HANDLEIDING RELIGIESTUDIES GRAAD 11

Transcriptie

1 HANDLEIDING RELIGIESTUDIES GRAAD 11 n Publikasie van Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk Kopiereg voorbehou. Afgesien van enige billike gebruik vir die doel van navorsing, kritiek of resensie soos toegelaat onder die Kopieregwet, mag geen gedeelte van hierdie boek gereproduseer of versend word in enige vorm of op enige manier, elektronies of meganies, insluitend fotokopiëring en opname, sonder skriftelike toestemming van Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk nie. KABV-aangepas Samesteller Dr G Snyman Ë1611-A-RES-SG01 ¹ µ¹î

2 G11 ~ Religiestudies INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE... 5 VOORWOORD... 6 JAARPLAN... 7 EENHEID 1 Belangrikste ontwikkelings in verskillende religieë... 9 Les 1: Religieuse ontwikkeling in die wêreld Les 2: Religieuse ontwikkeling in Suid-Afrika Les 3: Belangrike invloede in die ontwikkeling van religieë EENHEID 2 Interafhanklikheid van religie en sosiale faktore Les 4: Jagter-versamelaar-samelewings Les 5: Vroeë kosprodusente Les 6: Vroeë staatsamelewings Les 7: Samelewings met meer gevorderde tegnologie Les 8: Postmoderne samelewing EENHEID 3 Verhoudings wat in die verlede tussen verskillende religieë bestaan het Les 9: Sikhisme en Inheemse Afrika-kerke Les 10: Die sendingreligieë: Christendom, Islam, Baha i en Boeddhisme Les 11: Nie-sendingreligieë: Afrika-religieë, Judaïsme en Hindoeïsme EENHEID 4 Die onderskeid tussen belangrike terme in die konteks van religie...42 Les 12: Belangrike terme in die konteks van religieuse verhoudings EENHEID 5 Religieuse simbole...46 Les 13: Die betekenis van die term simbool Les 14: Die belangrikheid van simbole in religie Les 15: Die rol wat simbole in die voorstelling en aanbidding van iets Les 16: speel Sentrale simbole in religieë: Oorsprong en betekenis en hoe en wanneer dit gebruik word Les 17: Hoe die betekenis van simbole met verloop van tyd verander EENHEID 6 Verskillende teorieë oor religie Les 18: Verstaan die term teorie Les 19: Teorieë in n religieuse konteks Les 20: Funksionalistiese en konflikteorieë in religie Les 21: Moraliteit en etiek in religie EENHEID 7 Die wese en rol van vertellings en mites in religie...68 Les 22: Verstaan die term vertelling Les 23: Verstaan die konsep mite : Verskillende soorte mites Les 24: Die verskeidenheid rolle van mites of mitologiese elemente in religie Les 25: Vertellings en mites in religieë EENHEID 8 Soorte rituele in religie en hulle rolle Les 26: Verstaan die konsep ritueel : Oorsprong en betekenis van rituele en verband met historiese gebeure in religie Les 27: Algemene kenmerke van rituele Les 28: Onderskei tussen verskillende soorte rituele Les 29: Onderskei tussen die verskeie rolle van die ritueel in religie Impak

3 G11 ~ Religiestudies Les 30: Die verband tussen rituele en verskillende religieë Les 31: Rituele kan verander EENHEID 9 Verskillende religieuse konsepte Les 32: Religieuse konsepte in verskillende religieë Les 33: Artistieke uitdrukking in religie EENHEID 10 Religie en die staat Les 34: n Kritiese analise van die verhouding tussen religie en staat Les 35: Maniere waarop religieuse oortuigings die ontwikkeling van staatsbeleid en -praktyke beïnvloed EENHEID 11 Religie en politiek Les 36: Die verhouding tussen religie en politiek in terme van religieuse beskouings oor politiek Les 37: Hoe religie en politiek mekaar beïnvloed EENHEID 12 Religie en die natuurlike omgewing Les 38: Die invloed van die natuurlike omgewing op religie en andersom Les 39: Religie se impak op die natuurlike omgewing EENHEID 13 Gemeenskaplike verantwoordelikheid en samewerking van religieë Les 40: Les 41: Les 42: Waarom religieë verantwoordelikheid vir die lewensgehalte in die samelewing deel Religieuse hulpbronne wat beskikbaar is om medeverantwoordelikheid te aanvaar vir die verbetering van lewensgehalte Voorbeelde van samewerking tussen religieë om die lewensgehalte van samelewings te verbeter Les 43: Die impak van religie op die samelewing EENHEID 14 Religie en ontspanning uit n etiese oogpunt Les 44: Die verhouding tussen werk en ontspanning Les 45: Vorme van ontspanning in die individuele en gemeenskapslewe Les 46: Ontspanning in verskeie religieë Les 47: Advertensies en borgskappe verwant aan ontspanningsaktiwiteite Les 48: Etiek in die ontspanningsbedryf WOORDELYS BRONNELYS Impak 4

4 G11 ~ Religiestudies Eenheid 1 EENHEID 1 Belangrikste ontwikkelings in verskillende religieë LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om: te weet hoe die ontwikkeling van die belangrikste religieë in die wêreld plaasgevind het. te weet hoe die ontwikkeling van religieë in Suid-Afrika plaasgevind het. te weet wat die belangrike invloede in die ontwikkeling van religieë is. te kan beskryf hoe religieë in die wêreld ontwikkel het. te kan beskryf hoe religieë in Suid-Afrika ontwikkel het. die belangrikste invloede op die ontwikkeling van religieë te kan noem en bespreek. INLEIDING In hierdie eenheid gaan jy meer leer oor die ontwikkeling van die belangrikste wêreldreligieë, die ontwikkeling van religieë in Suid-Afrika en van die invloede op die ontwikkeling van religieë. Daar bestaan talle religieë in die wêreld, maar dit is nie moontlik om na die ontwikkeling van almal te kyk nie. Daar is ook die kwessie van kategorisering of indeling van die religieë wat in die wêreld bestaan. Hierdie eenheid word soos volg ingedeel: Prehistoriese en primitiewe religieë, inheemse religieë, uitgestorwe antieke religieë, religieë van Indië, religieë van Oos-Asië en religieë van die Midde-Ooste. BELANGRIKE TERMINOLOGIE Boeddhisme Christendom Confucianisme (Konfusianisme) Inheems Cro-Magnon Hindoeïsme Islam Judaïsme Monoteïsme Neanderdalmense Prehistories Primitief Politeïsme Stonehenge Uitgestorwe 9 Impak

5 Eenheid 1 Handleiding G11 ~ Religiestudies LES 1 Les 1: Religieuse ontwikkeling in die wêreld DEFINIEER Boeddha: Boeddhiste: Brahman: HJ: Die aanbiddingsfiguur van Boeddhisme. Volgelinge van die religie wat tussen 563 en 483 VHJ deur n Hindoe met die naam Siddhārtha Gautama Boeddha begin is. Die aanbiddingsfiguur wat die Hindoes aanbid. Hindoes verwys na Brahman as die wêreldsiel. Huidige jaartelling. Die tydsaanwysing wat in die handleiding gebruik word, naamlik HJ (huidige jaartelling; Engels CE), stem ooreen met die tydsaanwysings v.c. (voor Christus) en n.c. (na Christus), onderskeidelik. Die tydsaanwysings VHJ en HJ word gebruik eerder as v.c. en n.c. in n poging om alle religieë dieselfde te behandel. Monoteïsme: Gevorm van die Griekse woorde monos ( een / enkel ) en theos ( god ). Dit beskryf ʼn religie wat net in een aanbiddingsfiguur/godsfiguur glo. Die drie hoof/groot monoteïsmes in die wêreld is Yahwisme (die Joodse religie), die Christendom en Islam. Politeïsme: Ryk: Uitgestorwe: VHJ: Die woord is gevorm uit die Griekse woorde polus ( baie ) en theos ( god ). Politeïsme dui op ʼn religiestelsel waarin daar meer as een god aanbid word dit is m.a.w. die teenoorgestelde van monoteïsme. n Voorbeeld van politeïsme is die Griekse of Romeinse mitologie waarin daar baie gode voorkom (en die gode word gesamentlik die mitologiese panteon genoem, d.w.s. al die gode in daardie mitologie). n Aantal gebiede onder een heerser. Iets wat nie meer bestaan nie. Voor huidige jaartelling. Die tydsaanwysings wat in die handleiding gebruik word, naamlik VHJ (voor huidige jaartelling; Engels BCE), stem ooreen met die tydsaanwysings v.c. (voor Christus) en n.c. (na Christus) onderskeidelik. Die tydsaanwysings VHJ en HJ word gebruik eerder as v.c. en n.c. in n poging om alle religieë dieselfde te behandel. In graad 10 het jy geleer dat dit baie moeilik is om te bepaal wie die eerste mense was wat religie beoefen het of waar religie ontstaan het. Daar word basies twee teorieë voorgehou, naamlik: a) Geloofgebaseerde teorie: Die oorsprong van religie word in kultuur gesien as n openbaring, m.a.w. dat die idee van god, ens. nie ʼn menslike ontwikkeling is nie, maar eerder n goddelike of bonatuurlike openbaring. b) Sekulêrgebaseerde teorieë: Antropoloë, evolusionêre bioloë en ander navorsers in die menslike wetenskappe meen dat die spesie homo sapiens (die mens) iewers in Afrika uit ʼn spesie van protomense ontstaan het. Religie as deel van menswees se ontstaan word dan verduidelik as deel van die evolusionêre proses van die mens se ontwikkeling. Impak 10

6 G11 ~ Religiestudies Eenheid 1 Hierdie twee teorieë kan soos volg opgesom word: Geloofgebaseerde teorie beteken dit dat die idee van god nie deur mense uitgedink is nie, maar dat daar n god is wat homself aan mense bekendmaak deur die skepping en heilige geskrifte (mettertyd) sodat mense hom kan ken. Sekulêrgebaseerde teorieë beteken dat die idee van n god en religie n menslike ontwikkeling is m.a.w. die mense het n god geskep, nie andersom nie. Religie is dus n produk van mense se soeke na sin en sekuriteit in die wêreld. Daar gaan nou gekyk na die ontwikkeling van religie in die wêreld. 1.1 Prehistoriese en primitiewe religieë Die term prehistories verwys na die tyd in die geskiedenis van die mens voordat enige iets beskryf is, d.w.s. voordat die skryfkuns ontwikkel is en die mens sy geskiedenis en die ervaring van lewe en die waarneming van die aarde rondom hom kon boekstaaf. In die prehistoriese vorme van lewe wat deur argeoloë (geologie-wetenskaplikes wat die begin en vroegste fasette van dinge bestudeer [Grieks archē = begin ]) en paleontoloë (oudheidkundiges [Grieks palaios = oud ]) as homo sapiens (die denkende mens ) beskryf word, was die religieuse aspek dit wat daardie mense van hul ewe primitiewe primate onderskei het. Noss se stelling dat die mens basies n religieuse wese is, blyk hier duidelik korrek en sinvol te wees selfs die vroegste mense was religieus en dit word bewys deur die feit dat die Neanderdalmense hulle oorledenes behandel het soos net die mens dit doen. Neanderdalmense Die Neandervallei is naby Düsseldorf in Duitsland. In 1850 HJ is argeologiese ontdekkings van n prehistoriese mensgemeenskap daar gedoen en daarna is soortgelyke vondse oor n wye gebied oor Europa heen gemaak. Hierdie mense is Neanderdalmense genoem (na die plek waar die eerste ontdekkings gedoen is). Daar word aangeneem dat hulle tydens die Ystydperk geleef het (tussen en VHJ). Die bewyse van religieuse praktyke is in hulle grotwonings gevind in die manier hoe hulle hul dooies begrawe het. Die klipimplemente wat saam met dooies begrawe is, dui waarskynlik op n geloof in die hiernamaals, maar moontlik ook in iemand in daardie hiernamaals. Cro-Magnon-mense Die naam vir hierdie groep vroeë mense is van Frans afkomstig Abri de Cro-Magnon (die rotsskuiling van Cro-Magnon). Hulle was soos die Neanderdalmense ook deel van die ras homo sapiens en kon waarskynlik die voorsate van die moderne Europese mense gewees het. Die (waarskynlik) vroegste tekens van hierdie mense word op ongeveer jaar gelede gedateer. Hulle begrafnisgebruike toon (soos die Neanderdalmense) n geloof in die hiernamaals. Vir die Cro-Magnon-mense was skilder baie belangrik en baie oor hulle alledaagse lewe kan vanuit hulle verfwerke geleer word. Daar is tekens dat hulle offers aan natuurmagte gebring het en hulle dooies op spesifieke maniere behandel het. 11 Impak