TOENADERING COMECON*EG IN STROOMVERSNELLING. OOSTBLOK BLIJFT AGEREN TEGEN ~ ' ~

Transcriptie

1 CBVD-SBP rapportage «ver internationae ontwikkeingen feiten en Achtergronden die van betekenis kunnen zijn voor de binnenandse veiigheid A88/21 00: september TOENADERING COMECON*EG IN STROOMVERSNELLING. OOSTBLOK BLIJFT AGEREN TEGEN ~~~ '~~ ~ Kadat vertegenwoordigers van EG en COMECON op 25 juni j. in Luxemburg zoas verwacht* een "gemeenschappeijke verkaring" ondertekenden over vederzijdse erkenning en economische samenwerking, struikeen Oosteuropese dipomaten bijna etterijk over ekaar om voor hun and in Brusse biaterae accoorden af te suiten. Terwij in de Westerse media aan deze ontwikkeingen reatief weinig aandacht wordt besteed, staat de pers in het Oostbok a maanden bo van beschouwingen over het grote profijt dat zowe COMECON as EG zouden hebben van een betere samenwerking tussen beide economische bokken. Het optimisme in de sociaistische staten staat in schri contrast met de scepsis in West-Europa, waar op korte termijn nog geen substantiëe opeving van dé Oost-West hande verwacht wordt. De voornaamste drijfveer achter hét toenaderingsbeeid van de COMECON is naast de verwachte handesvoordeen zonder twijfe het verangen naar hoogwaardige Westerse technoogie. Steevast wordt in commentaren op de samenwerking tussen EG en COMECON dan ook gepeit voor "het afbreken van kunstmatige barrières" en opgeroepen J.j door het COCOM** Opgestede ijsten met embargo-goederen af te schaffen. Dit voortdurende hameren op het verwijderen van "reicten uit de Koude Oorog" ijkt in deze tijd van poitieke ontspanning tussen Oost en West succesvo; in de afgeopen maanden hebben diverse Westeuropese poitici én journaisten, met name in de Bondsrepubiek Duitsand, zich kritisch uitgeaten over de in COCÖM-verband afgesproken exportbeperkingen. *Zie FOCUS A88/13 CO: COMECON LONKT NAAR EG MET OOG OP TECHNOLOGIE. **Zie: FOCUS A88/08 CO: MOSKOU DRIJFT GEEN WIG IN COCOM: MINDER PRODUKTEN MAAR BETERE CONTROLE. COCOM staat voor Coordinating COmmittee for Mutiatera Export Contros en bestaat uit de NAVO-anden minus IJsand, pus Japan.

2 TOENADERING EG-CDMECON IN STROOMVERSNELLING. OOSTBLOK BLIJFT AGEREN TEGEN COCOM ><.?;' Op 25 juni j. ondertekende de Weatduitse minister van Buitenandse Zaken Hans-Dietrich GENSCHER as fungerend voorzitter van de Raad van ministers van Buitenandse Zaken van de EG samen met de Sovjetrussische COMECON-secretaris Vyachesav SYCHEV een "gemeens^1.ppeijke verkaring", Waarin EG en COMECON overgingen tot wederzijdse erkenning en kenbaar maakten dat gestreefd zou worden naar grotere economische samenwerking.* Deze verkaring, die de Voorwaarden schiep voor het afsuiten van biaterae handes- en samenwerkingsovereenkomsten tussen Individuee idstaten, kon ondertekend worden nadat de COMECON in mei de aatste hinderpaa had weggenomen. Tot dan had hij nameijk geëist dat de verkaring geen betrekking zou hebben op West- Berijn, dat in de EG-accoorden we tot het grondgebied van de Gemeenschap wordt gerekend. Met het aten vaen van deze eis konden de besprekingen, in 1985 op instigatie van de Russische partijeider GORBACHEV hervat na een jarenange impasse, op zeer korte termijn worden afgerond. De ondertekening van de "intentieverkaring" werd begeeid door zeer optimistische commentaren in de Oosteuropese media. Zo beschreef het Tsjechesowaakse partijbad Rude Fravo de gebeurtenis in Luxemburg as "de eerste stap in de richting van het vestigen van systematische economische en wetenschappeijk-technische samenwerking tussen de twee geïntegreerde bokken" en as "het eerste fundament voor een gemeenschappeijk Europees huis". Deze aatste beedspraak, het bouwen aan een gemeenschappeijk Europees huis, duikt bij voortduring op wanneer er van Oosteurbpese zijde gesproken wórdt over de toenadering tussen EG en COMECON. In West-Europa overheerst echter de scepsis. Een wezenijke uitbreiding van de hande met Oost-Europa (niet meer dan 7% van de buitenandse hande van de EG) wordt op korte termijn niet verwacht, omdat deze ernstig wordt gehinderd dóór zaken as trage ambteijke moens in de pan-economieën, een kwaitatief ontoereikend aanbod en het ontbreken van convertibieit tussen de vauta. Dit aes weerhied de COMECON-staten er niet van onmiddeijk na het accoord :: van Luxemburg aan te sturen op de totstandkoming van biaterae accoorden met ; de EG. Reeds op 30 juni kon Hongarije as eerste meedeen dat jarenang ; ^ overeg met Bi^sse had geeid tot een handesovereenkomst. Het accoord voorziet in de opheffing van een groot aanta EG restricties ten aanzien van ; Hongaarse importen en schept ook gunstige voorwaarden voor het opzetten van joint ventures en andere samenwerkingsvormen op gebieden die uiteenopen van toerisme tot wetenschappeijk onderzoek. i In het kiezog van Hongarije hebben ook andere COMECON-staten hun overeg met de EG in een stroomversneing gebracht. De DDR, aanvankeijk uiterst \d ten aanzien van reaties met Brusse, verraste vriend en vijand door op 15 augustus aan te kondigen dat met onmiddeijke ingang dipomatieke banden met de EG waren aangeknoopt.** Ook de Sovjet-Unie, Tsjechosowakije en *De verkaring werd tevens ondertekend door de Beg Wiy DE CLERCQ, id van de Europese Commissie en beast met de j buitenandse betrekkingen en Rudof ROHLICEK, eerste vice-premer van Tsjechosowakije. **Zie de Frankfurter Agemeine Zetung van 19 augustus 1988, die spreekt over "UberrascmngskUnster aus Ost-Berin"

3 Bugarije hebben vogens een mededeing van een EG-woordvoerder op 16 augustus een positief antwoord ontvangen op hun verzoek tot het aanknopen van dipomatieke betrekkingen met Brusse.* Athene Op uitnodiging van de sociaistische fractie in het Europees parement vond begin jui in de badpaats Vouagmeni bij Athene een conferentie paats, waar vertegenwoordigers van COMECr en EG discussieerden over de gevogen van het Luxemburgse accoord. Ook deze bijeenkomst werd gekenmerkt door oosteuropees optimisme en Westerse scepsis. Terwij Jacques DELORS, voorzitter van de Europese Commissie (het dageijks bestuur van de EG) voora benadrukte dat de reaties angs de weg der geeideijkheid verbeterd moeten worden, zag de eider van de COMECON-deegatie, de Poo Stephan ZAWODZINSKI, reeds op korte termijn enorme mogeijkheden voor samenwerking op het gebied van transport, energie, miieu, wetenschap en technoogie. De Tsjechische vertegenwoordiger, Jan MftRKO, verwoordde bij deze geegenheid opnieuw de Oosteuropese afkeer van de "discriminerende maatregeen" van het GOCOM, omdat deze exportbeperkingen voor hoogwaardige technoogie in strijd zouden zijn met de sïotaccoorden van Hesinki. MARKO's betoog suit perfect aan bij een sinds januari j. waar te nemen Oosteuropees offensief tegen deze in Parijs gevestigde insteing. Hoewe de sociaistische staten er in de afgeopen jaren op tarijke manieren in gesaagd zijn, goederen die op de COCOM-ijsten voorkomen te bemachtigen, wordt het COCOM bijkbaar toch nog steeds ervaren as een astige hinderpaa. Dat de Sovjet-Unie en haar bondgenoten zich genoodzaakt hebbén gezien een geco ördineerd offensief te starten tégen dit "reict uit de Koude Oorog", heeft - zo vat op te maken uit een recent verschenen artike in een Russisch tijdschrift** - aes te maken met de wijze waarop de COCOM-eden, in het bijzonder de Verenigde Staten, er de afgeopen jaren in gesaagd zijn anden as Oostenrijk, Zwitserand en Zweden over te haen de COCOM-richtijnen meer te respecteren. Deze niet-cocom anden werden in het vereden regematig beschudigd van onvodoende controe op iegae doorvoer van technoogie naar Oost-Europa. De Verenigde Staten dreigden herhaadeijk de export van technoogie, naar deze "neutrae" anden te beperken, indien zij hun export naar het Oostbok, niet beter regueerden. Het Sovjet-tijdschrift bekaagt zich er dan ook over dat deze poitieke druk ertoe geeid heeft dat Zwitserand de COCOM-reges bijna gehee heeft opgenomen in haar wetten op de buitenandse hande. Ook Oostenrijk en Zweden zouden onder druk van de VS momentee een strakkere exportreguering hanteren. Formee za auteur Vifrid TRILLENBERG misschien het geijk aan zijn zijde hebben, doch de praktijk wijst uit met name Oostenrijk nog steeds fungeert as beangrijke "suis" voor de doorvoer van "hgh-tech" naar Oost-Europa. *Mededeing van een EG-woordvoerder in Le Monde van 17 augustus **Het betreft hier het artike "GOCOM, barrier on the path towards internationa cooperation" door Vifrid TRILLENBERG in het maandbad "Ekonomicheskoye Sotrudnichestvo Stran-Chenov Sev" (februari 1988). De auteur is as econoom verbonden aan het Internationae Instituut voor Economische probemen in het Sociaistische Weredsysteem van de COMECON

4 Ter discussie Ondanks de vastberadenheid van de COCOM-staten - tijdens de aatste bijeenkomst in Versaies (januari j.) - om te komen tot betere controe, ijkt de anti-cocom-campagne van hét Oostbok inmiddes de eerste vruchten a" te werpen. Met name in de Bondsrepubiek Duitsand wordt het bestaansrecht van het COCOM meer en meer ter discussie gested. De minister van Buitenandse Zaken van de deestaat Hessen, Afred SCHMIDT (FEP), riep onangs op tot het vrijwe afschaffen van de expo--'.eperkingen, omdat deze niet passen in de huidige tijd van ontspanning. 21jn partijgenoot GENSCHER, de Westduitse minister van Buitenandse Zaken, heeft reeds bij herhaing kenbaar gemaakt dat naar zijn mening "in een tijd van het Nieuwe Denken en het steeds sterker wordende verangen naar samenwerking de COCOM-beperkngen tot een minimum teruggebracht dienen te worden". Ook in andere Westerse anden vaen in de media dergeijke peidooien steeds vaker waar te nemen.* Compexprogram 2000 As reactie op de versechterende handesreaties met het Westen, de Westeuropese programma's voor technoogische ontwikkeingen (EUREKA) en de stringentere toepassing van de reges tegen technoogy-transfer, presenteerde de COMECON in 1985 een "Compexprogramma ter bevordering van de technischwetenschappeijke vooruitgang tot het jaar 2000". Hierin is aangegeven hoe de COMECON-staten door samenwerking, afstemming en taakverdeing op het gebied van wetenschap en technoogie, de achterstand op het Westen denken weg te werken.** Onder GORBACHEV is de afgeopen jaren duideijk geworden dat de doesteingen van dit Compexprogram 2000 bij ange na niet gereaiseerd kunnen worden zonder samenwerking met de ontwikkede industriestaten in het Westen. Het is duideijk dat de recente toenadering tussen EG én COMECON in beangrijke mate is voortgekomen uit deze wens tot samenwerking op wetenschappeijk, en technisch gebied. Uit Oosteuropese commentaren vat af te eiden, aat gehoopt wordt dat door de verbeterde samenwerking met de EG angs egae weg - met gebruikmaking van de zo ontstane nieuwe mogeijkheden voor poitieke beïnvoeding en dipomatieke druk - meer hoogwaardige Westerse technoogie bemachtigd kan worden. Bovendien ijken zich in de nabije toekomst ook op dit terrein voor Oost-Europa ta van nieuwe mogeijkheden aan te dienen, door het naderende vrijhandesverkeer as gevog van het verdwijnen van de interne EG-grenzen in Tegeijk zuen de Sovjet-Uhie en haar Oosteuropese bondgenoten bijven pogen ook angs andere, meer traditionee wegen, produkten die Op hun technoogische verangijstje prijken, te bemachtigen. Tegen deze achtergrond moeten waarschijnijk ook de afkeurende reacties in de Oostbok-media gepaat worden, ten aanzien van een mogeijk EG-idmaatschap van Oostenrijk en Zweden.*** *Vergeijk bv. G. VAN HOFSLOT, De vervoekte ijst. Onvrede over beperking export naar Oostbok, in: Intermediair, 8 jui J. NBTZOLD, Technoogische West-Ost-Kooperation zwischen Skepsis und Hoffnung, in: Ost-Europa 38(1988) af.7/8 p **Zie C. MEIER, Das "RGW-Kompexprogramm 2000". Konzept, Stand der Impementierung und Probeme. Berichte des Bundesinstituts fur ostwissenschaftiche und internationae Studiën ***Bijvoorbeed Jozef JANTO in de Bratisava pravda van 8 juni 1988 "Austria's economie probems and squintng at the EEC" (FBIS-EEÜ , )

5 Waarschijnijk wordt gevreesd dat inkapseing van deze beide neutrae staten in het EG-bok de teoorgang za betekenen van twee beangrijke "doorvoerhavens" van Westerse technoogie, omdat de anden zich dan gehee zuen moeten schikken naar de gangbare regegeving in de andere EG-idstaten, die met uitzondering van Ierand* aen zijn aangesoten bij het COCOM. Een betere toegang tot de Westerse markten en een groeiende stroom van Westerse technoogie naar het jstbok zijn vogens de Sovjet-eider Michae GORBACHEV beangrijke voorwaarden voor het wesagen van de perestroika en de modernisering van de Oosteuropese economieën. De afgeopen maanden is duideijk geworden dat Oost-Europa (e.g. de COMECON) een doorbraak in de betrekkingen met de Europese Gemeenschap heeft geforceerd, om - tegen de achtergrond van de eenwording van de Europese markt in op afzienbare termijn op dit terrein succes te boeken. Het igt echter voor de hand dat Moskou c.s. tegeijkertijd niets zuen naaten om te besparen op "research & deveopment" door ook angs niet-egae wegen hoogwaardige technoogie te bemachtigen. *De Repubiek Ierand heeft evenwe met de NAVO en het COCOM duideijke afspraken gemaakt over <te navoging van de richtijnen ten aanzien van exportbeperkingen voor hoogwaardige technoogie