(A)TYPISCH ZIJN IN REKENEN, WAAR HANGT HET MEE SAMEN?

Transcriptie

1 VAKGROEP EXPERIMENTEEL-KLINISCHE EN GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE ONDERZOEKSGROEP ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN (A)TYPISCH ZIJN IN REKENEN, WAAR HANGT HET MEE SAMEN? Elke Baten, Annemie Desoete, 02/06/2017

2 INLEIDING 2

3 (A)TYPISCH REKENEN Vanaf start 1 e leerjaar: individuele verschillen in rekenvaardigheden (Claessens, Duncan, & Engel, 2009; Janus & Offord, 2007) Verschillen blijven bestaan doorheen de schooltijd & tot in het latere leven (Deary, Whalley, Lemmon, Crawford, & Starr, 2000) TOCH: rekenvaardigheden één van de sterkste predictoren van later academisch succes (> lezen & zelfs na controle SES) (Duncan et al., 2007) Verklaring verschillen? 3

4 PREDICTOREN IN DE LITERATUUR Genetische predispositie: prevalentie siblings 40 64% (vs. 6%) (Shalev et al, 2001) Prenumerische vaardigheden/ basale rekenvaardigheden (e.g. Ceulemans et al., 2014; Stock, Desoete & Roeyers, 2010; Vanbinst, Ghesquière, & De Smedt, 2015) Cognitieve vaardigheden bv. intelligentie (Desoete, 2008; Dix & van der Meer, 2015), werkgeheugen (De Weerdt, Desoete, & Roeyers, 2013) Omgevingsfactoren bv. SES (e.g. Larson et al., 2015) Kindkenmerken bv. persoonlijkheid (e.g. Paropat, 2009), motivatie ( e.g. Froiland & Worell, 2016; Ryan & Deci, 2000) PROBLEEM: Gebrek aan model onduidelijk welke variabelen nu écht variantie in rekenen verklaren 4

5 OPPORTUNITY- PROPENSITY MODEL (BYRNES & MILLER, 2006) 5

6 OPPORTUNITY-PROPENSITY MODEL (BYRNES & MILLER, 2006) Model om leren te verklaren Opportunity factoren Distale factoren Leerprestatie Propensity factoren PROPENSITY SO KO & 1 e helft LO KO & Lage SES Steeds secundaire data; nooit in 2 e helft lagere school; nooit in klinische vs. controlegroep 6

7 HUIDIG ONDERZOEK 7

8 DOELSTELLINGEN Nagaan samenhang distale-, opportunity- & propensityfactoren met rekenvaardigheden Distale Factoren Opportunity ( kans ) Factoren Aantal uur rekenen per Ervaring week leerkracht Rekenvaardigheden Feitenrekenen Sociaal-economische Ouderlijke status verwachtingen Propensity ( spons ) Factoren Procedurele kennis Geboortegewicht Plaats in de kinderrij Intelligentie Motivatie Werkgeheugen Persoonlijkheid Temperament Subjectief welbevinden Competentiebeleving Algemene zelfwaardering Nagaan verschillen in klinische vs. controlegroep Nagaan stabiliteit in 2 e graad vs. 3 e graad 8

9 DESIGN Klinische groep Controlegroep < pc. 16 Aantal uit dezelfde klas % 2 e graad e graad e leerjaar 2 e graad 3 e graad 5 e leerjaar 4 e leerjaar 6 e leerjaar 9

10 STEEKPROEF EN MEETINSTRUMENTEN Steekproef Geslacht (n) M V totaal χ² p 2 e graad Klinische groep <.001 *** Controlegroep Totaal e graad Klinische groep Controlegroep Totaal Meetinstrumenten Distale factoren Opportunity factoren Propensity factoren Outcome Oudervragenlijst Leerkrachtvragenlijst Cognitief Kindkenmerken Rekenen Plaats kinderrij Geboortegewicht SES Ouderlijke verwachtingen #jaar ervaring lkr. #u rekenen/week IQ: WISC-III-NL (Grégoire, 2000) Werkgeheugen CELF-4-NL (Kort, Schittekatte, & Compaan, 2008) Motivatie: Zelfregulatievragenlijst-Leren (Ryan & Conell, 1989) Persoonlijkheid: Hiërarchische Persoonlijkheidsvragenlijst voor kinderen (Mervielde & De Fruyt, 1999) Temperament: Behavioral Inhibition (BIS) and Behavioral Activation (BAS) Vragenlijst (Carver & White, 1994) Algemene zelfwaardering: Rosenberg Zelfwaardeschaal (Rosenberg, 1979) Subjectief welbevinden: Positive & Negative Affect Schaal (Watson, Clark & Tellegen, 1988) Competentiebeleving: Competentiebelevingsschaal voor kinderen (Harter, 1982) Tempo Test Rekenen (de Vos, 1992) Cognitieve Deelvaardigheden 10 Rekenen (Desoete & Roeyers, 2002)

11 RESULTATEN: DESCRIPTIEF Automatisatie rekenfeiten/snelheid Tempo Test Rekenen (de Vos, 1992) M SD t p 2 e graad Klinische groep <.001 *** Controlegroep e graad Klinische groep <.001 *** Controlegroep Procedurele rekenvaardigheden/accuraatheid Cognitieve Deelvaardigheden Rekenen (Desoete & Roeyers, 2002) M SD t p 2 e graad Klinische groep <.001 *** Controlegroep e graad Klinische groep <.001 *** Controlegroep

12 RESULTATEN: SAMENHANG MET REKENEN 2 e graad 3 e graad Klinische groep TTR CDR r p r p P Amotivatie * O D O: GOK Rekenen * TTR CDR r p r p P Werkgeheugen * O D O: GOK Rekenen * Plaats kinderrij * Geboortegewicht * Controlegroep TTR CDR r p r p P Amotivatie * Welwillendheid * Intelligentie * Werkgeheugen * ** Schoolse competentiebeleving ** ** Positief Affect ** Totale zelfwaardering ** O Ervaring leerkracht (jaren) * D O: GOK Rekenen * O: Hoop afstuderen * TTR CDR r p r p P BIS * Openheid/Vindingrijkheid * ** Intelligentie ** Werkgeheugen ** Schoolse competentiebeleving **.62 <.001 *** O Ervaring leerkracht (jaren) ** ** D O: GOK Rekenen.68 <.001 *** ** O: WIL Rekenen.63 <.001 *** ** 12

13 RESULTATEN: GROEPSVERSCHILLEN 2 e graad (n = 48) 3 e graad (n = 66) Klinische groep Controlegroep Klinische groep Controlegroep M SD M SD F p η2 p M SD M SD F p η2 p BIS ** BAS * Emotionele stabiliteit *.07 Openheid ** **.11 Consciëntieusheid <.001 *** Autonome motivatie *.06 Gecontroleerde motivatie Positief affect Negatief affect *.06 Totale zelfwaardering *.10 Schoolse competentiebeleving <.001 *** <.001 ***.30 Noot: η p 2 interpretatie:.02 = klein effect;.13 = medium effect;.26 = groot effect Propensity factoren 13

14 RESULTATEN: GROEPSVERSCHILLEN Distale factoren 2 e graad (n = 48) 3 e graad (n = 66) Klinische groep Controlegroep Klinische groep Controlegroep M SD M SD F p η2 p M SD M SD F p η2 p Ouderlijke verwachtingen * <.001 *** <.001 ***.51 SES Plaats in kinderrij Geboortegewicht Noot: η p 2 interpretatie:.02 = klein effect;.13 = medium effect;.26 = groot effect Opportunity factoren Aantal uit dezelfde klas % 2 e graad e graad

15 CONCLUSIES: OPPORTUNITY FACTOREN Meer kansen om te leren of Opportunities geassocieerd met betere rekenvaardigheden in 2 e & 3 e graad Klinische kinderen blijven een hardnekkige achterstand vertonen, ondanks meer Opportunities = RTI-principe 15

16 CONCLUSIES: PROPENSITY FACTOREN Vooral van belang bij jonge kinderen Vooral van belang voor het automatiseren van rekenfeiten PROPENSITY Vanaf 3 e graad: kinderen in controlegroep rekenen veel meer voor zichzelf & vanuit intrinsieke motivatie dan klinische kinderen In 2 e graad zijn klinische kinderen gevoeliger voor straf (BIS) en beloning (BAS) dan kinderen in de controlegroep; in 3 e graad verdwijnt dit verschil Gevoelig zijn voor straf en negatieve gebeurtenissen (BIS) is geassocieerd met slechtere rekenvaardigheden (wiskundeangst?) Openheid/vindingrijkheid hangt samen met betere rekenvaardigheden Klinische kinderen zijn minder open/vindingrijk & consciëntieus Vanaf de 3 e graad zijn klinische kinderen minder emotioneel stabiel 16

17 CONCLUSIES: OVERIGE FACTOREN Klinische kinderen ervaren meer negatief affect op school dan kinderen in de controlegroep en dit zowel in 2 e als in 3 e graad Lagere zelfwaardering bij klinische kinderen maar dit enkel in de 3 e graad, nog niet merkbaar in 2 e graad Klinische kinderen schatten zichzelf veel lager in qua schoolse competenties dan andere kinderen, zowel in 2 e als in 3 e graad (= accuraat) 17

18 CONCLUSIES: DISTALE FACTOREN Ouderlijke verwachtingen belangrijk in zowel klinische als controlegroep & zowel in 2 e als in 3 e graad Geen of tegenstrijdige effecten gevonden voor SES, plaats in de kinderrij en geboortegewicht 18

19 IMPLICATIES VOOR DIAGNOSTIEK & BEHANDELING 19

20 IMPLICATIES VOOR DIAGNOSTIEK & BEHANDELING ALGEMEEN Bevindingen oudere kinderen niet veralgemenen naar jongere kinderen & omgekeerd Wat werkt bij kinderen zonder dyscalculie werkt niet noodzakelijk bij kinderen met dyscalculie Meet zowel de accuraatheid (CDR) als de snelheid (TTR) van rekenen als dingen fout gaan OPPORTUNITY FACTOREN Zorg voor bijscholing/ervaring van leerkrachten, dit is vooral van belang voor kinderen zonder rekenproblemen 20

21 IMPLICATIES VOOR DIAGNOSTIEK & BEHANDELING PROPENSITY FACTOREN Ga de motivatie na vooral van jongere kinderen en zet hierop in Hou rekening met werkgeheugen bij klinische kinderen (zeg niet teveel terzelfdertijd, ) Temperament (BIS/BAS) nagaan kan handelingsgerichte indicaties geven over belonings- en strafgevoeligheid Kinderen met dyscalculie kunnen een iets andere persoonlijkheid hebben dan kinderen zonder dyscalculie (openheid in beide groepen, consciëntieusheid bij jongere kinderen) OVERIGE FACTOREN Kinderen met dyscalculie zijn emotioneel minder stabiel dan kinderen zonder dyscalculie, voornamelijk in de 3 e graad! Kinderen met dyscalculie ervaren meer negatief affect, schatten hun eigen schoolse compententies minder hoog in en hun zelfwaardering ligt bij oudere kinderen lager dan bij kinderen zonder dyscalculie. Inzetten op bevestiging, ondersteuning van zelfbeeld (positieve feedback, psycho-educatie) lijkt dus van belang Vervolgonderzoek is nodig om dingen uit te klaren 21

22 STELLINGEN VOOR DISCUSSIE 22

23 STELLINGEN VOOR DISCUSSIE Inzetten op Propensity-factoren (zoals motivatie & persoonlijkheid) moet het hoofddoel worden van het onderwijs, pas daarna kan aan Opportunityfactoren (of kansen) gewerkt worden en ingezet worden op het verbeteren van de rekenvaardigheden/wiskunde? Leerproblemen veroorzaken een vermindering van het subjectief welbevinden of is het net omgekeerd? 23

24 Elke Baten VAKGROEP EXPERIMENTEEL-KLINISCHE & GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE ONDERZOEKSGROEP ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN Ghent Ghent University E Elke.Baten@UGent.be T