De Obsessief-Compulsieve stoornis: behandeling in de praktijk Universitair Ziekenhuis Gent

Transcriptie

1 De Obsessief-Compulsieve stoornis: behandeling in de praktijk Dr. Leyman Lemke Deswarte Annelies 2013 Universitair Ziekenhuis Gent

2 Inhoud workshop Kapstok: Het neurotische lussenmodel (NLM) (R. Schacht et al., 2001) -> analyse van complex disfunctioneren en indicatiestelling voor specifieke therapeutische interventies Illustraties door ervaringsdeskundige Therapeutische implicaties Valkuilen 2

3 Het Neurotisch Lussenmodel Leertheorie Neurobiologie Heuristiek 3

4 Leertheorie Klassieke & operante conditionering Operante conditionering Gedrag Negatieve consequenties Afname gedrag ECHTER: klinische praktijk: Gedrag Negatieve consequenties Toename gedrag 4

5 Neurobiologie Invloed van temprament (psychobiologisch model Cloninger) Handelingsrepertoires Harm avoidance (Serotonine): angstgevoelig, vrees voor onzekerheid, vermijdingsgedrag en cognitieve repertoires (bv. Piekeren) Novelty Seeking (Dopamine): activeerbaar, impilsief, irriteerbaar, stellen van risicogedrag Reward Dependence (Noradrenaline): afhankelijkheid van positieve ondersteuning, gevoelig aan goedkeuring en cognitieve repertoires (bv. Negatief zelfbeeld) 5

6 Heuristische modellen observaties uit de praktijk Het moeilijke mensen model (Schacht & Peeters) Moeilijk temprament Moeilijke ouders Vroeg ontstane disfunctionele schema s Dysfunctionele copingstijlen Uitputting: klachten 6

7 Negatieve cognities Zelf, ander, toekomst Pyschosociale stressoren Werkloosheid, verlies, Sterke emoties Boosheid, vijandigheid, ergernis Zelfbeschadiging, parasuïcide 7

8 Het neurotische lussenmodel Leerprocessen in het hier en nu Gecumuleerde resultaten van de leergeschiedenis 8

9 Stimulus cognitie schema s representaties mogelijks vuile voorwerpen besmetting emotioneel beladen stimulus/conflicten Moeilijke opdrachten Ik kan het niet, ik ben niets waard Proces van klassieke conditionering Via signaal- of verwachtingsleren worden opgeroepen: Centrale representaties Stabiele kennisstructuren in de hersenen Disfunctionele schema s Vroeg ontstane negatieve zelfbeelden 9

10 Stimulus CS mogelijks vuile voorwerpen emotioneel beladen stimulus/conflicten Moeilijke opdrachten cognitie schema s representaties UCS/UCR Emotie CR besmetting Ik kan het niet, ik ben niets waard Onder invloed van cognitieve processen binnen EN buiten de aandacht Emotie: spanning Verhoogde arousal Kwetsbaarheid van het stresssysteem belangrijke rol 10

11 Stimulus CS mogelijks vuile voorwerpen emotioneel beladen stimulus/conflicten Moeilijke opdrachten cognitie schema s representaties UCS/UCR Emotie CR besmetting Ik kan het niet, ik ben niets waard Gestuwd gedrag Emotie: spanning Gedragssequens die automatisch geactiveerd wordt bij daarvoor kwetsbare mensen na een zekere hoeveelheid emotionele stress Gestuwd gedrag: poetsen wassen 11

12 Stimulus CS cognitie schema s representaties UCS/UCR mogelijks vuile voorwerpen besmetting emotioneel beladen stimulus/conflicten Moeilijke opdrachten Ik kan het niet, ik ben niets waard Emotie CR Waarom leiden negatieve consequenties niet tot een daling of stopzetting van gedrag? Emotie: spanning Gestuwd gedrag consequenties De negatieve consequenties heractiveren de centrale representatie Secundaire klassieke conditionering Gestuwd gedrag: poetsen wassen Negatief: negatieve zelfbeleving kritiek krijgen, onzeker of vuil? negatief (i/e) 12

13 Stimulus CS cognitie schema s representaties UCS/UCR Emotie CR Gestuwd gedrag mogelijks vuile voorwerpen besmetting Het leerproces waarbij de uiteindelijke respons wordt opgebouwd door systematische bekrachtiging van gedrag dat in de richting gaat van de respons Perfectioneren van probleemgedrag emotioneel beladen stimulus/conflicten Moeilijke opdrachten Ik kan het niet, ik ben niets waard Emotie: spanning Gestuwd gedrag: poetsen wassen consequenties positief (i/e) negatief (i/e) Negatief: negatieve zelfbeleving kritiek krijgen, onzeker of vuil? Positief: spanningsreductie 13

14 neurotische lus Stimulus vermijdingsrepertoire Verarmde levensorganisatie cognitie schema s representaties emotie Onaangepaste vermijding kan activering van representaties uitlokken cognitief repertoire Opvattingen over zichzelf, de andere en de wereld Attributieprocessen Gestuwd gedrag ontsnappingsrepertoire consequenties Gedrag om te ontkomen aan arousal positief (i/e) toenaderingsrepertoire Op basis van positieve consequenties negatief (i/e) Gedrag stellen om iets te bekomen 14

15 mogelijks vuile voorwerpen besmetting emotioneel beladen stimulus/conflicten Moeilijke opdrachten Ik kan het niet, ik ben niets waard Emotie: spanning Gestuwd gedrag: poetsen wassen vermijdingsrepertoire Vermijding van vuile stimuli Vermijden van emotie, falen en conflicten cognitief repertoire Meer bezig zijn met vuil en besmetting Geloof in eigen onkunde Geen? ontsnappingsrepertoire Negatief: negatieve zelfbeleving kritiek krijgen, onzeker of vuil? toenaderingsrepertoire Positief: spanningsreductie Inzetten van dwang in relatie 15

16 Therapeutische implicaties 16

17 Dwang = gestuwd gedrag Klassieke en operante conditionering speelt een rol Meerdere lussen met elkaar in verbinding Bepaalde lussen op de voorgrond, implicaties voor therapie Grote aandacht voor centrale representaties Belang van stressniveau, motivatie en therapeutische relatie 17

18 mogelijks vuile voorwerpen besmetting emotioneel beladen stimulus/conflicten Moeilijke opdrachten Ik kan het niet, ik ben niets waard Emotie: spanning Gestuwd gedrag: poetsen wassen vermijdingsrepertoire Vermijding van vuile stimuli Vermijden van emotie, falen en conflicten cognitief repertoire Meer bezig zijn met vuil en besmetting Geloof in eigen onkunde Geen? ontsnappingsrepertoire Negatief: negatieve zelfbeleving kritiek krijgen, onzeker of vuil? toenaderingsrepertoire Positief: spanningsreductie Inzetten van dwang in relatie 18

19 Cognitieve therapie: cognitieve herstructurering & gedragsexperimenten Klachten -> verkeerde interpretatie van gebeurtenissen, gedachten en gevoelens -> aanleren reële interpretatie Uitdagen dysfunctionele schema s Rationele methoden: Perspectief veranderen Kosten-baten analyse maken Gedragsexperimenten Niet-rationele methoden: Helpende gedachten Stopzetten neutraliserende gedachten -> habituatietraining (later stadium) 19

20 mogelijks vuile voorwerpen besmetting emotioneel beladen stimulus/conflicten Moeilijke opdrachten Ik kan het niet, ik ben niets waard Emotie: spanning Gestuwd gedrag: poetsen wassen vermijdingsrepertoire Vermijding van vuile stimuli Vermijden van emotie, falen en conflicten cognitief repertoire Meer bezig zijn met vuil en besmetting Geloof in eigen onkunde Geen? ontsnappingsrepertoire Negatief: negatieve zelfbeleving kritiek krijgen, onzeker of vuil? toenaderingsrepertoire Positief: spanningsreductie Inzetten van dwang in relatie 20

21 Exposure & responspreventie Herhaaldelijk doorstaan angst en onzekerheid en het geleidelijk uitdoven ervan Rekening houden met verschillende lussen -> TIMING! Angsthiërarchie oefenen.belang context en veiligheidssignalen Gebruik eventueel stimuluscontrole Consequenties indien nodig 21

22 mogelijks vuile voorwerpen besmetting emotioneel beladen stimulus/conflicten Moeilijke opdrachten Ik kan het niet, ik ben niets waard Emotie: spanning Gestuwd gedrag: poetsen wassen vermijdingsrepertoire Vermijding van vuile stimuli Vermijden van emotie, falen en conflicten cognitief repertoire Meer bezig zijn met vuil en besmetting Geloof in eigen onkunde ontsnappingsrepertoire Geen? Negatief: negatieve zelfbeleving kritiek krijgen, onzeker of vuil? toenaderingsrepertoire Positief: spanningsreductie Inzetten van dwang in relatie 22

23 ontsnappingsrepertoire Aanleren ontspanningsoefeningen Aandachtsverschuiving Alternatief incompatibel gedrag Tweesporenbeleid : toevoegen zinvolle activiteiten 23

24 mogelijks vuile voorwerpen besmetting emotioneel beladen stimulus/conflicten Moeilijke opdrachten Ik kan het niet, ik ben niets waard Emotie: spanning Gestuwd gedrag: poetsen wassen vermijdingsrepertoire Vermijding van vuile stimuli Vermijden van emotie, falen en conflicten cognitief repertoire Meer bezig zijn met vuil en besmetting Geloof in eigen onkunde ontsnappingsrepertoire Geen? Negatief: negatieve zelfbeleving kritiek krijgen, onzeker of vuil? toenaderingsrepertoire Positief: spanningsreductie Inzetten van dwang in relatie 24

25 Toenaderingsrepertoire Omgeving geen deelname meer! 25

26 Motivatie Behandeling vraagt veel van de patiënt Verband kwaliteit patiënt-therapeut relatie en behandelresultaat Hoopvol perspectief bieden Streven naar functioneren Nadruk leggen op sterke kanten patiënt 26

27 Valkuilen Afwachtende houding Crisis Verschuiven dwang Installeren ander gestuwd gedrag. Gebruik: onderbieden onderhandelen Afbreken sessie Medicatie opname 27

28 Dank voor u aandacht! Dr. Leyman Lemke klinisch psycholoog/gedragstherapeut lemke.leyman@uzgent.be Annelies Deswarte Ex-smetvrees patiënte Studente toegepaste psychologie Topwijf ;) 28