, of de gesaneerde ruimte betreden zonder persoonijke beschermingsmiddeen. In 2017 is de grenswaarde voor amfiboo asbesttoepassingen veraagd van vezes/m 3 ucht naar 2000 asbestvezes/ m 3 ucht. De veegebruikte fase-contrast-methode (FCMmethode) is niet nauwkeurig genoeg om aan de grenswaarde van 2000 asbestvezes/m 3 ucht te kunnen meten. Deze eindcontroes, waarbij echt getoetst moet worden aan de 2000 (risicokasse 2A), moeten met behup van de nauwkeurigere SEM-methode worden uitgevoerd. Dit heeft invoed op de doorooptijd voor de eindcontroe, omdat de uchtmeting vier uur in paats van twee uur duurt, en de ucht- en keefmonsters middes SEM moeten worden geanayseerd. Dit aatste gebeurt meesta op een vast aboratorium, waardoor men ook gebonden is aan transporttijd. Het aboratorium kan tijdens een eindcontroe bezoek krijgen van de Inspectie SZW die toetst of de arbeidshygiënische voorschriften worden nageeefd. De Inspectie SZW is daarnaast bevoegd om na het eindcontroeonderzoek nog een eigen inspectie te doen. Dit doet zij regematig. De toetswaarde in risicokasse 2 Met de grenswaarde van 2000 asbestvezes/m 3 voor amfiboo asbest, moet er bij de eindcontroe in principe worden getoetst aan 2000 asbestvezes/m 3. Dit kan aeen met Scanning Eektronen Microscopie (SEM). Deze techniek wordt dan ook toegepast bij een sanering in risicokasse 2A. In risicokasse 2 mag de eindcontroe worden uitgevoerd met optische microscopie. Dit is een meer eenvoudige en dus minder kostbare techniek dan SEM. Met optische microscopie is het echter aeen mogeijk om vezes te teen, geen asbestvezes. Daarom wordt er bij optische microscopie in risicokasse 2 gewerkt met een zogenoemde toetswaarde. Onderzoek door TNO heeft aangewezen dat wanneer er - bij chysotie asbest - minder dan vezes worden geted, er met grote mate van zekerheid minder dan 200 asbestvezes tussen zitten. Daarom mag er wetteijk aan vezes/m 3 worden getoetst in risicokasse 2, bij chrysotie saneringen. Het aziend oog van de aborant Een containment, een afgeschermde ruimte en een buitensanering moeten ae drie aan basiseisen vodoen voor de visuee inspectie. De buitenruimte en het containment moeten vrij zijn van te verwijderen asbesthoudende toepassingen. Er mogen geen obstakes of fixeermiddeen meer aanwezig zijn. De ruimten moeten droog en stofvrij zijn. Tijdens een visuee inspectie controeert de aborant dit tot in áe hoeken en gaten. As niet aan deze voorwaarden is vodaan, wordt een afkeur afgegeven. Dan moet het asbestverwijderingsbedrijf het containment of het gebied eerst opnieuw schoonmaken. Is tot zover aes in orde, dan controeert de aborant vanaf de bron of a het asbest dat vogens de inventarisatie en het werkpan moet worden verwijderd, ook daadwerkeijk ís verwijderd. Verpakt afva moet a vóór de eindcontroe zijn verwijderd, maar is dit (nog) niet het geva dan moet het asnog. Het hee containment moet daarna aan een minutieuze controe worden onderworpen. Grote, zorgvudig verpakte restanten die niet door de suis zijn af te voeren, mogen overigens in het containment bijven staan tot na de eindcontroe. Tenminste, as wordt vodaan aan de voorwaarden zoas vermed staan in het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. Er moet in het werkpan zijn aangegeven dat er asbesthoudende materiaen in het containment achterbijven, en ook in het eindcontroedocument moeten deze materiaen duideijk worden vermed. Verder moeten spijkers en schroeven zijn verwijderd en schroefgaten vrij zijn van asbest. Denk daarbij aan het uitboren van schroefgaten in een dakconstructie, waarmee de asbesthoudende gofpaten vast zaten. Maar ook asbesthoudende puggen die bijvoorbeed diep in een muur verstopt zitten. De aborant controeert of oppervakken zijn gefixeerd met bindmidde. Dit mag aeen worden gebruikt voor het fixeren van niet-zichtbare vezerestanten, en mag pas na de vrijgave van het containment door de saneerder worden aangebracht. Dit is om te voorkomen dat secht schoonmaakwerk op deze wijze wordt verdoezed. Asbesthoudende materiaen die achterbijven en duurzaam zijn afgeschermd, zijn toegestaan as dit in het werkpan is vermed. Dit mag aeen onder bepaade omstandigheden en met inachtneming van strikte regegeving. 59 Grote restanten die niet door de suis zijn af te voeren, mogen in het containment bijven staan tot na de eindcontroe. Maar aeen as is vodaan aan de voorwaarden in het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbest verwijdering

90 60 Niet-hechtgebonden asbesthoudende producten mogen niet op de ocatie achterbijven. Is dit toch het geva, dan keurt de aborant de ruimte af. De hee saneringsruimte en aes daarbinnen wordt aan de visuee inspectie van de aborant onderworpen. Dus bouw- en constructiedeen waar asbest is verwijderd, oppervakken waaronder asbest is verwijderd, maar ook gebieden die verder van de bron iggen. Om maar een paar voorbeeden te noemen. Keefmonsters en moeiijke pekken Bij een sanering van bijvoorbeed spuitasbest et het aboratorium extra nauwettend op kieren en gaten in de directe omgeving van de gesaneerde toepassing binnen het containment. Tijdens het aanbrengen van de oorspronkeijke (niet-hechtgebonden) asbestspuitaag kunnen deze immers verontreinigd zijn geraakt met restanten. Het is verboden dat niet-hechtgebonden asbesthoudende materiaen op de ocatie achterbijven. Worden die bij een eindcontroe toch aangetroffen, dan wordt er een afkeur afgegeven. Op zoek naar asbestvezes kan het aboratorium besuiten om zogeheten keefmonsters voor onderzoek te nemen. Verder wordt er scherp gezocht op moeiijk bereikbare pekken, zoas in nissen, tussen kabes in kabegoten enzovoorts. De aborant kan besuiten om ook op deze paatsen keefmonsters te nemen. Deze keefmonsters worden vervogens met behup van SEM (Scanning Eektronen Microscopie) geanayseerd. Dat is de enige methode die hiervoor is toegestaan. Hechtgebonden asbesttoepassingen die geen acuut of potentiee risico vormen en die bovendien geen dee uitmaken van de te saneren toepassing, mogen bijven zitten. Mits bouwkundig duurzaam afgeschermd. Dit dient dan we duideijk omschreven in het werkpan te staan, evenas in het eindcontroedocument van het aboratorium. Anders kan het gebeuren dat een handhavende ambtenaar een onjuiste concusie trekt en de tijdeijke suiting van een gebouw of object beveet, terwij dat dus heemaa niet noodzakeijk is. Het mag duideijk zijn: een eindcontroe-onderzoek vereist grote zorg en aandacht van het aboratorium. Het komt echter voor dat er aan de benodigde tijd voor een eindcontroe wordt getornd. Soms door de opdrachtgever en de saneerder, zodat sneer met de soop of renovatie kan worden begonnen, soms ook door de handhavende autoriteiten. Bijvoorbeed wanneer DOOR MIDDEL VAN SCANNING ELEKTRONEN MICROSCOPIE (SEM) IS EEN VERGROTING VAN MAAL MOGELIJK. 176

91 EINDCONTROLE die aboranten vragen om namens hen as een soort paatsvervangende handhaver certificaten of andere documenten te controeren. Dit is een ongewenste ontwikkeing, die afeidt van de eigenijke eindcontroewerkzaamheden. Bovendien kan een dergeijk verzoek tot spanningen eiden tussen de aborant en de saneerder, die zich eigenijk niet door een andere marktpartij in de asbestketen wenst te aten controeren. Het ís ook niet de taak van het aboratorium om bijvoorbeed de inhoud van een soopmeding te toetsen. Een aborant moet ae benodigde tijd aan de eindcontroe kunnen besteden. Bij oneigenijke druk van de opdrachtgever of de saneerder kan het aboratorium besuiten om een afkeur te schrijven en de projectocatie te veraten. Het voorva moet dan worden gemed bij de handhavende autoriteiten. Een extra visuee eindcontroe As er sprake is van saneringsprojecten met meerdere containments of transportroutes voor het afvoeren van afva, dan moet eke compartimentering afzonderijk worden goedgekeurd en veiig worden verkaard. Omdat de praktijk aantoont dat er soms restanten asbest in een gebouw achterbijven na sanering, moet de aborant in gebouwen waar drie of meer containments zijn gebruikt, nog een visuee eindcontroe verrichten ná het afbreken van de aatste compartimentering. Controepunten zijn dan onder meer paatsen waar het foie tegen de wanden en op de voeren gepakt heeft gezeten. Ook de directe omgeving van de pek waar het containment heeft gestaan, wordt zorgvudig gecontroeerd, evenas de route in en rond het gebouw waarangs het asbesthoudend afva of materiee is vervoerd. Bij projecten met meerdere containments in één gebouw is het van beang dat de asbestsaneerder a deze extra eindcontroemaatregeen in het werkpan opneemt. Ook uitzonderingssituaties moeten in het werkpan staan, bijvoorbeed wanneer er asbesthoudende materiaen achterbijven in een gebouw dat nog in gebruik is, maar die geen direct risico opeveren. Het saneringsbedrijf moet dergeijke situaties vooraf meden aan het controerende aboratorium, en ook de opdrachtgever moet ervan weten en toestemming hebben gegeven. Lucht- en keefmonsters hoeven niet atijd Bij een buitensanering in risicokasse 2 houdt het aboratorium aeen een visuee inspectie. Een buitensanering kan ook in risicokasse 2A vaen; in dat geva schrijft de NEN 2990 het nemen van keefmonsters voor. Wat betreft het dragen van persoonijke beschermingsmiddeen moet de aborant zich houden aan wat er in het werkpan staat over werken binnen het afgezette saneringsgebied: átijd een masker en persoonijke beschermingsmiddeen. Ook in kruipruimten wordt in principe met een containment en uchtmetingen gewerkt vogens de reges van de NEN Soms is een kruipruimte dermate vochtig dat het nemen van ucht- of keefmonsters niet mogeijk is. Onder bijzondere omstandigheden wordt er dan aeen een visuee inspectie gedaan. As de saneerder voor bijvoorbeed pakkingen tussen eidingen een gove bag, MiniContainment of andere vergeijkbare techniek heeft gebruikt, controeert de aborant met een visuee inspectie of er geen restanten asbest zijn achtergebeven. Bij een eindcontroe na een gove bag-sanering kan de aborant besuiten om een uchtmeting te doen met SEM, conform NEN As er met een MiniContainment of een andere vergeijkbare techniek is gesaneerd, voert de aborant een uchtmeting in het containment uit, na de visuee inspectie. Deze mag we met optische microscopie worden geanayseerd. De resutaten van de meting worden getoetst aan de eindcontroenorm. Bijft het aanta vezes daaronder, dan wordt de ruimte veiig te betreden verkaard. De aborant noteert van eke anayse de verschiende waarnemingen en resutaten. Uiteindeijk wordt een anayseresutaat vastgested en gerapporteerd. De redenen voor een afkeur Er bestaat natuurijk atijd de kans dat de gesaneerde ruimte in het eindcontroeonderzoek (nog) niet wordt goedgekeurd. Hier kunnen verschiende redenen voor zijn: de vezeconcentratie is te hoog, het containment is te vochtig, de decontaminatie-unit suit niet goed aan op het containment of er zijn bij de visuee inspectie restanten van verdacht materiaa of stof aangetroffen. Wat ook voorkomt, is dat de opdrachtgever of saneerder het aboratorium te vee onder (tijds)druk zet. Hierdoor open ze het risico dat de onderzoekers hun werk niet goed 61 Bij projecten met meerdere containments in één gebouw is het van beang dat de asbestsaneerder a deze extra eindcontroemaatregeen in het werkpan opneemt

92 62 Het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering schrijft voor dat een opdrachtgever na een afkeur eraan is gehouden hetzefde aboratorium te verzoeken een nieuw eindcontroeonderzoek te houden. kunnen uitvoeren. Ook dit kan een afkeur tot gevog hebben en daarmee vee meer tijd vergen dan de opdrachtgever en saneerder aanvankeijk hoopten te besparen! De NEN 2990 schrijft voor dat een opdrachtgever na een afkeur eraan is gehouden hetzefde aboratorium te verzoeken een nieuw eindcontroeonderzoek te houden. Deze bepaing is puur bedoed om te voorkomen dat een opdrachtgever na een afkeur gaat shoppen, op zoek naar een aboratorium dat wat minder streng in de eer is. In de praktijk komt het echter we voor dat de opdrachtgever een afkeur aangrijpt om tegenwerkende aboranten de deur te wijzen en met een ander bedrijf in zee te gaan, ook a mag dit niet. Op dit moment wordt hier door handhavende instanties en/of de certificerende insteing nog weinig op gecontroeerd of tegen opgetreden, hetgeen eidt tot onderinge spanningen rond de eindcontroe. In het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering is een medingspicht opgenomen voor saneerders die een afkeur krijgen. Dat za het shoppen in de toekomst besist verminderen. Het shoppen wordt uiteraard ook effectief verhinderd wanneer de opdrachtgever ervoor kiest rechtstreeks zaken te doen met het aboratorium, en zich niet via de saneerder aat vertegenwoordigen. Misverstanden met verreikende gevogen Omdat de individuee verantwoordeijkheden in de asbestketen in de praktijk niet atijd voor iedere betrokkene even heder bijken te zijn, komt het voor dat het aboratorium as eindschake verantwoordeijk wordt gehouden voor zaken waarop een andere betrokken partij moet worden aangesproken. Bijvoorbeed as het misgaat met de tijdspanning, of wanneer er met een keefmonsteronderzoek op een ater tijdstip asnog asbest op de ocatie wordt aangetroffen (denk aan het voorbeed waarmee dit hoofdstuk opende). In eerste instantie wordt de saneerder aangesproken. Soms beroept deze zich op het eindcontroedocument van het aboratorium en wordt het aboratorium verantwoordeijk gehouden. Maar de rapportage van het aboratorium is geen opeveringsdocument. Het zegt enke iets over de status van de beoordeede ruimte, zoas die is aangeboden ten tijde van de eindcontroe. Mocht er bijvoorbeed bij het afbreken van een containment nog restanten vrij komen, dan kan hierdoor een nieuwe asbest-onveiige situatie Een goedkeur! En nu? 63 Geeft het aboratorium een goedkeur af, dan moet de opdrachtgever het hee saneringswerk binnen twee weken afmeden bij de gemeente of omgevingsdienst. Buiten wordt er met andere ogen gekeken De visuee controe van een buitensanering is geijk aan de controe van een containment, maar toch nét even anders! Drie verschien: De eindcontroe wordt voedig uitgevoerd in het afgezette saneringsgebied. Dit gebied wordt beschreven in de rapportage. Het gebied is afgezet tot minimaa vijf meter afstand van het bouwwerk of het object waar asbest is verwijderd. De topaag van de bodem wordt geïnspecteerd tot op vijf meter afstand van de gesaneerde toepassing of het afgezette gebied. De inspectieomstandigheden vodoen aan de NEN 2990-eisen. Bij regen, zware sneeuw of vorst is een visuee inspectie onmogeijk en worden de werkzaamheden noodgedwongen uitgested. Worden er asbestresten aangetroffen over een groter gebied dan de directe omgeving van de saneringsocatie, dan wordt een aanvuend onderzoek aanbevoen. Bij een goedkeur overhandigt de aborant een anaysecertificaat en het originee anayserapport aan de opdrachtgever. In de eindcontroerapportage conform de NEN 2990 staat minimaa: een omschrijving van het gebied en de ocatie; de adresgegevens; datum en tijd van de eindcontroe; de duur van het onderzoek; de identificatiecode van een genomen monster; de ocatie van de monsterneming; een omschrijving van het materiaa of de toepassing; de concusie op basis van de anayseresutaten; eventuee bijzonderheden. De opdrachtgever voegt het gehee bij de totae rapportage van de asbestsanering. De opdrachtgever moet vervogens het hee saneringswerk binnen twee weken na afronding afmeden bij de vergunningverener, en daarbij ook de eindcontroedocumenten overhandigen

93 EINDCONTROLE ontstaan, die niet kon worden opgemerkt tijdens de eindcontroe. Denk bijvoorbeed aan achterbijvende hechtgebonden toepassingen, die worden beschadigd bij het afbreken van de constructie van de containmentwanden. Wanneer er na de sanering en de eindcontroe in de omgeving van het saneringsgebied een brokje asbesthoudend materiaa wordt aangetroffen na een NEN 2990-onderzoek, wordt het aboratorium daar uiteraard op aangesproken door de toezichthouder. In sommige gevaen betreft dit een terechte confrontatie, maar het kan ook gaan om onterechte verdenkingen van vasheid in geschrifte (omdat in het eindcontroedocument is aangegeven dat er geen asbestverdachte restanten zijn aangetroffen). Vasheid in geschrifte is een strafbaar feit waar twaaf jaar gevangenisstraf op staat of een forse gedboete (art. 225 WvSr., id 1). In de basis is de saneerder verantwoordeijk. Een goed opgeeide inspecteur of handhaver za bij misstanden eerst de eindcontroedocumenten onderzoeken, en aan de hand daarvan duideijkheid proberen te scheppen. Actuee kennis van de asbestketen en ieders taken en verantwoordeijkheden daarin, is vanzefsprekend onontbeerijk om tot een afgewogen oordee te kunnen komen en verkeint de kans dat een verkeerde partij as eventuee schudige wordt aangewezen. ASBESTIDENTIFICATIE DOOR MIDDEL VAN EEN FASECONTRASTMICROSCOOP. Situaties zoas beschreven aan het begin van dit hoofdstuk zijn te voorkomen. Dat bijkt ook uit dit hoofdstuk. Wanneer duideijk is wie wat in de keten doet, zijn misverstanden te voorkomen. Omdat goede eindcontroes in het beang zijn van áe partijen in de asbestketen, zijn onder aanvoering van branchevereniging Feneab afspraken gemaakt om de gaten van de NEN 2990 in de praktijk te dichten. Een groeiend aanta aboratoria heeft die afspraken inmiddes in de eigen werkwijze verwerkt, maar voor branchebrede invoering is aanpassing van de NEN 2990 noodzakeijk. De richtijnen voor eindcontroeonderzoek na asbestverwijdering waren nameijk hard toe aan revisie. In dit icht bezien, is de verbetering en aanpassing van de NEN 2990 in 2012 een duideijke stap in de goede richting geweest. Op dit moment worden opnieuw aanpassingen gedaan aan de NEN De nieuwe norm wordt naar verwachting in 2018 gepubiceerd. 183

94 INTERVIEW DE VISIE VAN ASCERT Bereid zijn goed naar ekaar te uisteren Ascert is sinds eind 2010 de rechtsopvoger van SCA (Stichting Certificatie Asbest) en door het Ministerie van Sociae Zaken en Werk- geegenheid (SZW) beast met het opsteen en beheren van de cer- tificatieschema s voor bedrijven en personen. Kees van Dongen, voorzitter Ascert: Het Ministerie van SZW hanteert in werkveden waar de risico s hoog zijn, waaronder asbest, een verpichte certifi- catieregeing. Om te borgen dat de risico s voor mens en miieu goed zijn afgedekt. Kunt u de ro toeichten die Ascert speet in de asbestketen? As beheerstichting is Ascert proactief te werk gegaan en heeft ae stakehoders in de asbestketen opdrachtgevers, aannemers, brancheorganisaties van transport, bouw, woningbouw en industrie, certificerende insteingen en toezichthouders van SZW Beeid, de Inspectie SZW, ILT en IenM rond de tafe genodigd. Om, verenigd in een Coege van Deskundigen en Raad van Toezicht, de beangen van ae betrokkenen te behartigen. Ascert wi vanuit de diaoog, gebaseerd op harde feiten, certificatieschema s ontwikkeen om aan de minister voor te eggen. Vanuit haar mandaat van het Ministerie van SZW wi Ascert zo een ketenbreed draagvak creëren voor nieuwe wet- en regegeving voor het risicovoe werkved van asbest. Wet- en regegeving op het gebied van asbestsoop zijn en worden opnieuw aangepast. Wat is daarbij de ro van Ascert en om weke redenen? Naar aaneiding van het rapport dat de Gezondheidsraad in 2010 heeft uitgebracht, zijn de grenswaarden voor asbestvezes aangescherpt in het nieuwe Arbeidsomstandig hedenbesuit. Die zijn van invoed op de certificatieschema s. As het Bouwbesuit 2012 en de Omgevingswet van IenM die voor 2019 op stape staat daarop aansuiten, heeft het werkved voortaan een vast kader om naar te werken. Wat vragen die aanpassingen van de asbestketen? Verdere professionaisering, want asbest is en bijft een compex werkved. Het vraagt weer een extra stap van de markt, maar ook van de toezichthouders. De markt is daartoe zeker bereid, want het effect van de aanscherping van de grenswaarden is a dees zichtbaar. Laboratoria zetten aeen waar nodig qua risico s SEM-technoogie in, inventariseerders en saneerders zoeken naar innovatieve hupmiddeen en technieken om vezereductie tijdens saneringen te bewerksteigen. Ascert wi een positieve, proactieve inbreng hebben, in goede samenspraak met ae stakehoders. Om certificatieschema s te kunnen ontwikkeen die echt toegespitst zijn op waar het in essentie om draait: risico s voor de sameneving beperken. Wek nieuwe uitdagingen ziet Ascert voor zichzef in het verschiet iggen? Feiteijk moet je tekens even omkijken, om te zien dat je stappen zet. Er is vee gebeurd sinds de oprichting van Ascert. Denk aan de bewustwording rond asbest risico s, de ontwikkeing van SMA-rt in samenwerking met TNO, de aanscherping van de grenswaarden. Asbest heeft een secht imago vanwege de grote risico s voor mens en miieu. Daarom bijft Ascert de verdere professionaisering van de asbestketen stimueren en daagt haar uit tot innovatie en voora goed naar ekaar uisteren en samenwerken

95 Onder deloep Onder deloep ASBEST IN DE INSTALLATIEBRANCHE In meer dan 70 procent van ae gebouwen en instaaties die vóór 1994 gebouwd zijn, zit asbest. Voora in de bouw en de industrie is asbest verwerkt, omdat het hittebestendig, isoerend en niet-geeidend is. Het zit mogeijk in daken, voeren, pafonds, instaaties, eidingen, muren en isoatiemateriaa. Tips 1 Is een gebouw of instaatie vóór 1994 gebouwd? Vraag eerst om een asbestinventari satie rapport. 2 Maak asbest bespreekbaar en eg afspraken per (onderhouds)project vast in het contract. 3 Wet- en regegeving verandert, nieuwe saneringstechnieken dienen zich aan. Houd asbestkennis up-to-date met (herhaings)trainingen. 4 Asbest gevonden? Zorg voor hedere communicatie richting opdrachtgever. 5 Ga voor een gestroomijnde aanpak in gesprek met de opdrachtgever en andere ketenpartners. De bouw- en instaatiebranche is van ae sectoren in het vereden het meest bootgested aan asbest. Zo bijkt uit de bootsteingsmonitor ( ) van het Instituut Asbestsachtoffers (IAS). Ook nu nog kunnen monteurs en instaateurs tijdens hun werk bootstaan aan asbest as zij zonder de benodigde kennis werken aan oudere gebouwen en instaaties. Zeker tijdens de renovatie en herbestemming van de bestaande gebouwde omgeving kunnen ze op asbest stuiten. Dat hoeft geen probeem te zijn: met de juiste kennis en een gedegen aanpak is asbest goed beheersbaar en is de veiigheid van monteurs te borgen. Veraging grenswaarden In 2010 pubiceerde de Gezondheidsraad een rapport dat uitwijst dat het inademen van asbestvezes schadeijker is dan tot dan toe werd gedacht. Dat heeft een stroom van ontwikkeingen in Nederand in gang gezet. Eén daarvan is de veraging van de grenswaarden voor chrysotie en amfiboo asbest (zie pag. 156). De veraging van de grenswaarden heeft gevogen voor de hee asbestketen, waaronder de instaatiebranche. Asbest toepassingen die eerst in risicokasse 1 vieen, kunnen nu in risicokasse 2 worden ingedeed. Dat is vaak het geva bij asbesthoudende pakkingen en fenzen van instaaties. Waar de instaateur deze eerst zef mocht verwijderen, kan het zijn dat hij nu een gecertificeerde asbestsaneerder moet inschakeen. Verscherpt toezicht In de pubicatie Aanpak van Asbest erkent de Inspectie SZW dat de instaatiebranche een reëe risicosector is. Conform de aangescherpte wetgeving controeert de Inspectie SZW de afgeopen én komende jaren extra streng op het naeven van de asbestwetgeving. Daarbij richt zij zich voornameijk op risicosectoren, zoas de maritieme sector en de instaatiebranche. Ketensamenwerking Een effectieve aanpak van het asbestvraagstuk vraagt om actieve samenwerking in de keten. Niet aeen met inspectiebureaus, saneerder en aboratoria, maar voora ook tussen opdrachtgever en aannemer. Neem bijvoorbeed de industrie, een beangrijke opdrachtgever voor de instaatiebranche. De industrie verwacht dat instaateurs beschikken over de benodigde asbestkennis, maar dat is niet atijd het geva. Anderzijds vindt de instaatiebranche dat industriëe organisaties vanwege de ongewenste vertraging vaak niet openstaan voor het feit dat er asbest is gevonden. Tijd om met ekaar in gesprek te gaan! UIT DE PRAKTIJK De monteurs moet je steeds bijven opeiden. Zij zijn onze ogen en oren in het ved, adus Chris Jakobs, Safety & Heath Manager bij Schinder Liften Nederand. Onze organisatie doet per definitie a vee aan veiigheid. Asbest is daar onderdee van. Niet aeen vanuit een verpichting: je moet as organisatie goed voor je werknemers zorgen

96 AL HET AFVALWATER WORDT GEFILTERD VOORDAT HET GELOOSD WORDT OP DE RIOLERING.

97 HOOFDSTUK 7 ASBEST: EINDELIJK WEG ERMEE! Transport en stort Een chauffeur van een asbestverwijderingsbedrijf moet een container met zestig kio asbesthoudend materiaa vanaf de eigen tussenopsag naar de stortpaats transporteren. Om de vracht vogens de reges te kunnen vervoeren en storten, heeft hij een afvastroomnummer van de stort nodig. De chauffeur wi zijn eidinggevende ernaar vragen, maar komt onderweg een coega tegen die hem vertet dat hij heemaa geen afvastroomnummer nodig heeft: het zou onbegonnen werk zijn om voor eke vracht zo n nummer aan te vragen. In de praktijk bestaat vee onduideijkheid over het a dan niet verpicht aanvragen van afvastroomnummers. Het zit zo: een saneerder heeft geen afvastroomnummer nodig as hij door hem zef verwijderd asbesthoudend materiaa van een saneringsocatie transporteert naar zijn eigen werf of bedrijfsterrein voor tussenopsag. We moet de saneerder een vergunning hebben voor opsag van asbest afkomstig van eigen werken. Een afvastroomnummer is verpicht zodra de saneerder een container vo asbesthoudend materiaa dat vaak afkomstig is van meerdere saneringsocaties naar een inzameaar of stort transporteert. Vogens de reges is er ook een begeeidingsbijet nodig, waarop precies staat omschreven wat er aan asbesthoudend materiaa vervoerd wordt en van weke ocaties dat afkomstig is. DE EERSTE LAAG FOLIE RONDOM HET AFVAL WORDT SCHOONGESPOELD VOOR DE TWEEDE LAAG EROVERHEEN GAAT. Ook a zegt zijn coega van niet, de chauffeur van het asbestbedrijf neemt iever het zekere voor het onzekere en vraagt op kantoor toch maar naar het afvastroomnummer. Dat is inderdaad aangevraagd en vereend voor zijn vracht. Verder krijgt hij een begeeidingsbijet mee. Bij de stortpaats wordt de chauffeur verwezen naar de ocatie waar hij zijn vracht mag ossen. Eenmaa uitgestapt moet hij over niet-ingepakte, kapotte gofpaten open om de container met asbesthoudend materiaa os te kunnen maken. De man twijfet omdat de gofpaten eruitzien asof ze van asbest zijn. Hij besuit toch maar eerst terug te 191

98 TRANSPORT EN STORT rijden naar de weegbrug om te informeren of het inderdaad asbesthoudende gofpaten zijn die daar onverpakt in het stortvak iggen. Van de stortmedewerkers weet niemand waar de gofpaten van gemaakt zijn. Uiteindeijk besuit de chauffeur zijn vracht toch maar in het aangewezen depot te storten, zij het dat hij uiterst voorzichtig en met ingehouden adem over de gofpaten oopt om de container sne os te maken. As de chauffeur bij een vogende storting nog eens navraag doet over de kapotte gofpaten, krijgt hij tot zijn grote opuchting te horen dat ze van niet-asbesthoudend materiaa gemaakt waren. Dat er niet-verpakte kapotte gofpaten in het vak agen, komt omdat de stort voorschrijft dat ook op asbest ijkend afva in het asbestdepot moet worden gestort. Vaak kunnen stortpaatsmedewerkers nameijk niet zien of het asbesthoudend of niet-asbesthoudend materiaa is, en wordt er om die reden geen risico genomen. Deze mix heeft tot gevog dat niemand van de stortpaats precies kan aangeven of iets asbesthoudend is of niet en dat kan, zoas in het geva van de chauffeur, tot angstige situaties eiden. Met name de inzameing van particuier asbestafva kan op vee gemeentewerven veiiger. Om gevaarijke situaties te voorkomen is de opeiding voor Deskundig Acceptant Asbest (DAA) ontwikked. DAA-gecertificeerde medewerkers worden ingezet bij miieustraten, afvapunten, afvasorteerbedrijven, stortpaatsen en puinbrekers. Aeen een DAA er kan vodoen aan de eisen zoas gested in de SC 580 en is in staat asbestverdacht materiaa direct te herkennen en er op de juiste wijze mee om te gaan zoas staat aangegeven in de Arbeidsomstandighedenwet. Eind goed, a goed? De aatste fase in de asbestketen breekt aan: het verpakken, de afvoer en het vervoer van a het asbesthoudende materiaa dat bij de sanering is gesoopt en vrijgekomen. Na ae voorgaande, compexe onderdeen van het asbestverwijderingstraject tot en met de eindcontroe, is het op zich ogisch te denken dat de afvoer en het transport van ae asbesthoudende materiaen nu we een eitje za zijn. En dat kopt misschien ook we een beetje in vergeijking met a het voorgaande, maar dan aeen as de betrokken partijen óók in deze aatste fase van de asbestketen goed op de hoogte zijn van ekaars taken en verantwoordeijkheden. Is dit het geva, dan kan het voedige hoofdstuk van één compeet asbestsaneringstraject veiig en daarmee ook succesvo worden afgesoten. Afva in ae soorten en maten Na de asbestverwijdering moet de saneerder a het asbesthoudende afva zo sne mogeijk afvoeren vogens de reges van het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. Hij maakt hierbij gebruik van uchtdicht afgesoten verpakkingen. Deze moeten worden voorzien van de juiste identificatiecodes en van een asbestgevarensticker (A-abe Productenbesuit Asbest pus een ADR-transportsticker kasse 9), zodat duideijk is dat het om asbesthoudend afva gaat. In de praktijk gebruiken saneerders doorgaans een dubbee pastic verpakking of een zogeheten big bag met dubbee inay. De term asbesthoudend afva saat overigens niet uitsuitend op asbesthoudend of verontreinigd soopafva. Ook fitereementen, stofzuigerzakken, verontreinigde wegwerpkeding, verontreinigde en niet te reinigen hupmiddeen zoas foie en gereedschappen, het bouwmateriaa van het containment en het met asbest verontreinigd douchewater uit de decontaminatie-unit vaen onder de noemer asbestverontreinigd. A deze verschiende soorten afva moeten na de sanering vogens de reges worden afgevoerd. De saneerder gaat bij het afvoeren zo zorgvudig mogeijk te werk. Hij moet voorkomen dat er per ongeuk resten asbest op de gesaneerde ocatie achterbijven, omdat daar inmiddes a een goedkeur door het aboratorium voor is afgegeven. Om dit risico uit te suiten vindt na de afvoer van het asbestafva vaak nog een controe paats door handhavende instanties. De precieze richtijnen voor het coderen van asbesthoudend materiaa staan vermed in de Europese afvastoffenijst (Eura). Daarin staat ook wat het onderscheid is tussen 64 Ook fitereementen, stofzuigerzakken, verontreinigde wegwerpkeding, niet te reinigen hupmiddeen (zoas foie en gereedschappen), het bouwmateriaa van het containment en het met asbest verontreinigde douchewater uit de decontaminatie-unit vaen onder de noemeri asbestveront reinigd

99 TRANSPORT EN STORT Wie doet mee en is waarvoor verantwoordeijk? Bij het verpakken, de afvoer, het transport en het storten van het asbest zijn diverse partijen betrokken. Een kein overzicht van wie wat doet en waar de (eind)- verantwoordeijkheden iggen: Het asbestverwijderingsbedrijf is verpicht ervoor te zorgen dat ae asbesthoudende materiaen op de juiste wijze worden verpakt, afgevoerd en gestort; is verpicht de opdrachtgever de eindcontroedocumenten te overhandigen, incusief stortbewijs, stortbonnen en transportdocumenten. De opdrachtgever is eindverantwoordeijk; vraagt de saneerder om het stortbewijs, de stortbonnen, transportdocumenten en de eindcontroerapportage; medt binnen twee weken na afronding van de werkzaamheden het werk af bij de gemeente/omgevingsdienst. Het vervoersbedrijf checkt vooraf of de opdrachtgever of saneerder hem ae benodigde documenten voor het transport heeft verstrekt voordat hij de vracht vervoert; kan desgevraagd tijdens het transport een gewaarmerkte kopie aten zien van het VIHB-inschrijvingscertificaat van erkende andeijk vervoerders, inzameaars, handeaars en bemiddeaars. De afvainzameaar (of tussenopsag) verstrekt de opdrachtgever of saneerder een afvastroomnummer; accepteert een vracht asbesthoudend afva uitsuitend as deze voorzien is van een voedig ingevud begeeidingsbijet; verstrekt de saneerder of opdrachtgever een omschrijving om weke afvastof het precies gaat. Inzameen: wat mag we, wat niet? Transporteurs kunnen gebruikmaken van twee soorten regeingen: de routeinzameing en de inzameaarsregeing. Bij de inzameaarsregeing geeft het bedrijf dat het afva ontvangt een afvastroomnummer af aan de inzameaar. De inzameaar mag dan bij verschiende bedrijven hetzefde soort afva ophaen. Hiervoor hoeft de inzameaar maar één afvastroomnummer te gebruiken. Inzameing van asbest mag uitsuitend vogens de voorschriften van de inzameaarsregeing; route-inzameing waarbij asbestafva van verschiende saneringen wordt samengevoegd, is verboden bij asbest. De inzameaar begaat een overtreding as hij tijdens het transport toch asbestafva afkomstig uit diverse bronnen samenvoegt. gevaarijke en ongevaarijke afvastoffen. De Eura bevat codes en omschrijvingen van ongeveer achthonderd afvastoffen. Een sterretje achter een afvastof wi zeggen dat die gevaarijk is, zoas asbest. De hoeveeheid verwijderd asbest moet door de asbestsaneerder tijdens het hee verwijderingstraject nauwkeurig zijn bijgehouden. Anders is nameijk niet te controeren of het aanta kio s dat wordt afgevoerd, overeenkomt met wat in het werkpan staat. Afva dat meer dan vijftig kio weegt, mag aeen worden vervoerd as de transporteur een begeeidingsbrief meekrijgt met daarin informatie over de risicokasse. Verpakt afva dat te groot is om voor de eindcontroe uit het containment te haen, wordt dubbe verpakt in het containment. Dit wordt vermed in het ogboek en ook meegedeed aan de aborant die de eindcontroe komt doen. Het afva moet zodanig in het containment worden neergezet dat het tijdens de eindcontroe kan worden verpaatst. Vervogens moet de saneerder ervoor zorgen dat het asbest asnog op een manier wordt verwijderd waarbij er geen restdeen achterbijven, tenzij het werkpan een andere opossing of aanpak voorschrijft. Het verwijderen, verpakken en identificeren van het asbestmateriaa en het vervoer ervan naar een verzamepunt op de projectocatie vindt vogens de voorschriften van het werkpan paats. 65 De precieze richtijnen voor het coderen van asbesthoudend materiaa staan vermed in de Europese afvastoffenijst (Eura). Die bevat codes en omschrijvingen van ongeveer achthonderd afvastoffen. Een sterretje achter een afvastof wi zeggen dat die gevaarijk is

100 TRANSPORT EN STORT Afvoer vogens de etter van de wet VEILIG DUBBEL VERPAKT EN GEËTIKETTEERD AFVAL, KLAAR VOOR TRANSPORT NAAR DE STORTPLAATS. As het transport en het storten van het afva wordt uitbesteed aan een asbestverwijderingsbedrijf, dan wordt dit eindverantwoordeijk voor de zorgvudige afvoer van het asbesthoudende afva. Hetzefde gedt wanneer het werk wordt gegund aan een erkende transporteur. De opdrachtgever is verantwoordeijk voor een correct en zorgvudig uitbestedingsproces. Vogens de reges van het Asbestverwijderingsbesuit en het Arbobesuit moet asbesthoudend afva binnen twee weken na de beëindiging van het saneringstraject gescheiden van a het andere afva worden afgevoerd. Het asbest mag vogens het Bouwbesuit 2012 uitsuitend worden aangeboden aan een erkende verwerker of stortpaats. Vogens de Wet miieubeheer (Wm) mag de opdrachtgever aeen een transporteur of asbestsaneringsbedrijf met VIHB-certificaat (bevoegde vervoerders, inzameaars, handeaars en bemiddeaars) opdracht geven om asbesthoudend materiaa te vervoeren. Het materiaa moet naar een stortpaats of tussenopsag die vogens de Wet miieubeheer as geregistreerd inzameaar te boek staat. Voor de opsag van asbest is átijd een Wm-vergunning vereist. Transport van asbestafva moet vogens de Wet miieubeheer atijd zijn voorzien van een begeeidingsbrief van degene die de opdracht tot het transport heeft gegeven. Dat kan zowe de opdrachtgever zijn as de saneerder. Een particuier die zijn eigen asbesthoudend afva afvoert, hoeft niet over een begeeidingsbrief te beschikken. 197

101 66 Aeen vervoersbedrijven die op de officiëe VIHB-ijst staan van vervoerders, inzameaars, handeaars en bemiddeaars van afvastoffen, mogen vogens artike van de Wet miieubeheer (Wm) asbestafva vervoeren. Bij meer dan 50 m 3 opsag van asbest op paatsen waar ook andere afvastoffen worden opgesagen, fungeert de provincie as het bevoegde gezag. Controeren, controeren, controeren! Inzameing en opsag van asbestafva mag aeen met een vergunning op grond van de Wet miieubeheer (Wm). Om überhaupt het afva erheen te mogen brengen moet de opdrachtgever of saneerder een afvastroomnummer aanvragen bij de stortpaats of tussenopsag. De transporteur moet een voedig ingevud begeeidingsbijet meekrijgen voor de afvainzameaar. De ontvanger van het asbestafva verstrekt op zijn beurt een stortbewijs voor de saneerder of opdrachtgever. Daarop is te ezen om wat voor afva het gaat en in weke hoeveeheden er is gestort. Het spreekt voor zich dat het asbestafva niet aan een wiekeurig transportbedrijf mag worden aangeboden. Aeen vervoersbedrijven die op de officiëe VIHB-ijst staan van vervoerders, inzameaars, handeaars en bemiddeaars van afvastoffen, mogen vogens artike van de Wet miieubeheer het gevaarijke asbestafva vervoeren. De VIHB-ijst is een andeijke ijst die door de Stichting Nationae en Internationae Wegvervoer Organisatie (NIWO) wordt bijgehouden. Het (internationaa) Regement vervoer over and van gevaarijke stoffen (ADR/VGL) schrijft voor hoe asbesthoudend materiaa verpakt en vervoerd moet worden. Dit om te voorkomen dat er asbestvezes ontsnappen tijdens het transport en het aden en ossen. Tijdens het transport moet de vervoerder een gewaarmerkte kopie van het inschrijvingscertificaat van de VIHB-ijst bij zich hebben. Deze eis gedt overigens niet wanneer de afvastoffen door de saneerder worden vervoerd met een eigen voertuig. Asbestsaneerders met een eigen transportafdeing zijn vrijgested van de Wet vervoer gevaarijke stoffen (wat niet hetzefde is as het eerder genoemde regement) as het gaat om het transport van hechtgebonden asbest verpakt vogens de richtijnen van het Asbestverwijderingsbesuit In sommige gevaen za een asbestsaneerder het gevaarijke afva afvoeren naar zijn eigen bedrijf voor tussenopsag. Dat mag aeen as hij een Wm-vergunning voor die ocatie heeft. De saneerder moet een projectregister bijhouden van tussenopsag wanneer hij asbest van verschiende soop- of saneringsocaties samenvoegt in één containerbag. Van eke ading moet zijn geregistreerd van weke projecten het asbest afkomstig is. De stortbon (doorsag van de begeeidingsbrief) en een door de stortpaats afgetekend projectregister moeten ten minste vijf jaar in het archief van de saneerder worden bewaard. De opdrachtgever krijgt van beide een kopie. Inzameen mag: onder voorwaarden TRANSPORT EN STORT Stort voortaan vereden tijd? Asbest Denaturering BV, een bedrijf dat dee uitmaakt van Twee R Recycing Groep uit Hengeo, maakt dat asbeststort in de toekomst weicht niet meer bestaat. Een speciae instaatie kan asbestcement door verhitting omzetten in een onschudig product dat geen kankerverwekkende eigenschappen meer heeft. Het restproduct is uitstekend te hergebruiken as cement voor puingranuaat en as vustof voor de cement- of asfatindustrie. Het asbest wordt verhit tot 1000 graden Cesius, waardoor ae soorten asbest te recycen zijn. Een mooi staatje van innovatie binnen de asbestketen! Het komt in de praktijk regematig voor dat een vervoerder asbest van meerdere projecten inzamet en transporteert in een verzamecontainer vogens de regeing voor route-inzameing. Deze regeing is ook voor de afvoer van gevaarijke stoffen toegestaan. In ogistiek opzicht en ook kostentechnisch is dit voor de vervoerder natuurijk aantrekkeijk, omdat hij in één keer een voe container bij de stortpaats of de tussenopsag kan aaneveren. Bovendien veroorzaakt één keer rijden minder miieubeasting. Maar in feite is het niet toegestaan om voor asbestafva gebruik te maken van deze route-inzameing. Het mag uitsuitend wanneer voor eke partij een apart afvastroomnummer is afgegeven

102 67 In de Wm-vergunning van afvainzameaars staan ae kwaiteitseisen en voorschriften waaraan deze bedrijven zich bij de afhandeing van asbestvrachten moeten houden. Over (ouderwetse) voorschriften vat te twisten! Zodra een vracht asbesthoudend materiaa is gestort, medt de afvainzameaar of de tussenopsag dit bij het Landeijk Medpunt Afvastoffen (LMA). Aan de hand van het afvastroomnummer weet het LMA precies weke vracht is afgeeverd. In de Wm-vergunning van afvainzameaars staan ae kwaiteitseisen en voorschriften waaraan deze bedrijven zich bij de afhandeing van asbestvrachten moeten houden. Heaas zijn die reges niet atijd eenduidig. Dit kan voor onduideijkheid en probemen zorgen, onder meer omdat toezichthouders en handhavers andere voorwaarden en sancties hanteren. Voor bedrijven die puin breken gedt de asbestzorgvudigheidsmodue van het normdocument BRL 2506 (BSA-granuaten in wegenbouw). Die modue bepaat dat een puinbrekersbedrijf geen asbest mag accepteren as het niet zef gecertificeerd is om asbest uit afva te verwijderen. De vracht moet eerst door een gecertificeerd saneringsbedrijf van ae asbest worden ontdaan of asnog naar een stortpaats met Wm-vergunning worden afgevoerd, waar het afva vervogens onder een ander afvastroomnummer wordt geregistreerd. Andere betrokken partijen zoas sorteerbedrijven, miieustraten van gemeenten, afvaverbrandingsinstaaties en stortpaatsen beschikken meesta over werkinstructies om met een vracht asbestafva om te gaan, maar een eenduidig kwaiteitssysteem ontbreekt. Er wordt momentee hard gewerkt aan uniformering van de acceptatievoorwaarden. Particuieren uitgezonderd Uit het Asbestverwijderingsbesuit: particuieren mogen, na een meding aan de gemeente/omgevingsdienst, tot 35 m 2 asbesthoudende voerteges, niet-geijmde voerbedekking en tot 35 m 2 geschroefde hechtgebonden asbesthoudende paten zef afvoeren naar een gemeenteijke stort. Zij hoeven geen begeeidingsbrief bij zich te hebben, a moet de verpakking vogens de wetteijke reges we dubbe verpakt zijn. Overigens zijn er stortpaatsen die asbestafva weigeren wanneer een particuier geen medingsformuier (mededeing onder voorschrift) kan overeggen. VEILIG DUBBEL VERPAKTE HANDGEREEDSCHAPPEN VAN DE SANEERDER, KLAAR VOOR EEN VOLGEND GEBRUIK. 200

103 68 Vee werknemers van bedrijven of ocaties waar asbesthoudende vracht wordt aangeboden, beschikken over onvodoende kennis over asbest. Hierdoor worden ze gereged nietsvermoedend (en onnodig!) bootgested aan gezondheidsrisico s. Daarom is het zaak dat ze de DAAopeiding vogen, zodat ze asbest sne kunnen herkennen en weten hoe ze ermee moeten omgaan. Dat dit hard nodig is, bijkt uit de praktijk: vee werknemers van bedrijven of ocaties waar asbesthoudende vracht wordt aangeboden, beschikken over onvodoende kennis van asbest en worden nietsvermoedend (en onnodig!) bootgested aan gezondheidsrisico s. Ongesorteerd bouw- en soopafva of asbesthoudend materiaa wordt geaccepteerd terwij de vracht eigenijk afgekeurd moet worden. Mede door de komst van de opeiding tot Deskundig Asbest Acceptant (DAA) is het kennisniveau in de afgeopen jaren sterk verbeterd. Maar het bijft een aandachtspunt. Asbesthoudend afva op een stort moet goed verpakt bijven tot op het moment dat het compeet wordt afgedekt met zand of grond. Ofwe: de verpakking mag voor, tijdens en na het storten niet beschadigd raken en er mag geen stof vrijkomen. We zijn het er aemaa over eens De keten is dooropen. Door gedetaieerd uit de doeken te doen hoe het asbestverwijderingstraject van A tot Z veroopt, wien we met dit boek een positieve bijdrage everen aan de kennisuitwisseing en het onderinge begrip tussen ae betrokken partijen die in Nederand met asbest van doen hebben. Over één ding zijn we het ten sotte aemaa eens: asbest moet zovee mogeijk uit onze sameneving worden verwijderd, maar dan we op een manier die zonder risico is voor mens en miieu. En dat kan aeen door met hernieuwde kracht samen de schouders eronder te zetten! Nederand is a een eind op de goede weg, maar zo ang er op de wered nog steeds asbest wordt gedoven en verwerkt, zijn we er nog ang niet. Daarom za de internationae gemeenschap er met kem bij anden as China, Braziië, Rusand en India op moeten aandringen om daarmee te stoppen, wi asbest niet ook een groot probeem voor toekomstige generaties opeveren. TRANSPORT EN STORT De aatste punten en komma s Nadat ae asbesthoudende materiaen op correcte wijze zijn afgevoerd, moet de opdrachtgever de sanering binnen veertien dagen afmeden bij de toezichthouder. Bij die geegenheid moeten ook de benodigde afmedingsdocumenten worden ingeeverd. Het gaat dan om: de afmeding van het soopwerk, de begeeidingsbrieven en stortbonnen die de stortpaats bij de aanvoer van het asbestafva heeft afgegeven en een afschrift van de eindcontroe. Aan de hand van de afmedingsdocumenten controeert de toezichthouder of ae asbest is verwijderd

104 INTERVIEW DE VISIE VAN OMGEVINGSDIENST IJMOND Samen vee sterker In het kader van de Wet gemeenschappeijke regeingen is Omge- vingsdienst (OD) IJmond opgericht. Sinds 1 februari 2015 is deze rechtsopvoger van Miieudienst IJmond onder meer verant- woordeijk voor de regionae uitvoering van het basistaken- pakket van de Wet miieubeheer (Wm) voor negentien gemeenten en voor de provincie Noord-Hoand. Onder het basistakenpakket vat onder andere de ketenhandhaving op het gebied van asbest, bodem en afva. Het takenpakket is anno 2015 uitgebreid met taken op het gebied van bouw- en woningtoezicht, handhaving op het gebied van brandweer en dranken en horeca. As een van de 29 omgevingsdiensten anticipeert OD IJmond op de Omgevingswet van het Ministerie van Infra-structuur en Miieu (IenM), die naar verwachting in 2019 van kracht wordt. Herbert Dekkers, afdeingshoofd Omgevingsrecht bij OD IJmond: De dienst heeft ae kennis in huis voor dit veevoud van aandachtsveden en heeft goed opgeeide medewerkers in dienst. Het ged vanuit het Rijk wordt minder, het takenpakket van gemeenten breder. Bij asbest is sprake van ingewikkede processen en een compex takenved. Het vergt vee kennis en ervaring om daar op de juiste manier toezicht op te houden. Nico Husman, coördinator Ketentoezicht: Daarom heeft OD IJmond voor het ketentoezicht op asbest negen SC 570-gecertificeerde asbesttoezichthouders in dienst. Waaronder hijzef. Hoe handhaaft OD IJmond een veiige en suitende asbestketen? Dekkers en Husman dooropen samen het dossier: OD IJmond heeft van eke gemeente het mandaat gekregen voor asbest en de andere taken uit het basistakenpakket. Soopmedingen worden binnen de vereiste termijn gecontroeerd op compeetheid: Is er een asbestinventarisatie gedaan en is er, waar nodig, een risicobeoordeing gemaakt? Er vinden steekproefsgewijs in situ-inspecties van saneringen paats. Ook transport, opsag en stort van de asbestafvastroom worden nauwettend gecontroeerd. Tot en met de stortpaatsen. In de asbestwetgeving is aardig wat veranderd of gaat het een en ander veranderen. Denk aan het veragen van de grenswaarden, de diaoog met de industrie over inventarisatie- en saneringscondities. Zijn a die aanpassingen nuttig en nodig? Husman: Ook de industrie moet zich aan de etter van de wet houden. Maar er zijn situaties waarin je soms moet afwijken en in goed overeg met ae betrokkenen in de asbestketen de best mogeijke opossing kiest. In zo n geva nemen we atijd contact op met de Inspectie SZW, want bij een sanering heb je niet aeen met miieuaspecten, maar ook met arbeidsomstandigheden te maken. Zijn er uniforme protocoen voor ae toezichthouders om dit op eenduidige wijze te doen? Zijn er qua werkwijze en kennisniveau verschien tussen de diverse handhavende instanties? Dekkers: Die uniforme protocoen zijn er en de handhavende instanties moeten die uiteraard vogen. Maar ang niet eke situatie past in de reguiere aanviegroute van de protocoen. Ook qua werkwijze en kennisniveau everen niet ae instanties dezefde prestaties. OD IJmond heeft het mandaat van ae negentien gemeenten in de IJmond- en Waterandregio gekregen. Dat is uitzonderijk, want nog ang niet ae Nederandse gemeenten hebben dit dee van het basistakenpakket uitbesteed aan een omgevingsdienst. OD IJmond staat 24/7 kaar en heeft de juiste mensen en kennis in huis om efficiënt en doetreffend te werk te gaan, bijvoorbeed bij een grote asbestcaamiteit. De vraag is of een keine gemeente daar even effectief op kan inspeen. Een omgevingsdienst met een goed mandaat kan ervoor zorgen dat er minder asbestcaamiteiten uit de hand open, onrust veroorzaken onder de bevoking of een poitiek issue worden. As omgevingsdienst hebben wij veevudig overeg met ae partijen in de asbestketen en met de Inspectie SZW. Daardoor kunnen wij met ekaar verstandig te werk gaan om risico s voor mens en miieu zovee mogeijk te beperken. De wetgeving aat vaak weinig speeruimte, terwij eke situatie anders is. Maar in goed overeg met ae betrokkenen zijn atijd de best mogeijke opossingen te vinden. Veraging van de grenswaarden door het Ministerie van IenM bijkt, zoas aangetoond in de praktijk, qua handhaving niet uitvoerbaar te zijn. Vogens de veraagde norm is niet meer te meten. Ons credo is: nooit nee zeggen as er om ondersteuning vanuit de asbestketen wordt gevraagd, een positieve ro vervuen in het werkved en inzetten op samenwerking binnen de keten. Binnen onze piotgemeente Vesen zijn wij de oren en ogen van de gemeente en trainen wij, in opdracht van de gemeente, veertig ambtenaren in asbestherkenning. Husman: OD IJmond heeft een regionae regisseursro gegund gekregen door de partners voor hee Noord-Hoand en Fevoand en werkt daarin samen met de andere omgevingsdiensten, poitie, justitie, de Inspectie SZW en ILT. Met grotere gemeenten die zef de regie voeren, vindt tweemaandeijks overeg paats op casusniveau, waarbij de hee keten in beed komt. Vanuit onze regiero zijn wij de centrae schake in de informatie-uitwisseing. Dekkers: Op die manier bouw je ondering ook vertrouwen in ekaars kennis en kunde op. Tensotte hebben we aemaa hetzefde doe: een gezonde en veiige omgeving borgen voor de burger om te wonen, werken en recreëren

105 Onder deloep Onder deloep ASBEST IN DE MARITIEME SECTOR Mede door de aanscherping van de internationae wet- en regegeving evert asbest op schepen en boorpatforms voop gespreksstof. Hoe moet de maritieme sector deze nieuwe reges interpreteren? Hoe bijft asbest beheersbaar en betaabaar? Tips 1 Zorg voor vodoende asbestkennis bij het personee, zodat zij weten hoe te handeen as ze asbest tegenkomen. 2 Laat schepen onderzoeken op asbest op het moment dat het uitkomt, bijvoorbeed bij een havenbezoek. Dit voorkomt oponthoud bij een onverwachte asbestvondst tijdens het varen. 3 Wordt het schip in het buitenand gerepareerd? Houd er dan toezicht op dat er geen asbesthoudende toepassingen worden gebruikt. In sommige anden is het gebruik van deze toepassingen niet verboden. Vanwege zijn hittebestendige, isoerende en niet-geeidende eigenschappen is asbest in de scheepsbouw vee toegepast. Bijvoorbeed in machines, instaaties en brandwerende constructies, maar ook in decoraties en afwerking. SOLAS as basis In de maritieme sector wordt het in 1974 afgesoten internationae verdrag SOLAS as basis gehanteerd voor de beveiiging van mensenevens op zee. SOLAS vat onder de IMO (Internationa Maritime Organization) en beschrijft aan weke eisen zeegaande schepen moeten vodoen as het gaat om constructie, uitrusting en bemanning. De aanvuende Nederandse wetgeving gedt voor ae SOLAS en niet-solas schepen die in Nederand verbijven. Daarnaast kunnen specifieke wetten geden, afhankeijk van de vag waaronder een schip vaart. Asbestinventarisatie: wanneer? Is een schip gebouwd vóór 2002, dan is asbest toegestaan, mits het geen gezondheidsrisico voor de bemanning opevert. Beschadigd asbest moet asnog verwijderd worden. Verder moet de bemanning zich bewust zijn van de gevaren van asbest en weten hoe te werken aan asbesthoudende materiaen. Sinds 2002 is het nieuw instaeren van asbesthoudende onderdeen verboden. Afhankeijk van de situatie en de bijbehorende wetgeving moet de scheepseigenaar het schip aten inventariseren op asbest. Sinds 2011 mag een schip geen nieuwe instaaties meer hebben die asbest bevatten. Is een schip in aanbouw, dan moet de scheepswerf een asbestinventarisatie aten uitvoeren. Een schip dat onder de Nederandse vag vaart, moet uiterijk een tot drie maanden vóór opevering op asbest geïnventariseerd zijn. As er asbest wordt gevonden dan moet het verwijderd worden. Wordt een schip onder buitenandse vag gebouwd, dan is de eigenaar verantwoordeijk. Asbest aanwezig, en dan? As er tijdens de inventarisatie asbest is aangetroffen, dan is directe verwijdering soms, maar niet atijd noodzakeijk. Eventuee te nemen maatregeen zijn afhankeijk van de onderzoeksresutaten én de situatie. Aangetroffen asbest moet binnen drie jaar gesaneerd zijn, in uitzonderijke gevaen binnen vijf jaar. Ook as een schip gebouwd is na 2011 is de eigenaar verpicht een asbestinventarisatie te aten uitvoeren. Voor schepen onder Nederandse vag gedt: ae aangetroffen asbest moet worden gesaneerd. Voor boorpatformen gedt de wetgeving van het and waar het patform is gevestigd. Het is afhankeijk van de ernst van de verontreiniging of de toestand van de toepassing of het asbest verwijderd moet worden. UIT DE PRAKTIJK Asbest aan boord, maar waar? Spuitasbest in wand en pafond Asbestkoord, bijvoorbeed om eektriciteitsdraden: in schakekast machinekamer Leidingisoatie Machinekamer Luchtkanaen Doek rondom eidingen Paatmateriaa Pakkingen Vonkenschot Voerzei Ook in de verbijfsruimten van de bemanning kan asbest toegepast zijn. Vaak zijn dat andere toepassingen dan in de rest van het schip

106 IEDER CONTAINMENT HEEFT Z N EIGEN DOUCHECABINE TER VOORKOMING VAN ASBESTVERVUILING.

107 NAWOORD Asbest: de zin en de onzin Het gebruik van asbest is a meer dan 24 jaar verboden, maar asbest is nog steeds een onderwerp dat de gemoederen weet te verhitten. Terecht ook, in de discussie hoe we asbest zovee mogeijk uit de sameneving kunnen verwijderen, staat de veiigheid van mens en miieu centraa. En dat vraagt om een duideijke scheiding tussen de zin en de onzin rondom asbest. Weke emoties asbest oproept, merken wij as marktpartij regematig in de praktijk. Ook in de aanoop naar Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen werd af en toe duideijk hoe gevoeig de verhoudingen binnen de asbest keten kunnen iggen. Het kan dan ook zeker geen kwaad om aan het einde van dit boek nóg maar een keer te benadrukken dat ae partijen die beroepsmatig met asbest te maken hebben, hetzefde doe nastreven: ervoor zorgen dat deze bewezen schadeijke grondstof zovee mogeijk wordt opgespoord en op een juiste wijze uit gebouwen, objecten en de bodem wordt verwijderd. Soms zou je nameijk bijna vergeten dat iedereen ditzefde uitgangspunt heeft. De compexiteit van de regegeving is hier dees de oorzaak van, terwij uitvoerende partijen te maken kunnen krijgen met sancties door de overheid, die behoorijk verreikende gevogen kunnen hebben. Kortom: eke keer staat er voor iedere betrokken partij weer hee wat op het spe. De fout of naatigheid van de een, kan finke consequenties hebben voor de ander. Dat bijkt duideijk in dit boek, dat de fases van het asbestverwijderingstraject één voor één gedetaieerd dooroopt. Een naadoze samenwerking tussen ae partijen in de asbestketen is de enige manier waarop het gezamenijke doe nu en in de toekomst kan worden gereaiseerd. Met name de aatste jaren komen mooie initiatieven voor kennisdeing en verbeterde samenwerking van de grond. De markt heeft grote stappen gezet. Omdat wij vinden dat het nog beter kan, heeft SGS Search Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen geschreven. Door de zin van de onzin te scheiden, hopen we een bijdrage te everen aan de vogende stap in het professionaiseren van de keten. Mochten we met dit boek af en toe een discussie teweegbrengen, dan zijn we daar aeen maar bij mee. Het kan een aaneiding zijn om verder met ekaar in gesprek te gaan over mogeijke opossingen die het vak van asbestverwijdering ten goede komen. Doet u ook mee? Laat ons dan uw mening en suggesties voor verbetering weten via op Twitter of in de Asbestfeitengroep op LinkedIn. Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen is in het bijzonder bedoed voor opdrachtgevers en handhavers. Zij vervuen seutefuncties binnen de keten, maar beschikken niet atijd over de juiste kennis om het overzicht over de hee keten te kunnen houden. Tegeijkertijd wi deze uitgave iedereen die dageijks of incidentee met asbest te maken heeft, de benodigde kennis bieden om de eigen ro binnen de keten zo professionee mogeijk in te vuen. We hopen dan ook dat u as ezer dit boek, net as wij, beangwekkend genoeg vindt om regematig te bestuderen en zut ervaren as een beangrijke steun in de rug. Tot sot zijn we de vogende personen erkenteijk, omdat zij de moeite hebben genomen de teksten voor Asbestfeiten; een perspectief op de asbestketen kritisch te ezen en van deskundig commentaar te voorzien. Harteijk dank daarvoor aan: Herbert Dekkers, Victor van der Hoeven, Kees van Dongen, Arjan Ho, Hans Quarte en Herbert Pasveer. Amsterdam, zomer 2017 Udo Watman, directeur SGS Search

108 HET ASBESTVOLGSYSTEEM IS EEN BELANGRIJKE STAP VOORWAARTS BIJ HET GEZAMENLIJKE STREVEN NAAR BEHEERSING VAN HET PROCES DOOR ALLE PARTIJEN BINNEN DE ASBESTKETEN.

109 TREFWOORDENREGISTER TREFWOORDENREGISTER A Aanpak, pragmatische 22 Aansprakeijkheidskwesties 165 Aantasting135, 136 Aanvraag 93, 104 Aanvraagformuier 104 ABM (Adembeschermingsmiddeen) 135, 136 ABM-instructie 135 Acceptatievoorwaarden 200 Accreditatiepicht 79 Adembescherming 135, 136, 145, 157, omgevingsucht-afhankeijke 136, omgevingsucht-onafhankeijke 136, apparatuur 135, 137, middeen (ABM s) 136 Ademhaingsmasker 136 Adviesbureau 100 Aedes 2, 29, 39 Afkeur 3, 166, 169, 175, 176, 178, 179, 180 Afmeden 23, 181, 202 Afmedingsdocumenten 202 Afschermen, duurzaam constructief 58, 60, 127, 137, 140 Afschrift 141, 166, 173, 202 Afstandsverkaring 87, 133 Afva 14, 21, 25, 93, 94, 104, 106, 115, 121, 143, 150, 175, 178, 190, 192, 193, , asbest- 16, 148, 151, 192, 193, 195, , 202, asbesthoudend 25, 121, 143, 178, 193, 194, 197, huishoudeijk soop- 13, 40, 95, 100, 104, 114, 148, 193, stroomnummer 25, 191, 194, 195, Afvastoffen , 123, 193, 195, ijst 193, 195 Afvoer 3, 104, 121, 148, 178, , 197, 199 Afzuigcapaciteit 145, 148 Afzuigpunt 145 Afzuigsysteem 148 A-abe Productenbesuit Asbest 193 Amfiboo 12, 31, 35, 36, 59, 60, 62, 83, 113, 126, 127, 129, 142, 156, 157, 165, 174, 187 Anayse 40, 41, 59, 60, 76, 78-80, 114, 165, certificaat 166, rapport 166, resutaat 179 Arbeidshygiëne 29, 54 Arbeidshygiënische maatregeen 58, 123, 132, 135, 142 Arbeidsinspectie (AI) 26, 99 Arbeidsomstandighedenwet 2, 30, 106, 107, 192 Asbest - afva 16, 148, 151, 192, 193, 195, , 202, beheerspan 77, 80, 82, 140, 142, 146, beeid 11, 70, 71 - besuit 30 - besmetting 60 - bauw 27, 30 - brand 3, 16, bronnen 57 - concentratie 78, 79, 98, 99, daken 9, 14, 15, 17, 30, 45, 89, 113, 115, deskundigen 14, 69, 87, 94, emissie fabrieken gehate 61 - gereateerde ziekten 32 - gevarensticker handhaving 32 - houdend afva 25, 121, 143, 178, 193, 194, 197, houdend materiaa 29, 62, 76, 121, 125, 127, 164, 183, 191, identificatie 165, 170, in bodem 40, inventarisatie 3, 12, 16, 23, 37, 39, 41, 44, 49-52, 54, 59, 63, 65, 66, 75, 93, 102, 122, 139, 141, 166, 171, 185, 187, 204, inventarisatiebedrijf 100, inventarisatiebureau 24, 31, 50, 54, 75, 76, 79, 108, inventarisatierapport 22, 3, 21, 49, 54, 55, 59, 95, 99, 100, 104, 105, 117, 122, 124, 125, 127, 129, 133, 139, 141, 147, 171, koord 33, markt 11-13, 16-18, 22 - materiaa niet-hechtgebonden 21, 55, 93, 119, 142, 147, onderzoek 21, 29, 37, 39, 72 - opsag van 122, 191, 197, probeem 23, producten resten 136, saneerder 2, 28, 31, 75, 89, 122, 124, 126, 129, 136, 137, 141, 151, 156, 163, 178, 179, 187, 195, saneringsbedrijf 25, 105, soort 12, 61, spuit- 29, 30, 33, 175, stof 137, stofzuiger 150, toepassing 17, 49, 50, 51, 57, 59, 80, 82, 86, 108, 129, 139, 142, 148, 149, 163, 167, 171, 174, 176, veiig 15, 16, 36, 45, 58, 64, 95, 97, 127, 140, 150, 152, 161, verbod verdacht 50, 55, 59, 69, 75, 93, 114, 169, 183,192 - verontreiniging 2, 21, 76, 77, 82, 93, 131, verwijderaar verwijderingsbedrijf 104, 122, 141, 166, 173, 175, 191, 194, verwijderingshandeingen 30, 41 - vezes 9, 12, 15, 29-32, 35, 36, 40, 41, 44, 45, 50, 51, 59, 60, 62, 77, 78, 83, 88, 93, 99, 100, 115, , 129, 132, 133, 135, 142, 145, 148, 151, 152, 156, 157, 161, 163, 174, 176, 184, 187, vogsysteem (AVS) 22, 26, 36, 38, 106, 107, 112, vraagstuk 16, 23, 115, wegen 2 - werkzaamheden 16, 98, 105, 109, 113, 132, wetgeving 21, 30, 68, 69, 113, 163, 187, zorgvudigheidsmodue 200 Asbestbesuit 30 Arbeidsomstandighedenwet 2, 30, 106, 107, 192 Asbestose 26 Asbestverwijderingsbesuit 2005 (Avb 2005) 2, 25, 26, 30, 37, 49, 50, 57, 95, 97, 98, 104, 109, 110, 113, 122, 123, 141, 147, 197, 199, 200 Ascert 3, 13, 16, 28, 35, 36, 39, 58, 60, 69, 71, 113, 120, 125, 129, 154, 156, 184, 185 Avb 2005 (Asbestverwijderingsbesuit 2005) 30, 49, 57, 148 B Baggerspecie 30, 41, 98, 114 Begeeidingsbijet 191, 194, 198 Begeeidingsbrief 25, 26, 195, 197, 199, 200 Beheersmaatregeen 58, 115 Beheerspan 71, 76, 77, 80, 82, 139, 140, 142, 146, 417 Beeidspan voor handhaving 106 Beeidsreges 30 Beoordeingsrichtijn 40 Beroep 50, 51, 102, 107 Beschadiging 115, 148 Beschermingsmaatregeen 55, 62, 125, 133, 142 Beschermingsmiddeen, persoonijke (PBM s) 18, 25, 54, 78, 113, 135, 137, 147, 150, 165, 169, 173, 174, 179 Besuit asbestwegen 2 Best bestaande techniek 129, 154 Best practice 119 Bestuursdwang 107 Big bag 193 Bijage XIIIa Bijage XIIIc Binnenruimte 162, 173 Bootsteing bij gebruik 78 Boa s (Buitengewoon opsporingsambtenaren) van de Inspectie SZW 105, 111 Bodemverontreiniging 79, 88 Boete 21, 23, 93, 98, 106, 107, 110, 112, opegging 106, rapport 106, 107 Bouw- en Woningtoezicht 29, 109, 204 Bouwmateriaen 29, 32, 39 Bouwverordening, (Mode) 12, 30 Branche 11, 18, 22, 38, 50, 146, 155 Brandweer 2, 28, 45, 106, 113, 147, 204 Brekingsindex 61 BRL , 200 BRL Bronmaatregeen 139 Buitengewoon opsporingsambtenaar (BOA) 105, 111 Buitensanering 164, 175, 179, 180 Bureau Bartes 12 C Caamiteit 44, 45, 51, 58, 70, 71, 95, 132, 147 Caamiteitenpan 122, 124, 127, 131, 141, 146 CCVD Asbest (Centraa Coege van Deskundigen Asbest) 2 Certificaat van vakbekwaamheid 122 Certificaathouder 110 Certificatie 49, 76, 184 Certificatieschema 2, 30, 31, 36, 37, 41, 54, 58, 61, 76, 77, 82, 99, , 125, 129, 133, 139, 141, 156, 175, 180, 184, 185, 193 Certificerende insteing (CI) 15, 23, 25, 28, 54, 55, 58, 98, 106, 109, 110, 120, 123, 124, 132, 141, 180, 184 Chrysotie 12, 27, 30, 35, 35, 36, CI (Certificerende insteing) 15, 23, 25, 28, 54, 55, 58, 98, 106, 109, 110, 120, 123, 124, 132, 141, 180, 184 Coating 140 Communicatiepan 133 Compartimentering 133, 135, 142, 173, 178 Concentratieniveau 63 Condities, worst case 78 Containerbag 199 Containment 3, 13, 55, 68, 92, 93, 127, 129, 135, 137, 138, 142, 143, 144, 145, , 160, 161, 164, 166, 167, 169, , 175, 176, , 193, 195, 209 Controe 22, 39, 65, 76, 95, 105, 113, 120, 141, 146, 147, 164, 171, 173, 175, 180, 193 Controe - periodieke 76, 146, uniforme 171 Controerende instanties 141 Corporatie 24-26, 42, 57, 75 Crocidoiet 27, 30 D DAA (Deskundig Asbest Acceptant) 202 Dakbedekking 26 DAV Persoonscertificaat 133, 152 DAV1 13, 31, 41, 123,

110 TREFWOORDENREGISTER TREFWOORDENREGISTER DAV2 13, 31, 41, 123, 152 Debiet 164, 172 Decontaminatie 135, unit 151, 179, 193 Demontage 148 Deskresearch 61 Deskundig Asbest Acceptant (DAA) 202 Deskundig Asbest Verwijderaar (DAV) 41, 123 Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering (DTA) 13, 41, 122, 131, 133, 141, 167, 171, 173 DIA (Deskundig Inventariseerder Asbest) 13, 41, 50, 51, 52, 59, 79, opeiding 50 - examen 50 Documenten 3, 23, 26, 37, 39, 94, 104, 124, 131, 141, 166, 178, 181, 183, 194, afmedings- 202 Douaneambtenaren 111 Douchen 151 Douchewater 193 DTA (Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering) 13, 39, 41, 69, 121, 122, 131, 133, 137, 141, 149, 150, 160, , 169, 171, 173 Dwangsom 15, 107 E EG-richtijn 1999/77 30 Eindcontroe 2, 3, 17, 21, 23, 25, 26, 30, 36, 40, 44, 59, 60, 62, 71, 119, 121, 123, 126, 127, 129, 137, 142, 148, 150, 160, , , , 183, 192, 194, 195, document 3, 166, 175, 176, 181, 183, onderzoek 123, 163, 169, 172, , 179, 180, 183 Eindimpregnering 150 Eindmeting 163, 167 Eindopeveringsrapport 173 Eindschoonmaak 151, 172 Eindverwerking 23 Etikettering 123 Europese afvastoffenijst (Eura) 193, 195 Europese Unie 30, 32 F Fabriek 38, 109 Feneab 38, 42, 68, 70, 79, 88, 109, 115 Fiter - absouut beading HEPA- (High Efficiency Particuate Air) hoofd voor- 150, zweef eementen ingang patronen 137 Fittest 135, 136, 150 Fractie 151 G Gebruikersprotoco 3, 58, 60, 80 Gecertificeerde partijen 37 Gecertificeerde personen 98 Gemeente 2, 3, 12-15, 28, 37, 45, 48, 54, 58, 59, 94, 95, 98, 99, 104, 105, , 113, 122, 124, 126, 130, 132, 140, 141, 166, 167, 192, 194, 200, 204, 205 Gevaarijke stoffen 45, 111, 123, 198, 199 Gevebekeding 26, 33, 88 Gezichtsmasker 135, 150 Gezondheidsraad 12, 16, 35, 156, 184, 187 Gezondheidsrisico 11, 15, 26, 31, 83, 87, 127, 202, 207 Gove bag 93, 127, 149, 164, 179 Goedkeur 25, 163, 166, 169, 173, 181, 193 Grenswaarde 9, 12, 15-18, 30, 31, 35, 36, 44, 59, 60, 113, , 145, 148, , 161, 162, 165, 167, 169, 174, 184, 185, 187, 204, 205 Groei, economische 18 H Handhaven 15, 93, 94, 105, 107, 109, bestuursrechteijk 107 Handhaver 2, 3, 16, 28, 37, 38, 42, 45, 79, 82, 93, 94, 97, , 109, 110, 121, 132, 140, 141, 178, 183, 200, 211 Handhaving 14, 93, 94, 97, 98, 105, 106, 109, 111, 123, 170, 204, instrumenten partners 106 Handeiding, normatieve 79 Harderwijk 115 Hatschek, Ludwig 26, 32 Heat stress 137 Hechtgebondenheid 61, 78, 164 HEPA (High Efficiency Particuate Air) 151 Hogedrukapparatuur 148 Homogeniteit 164 Hupmiddeen 17, 35, 54, 155, 185, 193 I Identificatiecode 181 IenM 2, 12, 14, 15, 23, 28, 38, 94, 99, 106, 113, 154, 184, 204, 205 ILT (Inspectie Leefomgeving en Transport) 2, 28, 37, 98, 100, 103, 105, 109, 111, 123, 184, 205 ILT-inspecteurs 28 Informatiepicht 147 Informatie-uitwisseing 100, 120, 205 Inay 193 Innovatie 17, 22, 35, 155, 185, 198 Inschrijvingscertificaat 194, 199 Inspanningsverpichting 54 Inspectie Werk en Inkomen (IWI) 99 Inspectie, visuee 24, 49, 60, 61, 77, 129, 142, 147, 150, 161, 164, 167, , 175, 176, 179, 180 Inspectie SZW 2, 3, 11, 14-16, 21, 23, 25, 26, 28, 31, 21, 37, 39, 48, 58, 59, 78, 93, 97, 99, 100, 106, 107, , 120, 123, 124, 132, 141, 167, 174, 184, 187, 205 Inspectiediensten 103, 106 Instaateur 21, 187 Instaatiebranche 2, 28, 35, 186, 187 Instanties, handhavende 11, 58, 59, 99, 132, 180, 193, 205 Inventarisatie 2, 44, 49, 51, 54-59, 63, 71, 75, 77, 84, 86-89, 92, 128, 131, 161, 175, 204, quick scan 57 - picht rapport 3, 26, 52, 54, 55, 59, 82, 100, 124, 131, 164, 171 Inzameaar 191, 194, 195 Inzameaarsregeing 195 Inzameing 106, 192, 195, 198, 199 IWI (Inspectie Werk en Inkomen) 2, 99 K Kadastraa Percee 51, 100 Keramische vezes 31 Keten - handhaving 94, 100, 109, partners 75, 86 Keuringsbewijs 133 Keding, beschermende 135 Keefmonster 55, 77, 127, 161, 162, 164, 165, 167, 169, 171, 173, 174, 176, 179, 181 Kepdekse 151 Kwaiteitseisen 200 L Laborant 78, 80, , 175, 176, 178, 179, 181, 195 Laboratorium, geaccrediteerd 23, 44, 49, 55, 59, 60, 76, 79, 123, 150, 163, 166, 169, 170, 173 Landeijk Asbestvogsysteem (LAVS) 22, 26, 36, 38, 107, 112 Landeijk Medpunt Afvastoffen (LMA) 112, 113, 200 LAVS (Landeijk Asbestvogsysteem) 16, 22, 26, 31, 36, 38, 39, 54, 55, 58, 106, 107, 112, 124, 170 LDAV (Leering Deskundig Asbest Verwijderaar) 152 LMA (Landeijk Medpunt Afvastoffen) 113, 200 LOM (Landeijk Overeg Miieuhandhaving) 2 Leefomgeving 9, 16, 21, 38, 98, 100, 109, 111, 123 Lichaamsbescherming 135, 136 Lichtmicroscopie 61 Logboek 136, 152, 173, 195 Lucht 12, 18, 30, 31, 35, 40, 41, 62, 63, 77-80, 88, 99, , 129, 135, 137, 140, 142, 145, 147, 148, 150, 151, 156, , 168, 169, , 179 Luchtmonster 55, 77, 80, 161, 165, 172, 173 Luchtopbrengst 136 M Maatregeen - arbeidshygiënische 58, 123, 132, 135, gebruiksbeperkende 146, hygiënische ingrijpende 83 - miieuhygiënische 109, 122, 123, 132, 133, niet-ingrijpende 83 - persoonsbeschermende 135 Man Made Minera Fibers (MMMF) 29 Maritieme sector 2, 28, 42, 187, 206 Markering 146 Materiaa - eigenschappen 63 - monsters 61, 170, suis, tweetraps 145, 150 Materiaen - asbesthoudende (primaire bronnen) 3, 30, 40, 42, 55, 77, 79, 80, 92, 99, 102, 115, 128, , 147, 148, 164, 175, 176, 178, 193, 194, 202, asbestverdachte 50, 59 MBV (Modebouwverordening) 12 Meetstrategie 51 Meding 23, 25, 38, 94, 99, 106, 112, 124, 141, picht 95, 103, 110, procedure 12, 97 Mesotheioom 30 Metingen 58, 78, ucht- 60, 77, 79, 167, , monitorende 58 - PAS- 78 Microscoop eektronen- 41, 61 - icht SEM 162 Miieu - beasting dienst hygiëne 54 - hygiënische maatregeen 109, 122, 123, 132, 133, poitie 2, 3, 28, teams, (inter)regionae 111 Ministerie van Economische Zaken 28 Ministerie van Infrastructuur en Miieu (IenM) 2, 12,

111 TREFWOORDENREGISTER TREFWOORDENREGISTER 14, 15, 23, 28, 38, 94, 99, 106, 113, 154, 184, 204, 205 Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid (SZW) 12, 23, 28, 60, 110, 123, 184 MMMF (Man Made Minera Fibers) 29 Mode Bouwverordening (MBV) 12 Monster 49, 55, 59, 61, 78, 80, 164, 172, 173, anayse 71, keef- 55, 77, 127, 161, 162, 164, 165, 167, 169, 171, 173, 174, 176, ucht- 55, 77, 80, 161, 165, 172, materiaa- 59, 61, 170, name 44, neming 24, 40, 41, 55, 59, 61, 76, 79, 114, 164, 172, stof- 61, 78, 80, 147 Mutatieonderhoud 24, 65, 75 N Nationae en Internationae Wegvervoer Organisatie (NIWO) 198 Nederandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVVA) 29 NEN , 40, 78, 125 NEN , 23, 30, 31, 40, 123, 152, 161, 162, , 169, , 179, NEN , 23, 30, 31, 36, 40, 123, 150, 156, 161, 162, , 169, , , onderzoek 57, 79, rapport 80 NEN , 40, 51, 114 NEN , 40, 55, 59, 61, 62, 114 NEN-EN , 136 NEN-EN 132 t/m NEN-EN-ISO/IEC (RvA Inspectie) 170 NEN-ISO , 55, 78, 79, 125 NEN-EN-ISO (RvA Testen) 170 Normdocumenten 23, 37, 39 NIWO (Nationae en Internationae Wegvervoer Organisatie) 198 NVVA (Nederandse Vereniging voor Arbeidshygiëne) 29 O Omgevingsdienst 12, 3, 14-16, 28, 37, 48, 58, 59, 75, 87, 94, 95, 98, , , 113, 122, 124, 132, 141, 166, 167, 181, 194, 200, 204, 205 Omgevingsvergunning 13, 23, 24, 95 Omgevingswet 15, 94, 184, 204 Onderdruk 129, 142, apparaten instaatie 145 Onderhoud 65, 70, 71, 86, 93, mutatie-24, 65, 75 - panmatig 65 Onderzoek - destructief 24, 57, 101, historisch 54 - resutaten 63, 86, 137, 167, 169, vervog- 79 Ontmanteen 150 Ontsmettingsunit 145 Ontvangstbevestiging 105 Opdrachtgever 2, 3, 12, 13, 15, 22, 26, 28, 32, 37, 38, 42, 49, 54, 55, 57-59, 62, 63, 65, 76, 79, 82, 95, 97, 99, 102, 104, 105, 109, 110, 113, 115, 119, 121, 122, 124, 127, , , 147, 152, 154, 155, 163, , 169, 171, 173, 174, 176, , 184, 186, 187, 194, , 202, 211 Openbaar Ministerie 2, 28, 37, 97, 109, 110, 123, 167 Opevering 172, document 169, eisen 164 Opossingen 35, 42, 69, 115, 205, 211 Opsporingsambtenaren 105, 111 Optische microscopie 60-62, 165, 174, 179 Optreden, strafrechteijk 106 Overheidsinsteingen 37 Overtreder 15, 107, 120 Overtreding 21, 97, 106, 107, , 120, 167, 195 P Pakkingen, asbesthoudende 21, 93, 103, 115, 187 Particuieren 2, 9, 28, 30, 37, 50, 89, 100, 102, 103, 115, 192, 197, 200 Partijen, uitvoerende 22, 210 Persoonscertificaat 41, 51, 52, 59, 132, 133, Deskundig Inventariseerder Asbest (DIA) 50, 54, 58 PIM (Programma Informatie-uitwisseing Miieuhandhaving) 100 Poyethyeenfoie 135, 138, 148, 151 Procescertificaat 120, 155 Proces-verbaa 97, 109, 167 Productenbesuit Asbest 2, 97, 98, 123, 147, 193 Productieproces 38, 68, 69, 70, 71 Professionaisering 11, 12, 16, 97, 155, 185 Programma Informatie-uitwisseing Miieuhandhaving (PIM) 100 Project 38, 75, 87, 91, 100, 112, 119, 132, 163, 169, ocatie 165, 166, 178, niveau 30, 41, register 25, 26, 199 Protectiefactor 133 Protoco 41, 45, 75, 115, 125, 146, gebruikers- 3, 58, 60, 80 Provincie 13-15, 19, 94, 106, 109, 111, 115, 198, 204 Puin 30, 98, 114, brekers granuaat 30, 198 Q Quick scan 57 R Raad voor Accreditatie (RvA) 2, 28, 39, 61, 110, 162, 170, 171 Rapportage Ketenhandhaving asbest Regeing Tegemoetkoming niet-oondienstgereateerde sachtoffers mesotheioom 30 Reges, bestuursrechteijke 105 Regionae Uitvoeringsdiensten (RUD s) 14 Regement vervoer over and van gevaarijke stoffen (ADR/VGL) 198 Renovatie 23, 30, 49, 50, 57, 65, 77, 103, 150, 176, werkzaamheden 23, 83 Richtijnen, wetteijke 23 Risicobeoordeing 23, 31, 40, 55, 60, 75-82, 86, 117, 127, 129, 139, 145, conform NEN Risico 9, 11, 12, 14, 17, 23, 31, 32, 35, 38, 45, 56, 57, 60, 63, 65, 68, 69, 71, 76-81, 86, 88, 89, 93, 102, 112, 125, 127, 131, 133, 136, 137, 140, 146, 147, 163, 176, 178, 179, 184, 185, 192, 193, 202, cassificatie 59, 124, 125, cassificering 59 - kasse 31, 41, 49, 59, 60, 62, 63, 68, 82, 105, 108, 119, , 129, 141, 142, 150, 152, 156, , , 179, 187, kasse-indeing 30, 31, 36, 55, 60, 62, 122, 126, preventie 82 RIVM 28, 83 Route inzameing 195, 199 Ruimte 3, 12, 45, 49, 54, 55, 58, 59, 76-78, 86, 92, 128, 129, 135, 137, 138, 142, 147, 150, 151, , 166, 167, 169, 171, , 179, binnen- 162, 165, 170, 173 RvA (Raad voor Accreditatie) 2, 28, 39, 61, 111, 162, 170, 171 S Sanering 9, 13, 15, 17, 21, 22, 25, 35, 37, 44, 49, 57, 59, 60, 62, 63, 68, 71, 75, 83, 86, 87, 89, 99, 102, 112, 115, , 124, 126, 127, 129, , 137, , 145, , , 165, 166, 169, 172, 174, 176, 178, 179, 183, 185, 192, 193, 195, 202, 204, gebied 137, 169, 171, 179, 180, kosten 35, 54, 62, 75 - asbest- 2, 13, 21, 24, 26, 30, 36, 39, 80, 97, 113, 117, 118, 120, 121, 124, 125, 127, 129, 132, 133, 139, 145, , 169, 170, 181 traject 25, 39, 120, 121, 126, 197 SC-501 WDA&T persoon 41 SC-502 WDA&T proces 41 SC , 31, 36 SC , 31, 36 SC SCi-547 2, 31, 41, 125, 126 SCi-548 2, 30, 41, 125, 126 SC 580 Deskundig Asbest Acceptant 198 SCA (Stichting Certificatie Asbest) 2, 39, 184 Scanning Eektronen Microscopie (SEM) 60, 61, 76, 78, 80, 165, 173, 174, 176, 177 Schikkingsvoorste 140 Schoonmaak 148, 172 Schoonmaakwerk 89, 175 SEM (Scanning Eektronen Microscopie) 41, 60-62, 76, 78, 80, 126, 127, 162, 165, 173, 174, 176, 177, 179, anayse 76, 78, methode 62, 127, 165, technoogie 185 SER (Sociaa-Economische Raad) 12, 28 Siicaatmineraen 26 Soop 18, 23, 30, 49, 65, 68, 75, 77, , 115, 129, 131, , 150, 154, 174, 176, aannemer 39, 82, 95, 100, 126, 130, 132, 139, 154, afva 13, 40, 95, 100, 104, 114, 148, 193, meding 2, 3, 12, 13, 23-25, 38, 54, 82, 93-96, , , 112, 113, 121, 122, 125, 126, 130, 132, 139, 140, 141, 159, 178, vergunning 103 SMA-rt 3, 16, 31, 41, 49, 60, 99, 124, 125, 129, 142, 171, uitdraai 3, 99 Spuitijm 145 Stichting Certificatie Asbest (SCA) 184 Stof 12, 42, 147, 148, 131, 179, asbest- 135, 142, 145, 150 Stoffen, gevaarijke 45, 111, 123, 198, 199 Stort 2, 191, 192, 198, 200, 202, bewijs 194, bon 2, 25, 26, 194, 199, paats 25, 26, 191, 192, , 202, 204 Stroomschema Inkadering asbestverontreiniging 82 Stumphius 29 Subsidie 89, 113 T TNO 2, 28, 60, 126, 150, 174, 185 Toegang, onbeemmerde en passende 54, 58 Toegangssuizen 145 Toetswaarde 60, 126, 174 Toezicht 3, 11, 13-15, 17, 93-95, 97, 98, 100, 105,

112 TREFWOORDENREGISTER WET- EN REGELGEVING 106, 109, 112, 113, 122, 123, 132, 133, 141, 149, 170, 184, 187, 204, 206 Toezichthoudende instantie 25 Toezichthouder 13-16, 22-26, 32, 37-39, 41, 82, 93-95, 97, 100, , 109, 110, 112, 113, , 131, 133, 141, 167, 171, 173, , 200, 202, 205 Totaaverbod 30 Transport 2, 37, 38, 42, 98, 100, 109, 111, 123, 184, 191, , 199, 204 Tussenopsag 191, 194, Tweede Kamer 15, 99 U Uitvoering, technische 54 Uitvoeringseisen 125 V Vasheid in geschrifte 183 VAO (Vereniging van Asbest Opeiders) 29 Vastegging, schrifteijke 146 Veiigheids- en gezondheidspan 122, 124, 127, 132, 135, 141 Veiigheid 9, 35, 37, 44, 68, 70, 71, 80, 86, 87, 104, 122, 124, 127, 132, 133, 140, 141, 146, 163, 166, 167, 187, hem aarzen 136 VERAS 2, 29, 39, 113, 146, 154, 155 Ventiatie-ingang 145 Verenigd Industrie-overeg Asbest (VIA) 29, 71 Vereniging van Asbest Opeiders (VAO) 29 Vereniging voor Verwijdering van Toxische en gevaarijke Bouwmateriaen (VVTB) 29, 39 Vergunning 25, 191, soop verening 14, 99 - Wm- 197, 199, 200 Verkeersinspectie 123 Verontreiniging 55, 57, 61, 77, 80, 89, 207 Versterking Ketensamenwerking Asbest (VKA) 100 Vervoer van gevaarijke stoffen 111, 123 Verwijderen, seectief 23 Verwijdering 29, 36, 38, 39, 50, 62, 77, 79, 98, 103, 105, 111, 129, 139, 140, methoden 17 - voorwaarden 122, 124 Veze emissie 13, 35, 126, reductie concentratie 25, 59, 60, 148, 150, 162, 169, 179 Vezerestanten, niet-zichtbare 175 VIA (Verenigd Industrie-overeg Asbest) 2, 29, 69, 71 VIHB 194, certificaat inschrijvingscertificaat ijst 198, 199 VKA (Versterking Ketensamenwerking Asbest) 100 Voerfoie 148 VNG (Vereniging Nederandse Gemeenten) 2, 12, 28 VOAM-VKBA 2, 29, 39 Vogeaatsmasker 18, 133 Voorbereiding 87, 94, 119, 121, 124, 137, 169 Vooronderzoek 131 Voorzorgsmaatregeen 61, 71 Vrijgavemeting 163 VROM-inspectie 99 VVTB (Vereniging voor Verwijdering van Toxische en gevaarijke Bouwmateriaen) 2, 29, 39, 113, 146 W Waarschuwing - borden 137, inten 137, stickers 148 Wabo (Wet agemene bepaingen omgevingsrecht) 12 Waterbodem 40, 41, 114 Waterschappen 14, 94, 111 WDA&T persoon 41 WDA&T proces 41 Webappicatie 38, 106 Wegwerpkeding 193 Werkinstructies 200 Werkomgeving 9, 71 Werkomstandigheden, arbeidsveiige 54 Werkzaamheden 3, 25, 38, 39, 44, 58, 71, 76, 78, 95, 97, , 120, 122, 124, 131, 132, , 146, 150, 152, 164, 174, 180, 194 Wet agemene bepaingen omgevingsrecht (Wabo) 12 Wet bodembescherming 57 Wet- en regegeving 2, 22, 35, 36, 38, 39, 60, 70, 93, 94, 98, 99, 105, 106, 112, 121, , 184, 186, 206 Wet miieubeheer (Wm) 14, 94, 109, 113, 122, 123, 197, 198 Wm (Wet miieubeheer) 2, 14, 94, 109, , 204 Wm-vergunning 197, 199, 200 Woningcorporatie 2, 24, 26, 28, 29, 37, 39, 45, 51, 83, 86, 96, 102, 104, 105, 119 Worst case condities 78 Z Zuurstofgehate 137 Samenvatting van de huidige wet- en regegeving en reevante normen Per hoofdstuk ingedeed en afabetisch gerangschikt vogt hier reevante aanvuende informatie op de huidige wet- en regegeving, normen en beoordeingsrichtijnen voor zover deze een nadere toeichting geven op de in de hoofdstukken behandede onderwerpen. (Bronnen: Cursusboek Training Asbestdeskundige, SGS Search, andeijke uitvoeringsmethodiek asbestverwijdering en vee andere.) Hoofdstuk 1 Arbeidsomstandighedenwet en Arbowetgeving De Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) is op 1 januari 2007 in werking getreden en vervangt de Arbeidsomstandighedenwet In 2014 en 2017 is de wet aangepast met de wijzigingen in de grenswaarden. De Arbowet vat onder het Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid. De bepaingen in deze wet hebben tot doe om de veiigheid en de gezondheid van werknemers te bevorderen. De Arbowet schrijft de ondernemer voor om het werk en de arbeidssituatie zo te organiseren dat de werknemers op en tijdens het werk zo weinig mogeijk risico s open om een ongeuk te krijgen of ziek te worden. In het verengde van de Arbowet kennen we nog het Arbobesuit, de Arboregeing en de Beeidsreges Arbobesuit. In het Arbobesuit (vouit: Arbeidsomstandighedenbesuit) worden agemeen geformueerde doevoorschriften gegeven over een groot aanta onderwerpen. Arbeidsomstandighedenbesuit, hoofdstuk 4, afdeing 5 (asbest) (Ministerie van SZW; Staatsbad 1997, 60 (hierna gewijzigd)) Dit onderdee van het Arbeidsomstandighedenbesuit, dat sinds 1 jui 1997 het Asbestbesuit Arbeidsomstandigheden vervangt, stet reges aan het beroepsmatig werken met en beroepsmatige bootsteing aan asbest. Sinds 1 jui 1993 zijn de beroepsmatige toepassing en verkoop van asbest verboden. Het besuit is van toepassing op werkgevers, werknemers en zefstandigen. Bij het besuit hoort de Arbeidsomstandighedenregeing (Staatscourant 1997, 63 en Staatscourant 2000, 137). Hierin zijn de vrijsteingen van bepaade voorschriften van het Arbeidsomstandighedenbesuit beschreven. Verder zijn er in de Staatscourant beeidsreges voor de arbeidsomstandighedenwetgeving ten aanzien van asbest gepubiceerd (suppementen bij Staatscourant 1997, 120 met wijzigingen in suppementen bij Staatscourant 1998, 128, Staatscourant 2000, 139 en Staatscourant 2014, 217). In juni 2014 en januari 2017 is het Arbobesuit aangepast met betrekking tot de bootsteing van werknemers aan de risico s van asbest. De beangrijkste wijzigingen zijn: de concentratie van asbestvezes van het type chrysotie overschrijdt niet de grenswaarde van 2000 asbestvezes per m 3 ucht, berekend over een referentieperiode van acht uur per dag; de concentratie van de amfiboo asbestvezes actinoiet, amosiet, anthofyiet, tremoiet en crocidoiet overschrijdt gezamenijk niet de grenswaarde van 2000 asbestvezes per m 3 ucht, berekend over een referentieperiode van acht uur per dag; de indeing van de risicokassen, naar aaneiding van de nieuwe grenswaarden; de reges voor de eindbeoordeing, naar aaneiding van de nieuwe grenswaarden. In hoofdstuk 5 van deze appendix worden de grenswaarden verder toegeicht. In het geva van asbest heeft de Inspectie SZW een Arbo-informatiebad opgested. Dit is bedoed as voorichting en niet as voorschrift. In een Arboinformatiebad staat in begrijpeijke taa de inhoud van de wet- en regegeving. Asbest in het Arbobesuit In het Arbobesuit is een aparte afdeing (dit is een onderdee van een hoofdstuk) gewijd aan de asbestprobematiek. Afhankeijk van de situatie kunnen er ook andere voorschriften dan in deze afdeing genoemd van toepassing zijn. Zo wordt er bijvoorbeed in hoofdstuk 5 van het Arbobesuit gewezen op de gevaren van fysieke beasting; voora verkeerd of te zwaar tien kan eiden tot rugkachten. Uiteraard zijn dergeijke voorschriften ook van kracht tijdens de asbestsoop. In het Arbobesuit is oorspronkeijk het verbod op het verspuiten, het bewerken, het verwerken en het in voorraad houden van asbest en asbesthoudende producten vastgeegd. In 2005 zijn de verbodsbepaingen uit het Arbobesuit geïntegreerd in het Productenbesuit Asbest. Ondanks dit verbod zijn er in de praktijk nog steeds werksituaties waarin men met asbestverontreiniging te maken kan krijgen. Dit is niet aeen het geva bij het sopen van asbesthoudende bouwwerken

113 WET- EN REGELGEVING WET- EN REGELGEVING Enkee andere voorbeeden zijn: stortpaatsen waar asbesthoudend afva igt opgesagen; garagebedrijven waar asbesthoudende remschijven en koppeingspaten worden vervangen; het vervangen van asbesthoudende pakkingen in de procesindustrie; Indien bootsteing aan asbestvezes een reëe gevaar is in de werksituatie, geden onder meer de vogende voorschriften: de werkgever is verpicht om met behup van een risico-inventarisatie en -evauatie (RI&E) te bepaen of en in weke mate werknemers met asbestvezes in aanraking kunnen komen; de concentratie van asbestvezes in de directe omgevingsucht van de werknemers moet zo aag mogeijk gehouden worden. Hiervoor moeten de nodige maatregeen genomen worden. Er is door de wetgever een norm vastgested voor de hoeveeheid asbestvezes die zich in de ucht van de arbeidssituatie mogen bevinden. Er moeten maatregeen worden getroffen zodat deze norm niet wordt overschreden. In hoofdstuk 5 van de appendix wordt deze norm verder toegeicht. As de hoeveeheid asbestvezes in de ucht deze grenswaarde overschrijdt, zijn aanvuende maatregeen noodzakeijk. In het geva van asbestverwijdering wordt ervan uitgegaan dat de grenswaarde atijd wordt overschreden (dit gedt niet voor risicokasse 1 toepassingen). Naast de maatregeen die nodig zijn om de hoeveeheid asbest in de ucht zo kein mogeijk te houden zijn er nog aanvuende voorschriften. Deze hebben betrekking op het verstrekken van persoonijke beschermingsmiddeen en het afzetten van de ocatie. Verdere voorschriften bij asbestverwijdering zijn: de meding van de werkzaamheden aan een daartoe aangewezen toezichthouder; toezicht door een DTA; het opsteen van een werkpan. Ten aanzien van de asbestverwijderaars is verder nog voorgeschreven dat zij in het bezit moeten zijn van een persoonscertificaat van vakbekwaamheid. Met betrekking tot de verpicht gestede opeiding en instructie van werknemers die bootgested kunnen worden aan asbest is een drieta opeidingsniveaus te onderscheiden: Basisniveau; Deskundig Asbest Verwijderaar (DAV1 en DAV2); Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering (DTA). De opeiding voor het basisniveau moet vogens een schrifteijk opeidingspan worden gegeven. De instructie is bestemd voor werknemers die aan asbest bootgested kunnen worden. De DAV en DTA moeten gecertificeerd zijn respectieveijk vogens het certificatieschema voor de persoonscertificaten DAV1 en DAV2 (Deskundig Asbest Verwijderaar) en DTA (Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering), bijage XIIIc, behorend bij artike 4.27 van de arbeidsomstandighedenregeing. De deskundigheidseisen hebben betrekking op het zich eigen maken van bewust arbeidshygiënisch werken om bootsteing aan asbest zovee mogeijk te beperken. Ook bedrijven die asbest inventariseren of verwijderen moeten gecertificeerd zijn vogens het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. In het Arbobesuit is opgenomen dat de ondernemingsraad of de betrokken werknemers in kennis gested moeten worden as de bootsteing de grenswaarde van asbest overschrijdt. Asbestverwijderingsbesuit 2005 (Ministerie van IenM) Dit besuit heeft tot doe de verspreiding van asbestvezes te voorkomen. Het besuit bevat voorschriften voor het gehee of gedeeteijk afbreken of uit ekaar nemen van een bouwwerk of object, het verwijderen en afvoeren van asbest of asbesthoudende producten uit bouwwerken en objecten en het opruimen van asbest of asbesthoudende producten na incidenten. Een object is een apparaat, transportmidde, constructie of instaatie, dus geen bouwwerk in de zin van de Woningwet. De gemeente, omgevingsdiensten en de poitie zien toe op de naeving van de voorschriften voor het sopen van asbest uit bouwwerken. De ILT en de poitie zien toe op de naeving van de voorschriften voor het uit ekaar nemen van asbesthoudende objecten. Besuit asbestwegen Wms Dit besuit vervangt de Regeing asbestwegen Wms en verbiedt een weg die asbest bevat voorhanden te hebben. Bouwbesuit 2012 (Ministerie van VROM) Deze regeing vervangt ae voorgaande regeingen van het Bouwbesuit. Het Bouwbesuit bevat voorschriften voor het bouwen, gebruiken en (gehee of dees) sopen van bouwwerken. Sinds de aanpassing van het Bouwbesuit in 2012, bestaat de soopvergunning niet meer. In paats daarvan moeten gebouweigenaren een soopme- ding indienen bij de gemeente. Dit moet minstens 4 weken voorafgaand aan de start van de werkzaamheden gebeuren. In bepaade gevaen van reparatie- of mutatieonderhoudswerkzaamheden mag deze termijn tot 5 werkdagen worden beperkt. Dit kan as de normae termijn zou eiden tot onnodige eegstand of ernstige beemmering van het gebruiksgenot. Regeing tegemoetkoming asbestsachtoffers (2014) Deze regeing bevat onder andere het vogende: de voorwaarden voor het recht op een uitkering; de hoogte van de uitkering; het uitvoeringsorgaan is SVB; een verzoek tot uitkering moet ingediend worden bij het Instituut Asbestsachtoffers. Regeing Tegemoetkoming niet-oondienstgereateerde sachtoffers mesotheioom (december 2007) Sachtoffers van mesotheioom (door bootsteing aan asbest veroorzaakte tumor van het ongvies, het buikvies of het hartvies) kunnen sinds 1 december 2007 aanspraak maken op een financiëe tegemoetkoming, wanneer ze de ziekte niet via werk in oondienst hebben opgeopen. De regeing suit aan op de Regeing tegemoetkoming asbestsachtoffers (TAS-regeing) voor sachtoffers bij wie de asbestbootsteing is terug te voeren op een oondienstverband. Met de TNSregeing kunnen ook sachtoffers die in hun werk as zefstandige, via het miieu of via producten, aan asbest zijn bootgested een financiëe tegemoetkoming krijgen. De regeing wordt uitgevoerd door de Sociae Verzekeringsbank (SVB); het Instituut Asbestsachtoffers (IAS) verzorgt de intake. Zie voor meer informatie de website van het Instituut Asbestsachtoffers. (Bron: Infomi) Richtijn 1999/77/EG Met deze richtijn wordt de bestaande Europese regegeving met betrekking tot het op de markt brengen en het gebruik van asbest aangescherpt, met name voor chrysotie. Voor de meeste nog resterende toepassingen van chrysotie zijn er tegenwoordig vervangende materiaen of aternatieven voorhanden die niet kankerverwekkend zijn en as minder gevaarijk worden beschouwd (considerans 6 van de richtijn). Verder wijst de richtijn erop dat er nog geen drempewaarde voor bootsteing is bepaad beneden weke chrysotie niet kankerverwekkend is (considerans 7). Ook geeft deze aan dat de bootsteing van werknemers en andere gebruikers van asbesthoudende producten uiterst moeiijk te beheersen is en de huidige grenswaarden bij tijden ruimschoots kan overschrijden. Daarom vormt dit type van bootsteing momentee het grootste risico voor de ontwikkeing van met asbest samenhangende ziekten (considerans 8). De nationae wetgeving moet atijd in overeenstemming zijn met de Europese wetgeving. Met andere woorden: de nationae wetgeving moet vodoen aan de eisen die de Europese wetgeving stet. De Europese wetgeving is te vinden op internetsite De Nederandse wetgeving staat op de internetsite Saneringsregeing asbestwegen Twente (Ministerie van IenM) Deze saneringsregeing biedt eigenaren (geen overheden, en onder bepaade voorwaarden) van asbestbevattende wegen rondom de voormaige asbestfabriek in de gemeente Goor de mogeijkheid om eenmaig een financiëe bijdrage in de vorm van een maatrege toegekend te krijgen. De eigenaar kan kiezen of hij het asbest aat verwijderen door een deskundig asbestverwijderingsbedrijf (vogens de BRL 7000) of dat hij asfat, beton of kinkers op de weg aat aanbrengen. Eigenaren moeten ook een eigen bijdrage betaen, behave voor het aten asfateren van de weg. Saneringsregeing asbestwegen derde fase (Ministerie van IenM; apri 2007) Met deze regeing ontvangen eigenaren van asbestwegen en -stroken in de gemeenten Hof van Twente en Harderwijk een tegemoetkoming in de kosten voor het saneren van asbestbevattende wegen en stroken. Hoofdstuk 2 Asbestverwijderingsbesuit (Ministerie van IenM): zie hoofdstuk 1. NEN 2991 (Risicobeoordeing) Deze norm vormt een handeiding ter beoordeing van bootsteingsrisico s aan asbest voor gebruikers en derden in gebouwen, woningen, constructies, objecten en eegstaande bouwwerken waarin asbesthoudende materiaen zijn verwerkt. De norm is niet bedoed as eindcontroe na asbestverwijdering. Hiervoor dient NEN Voor meer informatie:

114 WET- EN REGELGEVING WET- EN REGELGEVING NEN 5707 (Asbest in bodem) Hierin staat een methode beschreven om het gehate aan asbest in de bodem en partijen grond te bepaen. De voorgeschreven werkwijze is geschikt om het gehate aan asbest te bepaen, onafhankeijk van de vorm waarin het asbest aanwezig is. Voor meer informatie: NEN 5896 (Asbestanayses) Deze norm beschrijft de kwaitatieve anayse van asbest met behup van ichtmicroscopie (stereoen poarisatiemicroscopie). De methode is bruikbaar voor de identificatie en de schatting van het gehate aan asbest in producten, zoas bouw-, constructie- en isoatiemateriaen. Voor meer informatie: Productenbesuit Asbest Het Productenbesuit Asbest (Stb. 2005, nr. 6 hierna gewijzigd) is in werking getreden op 8 maart 2005, samen met de Productenregeing Asbest (Stcrt. 25 februari 2005, nr. 40). Het besuit verbiedt het produceren, op de markt brengen, invoeren, voorhanden hebben, verkopen, toepassen en hergebruiken van asbesthoudende producten. Het asbestverbod gedt voor zowe bedrijven as particuieren. ILT en de Inspectie SZW houden toezicht op de naeving van dit besuit. (Bron: andeijke uitvoeringmethodiek Asbestverwijderingsbesuit Infomi, juni 2007) Regeing Bouwbesuit 2012 (Ministerie van IenM): zie hoofdstuk 1. Certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering De officiëe benaming voor dit schema is bijage XIIIa behorend bij artike 4.27 van de arbeidsomstandighedenregeing. Begin 2017 zijn de procescertificaten SC 530 (asbestverwijdering) en de SC 540 (asbestinventarisaties) samengegaan in dit certificatieschema. In het schema staan de richtijnen voor het uitvoeren van een asbestinventarisatie en voor het verwijderen van asbest. Voor meer informatie: SC 560 DIA Het DIA persoonscertificaat beschrijft de werkzaamheden van de Deskundig Inventariseerder Asbest (DIA), zoas de inventarisatie van asbest, asbesthoudende producten, met asbest verontreinigd materiaa of met asbest verontreinigde constructieonderdeen. Daarbij wordt geïnventariseerd op de hoeveeheid asbest, de paats waar het zit en de wijze waarop het bevestigd is in bouwwerken, gebouwgebonden instaaties, industriëe compexen, objecten, transportmiddeen en offshore constructies. Voor meer informatie: Hoofdstuk 3 Certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering zie hoofdstuk 2. NEN 5896 (Asbestanayses) zie hoofdstuk 2. NEN 2991 (Risicobeoordeing) zie hoofdstuk 2. NEN ISO Hierin staat de methode omschreven van de Scanning Eektronen Microscopie (SEM) om de concentratie van asbeststof en asbestvezes in de ucht vast te steen. Voor meer informatie: zie Hoofdstuk 4 Arbeidsomstandighedenwet en Arbowetgeving zie hoofdstuk 1. Arbeidsomstandighedenbesuit, hoofdstuk 2, afdeing 5 (bouwproces) Dit onderdee van het Arbeidsomstandighedenbesuit, dat sinds 1 jui 1997 het Bouwprocesbesuit Arbeidsomstandighedenwet vervangt, heeft tot doe de coördinatie van verantwoordeijkheden met betrekking tot arbeidsomstandigheden op de bouwpaats te bewerksteigen. Het begrip bouwpaats betreft hier niet aeen de bouwpaats waar aeen bouwarbeid paatsvindt, maar gedt ook voor bouwpaatsen waar bouwactiviteiten paatsvinden terwij het bouwwerk/ object door de bewoner/gebruiker in gebruik bijft. De eerdergenoemde coördinatie is gericht op het tot stand brengen van een goede samenwerking tussen de betrokken partijen. Het besuit voorziet in de impementatie in de nationae wetgeving van de EG-richtijn betreffende minimumvoorschriften inzake veiigheid en gezondheid voor tijdeijke en mobiee bouwpaatsen. In de richtijn zijn voorschriften gegeven die de veiigheid en gezondheid van de werknemers op de bouwpaats moeten waarborgen. De EG-richtijn richt zich tot ae bij het bouw(soop)-proces betrokken partijen, met het oog op de verbetering van de arbeidsomstandigheden in de bouw. Daaronder vat ook het sopen respectieveijk demonteren van bouwwerken/ objecten. Het gaat hierbij om het hee traject van de ontwerp/onderzoeksfase tot en met de uitvoeringsfase. Niet aeen de werkgevers en werknemers, maar ook zefstandigen, opdrachtgevers en ontwerpers/adviseurs worden, op basis van hun ro en positie in het proces, beast met een dee van de zorg voor veiigheid en gezondheid van degenen die op de bouwpaats werkzaam zijn. Arbeidsomstandighedenbesuit, hoofdstuk 4, afdeing 5 (asbest) (Ministerie van SZW): zie hoofdstuk 1. Asbestverwijderingsbesuit (Ministerie van IenM): zie hoofdstuk 1. Certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering zie hoofdstuk 2. NEN 2991 (Risicobeoordeing) zie hoofdstuk 2. Hoofdstuk 5 Arbeidsomstandighedenwet en Arbowetgeving zie hoofdstuk 1. Arbeidsomstandighedenbesuit, hoofdstuk 2, afdeing 5 (bouwproces) zie hoofdstuk 4. Arbeidsomstandighedenbesuit, hoofdstuk 4, afdeing 5 (asbest) (Ministerie van SZW): zie hoofdstuk 1. Arbeidsomstandighedenbesuit, hoofdstuk 8, afdeing 1 (persoonijke beschermingsmiddeen) (Ministerie van SZW) Dit onderdee van het Arbeidsomstandighedenbesuit stet reges aan de keuze, het gebruik en het onderhoud van persoonijke beschermingsmiddeen. Asbestverwijderingsbesuit (Ministerie van IenM): zie hoofdstuk 1. Besuit persoonijke beschermingsmiddeen (Ministerie van SZW; Staatsbad 1993, 441, aatsteijk gewijzigd bij besuit in Staatsbad 1994, 829) Dit besuit is gebaseerd op de Wet op de gevaarijke werktuigen (Staatsbad 1952, 104) en reget de kwaiteitseisen aan persoonijke beschermingsmiddeen. Certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering zie hoofdstuk 2. SCi-547 SCi-547 is het protoco voor het andeijk vaideren van nieuwe methoden voor de indeing in risicokassen (zoas vastgeegd in het Arbeidsomstandig hedenbesuit) bij het verwijderen van asbest en is sinds 2015 van kracht. SCi-547 is opgested om de risico s in kaart te brengen die saneerders, maar ook derden, open bij het verwijderen van asbesthoudend materiaa. Doe van SCi-547 is objectieve criteria voor werkmethoden vast te eggen, op basis waarvan deze in SMA-rt ingevoerd kunnen worden. SMA-rt deet de handeingen een combinatie van product, activiteit en omstandigheden in drie verschiende risicokassen met een bijbehorend beheersregime in. SCi-548 SCi-548 is het protoco om de concentratie van respirabee asbestvezes in de ucht te bepaen tijdens het verwijderen van asbest en is sinds 2015 van kracht. Aan de hand van SCi-548 is te bepaen in weke risicokasse (zoas vastgeegd in het Arbeidsomstandighedenbesuit) een asbestsanering vat of eventuee is terug te schaen naar een agere risicokasse. Bij vaidatieonderzoeken wordt vogens SCi-548 getoetst aan 10 procent van de grenswaarde. Sinds 1 mei 2015 worden ook terugschaingsonderzoeken getoetst vogens de nieuwe SCi-548. Voor de monstername is dit protoco gebaseerd op NEN 2939, voor de monsteranayse op NEN-ISO Miieuwetgeving Kenmerkend voor de miieuwetgeving, die in korte tijd is ontstaan, is voora de compexiteit en onsamenhangendheid. Evenas bij de Arbowet is het de bedoeing dat vee miieuwetgeving uiteindeijk geïntegreerd gaat worden in de huidige Wet miieubeheer (Wm). Asbest in miieuwetgeving In de miieuwetgeving is gereged dat de bedrijfsvoering van een organisatie moet vodoen aan de eisen die de okae overheid stet ten aanzien van de bescherming van het okae miieu. Wanneer

115 WET- EN REGELGEVING WET- EN REGELGEVING een bedrijf asbest wi verwerken of opsaan za het een miieuvergunning moeten hebben. Ook schrijft de Wet miieubeheer voor hoe men met afva moet omgaan. Een aparte categorie afva is het gevaarijke afva. Hier zijn aparte voorschriften voor opgenomen in de wet. Zo mag bijvoorbeed afvawater dat asbest zou kunnen bevatten niet geoosd worden in het rioo. Dit is ook in overeenstemming met de Wet verontreinigd oppervaktewater. In het Productenbesuit Asbest wordt onder meer voorgeschreven hoe asbestbevattende producten (of afva) moeten worden geëtiketteerd. In het regement betreffende het vervoer over and van gevaarijke stoffen zijn voorschriften opgenomen over de verpakking en het vervoer van asbesthoudende producten of afva over de weg. Doe is te voorkomen dat er tijdens het transport en het aden en ossen asbestvezes in het miieu terechtkomen. Indien een transporteur het asbestafva afvoert, moet hij op de VIHB-ijst staan. De Nationae en Internationae Wegvervoer Organisatie (NIWO) paatst de vervoerders op deze ijst. Grenswaarden Vanuit verschiende wetgeving zijn grenswaarden opgested voor de concentratie asbest in de ucht. Deze zijn verdeed in grenswaarden voor de asbestconcentratie in arbeidssituaties en grenswaarden voor de asbestconcentratie in het miieu (in de praktijk: niet-arbeidssituaties). In 2014 is de grenswaarde voor chrysotie veraagd naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. De grenswaarde voor amfiboo is op 1 januari 2017 veraagd naar 2000 asbestvezes/m 3 ucht. Op termijn is het streven om deze grenswaarde naar 300 asbestvezes/ m 3 te veragen. Met deze aanpassingen wordt er geen onderscheid meer gemaakt tussen arbotechnische en miieutechnische grenswaarden. Best beschikbare technieken Voor het bereiken van een hoog niveau van bescherming van het miieu meest doetreffende technieken om de emissies en andere nadeige gevogen voor het miieu, die een inrichting kan veroorzaken, te voorkomen of, indien dat niet mogeijk is, zovee mogeijk te beperken, die de kosten en baten in aanmerking genomen economisch en technisch haabaar in de bedrijfstak waartoe de inrichting behoort, kunnen worden toegepast, en die voor degene die de inrichting drijft, redeijkerwijs in Nederand of daarbuiten te verkrijgen zijn (artike 1.1 id 1 Wm). De BBT zijn vergeijkbaar met de stand der techniek. Er gedt een waarde voor de buitenucht die geijkgested is aan het VR-niveau (1000 vezeequivaenten/kubieke meter ucht, jaargemiddede). Wanneer deze wordt overschreden, gedt een inspanningsverpichting om de concentratie tot beneden de grenswaarde terug te brengen. NEN 2990 (Lucht-Eindcontroe na asbestverwijdering) NEN 2990 beschrijft hoe een containment, afgeschermde ruimte of buitenocatie, waaruit vogens de wetteijke voorschriften asbest is verwijderd, moet worden gecontroeerd op asbesthoudende resten. Het doe van de eindcontroe is vast te steen dat de sanering zo is uitgevoerd dat een ruimte of buitenocatie na sanering aan de gestede opeveringseisen vodoet. Voor meer informatie: NEN 2991 (Risicobeoordeing) zie hoofdstuk 2. NEN-EN 132 t/m 144 Deze Europese normen zijn van toepassing op ademhaingsbeschermingsmiddeen, met uitzondering van duikapparatuur, waarvoor definities zijn gegeven in EN 250. Voor meer informatie: NEN-EN NEN-EN is ook van toepassing op de minimaa benodigde ademhaingsbeschermingsmiddeen, incusief aangedreven fiters gecombineerd met vogeaatsmaskers, hafgeaatsmaskers of kwartgeaatsmaskers. Voor meer informatie: Productenbesuit Asbest: zie hoofdstuk 2. Persoonscertificaat DTA (Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering) Voor het houden van toezicht op asbestsaneringen is certificatie verpicht, omdat de verwijdering van asbest en crocidoiet risico s met zich meebrengt. De toezichthouder moet daarom vodoen aan de eisen van vakbekwaamheid die in het certificatieschema zijn gested. Dit omschrijft over weke kennis en kunde toezichthouders met betrekking tot arbeidshygiënisch handeen, toepassing van technische beschermingsmiddeen, kennis van de wetteijke bepaingen etc. moeten beschikken om voor het certificaat Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering in aanmerking te komen. Voor meer informatie: Persoonscertificaat DAV1 en DAV2 (Deskundig Asbest Verwijderaar) Voor het verwijderen van asbest is certificatie verpicht, omdat de verwijdering van asbest en crocidoiet risico s met zich meebrengt. De verwijderaar moet daarom vodoen aan de eisen van vakbekwaamheid die in het certificatieschema zijn gested. Dit omschrijft over weke kennis en kunde verwijderaars met betrekking tot arbeidshygiënisch handeen, toepassing van technische beschermingsmiddeen, kennis van de wetteijke bepaingen, etc. moeten beschikken om voor het certificaat Deskundig Asbest Verwijderaar in aanmerking te komen. In 2016 is de DAV-regeing aangepast. Het DAVtraject is opgespitst in DAV1 en DAV2. Een medewerker is verpicht eerst zijn DAV1-certificaat te haen, voordat hij start met werkzaamheden. Met dit certificaat op zak mag hij saneringen uitvoeren in risicokassen 1 en 2. Binnen een haf jaar na het behaen van het DAV1-certificaat moet de medewerker de training en het examen voor DAV2 afeggen. Het DAV2-certificaat is 3 jaar gedig. Voor meer informatie: Certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering zie hoofdstuk 2. Wet miieubeheer (Ministerie van IenM) In deze wet en het hierop gebaseerde Inrichtingenen vergunningenbesuit miieubeheer wordt onder meer het vogende bepaad: Hoofdstuk 8: Inrichtingen (onderdee 8.1 vergunningen) Hierin staat onder andere dat het verboden is zonder daartoe vereende vergunning een inrichting: op te richten; te veranderen of de werking daarvan te veranderen; in werking te hebben. Hoofdstuk 10: Afvastoffen Hierin staan onder meer bepaingen betreffende: het beperken/voorkomen van miieuverontreini ging (art.10.1); verbod op iegaa storten (art. 10.2); Ladder van Lansink (art. 10.4); zorgpicht voor het omgaan met afvastoffen (art. 10.5); het treffen van preventieve maatregeen ten aanzien van het ontstaan van afvastoffen (art ); het verwijderen van huishoudeijke afvastoffen, afvawater, autowrakken en bedrijfsafvastoffen (art en 10.5); het verwijderen van bedrijfsafvastoffen en gevaarijke afvastoffen (art. 10.6). Hoofdstuk 6 NEN 2990 (Lucht-Eindcontroe na asbestverwijdering) zie hoofdstuk 5. NEN 2939 (uchtmetingen werkpekatmosfeer) Hierin staat de bepaing beschreven van de concentratie aan respirabee asbestvezes op de werkpek door personen die beroepsmatig met asbest of asbesthoudende materiaen werken en/of werkzaamheden in de directe omgeving van asbesthoudende materiaen verrichten. Het bewerken van asbesthoudende materiaen is in principe bij wet verboden, met uitzondering van een beperkt aanta handeingen waarvoor strikte voorschriften geden. Voor meer informatie: NEN-EN-ISO/IEC NEN-EN-ISO/IEC geeft agemene criteria voor het functioneren van insteingen, waaronder certificerende insteingen, die keuringen uitvoeren. Voor meer informatie: zie NEN-EN-ISO NEN-EN-ISO specificeert agemene competentie-eisen met betrekking tot monsterneming. Onder NEN-EN-ISO vaen beproevingen en kaibraties, waaronder monsterneming, die worden uitgevoerd met behup van genormaiseerde methoden, niet genormaiseerde methoden en methoden die een aboratorium zef ontwikket. Voor meer informatie: zie Certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering zie hoofdstuk 2. Hoofdstuk 7 Arbeidsomstandighedenbesuit, hoofdstuk 2, afdeing 5 (bouwproces) zie hoofdstuk 4. Asbestverwijderingsbesuit (Ministerie van IenM); zie hoofdstuk 1. Besuit stortpaatsen en stortverboden afvastoffen

116 WET- EN REGELGEVING WET- EN REGELGEVING (Ministerie van IenM; Staatsbad 1997, 665) In dit besuit is vermed voor weke afvastoffen een stortverbod binnen een inrichting gedt. Asbesthoudend afva is niet genoemd in dit besuit. Hiervoor gedt dus geen stortverbod. Voor bouw- en soopafva dat verontreinigd is met asbest gedt eveneens geen stortverbod, voor zover het asbest wordt verwijderd conform het Asbestverwijderingsbesuit In de voorschriften van de Wm-vergunning kan in bepaade gevaen in afwijking van het stortverbod toch het storten van een afvastof worden toegestaan. Daarnaast is in het besuit vastgeegd weke voorschriften in de Wm-vergunning voor een stortpaats moeten worden opgenomen. (Bron: Infomi) Besuit vervoer gevaarijke stoffen (Ministerie van IenM; Staatscourant 1996, 297 gewijzigd bij Staatsbad 2002, 33) Deze agemene maatrege van bestuur (MvB) is gebaseerd op de Wet vervoer gevaarijke stoffen en vervangt voor zover nodig het Regement Gevaarijke Stoffen, dat een uitwerking vormde van de Wet Gevaarijke Stoffen. BRL 2506 (BSA-granuaten in wegenbouw) BRL 2506 is de nationae beoordeingsrichtijn voor het KOMO-productcertificaat en het NL BSBproductcertificaat voor recycingsgranuaten voor toepassingen in beton, wegenbouw, grondbouw en werken. De afgegeven certificaten hebben betrekking op de door de producent geeverde partijen. De reatie tussen het afgegeven certificaat en de geeverde partij wordt aangetoond via een verwijzing op de afeveringsbonnen naar het betreffende certificaatnummer. In de BRL 2506 zijn ae reevante eisen opgenomen met betrekking tot: de beheersing en borging van de werkwijze bij de acceptatie en de bewerking van steenachtige afvastoffen; de technische eigenschappen van recycinggranuaten voor de betreffende toepassingen (voor het NL BSB-productcertificaat geden geen eisen ten aanzien van de technische eigenschappen); de miieuhygiënische prestaties en eigenschappen van recycinggranuaten in de toepassingen, zoas gested in het Besuit bodemkwaiteit en de Regeing bodemkwaiteit. BRL 2506 beschrijft de producteisen voor recycinggranuaten die as secundaire bouwstoffen voor de beton-, wegen- en grondbouw kunnen dienen en de eisen waaraan het kwaiteitssysteem van de producent moet vodoen bij de bewerking van steenachtig afva. Om te voorkomen dat er asbest in recycinggranuaat terechtkomt, is in de BRL 2506 een asbestzorgvudigheidsmodue opgenomen. Daarin worden reges gested aan de acceptatie van steenachtige afvastoffen. Om verzekerd te zijn van een effectief acceptatiebeeid zijn in de BRL 2506 een productiecontroe op asbest en een externe verificatie van de eindproducten opgenomen. EG-Verordening 259/93 Deze verordening betreft toezicht en controe op de grensoverschrijdende overbrenging van afvastoffen binnen, naar en uit de Europese Unie. De verordening bepaat onder meer dat voor de uitvoer van asbestbevattend afva naar het buitenand vooraf kennisgeving aan en toestemming van de bevoegde autoriteit vereist is. Het is afhankeijk van het and van bestemming of verzending wie de bevoegde autoriteit is. Bij de overbrenging moet een begeeidend document aanwezig zijn. Europese afvastoffenijst (Eura) De Eura is een Europese beschikking die betrekking heeft op de ijst van afvastoffen ter uitvoering van Richtijn 75/442/EEG betreffende Afvastoffen en Richtijn 91/689/EEG betreffende Gevaarijke Afvastoffen. In deze twee richtijnen wordt bepaad dat een ijst van (gevaarijke) afvastoffen moet worden opgested. In de Eura wordt met één ijst aan de verpichtingen van beide richtijnen vodaan. Dit betekent dat de Eura zowe gevaarijke as niet-gevaarijke afvastoffen bevat en dat de Eura criteria geeft aan de hand waarvan onderscheid gemaakt moet worden tussen gevaarijke en niet-gevaarijke afvastoffen. In de Eura wordt op de vogende manieren aangegeven of een stof gevaarijk is of niet: de afvastof is gevaarijk: dit wordt weergegeven met een * achter de code; de afvastof is ongevaarijk: dit zijn ae stoffen waarbij geen * staat. De afvastof kan ook behoren tot een zogenaamde compementaire categorie. Dit betekent dat voor ek specifiek geva bepaad moet worden of het gaat om een gevaarijke of een niet-gevaarijke afvastof. De compementaire categorie wordt aangegeven met een c. Bouw- en soopafva (incusief afgegraven grond van verontreinigde ocaties) vat onder Eura-code 17. De hoofdcategorieën van Eura 17 zijn: 17.01: beton, stenen, teges en keramische producten; 17.02: hout, gas en kunststof; 17.03: bitumineuze mengses, kooteer en met teer behandede producten; 17.04: metaa (incusief egeringen); 17.05: grond (incusief afgegraven grond van verontreinigde ocaties), stenen en baggerspecie; 17.06: isoatiemateriaa en asbesthoudend bouwmateriaa; 17.07: overig bouw- en soopafva. Regeing Europese afvastoffenijst (Ministerie van IenM) De Eura, die door de Europese Unie is ingevoerd, is een samenvoeging van de Europese ijst van gevaarijke afvastoffen en de Europese afvastoffencataogus. Met de Eura wi de Europese Commissie het systematisch onderscheid tussen gevaarijke en niet-gevaarijke afvastoffen in de hee Europese Unie harmoniseren. In deze regeing staan onder andere: bemonstering asbest in afva en puingranuaat vogens NEN 5897; anayse asbest in afva en puingranuaat vogens NEN Regeing scheiden en gescheiden houden van gevaarijke afvastoffen Wie een inrichting drijft voor het opsaan, oversaan of bewerken van gevaarijke afvastoffen houdt in ontvangst genomen afvastoffen behorende tot verschiende categorieën van gevaarijke afvastoffen gescheiden van ekaar, van andere afvastoffen, van stoffen, preparaten en andere producten. Regeing vervoer over and van gevaarijke stoffen Wet vervoer gevaarijke stoffen 1997 (Ministerie van IenM; Staatscourant 1996, 235) Het regement VLG is reevant voor het vervoer van asbesthoudende producten en asbesthoudend afva over de weg. De daartoe aangewezen ambtenaren van de Rijksverkeersinspectie zien toe op de naeving van de voorschriften. Stortbesuit bodembescherming Wet bodembescherming (Ministerie van IenM; Staatsbad 1993, 55) In dit besuit wordt onder meer bepaad dat men: asbestbevattende afvastoffen zodanig moet storten dat asbestvezes niet kunnen vrijkomen; asbestbevattende afvastoffen zodanig moet behandeen, verpakken of afdekken dat er geen asbestvezes in het miieu terecht kunnen komen; door het treffen van voorzieningen ervoor zorgt dat asbestbevattende afvastoffen niet met andere afvastoffen vermengd worden. De vergunningverener van de stortpaats (provincie of gemeente) moet de bovengenoemde voorschriften sinds uiterijk 1 maart 1995 in de vergunning hebben opgenomen en ziet toe op de naeving. (Bron: Infomi) Wet miieubeheer (Ministerie van IenM): zie hoofdstuk

117 TOEZICHT EN HANDHAVING TOEZICHT EN HANDHAVING Toezicht op en handhaving van de correcte uitvoering van asbestwerkzaamheden zijn vogens het Asbestverwijderingsbesuit 2005 de taak van de gemeente. Een dee van die taken is overgedragen aan de omgevingsdiensten (ook we Regionae Uitvoeringsdiensten genoemd). Daarnaast zijn er meer instanties betrokken bij het verenen van vergunningen, het toezicht houden tijdens asbestwerkzaamheden en de handhaving van de wet- en regegeving met betrekking tot asbest. Bij toezicht en handhaving betrokken partijen De bij toezicht en handhaving betrokken partijen zijn: de Inspectie SZW (as onderdee van het Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid); de certificerende insteingen; de gemeente; de omgevingsdienst (OD); de miieupoitie (gemeenteijke dienst); de provincie; de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) (as onderdee van het Ministerie van Infrastructuur en Miieu en ook omdat ze dee uitmaakt van het Staatstoezicht op de Voksgezondheid); de regionae poitiekorpsen. Inspectie SZW Asbesthandhaving in het kader van de Arbowet is in handen van de Inspectie SZW. De Inspectie SZW is onderdee van het Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid. Om hun toezichthoudende taak goed te kunnen uitoefenen, hebben de inspecteurs van de Inspectie SZW een aanta wetteijke bevoegdheden. De beangrijkste bevoegdheden zijn: Vrije toegang tot ae paatsen waar wordt gewerkt, ook in woningen as het gaat om onderzoek naar thuiswerk. Ter paatse zijn zij bevoegd om: - ae gewenste onderzoeken in te steen; - personen te verhoren; - dossiers in te zien en/of mee te nemen; - voorwerpen in besag te nemen voor verder onderzoek of as bewijsmateriaa; - metingen uit te voeren, dan we proeven te verrichten; - (situatie)tekeningen en foto's te maken; - monsternemingen te verrichten. Opsporingsbevoegdheid: de inspecteurs zijn bevoegd om van een overtreding een proces-verbaa op te maken en de zaak over te dragen aan het Openbaar Ministerie. Gobaa zijn drie soorten inspecties te onderscheiden: een onaangekondigde inspectie; een inspectie in het kader van een bedrijfstakdoorichting; een inspectie op basis van een verzoek of na meding van een incident, brand of ongeva. In het eerste geva za de aandacht van de inspecteur voora uitgaan naar de agemene gang van zaken, waarbij hij er met name op et of er geen wetsovertredingen paatsvinden. De werkgever moet hierbij aantonen in weke mate hij aan de wetteijke verpichtingen vodoet. As de inspecteur tekortkomingen vaststet, medt hij deze schrifteijk aan de werkgever en de werknemersvertegenwoordiging (zoas de ondernemingsraad). Bij bedrijfstakdoorichting wordt meesta ook onaangekondigd geïnspecteerd. Bij deze inspecties is er gericht onderzoek met behup van controeijsten. In het derde geva za de inspecteur ter pekke een onderzoek insteen. Tijdens een inspectie is het mogeijk dat de inspecteur een overtreding van de wet constateert. Zijn optreden is dan in eerste instantie afhankeijk van de ernst van de overtreding en de risico's die de werknemers daarbij open. Bij een niet-ernstige overtreding gedt de standaardwerkwijze. Er wordt door een waarschuwing te geven gewezen op de geconstateerde tekortkoming en de werkgever wordt opgedragen deze tekortkoming op te heffen. In sommige gevaen eidt dit direct tot het opsteen van een boeterapport. Onderzoek heeft aangetoond dat 95 van de 100 waarschuwingen direct worden nageeefd. As toch geen gehoor wordt gegeven, vogt een proces-verbaa. As de werkgever het niet eens is met hetgeen hij voorgeschreven krijgt, kan hij tegen de aanwijzing of eis in beroep gaan. Overtredingen waarbij direct gevaar bestaat voor de werknemers of derden, moeten zo sne mogeijk opgeheven worden. De Inspectie SZW kan besuiten het werk sti te eggen, zodat passende maatregeen getroffen kunnen worden. De inspecteur za met de werkgever een afspraak maken over directe opheffing van de ernstige overtreding. De inspecteur maakt een proces-verbaa op. Dit proces-verbaa wordt ook opgemaakt as de werkgever tegen de afspraken in de ernstige overtreding aat voortduren. Wanneer een inspecteur van de Inspectie SZW gedurende een inspectiebezoek een overtreding constateert, die gesanctioneerd dient te worden met een bestuurijke boete (eventuee voorafgegaan door een waarschuwing of eis), zegt hij de beanghebbende een boeterapport aan. Nadat de inspecteur een beboetbaar feit heeft geconstateerd en een boete heeft aangezegd, maakt hij een boeterapport op. In dit boeterapport worden in ek geva vermed: de aard van het beboetbare feit onder vermeding van het wetteijk voorschrift in strijd waarmee is gehanded, de aanduiding van de paats waar het beboetbare feit is gepeegd en de personaia van de bij het beboetbare feit betrokken personen. Van het boeterapport wordt het originee naar de boeteopegger gestuurd en een afschrift naar de beanghebbende en eventuee het medezeggenschapsorgaan. De inspecteur is niet bevoegd om een boete op te eggen. Deze bevoegdheid is toegekend aan de boeteopegger binnen de inspectie. De boeteopegger brengt zo spoedig mogeijk de beanghebbende op de hoogte van zijn voornemen om een bestuurijke boete op te eggen door midde van een boetekennisgeving. In deze kennisgeving is de boetehoogte opgenomen en wordt vermed op weke gronden de boete berust. De beanghebbende wordt hierbij tevens in de geegenheid gested zijn zienswijze naar voren te brengen. Certificerende insteingen (CI s) Een certificerende insteing is een door het Ministerie van SZW aangewezen onafhankeijke organisatie die bepaat of een bedrijf of medewerker van dat bedrijf in aanmerking komt voor het certificaat voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering. De Inspectie SZW van het Ministerie van SZW controeert formee de certificatie-insteing, maar schaket daarvoor in de praktijk de Raad voor Accreditatie (RvA) in. Deze aatste controeert of de certificerende insteing op de juiste manier het certificatie-onderzoek bij de bedrijven en medewerkers uitvoert en ziet er ook op toe dat de certificerende insteingen op een en dezefde manier te werk gaan. De Inspectie SZW voert boven op de controes van de RvA ook nog haar tweedeijns controes uit op de certificerende insteingen. Gemeente en omgevingsdienst Van oudsher controeren en handhaven gemeenteijke toezichthouders de voorschriften voor het verwijderen van asbest uit een bouwwerk. In 2013 zijn er daarnaast omgevingsdiensten opgericht. Het miieutoezicht op asbest is bij hen in het basistakenpakket opgenomen. In de omgevingsdienst kan de speciaistische kennis opgebouwd en geborgd worden. Soopmedingen komen binnen bij de gemeente, de omgevingsdienst moet op de hoogte gebracht worden voor het toezicht op het transport en stort van het asbest. De toezichthouder is verantwoordeijk voor het toezicht op en de handhaving van: de voorschriften uit het Avb 2005 die rechtstreeks werken (bijvoorbeed werkzaamheden waarvoor geen soopvergunning gedt); de voorschriften in het Bouwbesuit 2012; de voorschriften die dee uitmaken van de soopmeding. De aangewezen toezichthouder beschikt over de vogende bevoegdheden: Het betreden van ocaties. Om een soopocatie te betreden wordt gebruikgemaakt van deze bevoegdheid. De ocaties die betreden mogen worden zijn bedrijfsterreinen, bedrijfsgebouwen en particuiere erven. Het (onder voorwaarden) binnentreden van woningen. Voor het met of zonder toestemming van de bewoner binnentreden van de woning waaruit asbest verwijderd wordt, moet een toezichthouder zich houden aan bepaade reges. Hij moet zich bijvoorbeed egitimeren, meedeen wat het doe is van zijn bezoek en toestemming vragen aan de bewoner. Wanneer hij geen toestemming krijgt dan mag de toezichthouder toch de woning betreden. Hiervoor geden dan aanvuende reges. Het vorderen van inichtingen. Bijvoorbeed: mondeing, wanneer niet duideijk is door wie het asbest is verwijderd. Het inzien, kopiëren en meenemen van zakeijke gegevens en bescheiden. Bijvoorbeed: het inventarisatierapport, afvoerbewijzen en de rapportage van de eindbeoordeingen. Het onderzoeken van zaken en het nemen van monsters daarvan. Bijvoorbeed: een deskundige monsters aten nemen om te bepaen of er sprake is van asbest. Het onderzoeken van verwijderd asbest en de verpakking daarvan voor transport. Locatiebezoek Een toezichthouder kan verschiende aaneidingen hebben voor een bezoek aan een (soop)ocatie. Dit zijn: een ingediende soopmeding; een meding dat wordt gestart met de asbestverwijdering; een keine soop/verbouwing;

118 TOEZICHT EN HANDHAVING TOEZICHT EN HANDHAVING eerdere overtredingen; kachten (dit kan duiden op iegae asbestverwijdering); een meding van een (onvoorziene) vondst van asbest tijdens een soop, na brand of storm. De toezichthouder betreedt de asbestsoopocatie normaa gesproken niet wanneer het asbest wordt verwijderd. Vogens de Arboregegeving is de toegang dan afgesoten en berust het toezicht bij de Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering (DTA). Omdat de gemeente of omgevingsdienst aeen toezicht houdt op de naeving van de soopmeding en niet op de Arboregegeving, is het in het agemeen niet zinvo dat de toezichthouder de afgesoten werkpek betreedt. As de werkzaamheden zijn afgerond en een positieve eindbeoordeing is verkregen, kan de toezichthouder de ocatie we betreden. Er geden dan geen specifieke veiigheidsmaatregeen voor asbest meer. Te controeren aspecten De toezichthouder voert bij asbestverwijdering een administratieve controe en een controe op de uitvoering uit. Hij controeert de voorschriften uit de meding en de voorschriften die rechtstreeks werken uit het Avb 2005 en het Bouwbesuit Voorbereiding (op kantoor) De toezichthouder moet ter voorbereiding op het ocatiebezoek antwoord krijgen op de vogende vragen: Bij een soopmeding: is de aanvang van de soop tijdig gemed bij de gemeente? Zijn de afvoerbewijzen tijdig opgestuurd? Dit is niet wetteijk verpicht. Op verzoek moet de eigenaar deze we kunnen overhandigen. Wordt (vogens de gegevens op de afvoerbewijzen) het asbestafva afgevoerd naar de juiste verwerker? Is de rapportage van de eindbeoordeing tijdig opgestuurd? Is de ruimte vogens de eindbeoordeing schoon en vodoet deze vogens de eindbeoordeing aan de normen? Op saneringsocatie Beangrijkste aandachtspunten bij controe van de uitvoering van asbestsaneringen zijn: Wordt emissie van asbestvezes naar de omgeving vodoende tegengegaan? Vodoen de verpakking en de etikettering van het asbestafva? Wordt het verwijderde asbest gescheiden gehouden van ander (bouw- en soop)afva? Is de asbestopsagpaats goed afgesoten? Wordt er seectief gesoopt? Is de eventuee soopmeding op de ocatie aanwezig? Wordt er vodaan aan de voorschriften in de soopmeding? Wanneer het gaat om een voedige soop, zijn ae asbesthoudende materiaen verwijderd voordat wordt begonnen met de rest van de soop? De toezichthouder verwerkt zijn bevindingen in een bezoekrapport. As hij geen afwijkingen constateert, stet hij degene die de soopmeding heeft ingediend hiervan schrifteijk op de hoogte. Wanneer de toezichthouder we overtredingen bij een asbestverwijdering constateert, is het van beang dat hij de situatie inventariseert door informatie te verzameen. Op basis hiervan bepaat hij weke risico s deze overtredingen opeveren en weke maatregeen er nodig zijn om de risico s weg te nemen. Deze gegevens zijn nodig om de in te zetten handhavingsinstrumenten te kiezen om zo een overtreding effectief en doetreffend te beëindigen. De sneheid waarmee de beoordeing en aanpak van de situatie moeten paatsvinden, hangt af van de risico s. Het kan zijn dat direct ingrijpen noodzakeijk is, bijvoorbeed om direct gevaar weg te nemen en (verdere) verspreiding van asbestvezes naar de omgeving te voorkomen. De toezichthouder treedt dan op. Dit kan betekenen dat de soop wordt stigeegd en/of bestuursdwang wordt toegepast. Let op: wanneer bestuursdwang wordt toegepast, dan gedt ook dat een gecertificeerd bedrijf eerst een asbestinventarisatie moet uitvoeren voordat een asbestverwijderingsbedrijf het asbest mag opruimen en verwijderen. De kosten komen voor rekening van de overtreder. Wanneer een of meerdere eindcontroedocumenten niet binnen de gestede termijn zijn toegestuurd naar de gemeente, is direct ingrijpen niet noodzakeijk. In dat geva kan worden vostaan met het versturen van een schrifteijke waarschuwing met daarin een nieuwe termijn om de bewijzen asnog aan te everen. Behave dat de toezichthouder zef optreedt na een controe, is het van beang dat hij ook andere handhavingsorganisaties (zoas de Inspectie SZW) over zijn bevindingen informeert. Indien reevant kan men besuiten gezamenijk een vervogtraject op te zetten. As het gaat om een overtreding waarvoor de handhavingspartner bevoegd gezag is, kan deze zefstandig aan de sag gaan. Dit gebeurt dan vanuit zijn eigen ro en bevoegdheden. Andere handhavingspartners kunnen de gemeente ook betrekken bij overtredingen waarvoor zij bevoegd gezag zijn. Overtredingen van het Arbeidsomstandig hedenbesuit worden gemed aan de Inspectie SZW. Voorbeeden hiervan zijn: er is geen Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering (DTA) aanwezig op de ocatie; op de ocatie ontbreekt een werkpan; asbest(houdend materiaa) wordt verwijderd door een bedrijf dat daarvoor niet is gecertificeerd; asbest(houdend materiaa) wordt gesoopt/ bewerkt zonder dat persoonijke beschermingsmiddeen, waaronder ademhaingsbeschermingsmiddeen, worden gebruikt; asbest(houdend materiaa) wordt gesoopt zonder dat de pek waar de werkzaamheden paatsvinden is afgeschermd van de omgeving, kortom wanneer een containment ontbreekt; een ontsmettingsvoorziening ontbreekt, bijvoorbeed in de vorm van een mobiee douchewagen; asbest(houdend materiaa) wordt gesoopt/ bewerkt zonder dat maatregeen zijn getroffen om de concentratie asbeststof in de ucht zo aag mogeijk te houden, bijvoorbeed wanneer bronmaatregeen ontbreken. Denk hierbij aan het vooraf impregneren of nathouden van het te verwijderen materiaa. De handhavingspartner medt situaties waarbij asbest wordt verwijderd uit een asbesthoudend object atijd aan de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Voorbeeden van dergeijke situaties zijn: kachten en medingen van het verwijderen van asbest uit objecten as schepen, drijvende pontons, vrachtwagens, etc; er wordt geen (geschikte) container gebruikt voor het tijdeijk opsaan van asbest(houdend materiaa) na de soop. Miieupoitie De miieupoitie is een gemeenteijke instantie die controeert of de miieureges worden nageeefd. Dat doet zij door te surveieren, maar ook door af te gaan op medingen van burgers of bedrijven. De miieupoitie handhaaft op basis van wetten en okae verordeningen. Denk hierbij aan de Wet miieubeheer (Wm). Daarnaast geeft de miieupoitie voorichting aan burgers en bedrijven. Provincie Nederand bestaat uit twaaf provincies die samen een schake vormen tussen de gemeenten en het Rijk en worden daarom het middenbestuur genoemd. De provincie controeert of grote bedrijven zich aan de miieureges houden. As bedrijven dit niet doen kan de provincie in het uiterste geva een bedrijf suiten. De provincies werken vee samen met de andere overheden (het Rijk, gemeenten, omgevingsdiensten en waterschappen). Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) ILT is een onderdee van het Ministerie van IenM en maakt tevens dee uit van het Staatstoezicht op de Voksgezondheid. De ILT moet zorgen voor verbetering van de kwaiteit van het miieu. Zij toetst en bevordert zowe het miieubeeid as de uitvoering daarvan. Voor wat betreft asbest heeft de ILT een handhavingstaak bij de soop van objecten. Dit is gereged in het Asbestverwijderingsbesuit (Avb) Voorts houdt de ILT toezicht op de asbesttaken van gemeenten (tweedeijns toezicht). Bron: Cursusboek Training Asbestdeskundige, SGS Search

119 NAMENREGISTER LIJST MET AFKORTINGEN Brancheverenigingen Aedes, vereniging van woningcorporaties 2, 29, 39 Bouwend Nederand 2, 29 BRBS (Branchevereniging Recycing Breken en Sorteren) 2, 29 Feneab (Branchevereniging voor geaccrediteerde aboratoria en kaibratie- en inspectie-insteingen in Nederand) 2, 29, 39, 113, 183 NVvA(Nederandse Vereniging voor Arbeidshygiëne) 29 SIKB (Stichting Infrastructuur Kwaiteitsborging Bodembeheer) 2, 29, 40 VAO (Vereniging van Asbest Opeiders) 29 VAVB (Vereniging van Asbestverwijderende Bedrijven) 2, 29, 113 VERAS (Branchevereniging voor soopaannemers en asbestverwijderingsbedrijven) 2, 29, 39, 113, 146, 154, 155 Vereniging BWT Nederand 2, 29 VOAM-VKBA (Vereniging Kwaiteitsborging Asbestonderzoek) 2, 29, 39 VVTB (Vereniging voor Verwijdering van Toxische en gevaarijke Bouwmateriaen) 2, 29, 39, 113, 146 VIA (Verenigd Industrie-overeg Asbest) 2, 29, 69, 71 Brancheverenigingen van geaccrediteerde aboratoria Feneab (Branchevereniging voor geaccrediteerde aboratoria en kaibratie- en inspectie-insteingen in Nederand) 2, 29, 39, 113, 183 Controerende insteingen (proces- en/of persoonscertificatie) RvA (Raad voor Accreditatie) 2, 28, 39, 61, 110, 162, 170, 171 NVCi (Nederandse Vereniging Certificatieinsteingen) 2 Opdrachtgevers Aannemers 2, 28, 29, 39, 75, 82, 87, 95, 100, 104, 126, 130, 132, 139, 141, 146, 154, 155, 184, 187 Architecten 2, 28 Asbestsaneerders 2, 28, 31, 75, 89, 122, 124, 126, 129, 136, 137, 141, 151, 156, 163, 178, 179, 187, 195, 199 Beheerders 2, 28 Brandweer 2, 28, 45, 106, 113, 147, 204 Handhavers 2, 3, 16, 28, 37, 38, 42, 45, 79, 82, 93, 94, 97, , 109, 110, 121, 132, 140, 141, 178, 183, 200, 211 Industrie 2, 15, 28, 29, 37, 38, 45, 68-71, 115, 170, 172, 184, 186, 187, 198, 204 Ingenieursbureaus 2, 28, 60 Instaatiebranche 2, 28, 35, 186, 187 Maritieme sector 2, 28, 42, 187, 206, 207 Overheden (andeijk, provinciaa en okaa) 2, 9, 12-14, 28, 89, 102, 111 Particuieren 2, 9, 28, 30, 37, 50, 89, 100, 102, 103, 115, 192, 197, 200 Projectontwikkeaars 2, 28 Vastgoedeigenaren 2, 28, 37 Verzekerings- en schade-experts 2, 28 Woningcorporaties 2, 24, 26, 28, 29, 37, 39, 45, 51, 83, 86, 96, 102, 104, 105, 119 En vee andere Opsporings- en handhavinginsteingen Inspectie SZW 2, 3, 11, 14, 15, 17, 21, 23, 25, 26, 28, 36, 38, 42, 48, 49, 59, 60, 78, 93, 97, 99, 100, 106, 107, , 120, 123, 124, 133, 141, 167, 174, 184, 187, 205 Gemeente 2, 3, 12-15, 28, 37, 45, 48, 54, 58, 59, 94, 95, 98, 99, 104, 105, , 113, 122, 124, 126, 130, 132, 140, 141, 166, 167, 192, 194, 200, 204, 205 Omgevingsdienst 2, 3, 14-16, 28, 37, 48, 58, 59, 75, 87, 94, 95, 98, , , 113, 122, 124, 132, 141, 166, 167, 181, 194, 200, 204, 205 Openbaar Ministerie 2, 28, 37, 97, 109, 110, 123, 167 Poitie en miieupoitie 2, 3, 28, 37, 98, 106, , 113, 205 Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) 2, 28, 37, 98, 100, 103, 105, 109, 111, 123, 184, 205 Overheid en overige instanties Ascert 3, 13, 16, 28, 35, 36, 39, 58, 60, 69, 71, 113, 120, 125, 129, 154, 156, 184, 185 EZ (Ministerie van Economische Zaken) 28 Infomi 2, 28, 95 NEN (Nederandse Norm; het Nederandse Normaisatie-instituut en Stichting NEC) 28 RIVM (Rijksinstituut voor Voksgezondheid en Miieu) 28, 83 SER (Sociaa Economische Raad) 12, 28 SZW (Ministerie van Sociae Zaken en Werkgeegenheid) 12, 23, 28, 60, 110, 123, 184 TNO 2, 28, 60, 126, 150, 174, 185 IenM (Ministerie van Infrastructuur en Miieu) 2, 12, 14, 16, 23, 28, 39, 89, 94, 99, 106, 113, 154, 184, 204, 205 VNG (Vereniging van Nederandse Gemeenten) 2, 12, 28 ABM s Adembeschermingsmiddeen ADR/VGL Regement vervoer over and van gevaarijke stoffen Avb 2005 Asbestverwijderingsbesuit 2005 B&W Coege van Burgemeester en Wethouders BOA Buitengewoon opsporingsambtenaar BRBS Branchevereniging Recycing Breken en Sorteren BRL Beoordeingsrichtijn CI Certificerende Insteing DHV Dwars, Heederik en Verhey (ingenieursbureau) DIA Deskundig Inventariseerder Asbest DOP Depth of Penetration DTA Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering DTA-C voormaig Deskundig Toezicht op Asbestsaneringen, nu Asbestdeskundige DAV Deskundig Asbest Verwijderaar Eura Europese afvastoffenijst EZ Ministerie van Economische Zaken Feneab Federatie Nederandse Laboratoria HEPA High Efficiency Particuate Air ILT Inspectie Leefomgeving en Transport ISO Internationa Organization for Standardization LAVS Landeijk Asbestvogsysteem LDAV Leering Deskundig Asbest Verwijderaar LMA Landeijk Medpunt Afvastoffen MMMF Man Made Minera Fibers NEN Nederandse Norm NIWO Nationae en Internationae Wegvervoer Organisatie OD Omgevingsdienst PBM s Persoonijke beschermingsmiddeen RIVM Rijksinstituut voor Voksgezondheid en Miieu RMA Röntgenmicroanayse (detectiesysteem) RUD's Regionae Uitvoeringsdiensten RvA Raad voor Accreditatie SEM Scanning Eektronen Microscopie SER Sociaa Economische Raad SIKB Stichting Infrastructuur Kwaiteitsborging Bodembeheer SZW Sociae Zaken en Werkgeegenheid TNO Nederandse organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappeijk Onderzoek VAVB Vereniging van Asbestverwijderende Bedrijven VIA Verenigd Industrie-overeg VVTB Vereniging voor Verwijdering van Toxische en gevaarijke Bouwmateriaen VIHB Vervoerders, Inzameaars, Handeaars en Bemiddeaars van afvastoffen VNG Vereniging van Nederandse Gemeenten NVCi Nederandse Vereniging Certificatie-insteingen IenM Ministerie van Infrastructuur en Miieu VWS Ministerie van Voksgezondheid, Wezijn en Sport Wm Wet miieubeheer

120 NORMDOCUMENTEN EN CERTIFICATEN BRONNEN De beangrijkste normdocumenten zijn: ADV 223 Leeswijzer voor het gebruik van asbestbodemnormen AI 3 Arbo-informatie asbest AS SIKB 3000 Accreditatieschema Laboratoriumanayses voor grond-, waterbodem- en grondwateronderzoek BRL 2506 Nationae beoordeingsrichtijn recycinggranuaten voor toepassing in beton, wegenbouw, grondbouw en werken BRL 7000 Uitvoering van bodemsaneringen ISO 390 Products in fibre-reinforced cement - Samping and inspection NEN 2939 Werkpekatmosfeer - Bepaing van de concentratie aan respirabee asbestvezes (nog ontwerp ) in de ucht bij het werken met of in de directe omgeving van asbest of asbesthoudende producten, met behup van microscopische technieken NEN 2990 Lucht - Eindcontroe na asbestverwijdering NEN 2991 Lucht - Risicobeoordeing in en rondom gebouwen of constructies waarin asbesthoudende materiaen zijn verwerkt NEN 5707 Bodem - Inspectie, monsterneming en anayse van asbest in bodem NEN 5896 Kwaitatieve anayse van asbest in materiaen met poarisatiemicroscopie NEN 5897 Monsterneming en anayse van asbest in onbewerkt bouw- en soopafva en recycinggranuaat NEN-EN 132 t/m 138 Ademhaingsbeschermingsmiddeen NEN-EN 140 Ademhaingsbeschermingsmiddeen - Hafmaskers en kwartmaskers - Eisen, beproevingsmethoden, merken NEN-EN 142 t/m 144 Ademhaingsbeschermingsmiddeen NEN-EN 512 Vezecementproducten - Buizen en verbindingen voor drukeidingen NEN-EN Vakke vezecementpaten - Productspecificaties en beproevingsmethoden NEN-EN Ademhaingsbeschermingsmiddeen - Aangedreven fiters gecombineerd met vogeaatmaskers, hafgeaatmaskers of kwartgeaatmaskers - Eisen, beproeving, merken NEN-ISO Buitenuchtmetingen - Bepaing van de concentratie aan asbestvezes met behup van transmissie eektronenmicroscopie, directe methode NEN-ISO Luchtkwaiteit Buitenucht - Bepaing van de concentratie aan asbestvezes - Bepaing met transmissie eektronenmicroscopie, indirecte methode NEN-EN-ISO 16000/7 Binnenucht dee 7: Monsternemingsstrategie voor de bepaing van in de ucht aanwezige asbestvezeconcentratie NEN-ISO Binnenucht - dee 27: Bepaing van de neergestreken stofvezes op oppervakken door SEM (Scanning Eektronen Microscopie) NEN-EN-ISO Agemene criteria voor het functioneren van verschiende soorten insteingen die keuringen uitvoeren NEN-EN-ISO Agemene eisen voor de bekwaamheid van beproevings- en kaibratieaboratoria NEN-ISO Emissies van stationaire bronnen - Bepaing van de hoeveeheid asbest in industriëe emissies - Bepaing door midde van microscopische vezeteing NEN-ISO Buitenucht - Bepaing van de numerieke concentratie van anorganische vezeachtige deetjes - Scanning eektronenmicroscoopmethode NEN-ISO Textie - Kwantitatieve chemische anayses - Dee 19: Mengses van ceuosevezes en asbest (verwarmingsmethode) NEN-ISO Water - Monsterneming - Dee 3: Richtijn voor de conservering en behandeing van watermonsters NTA 5727 Bodem - Monsterneming en anayse van asbest in waterbodem en baggerspecie Procescertificaten Bijage XIIIa behorend bij artike 4.27 van de arbeidsomstandighedenregeing (het certificatieschema voor asbestinventarisatie en asbestverwijdering) Persoonscertificaten Persoonscertificaat DTA Deskundig Toezichthouder Asbestverwijdering Persoonscertificaat DAV Deskundig Asbest Verwijderaar. Sinds 2016 is het DAVpersoonscertificaat opgespitst in DAV1 en DAV2 SC 560 DIA Deskundig Inventariseerder Asbest; in ontwikkeing SC 570 Asbestdeskundige SC 580 Deskundig Asbest Acceptant Protocoen SCi-548 voor het bepaen van de concentratie aan respirabee asbestvezes in de ucht tijdens het op projectniveau uitvoeren van asbestverwijderingshandeingen. Aedes-protoco Verwijdering Asbesthoudende materiaen bij mutatie- en kachtenonderhoud, Aedes, september Arbeidsomstandighedenwet 1999, Ministerie van SZW. Arbeidsomstandighedenbesuit, Ministerie van SZW, 1997 (hoofdstuk 2 afdeing 5 bouwproces, hoofdstuk 4 afdeing 5 asbest). Arbeidsomstandighedenregeing, Ministerie van SZW. Asbest: Risico s van miieu- en beroepsmatige bootsteing; Gezondheidsraad, juni Asbestverwijderingsbesuit 2005 (Avb 2005), Ministerie van VROM, maart 2006 (Staatsbad ). Besuit persoonijke beschermingsmiddeen, Ministerie van SZW. Besuit asbestwegen Wms, Ministerie van VROM, september Besuit bodemkwaiteit, Ministerie van VROM, januari Besuit stortpaatsen en stortverboden afvastoffen, Ministerie van VROM, Besuit vervoer gevaarijke stoffen, Ministerie van V&W, Bouwbesuit 2012, Ministerie van BZK. De asbestketen ontrafed; Provincie Noord-Hoand, mei Eindrapport TNO Advies inzake de indeing van werkzaamheden met asbest in risicokassen, TNO, november Europese verordening voor de overbrenging van afvastoffen en EG verordening 259/93 (toezicht en controe), Europese Unie. GGD-Richtijn medische miieukunde; gezondheidsrisico s van asbest in woningen en pubieke gebouwen, Rijksinstituut voor Voksgezondheid en Miieu, 2014 Interventiestrategie Asbest, Landeijk Handhavingsprogramma 2005, LOM, jui Landeijke uitvoeringsmethodiek Asbestverwijderingsbesuit 2005, Ministerie van VROM, juni Naeving van de asbestreges; Bureau Bartes, jui Productenbesuit Asbest, Ministerie van VROM, maart Rapportage Ketenhandhaving asbest 2008, Ministerie van VROM, jui Regeing Europese afvastoffenijst (Eura), Ministerie van VROM, mei Regeing tegemoetkoming niet-oondienstgereateerde sachtoffers mesotheioom, Ministerie van VROM, november Regeing tegemoetkoming asbestsachtoffers, Ministerie van SZW Regement vervoer over and van gevaarijke stoffen (ADR/VGL), Richtijn 1999/77/EG, Europese Unie, Saneringregeing asbestwegen Twente, Ministerie van VROM, Saneringsregeing asbestwegen tweede fase, Ministerie van VROM, maart Saneringsregeing asbestwegen derde fase, Ministerie van VROM, december Schakeen naar ketenhandhaving: Landeijk Handhavingsprogramma 2005, LOM. Stortbesuit bodembescherming, Ministerie van VROM, Diverse normdocumenten (zie: overzicht Normdocumenten en certificaten)

121 HANDIGE WEBSITES HANDIGE WEBSITES Website van Aedes, vereniging van woningcorporaties en medeontwikkeaar van het Asbestvogsysteem, met informatie over het Aedes-protoco. Website van de Nederandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA). Kennispatform voor veiig en gezond werken. Website met ae benodigde informatie over asbest en dit boek. Website van het Instituut Asbestsachtoffers (IAS), een initiatief van werkgevers- en werknemersorganisaties, het Comité Asbestsachtoffers, het Verbond van Verzekeraars en de overheid. Op de website is onder meer informatie te vinden over bemiddeing voor asbestsachtoffers en voorichting op het gebied van asbest en gezondheidsschade. Website van de Stichting Certificatie Asbest (SCA), medeontwikkeaar van het Asbestvogsysteem, met onder meer informatie over certificatieschema s. Website van Bouwend Nederand, de grootste werkgeversorganisatie in de bouw. Website van de Branchevereniging Recycing Breken en Sorteren. Website van de Federatie Nederandse Laboratoria, kaibratie- en inspectie-insteingen. Website van de Inspectie Leefomgeving en Transport. Informatiepunt van SenterNovem, met onder meer informatie over de Landeijke Uitvoeringsmethodiek Asbestverwijderingsbesuit Website van Inspectie SZW met onder andere een overzicht van asbestovertredingen. Website van het Koninkijk Instituut voor Ingenieurs KIVI, de beroepsvereniging van ingenieurs en techniekstudenten. Het netwerk behartigt de beangen van ingenieurs en ondersteunt zijn eden in hun beroepsuitoefening. Website van het Landeijk Medpunt Afvastoffen dat presentaties en cursussen verzorgt met betrekking tot de med- en registratiesystematiek. Website van het Nederandse Normaisatieinstituut (NEN), kennisnetwerk voor normen en regegeving. Het NEN begeeidt het maken van afspraken over producten, werkwijzen en diensten, en pubiceert deze. Website van de Vereniging van Nederandse Projectontwikkeing Maatschappijen (NEPROM). NEPROM wi de samenwerking bevorderen tussen overheid en projectontwikkeingsmaatschappijen bij de totstandkoming van vastgoedprojecten en behartigt de beangen van de aangesoten eden. Website van de Nationae en Internationae Weg vervoer Organisatie waar vervoerders onder meer het VIHB-aanvraagformuier kunnen aanvragen. Website van de Nederandse omgevingsdiensten, met uiteg over de handhavende instanties. Website van de regionae en andeijke poitiekorpsen. Portaa voor toegang tot pagina s van ae ministeries, waaronder: SZW, WZ, IenM en VWS. Website van het Rijksinstituut voor Voksgezondheid en Miieu. Website van de Raad voor Accreditatie die zich bezighoudt met het accrediteren van activiteiten as kaibreren, inspecteren, testen en certificeren. Website van Rijkswaterstaat Leefomgeving. Website van de Sociaa-Economische Raad. Website van de Stichting Infrastructuur Kwaiteitsborging Bodembeheer. Website van Veras met onder meer een overzicht van asbestdossiers en informatie over asbest voor de eden. Website met informatie over asbestinventarisaties, -onderzoeken, -adviezen en asbestopeidingen. smart.ascert.n (zonder www) Biedt toegang tot de database van SMA-rt. SMA-rt berekent de risico s van de verwijdering van een asbesttoepassing, na het beantwoorden van een aanta vragen door de asbestinventariseerder. Website van de VAVB (Vereniging van Asbestverwijderende Bedrijven), met onder meer nieuwsbrieven en informatie over asbest gereateerde zaken. Website van de Vereniging van Nederandse Gemeenten, de organisatie die de Modebouw verordening (MBV) en een modeaanvraagformuier heeft ontwikked. Website van VOAM-VKBA (Vereniging Kwaiteitsborging Asbestonderzoek) met informatie over aboratoriumdiensten en inventarisaties. Website met informatie over onder meer certificatie en accreditatie van de Nederandse Vereniging Certificatie-insteingen (NVCi), de beangenbehartiger van erkende certificatie-insteingen (geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie of een andere accreditatie-instantie). Website van de Vereniging voor Verwijdering van Toxische en gevaarijke Bouwmateriaen, de branchevereniging van asbestverwijderaars en medeontwikkeaar van het Asbestvogsysteem. Website met informatie over de Nederandse wetgeving

122 LITERATUUR A1-03 Asbest, 4e herziene druk, SDU Uitgevers, Den Haag, A1-22 Werken met verontreinigde grond/grondwater, 3e druk, SDU Uitgevers, Den Haag. Asbest in bodem, SDU Uitgevers, Den Haag / Search, Heeswijk, Asbest, praktijk en rechtspraak, SDU Uitgevers Den Haag / Search, Heeswijk, Asbest, wat nu?, SDU Uitgevers Den Haag / Search, Heeswijk, Asbestschade en aansprakeijkheid, SDU Uitgevers, Den Haag, Bodembrochure, LOM, Den Haag. Compact Bodembescherming, Editie 2008, SDU Uitgevers, Den Haag. Landeijk Handhavingsprogramma, LOM, Den Haag. Rechtspraak over Miieurecht, Periode januari-juni 2008, SDU Uitgevers, Den Haag. Tekst & Toeichting Asbestrecht, SDU Uitgevers, Den Haag. Teksten afva, Editie 2008, SDU Uitgevers, Den Haag. Visiedocument BOA, LOM, Den Haag. 240

123 1

124 ASBEST: ONVERMINDERD ACTUEEL Ondanks dat asbest sinds 1993 verboden is, is het in onze sameneving nog in behoorijke hoeveeheden te vinden. De aandacht voor hen die in hun werk te maken kunnen krijgen met bootsteing aan asbest is daarom onverminderd actuee. Dat betekent dat er juist in die gevaen extra attentie moet zijn voor hun gezondheid en veiigheid. Beangrijk is dat de verwijdering van asbest op een zorgvu- dige en verantwoorde manier paatsvindt. Daarvoor is duide- ijke wet- en regegeving en efficiënt en adequaat toezicht daarop nodig, maar ook de inzet van ae betrokken actoren uit het asbestved. Aan die betrokkenen de uitdrukkeijke oproep hieraan hun medewerking te verenen om, uiteindeijk, te komen tot een asbestveiige sameneving. Er is de afgeopen periode a vee gebeurd - zoas de aanscherping van de asbestgrens waarden - maar er moet nog meer gebeuren! Iedere bijdrage die het risicobewustzijn en de kennis over de gevaren van asbest vergroot en meehept aan het verwezen- ijken van een asbestveiige sameneving is wekom. Dat gedt zeker voor de nieuwste versie van Asbestfeiten.. Dit praktische nasagwerk geeft inzicht in ae nieuwe ontwikkeingen op het gebied van asbest. Het bevat voorbeeden uit de praktijk en biedt een begrijpeijk overzicht van het totae asbestproces. Drs. Mariëtte Hamer Voorzitter SER