TIME-IN. Positief gedrag promoten in het onderwijs / Henk Weymeis /

Transcriptie

1

2 VAKGROEP ONTWIKKELINGS, PERSOONLIJKHEIDS EN SOCIALE PSYCHOLOGIE ONDERZOEKSGROEP KLINISCHE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE TIME-IN Positief gedrag promoten in het onderwijs / Henk Weymeis /

3 OVERZICHT 3

4 OVERZICHT Probleemstelling: externaliserende problemen op school Traditionele aanpak Doelstellingen Time-In Zorgbeleid Time-In 4

5 PROBLEEMSTELLING 5

6 EXTERNALISERENDE PROBLEMEN 6

7 CONCEPTEN IN DE LITERATUUR Externaliserende problemen Probleemgedrag Gedragsproblemen Storend gedrag 7

8 DEFINITIE Externaliserende problemen 8

9 DEFINITIE Definitie CD ODD Gevolgen 9

10 DEFINITIE Openlijk, naar de omgeving gericht Verbaal/Non-verbaal Fysiek Storend Bemoeilijkt het lesgeven Grensoverschrijdend (regels, normen, waarden) Schade / Destructief à anderen, materiaal 10

11 STOORNISVISIE (BESCHRIJVENDE DIAGNOSTIEK) DSM V: symptomen CD (Antisociale Gedragsstoornis) Rechten schenden van anderen / sociale normen Uitingsvormen: agressie, vernieling, diefstal ODD (Oppositioneel Opstandige Gedragsstoornis) Negatief, storend, ongehoorzaam, vijandig tov autoriteitsfiguren Driftbuien, discussiëren over regels, anderen beschuldigen, wraakzuchtig ingesteld zijn 11

12 PREVALENTIE IN HET VLAAMSE ONDERWIJS 12

13 COMORBIDITEIT Zie boek Wij Zijn Gedrag Niet de focus van vandaag, hoewel erg belangrijk om rekening mee te houden! Doctoraatsproject Nog: ADHD, leerstoornissen, autisme, 13

14 GEVOLGEN Leerlingen Verminderd academisch presteren Drop-Out (11.7 % in Vlaanderen, > in de steden) Leerkrachten Bemoeilijkt lesgeven Emotionele stress Burn-Out 14

15 TRADITIONELE AANPAK 15

16 TRADITIONELE AANPAK Disciplinerende maatregelen Medische maatregelen Gedragsgerichte maatregelen Cognitieve maatregelen 16

17 DISCIPLINERENDE MAATREGELEN 17

18 DISCIPLINERENDE MAATREGELEN Curatief: als de problemen zich voordoen Mogelijke verklaringsmodellen Top-Down (autoritaire) benadering: confronteren en heropvoeden Gebrek aan discipline, motivatie, normen en waarden Black box Gedragstherapeutische benadering (+S-; operante conditionering) Schoolbreed/Proactief: schoolreglement à regelovertreding à sanctie 18

19 DISCIPLINERENDE MAATREGELEN Echter zelden effectief Relatie leerkracht-leerling: Veel conflict, weinig nabijheid Bonding school-leerling Gebrek aan vaardigheden Aanwezigheid emotionele problemen Problemen thuis/context 19

20 TIME-OUT 20

21 TIME-OUT Preventief/Curatief: gedragsproblemen voorkomen / als de problemen zich voordoen Verklaringsmodellen: gedragstherapeutische benadering: Zelfcontrole opbouwen Functieanalyse: gedrag in functie van bekrachtiger Wegnemen van bekrachtigers (-S+; operante conditionering) 21

22 TIME-OUT Effectief, behalve bij overmatig/foutief gebruik Paradox: beloningsstrategie Rol van relatie/emoties/bredere context? 22

23 COGNITIEVE MAATREGELEN 23

24 COGNITIEVE MAATREGELEN Preventief/Curatief: gedragsproblemen voorkomen / als de problemen zich voordoen Verklaringsmodellen: cognitieve benadering binnen een academische context: Compenseren voor bijvoorbeeld een leerstoornis (STICORDI) Gedragsproblemen voorkomen door in te zetten op werkhouding 24

25 COGNITIEVE MAATREGELEN Echter: probleemgedrag in de klas wordt niet enkel verklaard door cognitieve en academische aspecten Opnieuw: rol van relatie/emoties/bredere context? 25

26 MEDISCHE MAATREGELEN 26

27 MEDISCHE MAATREGELEN (+ ADHD) Curatief: als de problemen zich voordoen Medicatie: rilatine maar ook neuroleptica Biologische benadering: symptoom/stoornis/deficitdenken (zie: ODD CD) Verklaringsmodel: genen, hersenen, temperament, 27

28 MEDISCHE MAATREGELEN Echter: slechts een puzzelstuk (systeem??) 1971! 28

29 CONCLUSIE Overwegend curatief denken dreigt problemen in stand te houden of te verergeren Korte termijn / ad hoc denken: probleem in het hier en nu oplossen à consumeren Verklaringsmodellen vooral vanuit kindkenmerken Valkuil: child-blaming Sterk biologisch, cognitief-gedragstherapeutisch en academisch geïnspireerd Minder oog voor emotionele, relationele en systemische/contextuele aspecten Minder oog voor duurzame oplossingen én implementatie 29

30 DOELSTELLINGEN 30

31 DOELSTELLINGEN Opbouw van een duurzaam schoolbreed zorgbeleid, gericht op: 1. Positief gedrag promoten (universeel - proactief) 2. Probleemgedrag voorkomen (secundair - preventief) 3. Omgaan met probleemgedrag (tertiair curatief) 4. Academische productiviteit/prestaties verhogen 5. Integratief onderwijs aanmoedigen! (Time-In) 31

32 ZORGBELEID TIME-IN 32

33 PREVENTIEDRIEHOEK (SWPBS) Ready teachers, children & parents à Sterke preventieve/curatieve werking Relatie Gedrag Cognitie Emotie Context Ready Schools à Sterk proactief zorgbeleid Context 33

34 SWPBS TIME-IN SWPBS: sterk cognitief-gedragstherapeutisch Time-In: emotioneel veilig schoolklimaat, leerkrachtleerling relatie en emotionele gereedheid 34

35 AANPAK EXTERNALISERENDE PROBLEMEN OP SCHOOL Situeert zich dus op meerdere niveaus of levels Bvb: volwassenen zijn baas, scholen zijn er om een vak te leren, etc. Bvb: scholengroep, onderwijsbeleid School in interactie met leerlingen en ouders: Pedagogisch beleid Leerling Klas (Klasmanagement) Leerling ouders (Thuisklimaat) Individuele psychologische eigenschappen van leerlingen 35

36 STAP 1: PROACTIEF OP MESONIVEAU Emotioneel veilig schoolklimaat = voorspelbare en betrouwbare basis van waaruit leerlingen kunnen exploreren => verbondenheid met de school Drie stappen zijn cruciaal: Awareness, Beliefs en self-efficacy inzake zorg Visie-ontwikkeling Kwaliteitszorg meso en microniveau 36

37 AWARENESS, SELF-EFFICACY EN BELIEFS Awareness: in hoeverre zijn scholen en leerkrachten op de hoogte van mogelijke interventies? Beliefs: in hoeverre matchen dergelijke interventies met het schoolklimaat => bestaande opvattingen rond zorg ifv gedragsproblemen? Self-efficacy: in hoeverre voelt men zich competent om hieromtrent aan de slag te gaan? Op voorhand ter sprake brengen à pre-implementatie 37

38 STAP 2: VISIE-ONTWIKKELING EN KWALITEITSZORG OP MESO-NIVEAU Vanuit gedeeld engagement à gedeelde visie op zorg Bevraging + workshop Participatie: stakeholders Schoolfoto: Kwaliteiten Valkuilen Uitdagingen Opstellen van een schoolbreed cyclisch actie/verbeterplan Kwaliteiten: blinde vlekken à publieke ruimte Innoveren op basis van uitdagingen Prioriteiten 38

39 39

40 40

41 41

42 42

43 43

44 KWALITEITSZORG OP MICRONIVEAU 44

45 KWALITEITSZORG OP MICRONIVEAU Groepswerkplannen Individuele handelingsplannen Differentiëren Proactief Preventief Curatief 45

46 OPGELET BIJ KLASMANAGEMENT Het binnenkomen in de klas

47 PROACTIEF OP MICRONIVEAU Emotioneel veilig klasklimaat creëren SWPBS Positief formuleren Beperken in aantal Coachen/voorzien van duidelijke instructies (UDL) Visualiseren indien noodzakelijk Chronologisch, in alle contexten, ook overgangsmomenten! Psycho-pedagogisch verantwoorden Participatief Nog: klasschikking (flexibel), veilige/onveilige cues (bvb kleur, licht, ) 47

48 UDL (RICHTLIJNEN) 48

49 PROACTIEF OP MICRONIVEAU Emotioneel veilig klasklimaat creëren Combineren met Stop Denk Doe, thermometer & Time-Timer Zelfcontrole Check: worden proactieve basisafspraken nageleefd? De les wordt onderbroken bij een te grote onrust/onveiligheid (groepsdynamiek) Gebeurtenissen, emoties, beleving leerlingen betrekken (relatie) Instructies en lesverloop Timing De les kan veilig starten/doorgaan 49

50 PROACTIEF OP MICRONIVEAU Sociaal-emotionele competenties (leerplannen) Posters en psycho-educatie Sociaal-emotionele gezelschapsspelen Rots & Water oefeningen (psycho-fysiek) Coöperatieve leervormen à sociale vaardigheden trainen (samenwerken) 50

51 51

52 OPGELET BIJ KLASMANAGEMENT Het binnenkomen in de klas 52

53 PREVENTIEF OP MICRONIVEAU Onderwijs en ondersteuningsbehoeften: leerkrachten, leerlingen en hun ouders (transactioneel) Oog voor interesses/positieve kenmerken! Dossierkennis Screening Observeren: ABC / GGGGG Integratief beeld opmaken Ontwikkelingsniveau en doelstellingen bepalen: ERT Diagnostiek Uitwerken van STICORDI / REDICODI voor individuele leerlingen of subgroepen (Doel en Oplossingsgericht) Zie HGW 53

54 SCREENING GEDRAGSPROBLEMEN (RUIMER WELZIJN) CLB: schoolondersteunend? 54

55 OBSERVEREN: ABC / GGGGG Betekenisanalyse (A à B) Functieanalyse (B à C) Opgelet: context, emotie en cognitie! 55

56 INTEGRATIEF BEELD Voorgeschiedenis Kindkenmerken (bvb temperament, intelligentie, executieve functies, ) Omgevingskenmerken (bvb thuisklimaat, schoolloopbaan, vaardigheden ouders, relatiekwaliteit ouders, hechtingsrelatie tov ouders, persoonlijke eigenschappen ouders, invloed van broers en zussen, relatie leerkracht-leerling, etc. Centraal thema Wat verklaart het gedrag in essentie? Persoonlijkheidskenmerken? (LSCI) ABC/GGGG Concrete symptomen Instandhoudende factoren 56

57 ONTWIKKELINGSNIVEAU EN DOELSTELLINGEN BEPALEN 57

58 VOORBEELD STICORDI Wijzigen/veranderen à zelfcontrole/emotieregulatie Individuele Stop Denk Doe kaart + Reminder (Transfer) 58

59 CURATIEF OP MICRONIVEAU Time-In hoek klas, gang, Crisisontwikkelingsmodel (COM): opbouw van een crisis en wat zijn gepaste strategieën? Life Space Crisis Intervention (LSCI): crisisinterventie Herstelgericht Werken (bvb conflict tussen twee leerlingen) Sanctiebeleid à onderdeel van het zorgbeleid, geen zorgbeleid op zich! 59

60 TEN SLOTTE Sociaal-emotionele competenties trainen van leerkrachten (veilige en positieve leerkracht leerling relatie opbouwen) Emotionele intelligentie kan je trainen Bewuster worden van je eigen kwaliteiten/valkuilen; normen/waarden ten opzichte van leerlingen/collega s (Ofman) Teamontwikkeling 60

61 61

62 CONCLUSIE Omgaan met externaliserende problemen vergt een schoolbrede kijk en aanpak en dit op meerdere niveaus Systemische en circulaire kijk: alles heeft onlosmakelijk invloed op elkaar en iedereen draagt bij tot positief gedrag: Wij Zijn Gedrag Los van de psycho-pedagogische inhoud veel aandacht voor onderwijsmanagement in functie van duurzame implementatie 62

63 Henk Weymeis PhD KLINISCHE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE E Henk.weymeis@ugent.be M Ghent Ghent University