De Kunst van het Verbinden Een pilot doorgaande leerlijnen van binnen- naar naschools in Amsterdam-Zuid

Transcriptie

1 De Kunst van het Verbinden Een pilot doorgaande leerlijnen van binnen- naar naschools in Amsterdam-Zuid

2 Inhoud 1. De verbinding van binnen- en naschoolse cultuureducatie geeft maximaal profijt 3 2. Uitgangspunten en uitkomsten 7 Het verbinden van binnen- en naschoolse activiteiten heeft prioriteit in het Kunstenplan van de gemeente Amsterdam. 3. Begrippen- en beleidskaders Basispakket Kunst- en Cultuureducatie en Cultuureducatie met Kwaliteit Brede Talentontwikkeling Brede school Ouderparticipatie Verbinding in Kunstenplan Regie bij de scholen Doorgaande leerlijn Verschillen tussen binnen- en buitenschoolse actviteiten Werkwijze De participerende scholen Wijkanalyses en nulmeting Gespreksrondes Analyse De verbinding binnenschools - naschools in praktijk Contactgegevens 26 Eindrapportage van de pilot van Dynamo, Combiwel en Mocca, januari 2013 juli 2015 Foto voorzijde: Ada Nieuwendijk 1

3 1. De verbinding van binnen- en naschoolse cultuureducatie geeft maximaal profijt Het Basispakket Kunst- en Cultuureducatie van de gemeente Amsterdam heeft een grote impuls gegeven aan de ontwikkeling van culturele competenties van Amsterdamse schoolkinderen van groep 1 tot en met groep 8. Schooldirecties en -besturen, ICC ers, kunstenaars, kunstinstellingen, welzijnsorganisaties en bemiddelaars werken gezamenlijk aan één en dezelfde doelstelling: alle schoolgaande kinderen 2 à 3 uur per week cultuureducatie in een doorgaande leerlijn. Mocca, het expertisecentrum voor cultuureducatie, coördineert en monitort het Basispakket en biedt inhoudelijk advies aan scholen en culturele instellingen, in opdracht van de gemeente Amsterdam. Een groot aantal van de Amsterdamse scholen heeft inmiddels twee doorgaande leerlijnen, een aantal ontwikkelt een derde of zelfs vierde leerlijn. Mocca is namens de gemeente Amsterdam tevens penvoerder van Cultuureducatie met Kwaliteit, CMK, het landelijke programma van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Door deze regeling is er via Mocca een extra financiële impuls beschikbaar voor scholen. Scholen kunnen die impuls inzetten om samen met culturele partners leerlijnen uit te voeren en de deskundigheidsontwikkeling van het eigen schoolteam te versterken. De Amsterdamse aanvraag voor deze regeling sluit naadloos aan bij de doelstellingen van het Basispakket. Ada Nieuwendijk 2 3

4 1. De verbinding van binnen- en naschoolse cultuureducatie geeft maximaal profijt De toename van de doorgaande leerlijnen onder schooltijd heeft de aanzet gegeven om naar de verbinding met naschools cultuuraanbod te zoeken. Hiermee kunnen leerlingen maximaal profiteren van cultuuronderwijs dat geïntegreerd is in een doorgaande leerlijn van binnen- naar naschools. Beleidsmakers steunen die verbinding: in 2012 stelde Stadsdeel Zuid geld beschikbaar voor een pilot van Combiwel en Dynamo, twee welzijnsorganisaties met een cultuureducatief aanbod, om binnenen naschoolse activiteiten te verbinden. Samen met zeven scholen in Amsterdam Zuid - de Catharinaschool, de Merkelbach school, de Stern, School van Maas en Waal, de Springstok, De Notenkraker en de Nautilus en begeleid door Mocca - werkten Combiwel en Dynamo vanaf 2013 twee jaar samen aan het inrichten van leerlijnen cultuureducatie binnen- en naschools. Bij het onderzoek stond de vraag centraal wat de randvoorwaarden en succesfactoren zijn, en welke factoren belemmerend werken bij het inrichten een doorgaande leerlijn. Zodoende kreeg het project de naam De kunst van het verbinden. Het proces van de pilot werd nauwlettend gevolgd en vastgelegd met als uitgangspunt de aanbevelingen beschikbaar te maken voor alle partijen die betrokken zijn bij cultuureducatie in Amsterdam. Het eerste resultaat: In 2016 zijn op Amsterdamse scholen de eerste CMK-LeerlijnenLabs gestart waarbij de verbinding tussen binnen- en naschools centraal staat op basis van de uitkomsten van de pilot. Deze eindrapportage start met de uitkomsten van de pilot met daarop volgend een definitie van de gebruikte begrippen en een beschrijving van de taken en verantwoordelijkheden van de betrokken partijen. De rapportage sluit af met een beschrijving van de gekozen werkwijze en praktische adviezen. Ada Nieuwendijk Met de cultuurbus terug naar school 4 5

5 2. Uitgangspunten en uitkomsten Tijdens de pilot stonden de volgende vragen centraal: Wat zijn voorwaarden en succesfactoren voor het ontwikkelen van een doorgaande leerlijn binnen- en naschools? Wat zijn belemmeringen? Welke rol kan de school kan spelen (zijn er verschillende scenario s mogelijk?) Hoe kunnen stakeholders (het team/ de medewerkers van de school, ouders, talentmakelaars, accountmanagers, uitvoerders etc.) optimaal samenwerken en wat is daarvoor nodig vanuit de ondersteunende partijen: Combiwel, Dynamo, Mocca en eventuele anderen. De uitkomsten van de pilot zijn: 1 F ormuleer als school helder wat de uitgangspunten, ambities en doelen zijn van een doorgaande leerlijn binnen- en naschools. Als de school vanaf de start een heldere visie formuleert, zullen missie en beleid vanzelfsprekend volgen. 2 Voor het kunnen verwezenlijken van een inhoudelijk en organisatorisch goede leerlijn onder- en naschools is goede af stemming tussen de betrokken partijen en bij voorkeur centrale regie nodig. 3 Een doorgaande leerlijn van onder- naar naschools is beter te verwezenlijken wanneer voldoende leerlingen meedoen aan het naschoolse programma. 4 Een doorgaande leerlijn van onder- naar naschools is beter te verwezenlijken wanneer het naschoolse programma exclusief voor leerlingen is van één school of van meerdere scholen met hetzelfde onder schoolse cultuureducatie programma. 5 Een doorgaande leerlijn van onder- naar naschools is beter te verwezenlijken wanneer de docenten van het naschoolse programma dezelfde zijn als degene die het onderschoolse programma verzorgen. Dynamo Talententent-Zuid Dynamo 6 7

6 2. Begrippen- en beleidskaders 6 Voor het samenstellen van een goed onder- en naschools programma is het nodig dat de school kennis heeft over: de behoeften van leerlingen en ouders, de mogelijkheden van de culturele omgeving (inclusief die van het eigen team, ouders etc.), de positie ten opzichte van de concurrentie (met name voor het naschoolse programma), de mogelijkheden en wensen van eventuele partnerscholen (met name voor het naschoolse programma). 7 De kennis van de diverse kunstvakken en over de mogelijkheden die cultuureducatie voor de school biedt zijn niet altijd voldoende ontwikkeld in de school. Dan maakt de school zich al snel afhankelijk van externe adviseurs en laat het beslissingen over de samenstelling van het programma over aan de samenwerkingspartners. 8 Wanneer de school samenwerkt met een partner die zelf vanuit leerlijnen werkt en daarbij op de hoogte is van de uitgangspunten en werkwijze van het Basispakket Kunst- en Cultuureducatie van de stad Amsterdam is het makkelijker om de leerlijnen op elkaar aan te laten sluiten. Werken vanuit raamleerplannen die door Mocca zijn ontwikkeld geeft een gezamenlijk referentiekader. 9 De kunstvakken stellen vaak specifieke eisen aan het gebouw en de materialen. Ateliers voor beeldend onderwijs en de juiste apparatuur voor het werken met nieuwe media of een dansvloer of presentatieruimte, om een paar zaken te noemen. Scholen geven aan dat het niet hebben van geschikte ruimtes of belemmeringen die bijvoorbeeld de beveiliging van het gebouw opwerpen er voor zorgen dat activiteiten niet of niet naar wens kunnen worden uitgevoerd. 10 Het realiseren van een doorgaande leerlijn binnen- naar naschools is een kwestie van de tijd. Het is belangrijk om vanuit een door alle betrokken partijen onderschreven visie te beginnen met werken en langzaam te bouwen, evalueren en bij te stellen. Daarbij is continuïteit van beleid en betrokken partijen van belang maar meer nog dat visie en afspraken helder zijn beschreven en zowel korte, middellange als lange termijn visie en missie helder zijn beschreven. Ada Nieuwendijk 8 9

7 3. Begrippen- en beleidskaders Cultuureducatie heeft diverse verschijningsvormen en verschillende financiers en er worden diverse termen gehanteerd voor binnenschoolse en buitenschoolse activiteiten. Hieronder een begripsverheldering van de gebruikte termen in de rapportage en van de betrokken partijen. 3.1 Basispakket Kunst- en Cultuureducatie en Cultuureducatie met Kwaliteit Met het Basispakket stimuleert de gemeente Amsterdam scholen in het primair onderwijs tot het ontwikkelen en uitvoeren van doorgaande leerlijnen in een of meerdere (of een combinatie van) kunstdisciplines. Het Basispakket biedt scholen financiële middelen, zoals het Voucherbeheer, maar ook gratis muziekles in de school, vervoer via de Cultuurbus Amsterdam, coaching via het Concertgebouw en inhoudelijke advies van Mocca en op afroep advies via discipline deskundigen. Mocca coördineert het Basispakket en adviseert scholen bij de ontwikkeling van een leerlijn die past bij hun (unieke) identiteit. Naast de uitvoerende taken monitort Mocca de resultaten en effectiviteit van het Basispakket. In dit kader moet ook de pilot de Kunst van het Verbinden worden gezien. Volgens stadsdeel Zuid biedt het Basispakket beleidsmatig en uitvoeringstechnisch goede handvatten om een doorgaande leerlijn structureel en effectief te organiseren 1. Het Basispakket Cultuureducatie biedt een kader voor het invullen van de landelijke kerndoelen voor cultuureducatie voor muziek, beeldend onderwijs en cultureel erfgoed en sluit aan bij het landelijke beleidsprogramma Cultuureducatie met Kwaliteit. Dynamo 3.2 Brede Talentontwikkeling Dynamo en Combiwel zijn welzijnsorganisaties met een breed scala van diensten voor alle leeftijdscategorieën. In het kader van Brede Talentontwikkeling biedt Dynamo kinderen van 4 t/m 12 jaar de Talententent aan: naschoolse activiteiten, workshops en clubs. Er zijn activiteiten op het gebied van Sport, Lijf & Gezondheid, Kunst & Cultuur, Natuur en Techniek en Media & Communicatie. De activiteiten worden gegeven door vakdocenten. De activiteiten van Combiwel zijn vergelijkbaar met die van Dynamo. De activiteiten van Combiwel en Dynamo worden gefinancierd door de gemeente en vallen niet onder de verantwoordelijkheid van de scholen. Talententent-Zuid Dynamo 1. Uitvoeringsplan Brede Talentontwikkeling 12- (BTO) 2013/

8 3. Begrippen- en beleidskaders 3. Begrippen- en beleidskaders Onder brede talentontwikkeling (BTO) verstaat stadsdeel Zuid: Activiteiten en voorzieningen voor jeugdigen gericht op optimale ontwikkelingskansen via deelname in vier stadia: kennismaken, ontwikkelen, bekwamen en excelleren op de volgende talentgebieden sport & gezondheid, kunst & cultuur, natuur & techniek, media & communicatie waarbij in stadsdeel Zuid prioriteit wordt gelegd bij de talentgebieden sport & gezondheid en kunst & cultuur. BTO is niet alleen belangrijk voor de kunstzinnige en creatieve ontwikkeling van kinderen en jongeren maar draagt ook bij aan de overige leerprestaties en de ontwikkeling van sociale competenties. Het stadsdeel zegt daarover: In Jong Amsterdam 2 is bepaald dat minimaal 80 procent van de leerlingen de landelijke referentieniveaus 2 haalt. BTO kan hieraan een bijdrage leveren door rekenen en taal te koppelen aan activiteiten. Dat de aansluiting van binnen- en naschoolse activiteiten nog onvoldoende vorm kreeg weet stadsdeel Zuid in zijn rapport Uitvoeringsplan Brede Talentontwikkeling 12-(BTO) 2013/ 2014 onder andere aan: De activiteiten van Dynamo en Combiwel worden nog teveel naast het aanbod onder schooltijd georganiseerd, er is onvoldoende sprake van het laten aansluiten van het naschoolse aanbod op het binnenschoolse; Kunst- en cultuuractiviteiten binnenschools worden niet bij alle scholen georganiseerd, aansluiten met het naschoolse aanbod hierop is dan geen mogelijkheid; Een doorgaande lijn in samenwerking met de school kon niet worden ontwikkeld, omdat er vaak geen ICC er aanwezig was of omdat de ICC er pas laat in het schooljaar het kunst- en cultuurplan opstelt voor het volgende jaar; Scholen willen wel naschools aanbod in een doorgaande leerlijn, maar wensen dat de talentmakelaar het initiatief neemt voor het gezamenlijk opstellen van een integraal binnen- en naschools aanbod. In ieder geval geldt dat scholen hiervoor zelf geen personele capaciteit hebben. Schoolbesturen geven dit ook aan. Stadsdeel Zuid deed ook een aantal aanbevelingen: Wat schoolbesturen betreft mag de regie op BTO meer bij de scholen liggen die dit wensen. Dit ligt nu teveel bij het stadsdeel via Dynamo en Combiwel. Stadsdeel Zuid wil daarom in 2013 een pilot starten om de volledige regie van BTO bij een school te leggen. Om te weten waar de talentmakelaar exact op in moet zetten, wordt gestart met het maken van wijkanalyses: wat zijn de kenmerken van een wijk, hoe ziet de huidige BTO organisatie eruit, waar is behoefte aan en wat zijn knelpunten. Op basis daarvan stellen stadsdeel, Dynamo en Combiwel ontwikkelplannen op voor de organisatie van BTO en worden, waar noodzakelijk, de opdrachtformulering en de indicatoren ge(her)formuleerd. Alle scholen worden door de talentmakelaar bezocht om de wensen voor BTO in kaart te brengen. De talentmakelaar moet zich meer inzetten om samenwerking tot stand te brengen tussen organisaties die BTO-activiteiten aanbieden, zodat een sluitend, vraaggericht en effectief aanbod ontstaat. Scholen hebben hierin de uitvoeringsregie. 3.3 Brede school Een speciale positie nemen de scholen die nu of in de nabije toekomst 3 een brede school zijn. Het stadsdeel geeft aan dat bij een brede schoolontwikkeling het bij het organiseren van een doorgaande leerlijn van belang is dat partners binnen een brede school dit doen vanuit een heldere pedagogische visie op de ontwikkeling van kinderen. Indien Combiwel of Dynamo partner zijn in een brede school, betekent dit dat zij binnen de organisatie van de BTO-activiteiten rekening houden met deze visie. Het stadsdeel merkt in zijn uitvoeringsplan verder op het een positieve ontwikkeling te vinden dat professionals zowel binnen- als buitenschools kunnen worden ingezet 4. Uit de vragen over naschoolse activiteiten in de enquête ouders basisschoolleerlingen Zuid van februari 2012 blijkt dat onder sport een balsport het meest populair is, gevolgd door zwemmen. Dan volgen dans, vechtsport en gym/yoga. Bij kunst en cultuur is het meest populair muziekles. Op grotere afstand volgen knutselen en teken/schilderen en theater/toneel. Bij overige activiteiten worden benoemd: het leren van een tweede taal, museumbezoek, koken en activiteiten in de speeltuin of bij een speeltuinvereniging en kinderboerderij. 3.4 Ouderparticipatie In het kader van de invoering van het Basispakket Kunst- en Cultuureducatie is er speciale aandacht voor de rol van ouders. In het door de centrale stad, de stadsdelen, schoolbesturen en kunstvakopleidingen ondertekende convenant wordt genoemd: Schoolbesturen spannen zich ervoor in dat basisscholen ouders actief betrekken bij cultuureducatie activiteiten op scholen. 3.5 Verbinding in Kunstenplan Het verbinden van binnen- en naschoolse activiteiten heeft prioriteit in het Kunstenplan van de gemeente Amsterdam: De basis van cultuureducatie start in het primair onderwijs. Het gemeentebestuur wil aansluiten bij nieuwe visies op cultuuronderwijs, inzetten op de brede creativiteitsontwikkeling van kinderen en een meer geïntegreerde en interdisciplinaire aanpak. Daarnaast wil het gemeentebestuur een betere aansluiting tussen cultuuronderwijs in het primair en voortgezet onderwijs realiseren en tussen binnen-, na- en buitenschoolse kunst- en cultuureducatie. En: Om gemotiveerde en getalenteerde kinderen beter te kunnen laten doorstromen wil het gemeentebestuur meer samenhang tot stand brengen tussen de programma s voor kunst- en cultuureducatie binnenschools en activiteiten naschools of buiten schooltijd. Binnen de na- en buitenschoolse kunst- en cultuureducatie stelt het gemeentebestuur het bereiken van een zo breed mogelijke doelgroep centraal. 3. In de begroting 2013 is opgenomen dat het stadsdeel de ontwikkeling van zes brede scholen stimuleert en faciliteert. De Bockesprong (basisscholen Notenkraker en Nautilus) en 2. Om de prestaties van leerlingen op het gebied van taal en rekenen te verbeteren, zijn richtlijnen ontwikkeld. Deze richtlijnen worden referentieniveaus genoemd. In de richtlijnen staat omschreven wat leerlingen moeten kunnen en kennen op bepaalde momenten in hun schoolcarrière. Een kind moet aan het eind van de basisschool bijvoorbeeld weten wat het Jan van der Heijdenhuis (basisschool De Springstok) worden in nauw overleg met de samenwerkingspartners omgevormd naar brede scholen volgens de visie van Stadsdeel Zuid. Daarnaast is het MFC Binnenhof een brede school (Basisscholen Stern en Merkelbach). Verder hebben de Olympiaschool, de St. Catharina school en Maas en Waal, aspiraties om uit te groeien tot brede school 12 bij rekenen de noemer en deler van een breuk is. (zie: 4. Dons (donsopvang.nl) is een naschoolse opvangorganisatie die professionals zowel binnen- als buitenschools inzet. Dit is wat het stadsdeel betreft een positieve ontwikkeling. 13

9 3. Begrippen- en beleidskaders 3.6 Regie bij de scholen Het Basispakket ziet de school als regisseur van alle activiteiten in het kader van de cultuureducatie. De MoccaAcademie, een initiatief van Mocca, geeft trainingen aan schoolbesturen, -directies, ICC ers en groepsleerkrachten of adviseert over trainingen om die regisseursrol ook daadwerkelijk te kunnen vervullen. De gemeente Amsterdam benoemt in het Kunstenplan deze regierol van de scholen expliciet. 3.7 Doorgaande leerlijn Een leerlijn is een methodische opbouw van lessen, binnen een schooljaar en door de schooljaren heen tot aan het eind van de schoolperiode (van groep 1 t/m 8). Het geeft samenhang en continuïteit aan de lessen. Door het benoemen van diverse (tussen)doelen, leidend naar een einddoel, wordt duidelijk omschreven welke kennis en vaardigheden in een bepaalde leeftijd verworven dienen te zijn, waarbij onderscheid wordt gemaakt in verschillende domeinen. De lessen kunnen zich verdiepen en/ of verbreden door de schooljaren heen, waarmee kinderen ieder jaar hun kennis en vaardigheden verder ontwikkelen. De focus ligt op de doorgaande leerlijn binnen het basisonderwijs, maar een goede aansluiting tussen binnenschoolse en buitenschoolse activiteiten wordt in het kader van de keten van talentontwikkeling hierbij betrokken. 3.8 Verschillen tussen binnen- en buitenschoolse activiteiten Afhankelijk van het tijdstip waarop ze plaatsvinden worden niet-binnenschoolse activiteiten voor-, na-, of tussenschoolse activiteiten genoemd. Belangrijker dan de plaats waar de activiteiten fysiek plaatsvinden echter, is de plaats waar ze organisatorisch plaatsvinden: binnen of buiten een doorgaande leerlijn. Het bezoek aan een museum of voorstelling kan immers buiten de school plaatsvinden, maar binnen het kader van een doorgaande leerlijn. Per definitie nemen alle kinderen van de groep eraan deel. Bij buitenschoolse activiteiten als die van Combiwel en Dynamo is dat meestal niet het geval. Of het kind eraan deelneemt is dan ook afhankelijk van factoren die buiten de directe verantwoordelijkheid van de school liggen. Ada Nieuwendijk Educatief programma in het Stedelijk Museum 14 15

10 4. Werkwijze Voor het monitoren van het proces van het inrichten van de leerlijnen is gekozen voor een kwalitatief onderzoek, op basis van gestandaardiseerde gespreksrondes. Bij de start van de pilot werden de wensen van de scholen geïnventariseerd, wijkanalyses gemaakt en nulmetingen gedaan. 4.1 De participerende scholen Selectiecriteria voor deelname aan de pilot waren: De school is bereid (motivatie) en in staat (tijd, middelen en faciliteiten) om aan deze pilot deel te nemen. De school heeft nagedacht over het te voeren beleid en beschikt over een beleidsplan 5 kunst- en cultuureducatie waarin sprake is van (het voornemen om) in doorgaande leerlijnen te werken of werkt aan dit plan. Bij voorkeur vindt dit plaats in het kader van een Brede School- ontwikkeling. De school beschikt over een contactpersoon (ICC er, bredeschoolcoördinator, directeur) voor Mocca en de talentmakelaars. De school is bereid om opgedane ervaring te delen met anderen, ook als die ervaringen minder positief uitvallen. De Catharinaschool, de Merkelbach school, de Stern, School van Maas en Waal, de Springstok, De Notenkraker en de Nautilus werden bereid gevonden aan de pilot mee te werken. Voorjaar en zomer 2013 bezochten de talentmakelaars van Dynamo en Combiwel de scholen voor een inventarisatie van de wensen. 4.2 Wijkanalyses en nulmeting Van alle wijken waarin de zeven participerende scholen zijn gesitueerd maakten Dynamo en Combiwel in het voorjaar van 2013 wijkanalyses, waarin onder meer de samenstelling van de bewoners (o.a. allochtoon/autochtoon), opleidingsniveau, inkomens en niet uitsluitend cultuureducatieve voorzieningen in kaart worden gebracht. De nulmetingen geven een beeld van de mate waarin de zeven scholen gebruik maken van en/of bekend zijn met - het dienstenaanbod van Dynamo, Combiwel en het Basispakket. Ada Nieuwendijk Naschoolse muzieklessen 5. Dit kan ook onderdeel zijn van een school beleidsplan of veranderplan etc

11 4. Werkwijze 4.3 Gespreksrondes Gedurende het verdere traject van de pilot werden drie gespreksrondes gehouden: een bij de start, een na circa een jaar, en een aan het eind van het tweejarig pilottraject. De gesprekken vonden plaats aan de hand van gestandaardiseerde vragenlijsten. Aan de gesprekken werden deelgenomen door de directies en ICC ers in sommige gevallen bredeschoolcoördinatoren - van de scholen, en vertegenwoordigers van Combiwel, Dynamo en Mocca. Daarnaast vonden gedurende het gehele traject gesprekken plaats met de talentmakelaars van Combiwel en Dynamo, die voor de scholen (een deel van) het naschoolse programma verzorgen en de accountmanagers van Mocca, het aanspreekpunt voor de scholen bij Mocca. 4.4 Analyse De resultaten van de gesprekken werden, in combinatie met de wijkanalyses en nulmetingen, geanalyseerd door de talentmakelaars van Dynamo en Combiwel en accountmanagers van Mocca. De uitkomsten werden voorzien van aanbevelingen aan de diverse partijen die een rol spelen in de cultuureducatie in het primair onderwijs in Amsterdam. Ada Nieuwendijk Het Stedelijk Museum 18 19

12 5. De verbinding binnen- en naschools in praktijk De pilot heeft de partners veel opgeleverd. Er is een nieuwe werkwijze ontwikkeld en de partners hebben, meer dan daarvoor, kennis van de verbinding van binnen- en naschools cultuuraanbod. Om de uitkomsten van de pilot praktisch toepasbaar te maken wordt onderstaand een aantal aanbevelingen gedaan. F ormuleer als school helder wat de uitgangspunten, ambities en doelen zijn van een doorgaande leerlijn binnen- en naschools. Als de school vanaf de start een heldere visie formuleert, zullen missie en beleid vanzelfsprekend volgen. 1 Neem in de visie op cultuureducatie (cultuurbeleidsplan) ook op wat de visie is op doorgaande leerlijnen onder en naschools. 2 Besef dat in Amsterdam inhoudelijk en grotendeels ook financieel de regie van het cultuureducatieprogramma bij de school ligt. Dat geeft de school een sterke positie bij het maken van afspraken met andere partijen. Voor het kunnen verwezenlijken van een inhoudelijk en organisatorisch goede leerlijn onder- en naschools is goede afstemming tussen de betrokken partijen en bij voorkeur centrale regie nodig. 1 Laat het onder- en naschoolse programma door één persoon, bijvoorbeeld en bij voorkeur de ICC er, of werkgroep coördineren, in samenwerking met een plaatselijk talentmakelaar (indien aanwezig). 2 Maak duidelijke afspraken over wie waarvoor verantwoordelijk is en maak een werkverdeling: vaststellen programma, afspraken externe partijen, budget en financiële verantwoording. Dat kan binnen een regie- of werkgroep desnoods tussen de verschillende medewerkers (bredeschoolcoördinator, ICC, directie, etc.). Taak en verantwoordelijkheidsverdeling moet ook plaatsvinden met externe betrokkenen als een talentmakelaar. 3 Stem plannings- en evaluatiecycli op elkaar af. Ada Nieuwendijk 20 21

13 5. De verbinding binnen- en naschools in praktijk Een doorgaande leerlijn van onder- naar naschools is beter te verwezenlijken wanneer voldoende leerlingen meedoen aan het naschoolse programma. 1 Zorg voor voldoende instroom van deelnemers in het naschoolse programma door het inhoudelijk aan te laten sluiten op het binnenschoolse programma maar zonder dat het een herhaling daarvan is. Het moet voor leerlingen en ouders duidelijk zijn dat het een voortzetting is van wat er onderschools wordt gedaan maar het moet ook iets anders bieden. Dat lijkt enigszins in tegenspraak te zijn met de idee om een doorgaande leerlijn van onder naar naschools in te richten maar dat anders kan ook liggen in speciaal, verdiepend, productiegericht of iets dat het aan trekkelijk maakt voor de deelnemers. 2 Zorg er ook voor dat de prijs van het naschoolse programma geen belemmering vormt om deel te nemen. 3 Soms kunnen onderschoolse leerlijnen worden samengevoegd in een multidisciplinaire leerlijn naschools. Muziek, theater en dans kunnen bijvoorbeeld worden samengevoegd tot een theaterschool, schoolorkest, musicalklas of popkoor na school. Beeldende lessen kunnen naschools worden samengevoegd met techniek of andere disciplines om het aantrekkelijk te maken. Een doorgaande leerlijn van onder- naar naschools is makkelijker te verwezenlijken wanneer het naschoolse programma exclusief voor leerlingen is van één school of van meerdere scholen met hetzelfde onder schoolse cultuureducatie programma. 1 Wanneer er, om welke reden dan ook, leerlingen van verschillende scholen met verschillende ervaringen aan een naschools programma deelnemen stem dan met elkaar af wat de inhoud van het naschoolse programma kan zijn gebaseerd op wat de leerlingen gemeenschappelijk hebben. Dat kan ook liggen in een multidisciplinair aanbod of in een startfase die de verschillen enigszins opheft. 2 Houdt rekening met verschillen in schooltijden. 3 Stel het naschoolse aanbod vanuit een gezamenlijke visie samen. 4 Verschillen zijn niet erg en kunnen zelfs verrijkend werken maar zorg wel voor differentiatie in het programma. 5 Stem ook met elkaar af wat er binnenschools gebeurt. Kijk waar het mogelijk is om leerlingen die aan het naschoolse programma gaan deelnemen dezelfde basis mee te geven op de verschillende scholen. Dynamo Talententent-Zuid Dynamo 22 23

14 5. De verbinding binnen- en naschools in praktijk 5. De verbinding binnen- en naschools in praktijk Een doorgaande leerlijn van onder- naar naschools is beter te verwezenlijken wanneer de docenten van het naschoolse programma dezelfde zijn als degenen die het onderschoolse programma verzorgen of, wanneer dat niet mogelijk is, er in ieder geval tussen de verschillende docenten inhoudelijke afstemming en overdracht is. 1 Door de regie bij één persoon of werkgroep te houden en centraal afspraken te maken over de invulling van het programma onder- en naschools kunnen makkelijker afspraken worden gemaakt over wie het programma gaat uitvoeren. 2 Onder- en naschools kunnen gebruik maken van dezelfde uitvoerders en van elkaar netwerken. Let op! dat kan in de praktijk stuiten op praktische bezwaren als cao-afspraken of verschillen in uurtarieven. Voor het samenstellen van een goed onder- en naschools programma is het nodig dat de school kennis heeft over: De behoeften van leerlingen en ouders; De mogelijkheden van de culturele omgeving (inclusief die van het eigen team, ouders etc.); De positie ten opzichte van de concurrentie (met name voor het naschoolse programma); De mogelijkheden en wensen van eventuele partnerscholen (met name voor het naschoolse programma). 1 Laat, (bijvoorbeeld) door een kwartiermakersgroep met daarin ICC, talentmakelaar, vertegenwoordiger(s) van de ouders, vertegenwoordiger(s) van het team en vertegenwoordiger(s) van samenwerkingspartners een grondige analyse maken van wensen, mogelijkheden en culturele omgeving. 2 Ga met eventuele partnerscholen vroegtijdig in gesprek over onderlinge afstemming. Neem bij voorkeur als school het initiatief en betrek ook de samenwerkingspartners voor het naschoolse programma erbij. De kennis van de diverse kunstvakken en over de mogelijkheden die cultuureducatie voor de school biedt zijn niet altijd voldoende ontwikkelt in de school. Dan maakt de school zich al snel afhankelijk van externe adviseurs en laat het beslissingen over de samenstelling van het programma over aan de samenwerkingspartners. 1 Door binnen het eigen schoolteam één of meerdere medewerkers op te laten leiden tot ICC er of cultuurbegeleider waarborgt de school dat er minimaal één persoon is met basale kennis van cultuureducatie, de behoefte en wensen van de doelgroep en de mogelijkheden van het culturele veld. 2 De school kan zich door de deskundigen laten adviseren over vakinhoudelijke aspecten van leerlijnen in diverse disciplines. 3 Stimuleer de leerkrachten om zich te verdiepen in één of meerdere kunstdisciplines. Maak gebruik van de docentendagen van culturele instellingen of neem deel aan programma s van de MoccaAcademie zoals de schoolteamtraining, workshops, netwerkbijeenkomsten en Met-Mocca-naar-cultuur. Wanneer de school samenwerkt met een partner die zelf vanuit leerlijnen werkt en daarbij op de hoogte is van de uitgangspunten en werkwijze van het Basispakket Kunst- en Cultuureducatie is het makkelijker om de leerlijnen op elkaar aan te laten sluiten. Werken vanuit de raamleerplannen die door Mocca zijn ontwikkeld geeft een gezamenlijk referentiekader. Neem kennis van de inhoud van de raamleerplannen (of andere kaders) en ga op zoek naar samenwerkingspartners die de uitgangspunten hiervan onderschrijven en hanteren. De kunstvakken stellen vaak specifieke eisen aan het gebouw en de materialen. Geschikte ruimtes voor beeldend onderwijs en de juiste apparatuur voor het werken met nieuwe media of een geschikte dansvloer of presentatieruimte om een paar zaken te noemen. Veel scholen geven aan dat het niet hebben van geschikte ruimtes of belemmeringen die bijvoorbeeld de beveiliging van het gebouw opwerpen ervoor zorgen dat activiteiten niet of niet naar wens kunnen worden uitgevoerd. Bij het ontwerpen van nieuwbouw, het herinrichten van oudbouw en bij de aanschaf van materialen en apparatuur tot en met het nadenken over beveiligingsprotocollen moet rekening worden gehouden met de mogelijkheid om zowel binnen- als naschools optimaal, of zo goed mogelijk met de kunstvakken te kunnen werken. Het realiseren van een doorgaande leerlijn binnen- naar naschools is een kwestie van de tijd nemen. Het is belangrijk om vanuit een door alle betrokken partijen onderschreven visie te beginnen met werken en langzaam te bouwen, evalueren en bij te stellen. Daarbij is continuïteit van beleid en betrokken partijen van belang maar meer nog dat visie en afspraken helder zijn beschreven en zowel korte, middellange als lange termijn visie en missie helder zijn. Leg afspraken met alle betrokken partijen vanaf de start vast: bewaar intentieverklaringen, projectplannen, overlegstructuur en programma s digitaal zodat, bij vertrek van personen of wisselingen in de samenstelling van de groep uitvoerders op deze documenten kunnen teruggevallen en de continuïteit wordt gewaarborgd

15 Contactgegevens Mocca Ben Hekkema Dynamo Emmy Wouters Combiwel Lotte Wijnstroot Samenstelling publicatie: Dominique van Egeraat Ontwerp: FvM Design Amsterdam, Francien van Maasdijk, , Mocca, het expertisecentrum voor cultuureducatie, begeleidt en adviseert Amsterdamse scholen en culturele instellingen bij het ontwikkelen en implementeren van cultuureducatiebeleid. Mocca doet dit in opdracht van en gesubsidieerd door de gemeente Amsterdam. Deze gids is met zorg samengesteld. Wij moeten echter een voorbehoud maken voor de inhoud en kwaliteit van de informatie van derden. 26

16 EXPERTISECENTRUM CULTUURONDERWIJS Baarsjesweg AA Amsterdam T info@mocca-amsterdam.nl