ENERGIEVISIE FLUVIUM NOORD GROOT RIJNWIJK, ARNHEM

Transcriptie

1 UPDATE ENERGIEVISIE FLUVIUM NOORD GROOT RIJNWIJK, ARNHEM

2 UPDATE ENERGIEVISIE FLUVIUM NOORD EN GROOT RIJNWIJK, ARNHEM Opdrachtgvr Gmnt Arnhm Dinst Stadsontwikkling Postbus AB Arnhm Bzokadrs: Eusbiusbuitnsingl 53 Contactprsoon: dhr. A. Tats Opdrachtnmr Evrt Vrins Enrgiadvis St Josphstraat GJ Tilburg Tilburg, 14 mi 2012

3 INHOUDSOPGAVE 1 Samnvatting, conclusis n aanbvlingn Aanliding Dol n ambiti Afwging nrgivoorzining Conclusis Aanbvlingn 8 2 Locatibschrijving D locati D Bouwopgav D nrgivoorzining 12 3 Ambitis voor d studi Ambitis Studidol 13 4 Optis voor d nrgivoorzining Moglijkhdn voor d nrgivoorzining Variantn woningmaatrgln Variantn nrgivoorzining 22 5 Consquntis van d maatrgln Enrgigbruik n nrgiprstati van woningn CO 2 -missi n EPL Invstringn in woningmaatrgln Woonlastn Bouwkundig n stdnbouwkundig consquntis Comfort voor gbruikrs 36 6 Afwgingn 40 Bijlag 1: Financiël moglijkhdn 42 Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 3

4 VOORWOORD Voor U ligt d nrgivisi Fluvium Noord n Groot Rijnwijk, Arnhm. Dz visi is opgstld in 2010 in ovrlg mt d gmnt Arnhm n Volkshuisvsting Arnhm, d tw blangrijkst stakholdrs in ht gbid. D afwgingn in dz studi zijn gzamnlijk door d gmnt Arnhm n d Volkshuisvsting Arnhm gmaakt. In mi 2012 is n updat gmaakt van d nrgivisi. In dz updat is d opti Riothrmi aan d variantn voor d nrgivoorzining togvogd. 14 mi 2012 Md namns d gmnt Arnhm n Volkshuisvsting Arnhm Evrt Vrins Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 4

5 1 Samnvatting, conclusis n aanbvlingn 1.1 Aanliding D gmnt Arnhm n d Stichting Volkshuisvsting Arnhm wrkn gzamnlijk aan d hrontwikkling van n voorhn door industri gdominrd gbid. En gbid waar n gasfabrik gvstigd was n mt oud bstaand woonbbouwing di wordt gsloopt. Ht gbid wordt gsanrd. Vrijwl ht ghl gbid is igndom van bid partijn. In ht gbid zijn in totaal 800 tot niuw woningn gpland n ongvr m 2 BVO aan commrciël ruimt (suprmarkt, horca tc). In ht Arnhms Klimaatprogramma wordt gsprokn ovr n ambiti voor n EPL van 9,0. Bij ht ralisrn van niuw woningbouwlocatis mag dz ambiti nit ondr d EPL 8,0 zakkn. Daarnaast dint d nrgivoorzining in d tokomst nvoudig zijn t vrduurzamn tot volldig klimaatnutraal. Bij collctiv warmtvoorzining dint ht casco van d woningn minimaal t voldon aan ht Bouwbsluit. 1.2 Dol n ambiti D gmnt Arnhm n Stichting Volkshuisvsting Arnhm hbbn gzamnlijk d ambiti n nrgivoorzining voor ht plangbid t ralisrn mt n EPL van 8 of btr, mt in lk gval n prspctif op volldig vrduurzaming. Dol van dz studi is ht opstlln van d nrgivisi voor d locati Fluvium Noord Groot Rijnwijk in Arnhm. D nrgivisi brngt vrschillnd nrgioptis voor Fluvium Noord Groot Rijnwijk in bld n bschrijft d consquntis daarvan voor d locati, d woningn, d projctontwikkling n d bwonrs n gbruikrs. Daarnaast wordt gmnschapplijk draagvlak vrkrgn voor d uitindlijk kuz bij d btrokkn actorn. 1.3 Afwging nrgivoorzining In hoofdstuk 6 zijn afwgingn gmaakt op grond van n critria. Di scor op di critria is nit op t tlln. Blangrijk argumntn uit di lijst zijn in d ondrstaand afwgingn ggvn. 1. Ht is moglijk om n EPL van 8,0 of hogr t brikn voor ht gbid Fluvium Noord Groot Rijnwijk. 2. En EPL van 8,0 kan op woningnivau gralisrd wordn door aanvullnd isolati n installatimaatrgln in d woning. Er dint n EPC ondr d 0,40 t wordn gralisrd (dolstlling EPC in 2015). 3. Mt gbidsgbondn nrgiopwkking is ht ook moglijk n EPL van 8,0 of hogr t haln. Vooral d opti biomassa warmtlvring gft n hog EPL. Bij Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 5

6 warmtlvring is n casco EPC van 0,60 of lagr nodig om d EPL van 8,0 of hogr t haln. Daarnaast mot d togpast tchnologi goptimalisrd wordn. 4. D godkoopst oplossing om n hog EPL t bhaln is warmtlvring mt zonn-nrgi of stadsvrwarming. Andr optis zijn duurdr. Bij n EPC volgns Bouwbsluit 2011 wordt d EPL dan glijk aan 7,5. 5. Mt warmt- n koudopslag vntul in combinati mt riothrmi wordt n EPL van 7,6 of hogr gralisrd. WKO gcombinrd mt riothrmi is godkopr dan zuivr WKO door mindr bronnn n rgnrati voorziningn. Riothrmi lvrt ook n it hogr EPL. Extra comfort wordt vrkrgn door d moglijkhid van koling. 6. Topassing van riothrmi is tchnisch moglijk in Fluvium n Rijnboog. D riolring in d Brokstraat wordt vrvangn, n in latr stadium ook di in d Badhuisstraat. D riolring vanaf d Brokstraat kort na d samnvoging mt d riolring uit d Ritgrachtstraat is ht punt waar n warmtwisslaar in d riolring kan wordn aangbracht. Di lvrt n vrmogn van ongvr 400 kw aan nrgi. Daarm kan ongvr 50% van d total nrgibhoft wordn gdkt. En dl van d nrgi dint tijdlijk in d bodm t wordn opgslagn. Ovrig nrgi komt uit WKO n pikktls. Door lagr invstringn n lagr xploitatilastn lvrt Riothrmi bij glijk aansluitbijdrag n jaarlijks xploitativoordl van Om aan n EPL van 8,0 t komn bij stadsvrwarming dint n dl van d woningn mt n btr nrgiprstati t wordn uitgvord. En combinati mt n projct mt xtra zonn-nrgi hlpt om d EPL van 8,0 t ralisrn. 8. D tokomstig vrduurzaming van d stadsvrwarming kan alln wordn gwaarborgd als ook lag tmpratuur warmtlvring wordt togpast. Aanvortmpratuur maximaal 55 C. 9. Pas altijd n duurzaam casco to mt god isolati n vntilati, oplossn van koudbruggn, lag tmpratuurvrwarming n fficiënt warm tapwatr. Ralisr n casco waarbij mt gbouwgbondn maatrgln n n HR-ktl n EPC van 0,60 of lagr wordt bhaald. 10. Lag tmpratuursystmn zijn tokomstgricht. Tokomstig duurzam nrgioptis kunnn dan altijd wordn togpast zondr ingrpn in d afgiftsystmn van d woningn. Vlorvrwarming, lag tmpratuur radiatorn n vntilator convctorn voldon aan di isn. 11. D bwonrs van d huurwoningn hbbn ht mst voordl bij woninggbondn maatrgln. Dat zijn voor d corporati wr d duurst maatrgln 12. Voor d koopwoningn zijn d warmtoptis its godkopr dan d individul gbouwmaatrgln. Dat vrandrt als d EPC waard wordt vrlaagd tot ht Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 6

7 nivau van Gronfinanciring in 2011 (EPC = 0,39). Godkop lningn makn dan ook gbouwgbondn optis aantrkklijk. 13. D locati hft n omvang n compacthid waardoor warmtoptis rndabl kunnn wordn gëxploitrd. 14. Warmtoptis kunnn door n xtrn partij wordn gëxploitrd. Altrnatif is d oprichting van n ign Locaal Duurzaam Enrgi Bdrijf (LDEB) door d btrokkn partijn of n combinati daarvan. T ondrschidn partijn zijn d gmnt, d corporati of bidn. 15. Warmtoptis dinn flxibl t kunnn wordn ontwikkld gkoppld aan d fasring van d ontwikkling van d locati. 16. Bprkt bschikbaarhid n risico van prijsontwikkling bij schaarst lidn tot n ngatif advis ovr biomassa warmtlvring. Biomassa warmt als pikktl bij d opwkking mt andr duurzam tchnikn is wl moglijk. Bijvoorbld zon n biomassa is n god combinati. 17. Individul of collctiv warmtpompn voor d grondgbondn woningn n collctiv warmtpompn voor d gstapld bouw zijn ralistisch optis. In d woningn kan dan ook wordn gkold. Individul bodmbronnn voor all woningn is nit gwnst vanwg ht aantal doorboringn van d watrschidnd lagn. Collctiv bronnn hbbn dit nadl nit n zijn godkopr. 18. Ook Riothrmi is n god opti voor d nrgivoorzining. Mt dz opti kan ook gkold wordn. 19. Stadsvrwarming van NUON ligt dichtbij. Dz opti is n btrouwbaar altrnatif. 20. Bij n kuz voor xtrn xploitati kan n tndr wordn uitgschrvn waarbij d EPL lidnd is. Altrnativn kunnn door d nrgi xploitati bdrijvn wordn gbodn. Prstatis wordn in d tndrdocumntn bschrvn. 21. Individul optis gvn xtra ruimtbslag in d woningn. Collctiv optis gvn xtra ruimtgbruik in d opnbar ruimt. 22. D uitwrking van d nrgivoorzining vastlggn in n ovrnkomst / convnant. 1.4 Conclusis 1. En EPL van 8,0 voor Fluvium Noord Groot Rijnwijk is t ralisrn mt zowl individul woningmaatrgln als collctiv systmn. 2. En duurzaam casco van d woningn is tokomstgricht n lidt tot blijvnd lag woonlastn voor d bwonrs. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 7

8 3. Collctiv optis zijn voor huurwoningn godkopr dan individul optis. Bij koopwoningn hbbn individul optis door gbruik van Gronfinanciring ongvr dzlfd woonlastn bij n EPC van 0,40 of lagr. 4. Zonn-nrgi n stadsvrwarming zijn godkop optis om n EPL van 8,0 t ralisrn. Er motn wl xtra nrgimaatrgln op woningnivau of in d infrastructuur wordn gtroffn. 5. Mt warmtpompn wordt ook koling glvrd in d woningn. Dat gft xtra wooncomfort. 6. Riothrmi in combinati mt WKO is godkopr dan zuivr WKO. Ht lvrt ook n btr nrgiprstati. D flxibilitit mt planning n bouwvolum is btr. Er zijn mindr bodmbronnn nodig n d rgnrati mt dry-coolrs is bij riothrmi nit nodig. Dat btknt lagr invstringn n xploitatikostn n gn gluidsovrlast. 7. D locati is groot n compact gnog voor rndabl xploitati van warmtlvring. 8. Warmtoptis kunnn wordn gëxploitrd door n locaal duurzaam nrgibdrijf of n xtrn lvrancir. 9. D kuz tussn collctif n individul kan wordn gmaakt voor koop- n huurwoningn afzondrlijk. 10. Warmtoptis zijn nvoudig vrdr t vrduurzamn tot n EPL van 9 of hogr. D tchnik hoft maar op n plk t wordn aangpast. 1.5 Aanbvlingn 1. Ralisr n casco waarbij mt gbouwgbondn maatrgln n n HR-ktl n EPC van 0,60 of lagr wordt bhaald. Knmrkn van n duurzaam casco zijn: a. Isolati van vlor, gvl n dak mt rspctivlijk 5,0, 3,5 n 5,0 m 2.K/W b. U-waard van ramn n durn maximaal 1,6 W/m 2.K c. God isolati van koudbruggn volgns SBR dtails d. Vrbtrd kirdichting (q v (10) = 0,625 dm 3 /s.m 2 ). Kort warm tapwatrlidingn naar kukn n badkamr f. Bprkn van d ovrvrhitting (vrmijdn koling) g. Bvordrn god daglichttotrding h. Topassing van passiv zonn-nrgi i. Loz liding naar ht dak voor aanlg lktricititsaansluiting naar tokomstig PV. 2. Pas lagtmpratuurvrwarming to in all woningn (vlorvrwarming, lag tmpratuur radiatorn of vntilator convctorn mt maximal aanvortmpratuur van 55 C voldon daaraan). Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 8

9 3. Ondrzok d moglijkhid voor d lvring van warmt uit ht stadsvrwarmingsnt van NUON. Ga daarvoor in contact mt NUON. Stl daarbij n aantal prstati-isn: a. Warmtprijs voor d bwonrs (totaal van vastrcht plus nrgiprijs) nit mr dan bij gaslvring. Stl hir vooraf rgls voor op. b. D nrgiprstati van d stadsvrwarming dint minimaal t lidn tot n EPL van 7,7 bij n casco EPC van 0,60 van d woningn. Dan dint d opwkking van d nrgi n glijkwaardig rndmnt van 190% t brikn. NUON dint dat aan t tonn mt n glijkwaardighidsvrklaring. c. Ht total projct dint minimaal n EPL van 8,0 t brikn. Minimaal 50% van d woningn hbbn dan n casco EPC van 0,40 (is Bouwbsluit vanaf 2015). Er wordt aanvullnd n projct uitgvord mt zonnnrgi in d warmtlvring. d. Lag tmpratuur warmtlvring mt maximal aanvortmpratuur van 55 C.. Ggarandrd warmtlvring mt n bschikbaarhid van minimaal 99,8%. 4. Indin warmtlvring mt NUON nit wordt gralisrd kis dan clustrgwijs voor n vorm van nrgivoorzining mt zonncollctorn, warmtpompn, al dan nit in combinati mt riothrmi of n lag EPC. 5. Studr bij aanbvling 4 op d haalbaarhid van n locaal duurzaam nrgi bdrijf voor d xploitati van duurzam warmtlvring. 6. Nm d voorgnomn EPC m in d bouwaanvraag. 7. Lg bij d kuz voor warmtlvring door n xtrn xploitant d prstatiisn voor miliu, woonlastn n bdrijfszkrhid god vast. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 9

10 2 Locatibschrijving 2.1 D locati D gmnt Arnhm n d woningbouwcorporati Volkshuisvsting Arnhm (VHV) ontwikkln ca. 800 tot 1000 woningn n n bprkt hovlhid commrcil vastgod in Arnhm Cntrum Oost, op d locatis Fluvium Noord n Groot Rijnwijk, nabij ht Cobrcotrrin. Ht bstaand MOW complx wordt grnovrd. D ligging van d locati is wrggvn in figuur 1. Figuur 1 Ligging van d locati. In figuur 2 zijn d dlgbidn van Cntrum Oost opgnomn, waarbij d bstmming voor Groot Rijnwijk n Fluvium Noord zijn wrggvn. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 10

11 Figuur 2 Ligging van d dlgbidn D boogd uitstraling van d wijkn is di van ht Spijkrkwartir; n soort stdlijk tuinsituati. Langs d Rijn zulln d duurdr woningn wordn gralisrd n mr landinwaarts d social woningbouw. 2.2 D Bouwopgav D total niuwbouwopgav is ggvn in tabl 1 Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 11

12 Groot Rijnwijk Fluvium Noord MOW complx appartmntn Engzinswoningn Commrcil ruimtn [m2 BVO] Figuur 3 Bouwopgav D start bouw is gpland vanaf mdio 2011 tot 2018, d planning omvat n bouwtmpo van ca. 100 tot 150 woningn pr jaar. D ontwikkling zal plaatsvindn vanaf d buitnrandn van d locati naar binnn to. 2.3 D nrgivoorzining In ht plangbid is n infrastructuur voor gas n lktricitit aanwzig. Er is al n ondrzok naar d bodmgschikthid uitgvord n in n Mastrplan voor d ondrgrond in Arnhm a is n bronnnplan opgnomn, waarbij ook voorzin is in d ralisati van bronnn in Cntrum Oost. Voor Cobrco is rcnt n vrgunning voor n WKO systm in ht drd watrvornd pakkt vrlnd. Ht bronnnplan voorzit tvns in d ralisati van bronnn voor ht twd watrvornd pakkt. Figuur 4 Mastrplan WKO (Arcadis 2010) a Arcadis 2010 Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 12

13 Binnn ht trrin is ht oud Gasbdrijf gsiturd. Dz aanwzighid bidt d moglijkhid hir op aan t sluitn mt ht thma gron gas, bv n voorzining voor biogas of ht gbruik van nrgi vanuit d gasxpansi. Er zijn gn rstwarmtbronnn in d omgving van d locati. Langs d locati loopt ht stadsvrwarmingsnt van NUON dat wordt gvod vanuit d cntral in Klfs Waard. Op dat nt kan wordn aangslotn. 3 Ambitis voor d studi Tijdns d rst wrkbijnkomst voor dz nrgivisi hbbn d stakholdrs bij d ontwikkling van d Fluvium Noord n Groot Rijnwijk aanggvn wlk ambitis zij hantrn op ht gbid van klimaatblid. D gmnt hft aanggvn n EPL = 8 na t strvn, waarbij tvns n nvoudig aanpassing of ombouw moglijk is waarbij in latr stadium n EPL = 10 gralisrd kan wordn. D woningbouwcorporati VHV Arnhm volgt d wttlijk isn. 3.1 Ambitis Ralisrn van n nrgivoorzining voor ht gbid Fluvium Noord Groot Rijnwijk di voldot aan d volgnd voorwardn: pr dlgbid afzondrlijk t kizn is btaalbaar voor d gbruikrs conomisch haalbaar bij d xploitati knt n hog mat van bdrijfszkrhid lag CO 2 -uitstoot tijdn s ht gbruik laat intgrati van tokomstig tchnologi opn lidt tot concptn mt xtra comfort 3.2 Studidol Als studidol is gformulrd ht brikn van d gmntlijk ambiti voor ht bhaln van n EPL van 8 á 9. Op d langr trmijn mot dit lidn tot n volldig CO 2 -nutral nrgivoorzining. Er zijn variantn ontwikkld di voldon aan d dolstllingn EPL is 8 á 9. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 13

14 4 Optis voor d nrgivoorzining 4.1 Moglijkhdn voor d nrgivoorzining Er is n ondrzok gdaan naar d moglijkhdn voor nrgibsparing, duurzam nrgi n fficiënt vormn van nrgivoorzining voor d Fluvium Noord Groot Rijnwijk in Arnhm. Dat is gdaan mt bhulp van ht Gmntlijk afwgingskadr Enrgivoorzining op Locatis (EVL) dat ontwikkld is door Agntschap NL. Daarbij is rkning ghoudn mt d knmrkn van d locati, d ligging tn opzicht van andr locatis, moglijkhdn voor aansluiting van d nrgivoorzining duurzam bronnn in d omgving n d ambitis van d stakholdrs. In dit ondrzok is n ondrschid gmaakt tussn gbouwgbondn moglijkhdn n infrastructurl maatrgln Infrastructuur En blangrijk factor bij vrschillnd nrgioptis is d kuz van d infrastructuur. Op wlk nrgivoorziningsystm wordn d woningn aangslotn: gas, lktricitit of warmt n koud? Dat kan voor d vrschillnd dln op d locati andrs zijn. In princip zijn r dri moglijkhdn om nrgi aan d gbouwn t lvrn. Dz zijn wrggvn in tabl 4. Hl locati Dllocatis mt lag nrgivraagdichthid Gas n lktricitit X X X All Elctric X Warmt, koud n lktricitit Tabl 4. Topassingn nrgivoorzining aan woningn. nrgivraagdichthid Dllocatis mt hog Uit tabl 4 is af t lzn dat d dichthid van d locati blangrijk is bij d kuz voor d nrgivoorzining. Ht afwgingskadr EVL houdt daar rkning m. Gas n lktricitit zijn d traditionl vormn van nrgivoorzining, n zulln altijd moglijk zijn. In gbidn mt zr lag dichthid wordt d gasvoorzining duurdr omdat ht aantal aansluitingn pr kilomtr liding klinr wordt. Op di locatis is n All Elctric nrgivoorzining t ovrwgn. Dat is godkoop in d aanlg. D consqunti is dat warmtpompn motn wordn gbruikt voor d nrgivoorzining n d woning n gbouwn. Bij locatis in hog dichthid is warmtlvring aantrkklijk omdat d lidinglngt tussn d gbouwn juist gring is. X Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 14

15 Ht gbid Fluvium Noord Groot Rijnwijk hft n hog nrgivraagdichthid. Dat btknt dat d nrgivoorzining mt gas n lktricitit n warmt n lktricitit bid n opti zijn. In ht gbid Fluvium Noord Groot Rijnwijk loopt stadsvrwarming van NUON. Aansluiting hirop is moglijk voor zovr d capacitit van ht lidingnt voldond groot is. D tokomstgrichthid van d gasvoorzining is mindr groot als di voor lktricitit n warmt. D gasvoorzining is t vrgronn door topassing van biogas of synthtisch- of synthsgas. Di moglijkhdn zijn nog nit uitontwikkld n d bschikbaarhid is bprkt. D lktricititsvoorzining is t vrgronn door d opwkking van duurzam stroom door wind, watrkracht, zon tc. Dat is nvoudig n gburt buitn d locati. D warmtvoorzining is ook t vrgronn. D installatis di daarvoor nodig zijn, zijn vaak kostbaar. D moglijkhdn zijn dan ook afhanklijk van ht typ opwkking. Ondrstaand wordn di moglijkhdn nadr uitgwrkt. Algmn is t stlln dat bij d nrgivoorzining mt gas n lktricitit n All Elctric d moglijkhdn in d woningn n gbouwn motn wordn gzocht. Bij n nrgivoorzining mt warmt n lktricitit kan ook in d infrastructuur n blangrijk slag wordn gslagn. In figuur 5 is t zin ho hoog d jaarlijks warmtbhoft dint t zijn om voldond draagvlak t vrkrijgn voor bpaald vormn van nrgivoorzining. Duurzam nrgiopwkking Warmtpomp Klinschalig collctiv WKO Grootschalig WKO Biomassa of -gas warmt Biomassa of -gas warmt/kracht Aardwarmt Enrgibhoft 5 GJ GJ Vanaf GJ Vanaf GJ Vanaf GJ Vanaf GJ Figuur 5. Opwkking van nrgi in collctiv warmtnttn. Op d locati is d total nrgibhoft ongvr GJ. En collctiv nrgivoorzining mt all bovngnomd vormn van duurzam nrgi bhalv biomassa W/KK n aardwarmt is moglijk. D moglijkhdn voor duurzam nrgiopwkking op d schaal van d infrastructuur zijn in princip aanwzig. D nrgivraagdichthid op d locati is in ht ghl gschikt voor n collctiv warmtvoorzining. Daarm is n collctif warmtnt tgn bprkt mrinvstringn voor d ghl locati haalbaar. Daarbij zijn tw optis moglijk: aansluiting op d huidig stadsvrwarmingsnt of ht aanlggn van n ign nt voor Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 15

16 Fluvium Noord Groot Rijnwijk. Ht warmtnt is in tw richtingn t gbruikn. Gbouwn kunnn nrgi afnmn, maar ook lvrn aan ht stadsvrwarmingsnt. Voor d nrgivoorzining zijn d moglijkhdn: 1. Gas n lktricitit 2. Warmtlvring mt collctiv nrgiproducti Wt n rglgving D huidig EPC-isn voor d vrschillnd functis zijn pr 1 januari 2009 als volgt: Wonn 0,80 Kantoor 1,10 Sport 1,80 Ziknhuis 2,60 Ondrwijs 1,30 D komnd jarn vindt n aanschrping plaats van d EPC-isn. D volgnd afsprakn zijn voor woningn gmaakt tussn ministri VROM n Nprom n Ads: 2011: EPC = 0,6 2015: EPC = 0,4 2020: EPC = 0,0 Voor d utilititsbouw wordt n soortglijk rlativ aanschrping doorgvord. Binnn d ontwikklpriod van d locati zal d EPC-is wordn aangschrpt. Daarm kan nu al rkning wordn ghoudn. Op ht ind van d priod zal d nrgivraag voor ht gbouwgbondn nrgigbruik volldig door duurzam bronnn motn wordn gdkt Duurzaam casco in woningn n gbouwn Ht aspct duurzaamhid is n blangrijk randvoorwaard voor d vrdr ontwikkling van d locati. D gbouwn wordn gbouwd voor 50 tot 100 jaar, of langr. Blangrijk ondrdln uit ht casco wordn in di tijd nit mr vrbtrd. D rst stap op d wg naar n vrlaging van ht nrgigbruik is dan ook n duurzaam casco van d woningn. En casco is duurzaam bij: god isolatiwaard, waardoor d warmtbhoft van woningn n gbouwn strk bprkt wordt vrgaand aandacht voor dtaillring (bprking transmissi- n infiltrativrlizn n koudbruggn) kort lidingn van opwkking in d woning naar warm tapwatrpuntn lagtmpratuurvrwarming n hoogtmpratuurkoling bprkn van d ovrvrhitting (vrmijdn koling) bvordrn god daglichttotrding Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 16

17 fficiënt vrlichting topassing van passiv zonn-nrgi, vooral voor d woningn loz liding naar ht dak voor aanlg lktricititsaansluiting naar tokomstig PV. Dit duurzam casco is uitgangspunt voor d woningn n gbouwn in all t bschouwn variantn. Ook d kuz voor d wijz van warmtafgift wordt voor langr tijd vastglgd. Hirbij gldt dat ho lagr d tmpratuur van ht mdium is, ho mr moglijkhdn r zijn om dz op t wkkn. Daarom is d kuz voor lag tmpratuurvrwarming (maximaal 55 C aanvortmpratuur, n bij voorkur vlorvrwarming of btonkrnactivring) ook n tokomstgricht maatrgl. Koling wordt in d tokomst stds blangrijkr. In stds mr woningn n gbouwn wordt n kolmachin gplaatst. Daardoor nmt ht stroomvrbruik in Ndrland jaarlijks to. Koling in d woningn n gbouwn kan wordn vrmdn door in ht ontwrp rkning t houdn mt ht vrmijdn van dirct zonlicht in d zomr (zonwring), moglijkhdn van passiv nachtkoling n god spuivntilati moglijkhdn. Daarnaast dint aandacht bstdt t wordn aan d opgstld apparatuur n vrlichting. Vrmijdn van zonlicht in d zomr kan god samngaan mt d topassing van passiv zonn-nrgi in d wintr. In d brkningswijz van nrgiprstatinormring is koling opgnomn Vntilati hoogrndmnt warmt trugwinning systm (HR-WTW). Voor gbouwn mt prmannt En vrbtring van d nrgiprstati van d woningn n gbouwn kan wordn bhaald door n fficiëntr vntilatisystm to t passn. Mt d huidig stand van d tchnik is ht mst fficiënt systm gbalancrd vntilati mt warmttrugwinning of CO 2 -gstuurd vntilati. Qua vrlaging van d EPC is dz laatst vrglijkbaar mt n gbruik is CO 2 -gstuurd vntilati mindr gschikt. Bij CO 2 -gstuurd vntilati vindt rgling van ht systm plaats op basis van CO 2 - snsorn. D snsorn wordn gkoppld aan ht vntilatisystm n sturn dz aan. Hirdoor vindt d vntilati van d woningn volldig plaats op basis van d kwalitit van d binnnlucht (CO 2 -concntrati). Voordl van dit systm is dat ht naast nrgibsparing doordat ht systm mindr vaak aanstaat, ook n vrbtrd binnnmiliu oplvrt Duurzam nrgi Voor ht vrdr vrhogn van d EPL kan d bnodigd lktricitit duurzaam wordn opgwkt. Dit kan bijvoorbld door zonnstroom (PV-clln) n wind. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 17

18 4.1.6 Zon Gbouwgbondn duurzam nrgioptis zijn maatrgln zoals d producti van warm watr door n zonnboilr (ZB), lktricititsproducti door photovoltaïsch zonnclln (PV) of passiv zonn-nrgi. Vooral bij d gstapld woningn mt platt dakn is dit n opti. Zonnstroom (PV panln) op d woningn n gbouwn zorgt voor n vrlaging van d EPC. Dz maatrgl staat los van ht klimaatsystm n kan altijd, woninggbondn of projctmatig, aanvullnd opgnomn wordn. Ht is van blang om bij topassing van passiv of activ zonn-nrgi rkning t houdn mt d bomn. PV panln kunnn ook wordn ingzt als n vorm van zonwring. Passiv zonn-nrgi houdt in dat in ht ontwrp van n gbouw optimaal gbruik wordt gmaakt van warmt van d zon. Dit kan door d gunstig oriëntati op d zon door voldond glasopprvlak aan d zuidzijd (in combinati mt zonwring tgn ovrvrhitting). In d wijkn Fluvium Noord n Groot Rijnwijk zijn r nog moglijkhdn om d god zongricht vrkavling t latn uitmondn in n god zongricht ontwrp. D mst woningn liggn op ht zuidwstn of zuidoostn. Dat gft optimal moglijkhdn voor d archittn. Ht is van blang dit aan d architctn m t gvn als ontwrpuitgangspunt in ht PvE Omgvingswarmt n warmtpompn D nrgiprstati van gbouwn kan vrlaagd wordn door d topassing van individul of collctiv warmtpompn (WP). Dz opti is voor all gbouwn in ht plan intrssant. D topassing van warmtpompn is gmngod gwordn. Warmtpompn hbbn n bron nodig. In ht gval van Fluvium Noord Groot Rijnwijk is d mst voor d hand liggnd bron n grondwatrbron passnd binnn ht Mastrplan WKO. Di bron mot wordn grgnrrd. Er mot wr warmt aan togvogd wordn in d zomr. Dat kan in dit gval god door gbruik t makn van opprvlaktwatr, Riothrmi, rstwarmt dakcollctorn of Road Enrgy. Bij d laatst tw opti is vanuit n slangnrgistr in ht dak rspctivlijk ht asfalt van d wgn warmt t winnn n ht wgdk in d zomr t koln. Daarm wordt synrgi brikt tussn rgnrati n ht wgnondrhoud. Bij Riothrmi wordt gbruik gmaakt van warmt uit ht riool. En dl van ht bstaand hoofdriool dint t wordn vrvangn. D hovlhid watr di daar door stroomt is voldond om (n dl van) d nrgibhoft van d locati t voldon. Warmtpompn kunnn pr gbouw, maar ook collctif voor n gbid wordn aanglgd n gëxploitrd. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 18

19 4.1.8 Riothrmi Riothrmi staat voor nrgi uit d riolring. In Arnhm is dat op vrschillnd plaatsn moglijk. Op d locati Fluvium n Rijnwijk loopt n hoofdriool door d Brokstraat n d Badhuisstraat. Dat hoofdriool in d Brokstraat mot op kort trmijn wordn vrvangn (zi figuur). Dat btknt dat r n moglijkhid is om Riothrmi to t passn. Riothrmi is vrwrkt in tw variantn mt warmtlvring. Dat zijn individul n collctiv WKO. Riothrmi wordt in dat gval gbruikt als bron voor d warmtpompn. D opn bodmbronnn kunnn in aantal wordn grducrd. Di wordn gbruikt om d pikn n daln in ht nrgigbruik op t vangn. Locatis van ht hoofdriool in Fluvium n Rijnwijk. D flow door ht riool is glijk aan 26 l/s in d Brokstraat n 45 l/s in d Badhuisstraat. Uit brkning blijkt dat n flow van 45 l/s (Badhuisstraat) lidt tot n vrmogn van bijna 400 kw. Dat is voldond voor topassing van Riothrmi voor Fluvium n Rijnwijk. Optimaal is n vrmogn van ongvr 700 kw. Mt opslagcapacitit in opn bodmbronnn is ht moglijk om d pik in d nrgivoorzining t lvrn mt gcombinrd Riothrmi n opn bodmbronnn. In dat gval is mr dan 700 kw t ralisrn. Riothrmi is dus moglijk mt aanvullnd d topassing van opn bodmbronnn als opslagcapacitit. D flow in ht riool in ht rst dl van d Brokstraat is vrij laag n alln in staat om n basis t lvrn in d voorzining voor warmt. In ht twd dl na d invor van ht riool uit d Ritgrachtstraat wordt d flow grotr. Op di plk (opti 1) is n Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 19

20 warmtwisslaar aan tlggn. Er kan dan n substantiël bijdrag wordn glvrd in d nrgilvring. Naast Riothrmi is in idr gval WKO nodig om d pikn in d nrgivoorzining op t vangn. Daarnaast zijn optis moglijk mt zonncollctorn op d bouwblokkn voor warm tapwatr n ht paralll schakln van gasktl. Opti is na t gaan in hovrr d tmpratuurval in d riolring kan wordn vrgroot. Nu is uitggaan van 2 C. Als dat 3 á 4 C mag wordn is ht vrmogn voldond voor n basisvoorzining. Sizonopslag (in bodmbronnn) blijft nodig. Er is dan gn rgnrativoorzining mr nodig. Voorkur gaat in dit gval uit naar n warmtwisslaar in ht riool van d Badhuisstraat, of n combinati van wisslaars in d Brokstraat n d Badhuisstraat. Dit gft mr flxibilitit naar d tokomst omdat ht bouwtmpo n ht bouwvolum nog nit zkr is Wind D locati is nit gschikt voor d topassing van grootschalig windnrgi voor ht opwkkn van duurzam lktricitit. Binnn ht windplan van Arnhm passn gn grot windmolns in ht plangbid. Er zijn klinschalig windmolns op d markt di gschikt zijn voor plaatsing op woningn of gbouwn. Dz maatrgln staan los van ht klimaatsystm n kunnn altijd afzondrlijk pr woning of gbouw gkozn wordn Biomassa Individul biomassa oplossingn wordn nit aanbvoln. Haardn lvrn vaak n laag rndmnt n r is gn bïnvloding moglijk van d fijnstof uitstoot di aanzinlijk is. Biomassa is daarnaast schaars, n ht is vrstandigr biomassa alln in t zttn in fficiënt installatis mt stof afvang. Collctiv topassingn van biomassa zijn moglijk in Fluvium Noord Groot Rijnwijk. Er zijn dri optis voor topassing van bio-nrgi: biomassa, biogas n bio-oli. Biomassa n biogas zijn topasbaar in grotr warmt/kracht cntrals. D glijktijdig opwkking van lktricitit n warmt is d mst fficiënt topassing van d schaars biomassa. Voor biomassa W/KK is d locati t klin. Biomassa warmtlvring is wl n opti. Topassing van bio-oli wordt nit aanbvoln. Bio-oli is schaars n btr in t zttn als autobrandstof. Biomassa is bprkt aanwzig in Arnhm. Bij d topassing van n biomassa installati mot d biomassa uit d buurgmntn wordn vrworvn. Er is gn biogas aan d zuidoost kant van Arnhm bschikbaar. Biogas mot dan komn van vrgisting in d agrarisch randn rondom Arnhm. D afstandn zijn daarvoor t groot. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 20

21 Rstwarmt Nt langs ht gbid ligt ht stadsvrwarmingsnt van NUON. Dat nt is aangslotn op rstwarmt van d cntral in Klfs Waard. Ht is moglijk mr aansluitingn t makn op dat warmtnt. Ht nt kan in n optimal vrsi ook in tw richtingn wordn gbruikt: warmtlvring n warmtafnam door d indgbruikrs. Warmt uit ht warmtnt is aanzinlijk fficiëntr dan d opwkking van nrgi mt gas in d gbouwn. Er is n glijkwaardighidsvrklaring waaruit blijkt dat ht rndmnt van rstwarmtlvring glijk is aan 130 tot 140% bij hog tmpratuur warmtlvring. Stadsvrwarming Arnhm (hoofdliding in rood) Gasxpansistation In Cntrum Oost staat ht gasrducrstation Wstrvoortsdijk. Dat station wordt vrplaatst. In n gsprk mt Gasuni/GTT zijn d moglijkhdn vrknd voor n combinati van duurzam nrgivoorzining in Fluvium Noord Groot Rijnwijk mt ht gasrducrstation. Combinati van nrgivoorzining kan alln plaatsvindn door d lvring van warmt aan ht gasrducrstation. In Ndrland komt dit voor als r gbruik wordt gmaakt van xpandrs di bij ht rducrn van d druk lktricitit opwkkn. Er is dan xtra warmt nodig. Dat is in ht station Wstrvoortsdijk nit voorzin. D ntbhrdr mag dat wttlijk gzin nit mr. D inkooptarivn voor gas liggn bij grootvrbruik zr laag. Daar is alln mt pur rstwarmt tgn t concurrrn. Dat is in Cntrum Oost nit aanwzig. Ook d planning maakt afwijking van d gkozn ontwrpn nit mr moglijk. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 21

22 Matrialn zijn al bstld n ht station mot mdio 2011 in bdrijf zijn. Er is dan ook gn combinati mt ht gasxpansistation t makn. 4.2 Variantn woningmaatrgln Er wordn tw variantn bschrvn mt woningmaatrgln. Di wordn vrglkn mt n woning volgns Bouwbsluit EPC van 0,8; dit is d is conform Bouwbsluit tot mdio 2011 EPC van 0,6, dit is d is conform Bouwbsluit na mdio 2011 tot 2015 EPC van 0,4, dit is d is conform Bouwbsluit na Variantn nrgivoorzining In figuur 6 zijn variantn bschrvn voor d nrgivoorzining. All variantn zijn moglijk in Fluvium Noord n Groot Rijnwijk. Vrschilln zittn in d invstringn, nrgigbruikslastn, d nrgiprstati n ht comfort. D variantn wordn vrglkn mt d volgnd rfrntis: EPC van 0,8; dit is d is conform Bouwbsluit tot mdio 2011 EPC van 0,6, dit is d is conform Bouwbsluit na mdio 2011 tot 2015 EPC van 0,4, dit is d is conform Bouwbsluit na 2015 Rducti op d EPC-waard Variant Gasktl mt zonnboilr Var 1 Individul WKO mt collctiv bron Var 2a Individul WKO mt collctiv bron n riothrmi Var 2b Collctiv WKO mt pikktls Var 3a Collctiv WKO mt riothrmi n pikktl Var 3b Stadsvrwarming gvod vanuit d Klfs Waard Var 4 Collctiv houtplltbrandr mt zonnboilr Var 5 Figuur 6. Ovrzicht gkozn variantn voor d nrgivoorzining. Extrn warmtlvring wordt forfaitair bloond in d EPC brkning mt n bijdrag van ongvr 10% lagr EPC. D gbouwn di wordn aangslotn op d bio-nrgi Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 22

23 installati n d rstwarmt hbbn dzlfd bouwkundig maatrgln als di in d rfrnti. Alln d nrgivoorzining vrandrt Rfrnti EPC 0,8 Dit is d variant di aansluit bij ongwijzigd blid n bouwprogramma volgns d Bouwbsluit. D woningn n gbouwn wordn aangslotn op n traditionl gas- n lktricititslvring mt HR ktl. D warmt voor ruimtvrwarming n tapwatr wordt glvrd door n individul HR 107 ktl, mt kwalititsvrklaring voor tapwatr. Extra comfort wordt brikt doordat d woningn zijn voorzin van lag tmpratuurvrwarming. D vntilati wordt gralisrd door mchanisch afzuiging mt winddruk grgld roostrs. D maatrgln di in d niuwbouw wordn gtroffn zijn in tabl 7 wrggvn. Ht is moglijk hirvoor andr bsparingsmoglijkhdn t kizn. Mrdr optis zijn moglijk, hir is n kuz gmaakt voor d ondrstaand maatrgln. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 23

24 Gbouwfuncti EPC-waard 0,80 0,60 0,40 Enrgivoorzining Individul Individul Individul Isolati vlor/dak 4,0 / 3,5 4,0 / 5,0 4,0 / 5,0 Isolati gvl 3,5 4,0 4,0 Isolati raam 1,6 1,6 0,8 Dur 2,0 2,0 2,0 Koudbruggn SBR dtails SBR dtails SBR dtails Vrwarming HR-107 HR-107 HR-107 Afgift Rad HT Rad LTV Rad LTV Tapwatr normaal HRww HRww vntilati Winddruk- CO 2 Balans grgld gstuurd vntilati mt vntilati HR - WTW Douch WTW Bij Ja appartmnt Zonnboilr Ja Figuur 7. Enrgtisch maatrgln in d gbouwn om t voldon aan Bouwbsluit Variant 1 Gasktl mt zonnboilr D woningn n gbouwn wordn aangslotn op n warmt n lktricitit. Er wordt n collctiv zonnboilr mt ca. 3 m 2 zonnpanl pr woning togpast. In d zonnboilr wordt ht watr voor ruimtvrwarming n warm tapwatr voorvrwarmd. Dit watr wordt opgslagn in n opslagvat n door n HR ktl navrwarmd voor gbruik tot d gwnst tmpratuur. Via collctiv warmtlvring wordt warmt n warm tapwatr aan d woningn glvrd Variant 2a: Individul WKO mt collctiv bron In dz variant wordt d HR 107 ktl vrvangn door n individul warmtpomp. Dz wordt aangslotn op n collctiv bron. Vanuit dz bron wordt laagtmpratuur (bron) watr glvrd aan d woning of appartmntn gbouw. Bij n opn grondwatrbron wordt gbruik gmaakt van watrhoudnd zandlagn (aquifrs) in d bodm. D bodm hft op 50 tot 150 m dipt n constant tmpratuur Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 24

25 van ca. 12 C zodat r n warm n n koud bron gcrërd kan wordn. In d zomr wordt watr uit d koud bron opgpompt n gbruikt voor koling, ht opgwarmd watr wordt na gbruik in d warm bron gpompt. In d wintr kan d warm bron gbruikt wordn voor ht vodn van n warmtpomp, waarm dz opghoogd wordt tot n bruikbaar tmpratuurnivau voor ruimtvrwarming n warm tapwatr. En WKO systm maakt dus gbruik van sizonsopslag van warmt n koud. Blangrijk is dat dz bronnn ovr n jaar gzin in vnwicht zijn (bij n opn bron is dit ook n wttlijk is) Variant 2b: Individul WKO mt collctiv bron n Riothrmi In princip is dz variant glijk aan variant 2a. D bron voor d warmtpomp is Riothrmi in combinati mt WKO. Warmt n koud uit ht riool wordt rchtstrks glvrd aan d warmtpompn in d woningn n gbouwn. Omdat pikn in ht nrgigbruik nit glijk lopn mt d glijkmatig tovor van warmt uit ht riool wordt n bodmbron gbruikt om d nrgi tijdlijk op t slaan. Dit gldt zowl voor warmt als voor koud. Er wordn daarom mindr bronnn togpast dan in variant 2a Variant 3a: Collctiv WKO mt pikktls D woningn wordn clustrgwijs aangslotn op n collctif nt voor warmtlvring. En collctiv bron lvrt bronwatr aan n collctiv installati mt warmtpompn n n HR-gasktl. In dz collctiv installati wordt d warmt voor ruimtvrwarming n tapwatr opgwkt door n collctiv warmtpomp. Voor pikvraag n als back-up voorzining is n HR ktl bijgplaatst. D warmtpomp dkt minimaal 80% van d warmtvraag n d ktl dkt maximaal 20% van d warmtvraag. Er is gn gaslvring aan d woningn. Afhanklijk van ht ontwrp wordt n 3 dan wl 5-pijps distributint aanglgd. Bij n 3-pijps distributint wordt warmt van ca. 70 C aan d woningn glvrd. In d woning is n warmtwisslaar aanwzig waarm d warmt voor dirct wordt ovrgdragn op ht koud tapwatr voor tapwatr topassing. Voor ruimtvrwarming kan d warmt dirct gbruikt wordn, vntul na mnging tot n lagr tmpratuur voor laagtmpratuurvrwarming. Koud wordt glvrd via d drd pijp. D rtour voor d koud is vn warm als d afgkold warmt n kunnn dus via één rtourliding trug naar d tchnisch ruimt. En 5-pijpsystm bstaat uit afzondrlijk lidingn (aanvor n rtour) voor ruimtvrwarming n tapwatr, d rst kan dan n lagr tmpratuur hbbn n ook wrsafhanklijk grgld wordn. Uitgangspunt is dat hirnaast ook n collctif koudnt gralisrd wordt, waarin ht bronwatr dirct aan d woning glvrd kan wordn voor koling Variant 3b: collctiv WKO mt pikktls n Riothrmi In princip is dz variant glijk aan variant 3a. D bron voor d warmtpomp is Riothrmi in combinati mt WKO. Warmt uit ht riool wordt rchtstrks glvrd aan d Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 25

26 warmtpompn in d gbouwn. Omdat pikn in ht nrgigbruik nit glijk lopn mt d glijkmatig tovor van warmt uit ht riool wordt n bodmbron gbruikt om d nrgi tijdlijk op t slaan. Dit gldt zowl voor warmt als voor koud. Ht aantal bronnn is klinr dan bij variant 3a Variant 4: stadsvrwarming gvod vanuit d Klfs Waard All woningn wordn vnns aangslotn op n collctif nt voor warmtlvring. Dit nt wordt gvod vanuit d lktricititscntral d Klfs waard, tn zuidoostn van d locati. Bij d opwkking van lktricitit blijft warmt ovr als rstproduct. Dz warmt kan wordn ingvogd in n gïsolrd distributint n bnut als vrwarming. D woningn wordn aangslotn op hog tmpratuur ( 70 C) glvrd. In d woning is n aflvrst aanwzig voor zowl tapwatr als ruimtvrwarming. Door rstwarmt van n lktricititscntral af t tappn nmt ht rndmnt van d lktricititsproducti wl its af Variant 5: Collctiv houtplltbrandr mt zonnboilr D woningn wordn pr clustr aangslotn op n collctif warmtnt. D warmt voor vrwarming n warm tapwatr wordt opgwkt mt n grot collctiv zonnboilr, van 5 m² pr woning. Dz wordt pr clustr gbuffrd in n voorraadvat in n tchnisch ruimt. Voor navrwarming is hir n collctiv houtgstookt plltbrandr opgstld. Pllts zijn gstandaardisrd cilindrvormig brandstofdltjs van droog houtpodr n spaandrs, zondr tovoging van lijmstoffn. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 26

27 5 Consquntis van d maatrgln In ht voorgaand hoofdstuk zijn variantn voor d nrgivoorzining n nrgibsparing in Fluvium Noord Groot Rijnwijk bschrvn. In dit hoofdstuk wordn di variantn vrdr uitgwrkt. D consquntis van d vrschillnd variantn zijn in dz paragraaf bschrvn. D variantn voor d nrgivoorzining wordn daarbij grlatrd aan n rfrnti mt n nrgivrbruik n CO 2 -missi volgns bouwwijz mt d huidig isn. 5.1 Enrgigbruik n nrgiprstati van woningn Ht nrgigbruik voor woningn is bpaald mt bhulp van EPC brkningn voor standaard woningn n appartmntn. D EPC brkningn gvn alln ht gbouwgbondn nrgigbruik. Ht gbouwgbondn nrgigbruik voor d woninggbondn pakkttn is ggvn in figuur 8 n voor d installati variantn figuur 9. Rfrnti EPC = 0,80 EPC = 0,60 EPC = 0,40 Appartmntn EPC 0,76 0,57 0,40 Rijwoningn EPC 0,80 0,58 0,39 Figuur 8. Jaarlijks nrgigbruik bij woninggbondn maatrgln. Variant Var 1: Var 2: Var 3: Var 4: Var 5: zon WKO ind WKO coll SV Zon-bio Appartmntn EPC 0,47 0,46 0,57 0,54 0,29 Rijwoningn EPC 0,51 0,50 0,52 0,49 0,29 Figuur 9. Jaarlijks nrgigbruik bij installativariantn. D EPC bij variantn 2a n 2b n bij variantn 3a n 3b zijn glijk aan lkaar. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 27

28 Ht nrgigbruik van d woningn nmt bij d individul variantn af bij afnam van d EPC-waard. Ht nrgigbruik bij d variantn mt collctiv warmtsystmn nmt nit vrdr af. D nrgibhoft van d woningn is glijk aan d nrgibhoft van d woningn mt glijk gbouwschil. Vrschil is dat r gn opwkking in d woning plaatsvindt. Daardoor is ht nrgigbruik bij d individul variantn its hogr vanwg d opwkkingsrndmntn van d ktl. 5.2 CO 2 -missi n EPL D CO 2 -uitstoot als gvolg van ht nrgigbruik in Fluvium Noord Groot Rijnwijk is brknd mt d mthod EPL. EPL staat voor Enrgiprstati op locati, n is n maat voor d CO 2 -uitstoot. Naar mat d CO 2 -uitstoot daalt stijgt d EPL. Bij bouwn volgns Bouwbsluit 2010 is d EPL glijk aan 6,6, bij nrginutraal bouwn is d EPL glijk aan CO2-uitstoot Figuur 10. CO 2-missi [ton/jaar] op d locati voor warmt n gbouwgbondn lktricitit. 999 D CO 2 -uitstoot daalt fors mt ht vrlagn van d EPC-waard. D CO 2 -uitstoot van d warmtvariantn ligt op ht nivau van d CO 2 -uitstoot bij n EPC van 0,40. D CO 2 - uitstoot van d variant mt zon n biomassa (variant 5) is 60% lagr dan d rfrnti. En wznlijk daling. D CO 2 -uitstoot bij topassing van Riothrmi is 14 ton pr jaar lagr dan bij WKO. Dat komt door lagr lktricititsgbruik voor bronpompn n mindr rgnrati van d bronnn door dirct gbruik van warmt n koud uit ht riool. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 28

29 9 EPL 8,5 8 7,5 7 6,5 6 Figuur 11 EPL voor d locati D EPL stijgt bij d daling van d CO 2 -uitstoot. Studidol is n EPL van 8. Di wordt alln ghaald bij variant 5. D variantn mt warmt haln allmaal n EPL van 7,5 of hogr. Wl n god ind in d richting van d EPL van 8,0. Door ht topassn van forfaitair waardn voor d opwkking van warmt in EPL is d EPL lagr dan d wrklijk EPL. Door fficiënt opwkking is ht moglijk d EPL van 8,0 t haln voor d WKO n stadsvrwarmingsvariantn. Howl d CO 2 -uitstoot bij Riothrmi lagr is dan bij WKO is ht vrschil zo klin dat dit in d brkning van d EPL nit trug t zin is. Ambiti gmnt Arnhm Ht is d ambiti van d gmnt Arnhm om op trmijn volldig CO 2 -nutraal t zijn. Vrdr vrduurzaming van d nrgivoorzining dint dan plaats t vindn op d locati. Dat kan door d lktricitit di nodig is voor d locati zlf duurzaam op t wkkn. In d rfrnti n d variantn wordt voor d lktricitit grijz stroom ghantrd. Vrdr vrduurzaming kan door opwkking van gron stroom op d locati. Daarm is n xtra rducti t brikn van d CO 2 -uitstoot. Ook d warmtvoorzining is in d tokomst vrdr t vrduurzamn. Dan kan n EPL = van 10,0 wordn brikt. 5.3 Invstringn in woningmaatrgln D invstringn om nrgi t bsparn zijn ondrvrdld in gbouwmaatrgln, d kostn voor vntilati n warmtopwkking n d aansluiting op d nrgi infrastructuur voor gas, lktricitit n warmt. Er is bij d brkningn gn rkning ghoudn mt subsidis. D invstringn zijn bpaald voor n niuwbouw rijwoning. D invstringn voor appartmntn wijkn nauwlijks af. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 29

30 Invstringn EPC = EPC = EPC = rijwoning 0,80 0,60 0,40 Aansluitbijdrag gas lktricitit warmt Warmtopwkking Warmtafgift Vntilati douch WTW 700 Zonnboilr Isolati Totaal xtra invstring Figuur 12: Invstringn pr woning xcl. BTW. D mrkostn zijn grlatrd aan variant mt EPC = 0,80.. Invstringn rijwoning variant 1 zon variant 2a WKO ind variant 2b ind WKO + Riothrmi variant 3 WKO coll variant 3b coll WKO + Riothrmi variant 4 SV variant 5 zon - bio Aansluitbijdrag gas lktricitit warmt warmtafgift vntilati douch WTW zonnboilr isolati totaal xtra invstring Figuur 13: Invstringn pr woning xcl. BTW. D mrkostn zijn grlatrd aan variant mt EPC = 0,60. D invstringn in d rijwoning nmn to bij d daling van d EPC-waard van d woning. Bij collctiv variantn 1 tot n mt 5 is d mrinvstring in d nrgiopwkking bovnop d invstringn van d rfrnti mt EPC = 0,60. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 30

31 D xtra invstring voor warmtvoorzining tn opzicht van EPC = 0,60 bdragn tussn 300 n D stadsvrwarming n d zonnboilr zijn rlatif godkoop. D variant mt zon n biomassa (variant 5) scoort rg hoog in CO 2 -rducti voor n klin xtra invstringn. Mt di variant is subsidi via d rgling UKP (Unik kansn projctn) n Gronfinanciring moglijk. D WKO variant mt Riothrmi is godkopr dan d variant mt opn bodmbronnn mt rgnrati via drycoolrs. Ook ht lktricititsvrbruik ligt pr jaar lagr. 5.4 Woonlastn Voor d woningn zijn d gbruikslastn grlatrd aan nrgi bstaand uit d nrgilastn, dit zijn d variabl nrgikostn voor gas n lktricitit, vast rcht gas of warmt, ondrhoudskostn n d kostn voor d financiring van d xtra invstring. D nrgikostn voor warmt, lktricitit n gas zijn afglid van d gbouwgbondn nrgivraag voor vrwarming, tapwatr, hulpnrgi voor vrwarmn n vntilati. Procsnrgi is hirbij nit mgnomn. Dit vrandrt nit door d voorgstld maatrgln. D kostn zijn vrdld naar nrgidragr op d mtr. In figuur 14 zijn d jaarlijks kostn voor d kapitaalslastn van d invstringn n d gbruikslastn ggvn voor huurwoningn n in figuur 15 voor koopwoningn. var 2 var 3 EPC = EPC = EPC = var 1 WKO WKO var 4 jaarlijk nrgilast 0,80 0,60 0,40 zon ind coll SV var 5 gas [m3] lktricitit [kwh] warmt [GJ] zon - bio variabl nrgilast Vastrcht Totaal [ /jaar] daling [ /jaar] Figuur 14: Woonlastn pr woning xcl. BTW voor huurwoningn. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 31

32 D woonlastn voor huurwoningn zijn opgbouwd uit d variabl nrgilastn voor d nrgi n d vastrchtbijdrag voor d aansluiting op ht ntwrk. Ondrhoud n vrvangingsinvstringn zittn in d huur. D woningbouwvrniging kan in d tokomst bij huurwoningn xtra huur in rkning brngn voor nrgizuinig woningn. Vanwg d maximaal rdlijk huur wordt daar nu nog nit op gspculrd. Bij all variantn daln d nrgilastn tn opzicht van EPC = 0,80. D warmtvariantn zijn voor huurdrs ongvr vn duur als d rfrnti Bouwbsluit 2011 mt EPC = 0,60. D woning mt gbouwgbondn maatrgln n EPC = 0,40 hft lag nrgilastn. EPC = EPC = EPC = var 1 var 2 WKO var 3 WKO var 4 var 5 zon - jaarlijk nrgilast 0,80 0,60 0,40 zon ind coll SV bio gas [m3] lktricitit [kwh] warmt [GJ] variabl nrgilast Vastrcht Ondrhoud Vrvangingsinvstring Hypothk Totaal [ /jaar] daling [ /jaar] Figuur 15: Woonlastn pr woning xcl. BTW voor koopwoningn. Hypothklast is bpaald mt 5% rnt n 42% blastingaftrk. D woonlastn voor d bwonrs van koopwoningn wordn ook bïnvlod door jaarlijks ondrhoud, vrvangingsinvstringn voor installatis (lk 20 jaar) n hypothklastn. D total woonlastn zijn afhanklijk van d gkozn invulling van maatrgln 340 pr jaar duurdr tot 150 pr jaar godkopr. D woonlastn variërn dus vl tn opzicht van d rfrnti n EPC van 0,60. D warmtvariantn zijn licht duurdr, bhalv d Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 32

33 WKO individul. Di is fors duurdr. D variant mt EPC = 0,40 is ook duurdr dan d rfrnti mt EPC = 0,60. Dat komt vooral door d vrvangingsinvstringn op trmijn. 5.5 Bouwkundig n stdnbouwkundig consquntis Rfrnti In d woningn n gbouwn zal ruimt gcrërd motn wordn voor opstlling van d CV ktl. Bij voorkur wordt dz ruimt in woningn zo dicht moglijk bij d tappuntn gralisrd. Dz ruimt is ca. 0,6 brd bij 0,4 mtr dip. In d opnbar wg zal n gastracé gralisrd motn wordn. Op d woningn n gbouwn wordn rookgasafvorn gplaatst. Bij bbouwing mt n diffrntiati van bouwhoogt dint gwaakt t wordn voor hindr aan vntilativoorziningn van andr gbruikrs. D woningn n utilitit wordn aangslotn op n gasliding Variant 1. Bij rijwoningn is ht uitgangspunt n individul zonnboilr. D woningn hbbn n gasaansluiting. Bij d appartmntn mt collctiv zonnboilrs is d warmt n warm tapwatrvoorzining volldig collctif. Bij d variant mt zonnboilr zal n opstlruimt voor d collctorn op ht dak grsrvrd motn wordn. Bij hllnd dakn is d oriëntati van ht schuin vlak van blang. D collctorn mot op n zuidoost tot zuidwstlijk oriëntati gplaatst wordn. Op platt dakn is d oriëntati gn problm. Hir kunnn d collctorn, opgnomn in n spcial draagconstructi, altijd optimaal gsiturd wordn. Bij plaatsing van collctorn is ht blangrijk dat dz nit bschaduwd wordn door andr gbouwn, bomn d. Extra aandacht vrdint d plaatsing op dakn di lagr glgn zijn. Ht uitzicht van d bwonrs van d hogr bbouwing wordt immrs bïnvlod. Bij d gstapld bouw zal d zonnboilr collctif uitgvord wordn n zal rkning ghoudn motn wordn mt d plaatsing van n groot opslagvat n (gïsolrd) watrlidingn tussn collctor n opslag n d navrwarmr. Afhanklijk van ht systm zal ook n trugloopvat in d gbouwn motn wordn gralisrd Variant 2. In d woningn n gbouwn zal n gschikt n trillingvrij opstlplaats voor d warmtpomp (ordgroott: 1 m 2 opstlruimt ovr d voll hoogt van d woonlaag) gralisrd motn wordn, bij voorkur op d bgan grond dicht bij d warmwatr tappuntn. Er wordt in woningn bspaard op ruimt voor n gcombinrd rookgasafvor- vrbrandingsluchttovor. Er zal n koppling tussn d warmtpomp n d bron plaats motn vindn. Dit kan in n brgruimt. Bij n individul gslotn bron kan dz op ht ign trrin gralisrd wordn, in d tuin of ondr d woning. Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 33

34 Bij d collctiv bron zulln bronputtn in ht opnbaar gbid, bijvoorbld ondr parkrplaatsn of in plantson, gralisrd motn wordn. Vanaf dz grondwatrbron zal n lidingtracé in ht opnbar gbid gralisrd motn wordn (ca. 20 cm brd) naar n ruimt voor opstlling van d warmtwisslaar. Hir vindt ovrdracht van warmt van ht bronwatr naar ht distributiwatr plaats. Ord groott van d ruimt is 10 tot 20 m 2. Van dz ruimt vind distributi van ht koud watr plaats naar d woningn. Hirto zal n lidingtracé in ht opnbar gbid gralisrd motn wordn (ca. 20 cm brd). Bovn dit tracé gldn inrichtingsbprkingn voor wat btrft bstrating n bplanting. D tchnisch ruimt is ongvr 50 tot 75 m 2 groot. In d tchnisch ruimt is n gasvoorzining aanwzig. Rgnrati van d bodmbronnn is vrplicht. Dat kan door drycoolrs t plaatsn in d wijk op gbouwn of door n voorzining aan t brngn in d Rijn. D plaats van drycoolrs dint zodanig t wordn gkozn dat r gn gluidshindr optrdt bij d woningn. Afschrming van d drycoolrs is nodig. Bij topassing van Riothrmi zijn gn drycoolrs nodig. Riothrmi is d hoofdbron voor d duurzam nrgivoorzining. Omdat d pikn in d warmt n koudbhoft nit glijktijdig valln mt d warmt n koudlvring uit ht riool wordn opn bodmbronnn gbruikt voor d opslag. Bij Riothrmi wordn warmtwisslaars aangbracht in ht hoofdriool. Dz warmtwisslaars zijn in princip nit brikbaar. D aansluiting van d duurzam nrgivoorzining op ht hoofdriool vrgt n ondrstation mt pompn. Dit ondrstation kan in d grond wordn aangbracht. Ht pompstation wordt aangslotn op d cntral tchnisch ruimt. Bij topassing van Riothrmi is tijdlijk opslag van warmt bnodigd. Er is uitggaan van opn bodmbronnn mt n vrmogn van 50% van d bnodigd bronnn bij zuivr WKO Variant 3. Bij d collctiv warmtpomp motn tchnisch ruimts gralisrd wordn voor opstlling van d warmtpompn (vntul aangvuld mt HR ktls n warmtbuffrs). D groott zal afhangn van d dimnsionring van ht systm n ht aantal woningn dat wordt aangslotn op n systm. D tchnisch ruimts zulln wordn voorzin van rookgasafvorn di bovndaks uitmondn (i.v.m. god wrking van d tostlln n vrdunning tr voorkoming van hindr aan drdn). Afhanklijk van d vrmogns zulln dz ruimts motn voldon aan spcial stookruimt isn. Er zulln bronputtn in ht opnbar gbid gralisrd motn wordn. Vanaf d grondwatrbron zal n lidingtracé in ht opnbar gbid gralisrd motn wordn (ca. 20 cm brd) naar n ruimt voor opstlling van d warmtwisslaar n vandaar naar d tchnisch ruimts pr clustr. Van d tchnisch ruimt naar d woningn zal n warmtdistributint gralisrd motn wardn. Afhanklijk van ht ontwrp n d dimnsionring is dit n 3 of 5 pijps-systm, waarbij rkning ghoudn mot wordn mt n tracébrdt van ca. 80 cm tot 120 cm. Tvns wordt n on gïsolrd Evrt Vrins Enrgiadvis - Eindrapport Enrgivisi Fluvium Noord n Rijnwijk.docx 34