HANDLEIDING GEOGRAFIE GRAAD 10

Transcriptie

1 HANDLEIDING GEOGRAFIE GRAAD 10 n Publikasie van Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk Kopiereg voorbehou. Afgesien van enige billike gebruik vir die doel van navorsing, kritiek of resensie soos toegelaat onder die Kopieregwet, mag geen gedeelte van hierdie boek gereproduseer of versend word in enige vorm of op enige manier, elektronies of meganies, insluitend fotokopiëring en opname, sonder skriftelike toestemming van Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk nie. Ë1610-A-GEG-SG01µ Î

2 INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE 5 VOORWOORD 7 JAARPLAN 11 EENHEID 1: Die Atmosfeer 14 Les 1: Struktuur en Samestelling van die Atmosfeer AKTIWITEIT 1: Les 2: Die Verhitting van die Atmosfeer AKTIWITEIT 2: Les 3: Faktore wat Temperatuur Beïnvloed AKTIWITEIT 3a: AKTIWITEIT 3b: AKTIWITEIT 3c: AKTIWITEIT 3d: AKTIWITEIT 3e: Les 4: Vog in die Atmosfeer AKTIWITEIT 4a: AKTIWITEIT 4b: AKTIWITEIT 4c: Les 5: Weerstelsels oor Afrika AKTIWITEIT 5a: AKTIWITEIT 5b: Les 6: Voorstelling van Weer (1) AKTIWITEIT 6a: AKTIWITEIT 6b: Les 7: Voorstelling van Weer (2) AKTIWITEIT 7a: AKTIWITEIT 7b: EENHEID 2: Geomorfologie 78 Les 8: Struktuur en Samestelling van die Aarde AKTIWITEIT 8a: AKTIWITEIT 8b: Les 9: Isostasie n Toestand van Ewewig AKTIWITEIT 9: Les 10: Interne Kragte en Plaattektoniek AKTIWITEIT 10: Les 11: Interne Kragte Verskuiwing en Korsbeweging Impak 1

3 AKTIWITEIT 11: Les 12: Interne Kragte - Vulkanisme AKTIWITEIT 12: Les 13: Interne Kragte Plooiing AKTIWITEIT 13: EENHEID 3: Bevolking 106 Les 14: Wat omtrent Bevolkings? AKTIWITEIT 14: Les 15: Bevolkingsverspreiding en Digtheid AKTIWITEIT 15a: AKTIWITEIT 15b: AKTIWITEIT 15c: Les 16: Bevolkingstruktuur AKTIWITEIT 16: Les 17 : Bevolkingsgroei AKTIWITEIT 17: Les 18: Bevolkingsmobiliteit AKTIWITEIT 18a: AKTIWITEIT 18b: Les 19: Bevolkingspatrone AKTIWITEIT 19a: AKTIWITEIT 19b: Les 20: Bevolkingskwessies AKTIWITEIT 20a: AKTIWITEIT 20b: EENHEID 4: Waterhulpbronne 142 Les 21: Waar word al die water gestoor? AKTIWITEIT 21: Les 22: Die Hidrologiese Siklus AKTIWITEIT 22a: AKTIWITEIT 22b: Les 23: Die Oseane: n Bron van Suurstof, Voedsel en Energie AKTIWITEIT 23: Les 24: Oseaansirkulasie AKTIWITEIT 24: Les 25: Mens se Impak op die Oseane AKTIWITEIT 25: Les 26: Bestuur die Wêreld se Oseane AKTIWITEIT 26: Impak 2

4 Les 27: Waterbestuur in Suid-Afrika (1) AKTIWITEIT 27: Les 28: Waterbestuur in Suid-Afrika (2) AKTIWITEIT 28: Les 29: Vloede AKTIWITEIT 29a: AKTIWITEIT 29b: AKTIWITEIT 29c: EENHEID 5: Geografiese Vaardighede en Tegnieke 196 Les 30: Kaartprojeksies AKTIWITEIT 30: Les 31: Vind Plekke AKTIWITEIT 31a: AKTIWITEIT 31b: AKTIWITEIT 31c: AKTIWITEIT 31d: Les 32: Lugfoto s - Oriëntering AKTIWITEIT 32: Les 33: Skaal en Afstand AKTIWITEIT 33: Les 34: Rigting en Peiling AKTIWITEIT 34a: AKTIWITEIT 34b: AKTIWITEIT 34c: Les 35: Die Landskap AKTIWITEIT 35a: AKTIWITEIT 35b: AKTIWITEIT 35c: Les 36: Geografiese Inligtingstelsels (GIS) AKTIWITEIT 36a: AKTIWITEIT 36b: Les 37: Veldwerk BIBLIOGRAFIE 249 WEBWERWE 250 Impak 3

5 Eenheid 1 EENHEID 1: Die Atmosfeer INLEIDING DIE ATMOSFEER Samestelling en struktuur van die atmosfeer o Belangrikheid van die atmosfeer o Die samestelling en struktuur van die atmosfeer - troposfeer, stratosfeer, mesosfeer, termosfeer. o Die osoonlaag in die stratosfeer. o Oorsake en gevolge van osoonvernietiging. o Maniere om osoonvernietiging te verminder. Verhitting van die atmosfeer o Prosesse geassosieer met die verhitting van die atmosfeer: insolasie, weerkaatsing, verstrooiing, absorbering, straling, konduksie, konveksie. o Die kweekhuiseffek- impak op mense en die omgewing. o Faktore wat die temperatuur van plekke beïnvloed breedtegraad, hoogte bo seevlak, seestrome, afstand vanaf die see. o Aardverhitting bewyse, oorsake en gevolge met verwysing na Afrika. o Die impak van klimaat en klimaatsverandering op Afrika se omgewing en mense woestyne, droogte, vloede, stygende seevlakke. Vogtigheid in die atmosfeer o Water in die atmosfeer in verskillende vorme waterdamp, vloeistof, ys. o Prosesse geassosieer met verdamping, kondensasie en neerslag. o Die begrippe van doupunt, kondensasievlak, vogtigheid, relatiewe vogtigheid faktore wat relatiewe vogtigheid beïnvloed. o Hoe en waarom wolke vorm. o Wolkname en gepaardgaande weerstoestande. o Verskillende neerslagvorme hael, sneeu, reën, dou, ryp. o Verskillende soorte reënval reliëf, konveksie, frontaal. Lees en interpretasie van sinoptiese weerkaarte o Weerselemente: temperatuur, doupunttemperatuur, wolkdekking, windrigting, windspoed, atmosferiese druk. (LW: die begrip van atmosferiese druk word hier net bekend gestel, dit word meer volledig in Graad 11 behandel). Alhoewel die lees en interpretasie van sinoptiese weerkaarte aan die einde van hierdie eenheid verskyn, beteken dit nie dat dit tot laaste moet oorstaan nie. Dit moet regdeur die Impak 14

6 Eenheid 1 eenheid geïntegreer word. Gereelde inskakeling op die webblad van die Suid-Afrikaanse Weerdiens word aanbeveel: Selfs Geografiese vaardighede en tegnieke moet voortdurend met die jaar se werk geïntegreer word. Hierdie afdeling verskyn in Eenheid 5. Les 1: Struktuur en Samestelling van die Atmosfeer BELANGRIK: SLEUTELVRAE: Wat is die atmosfeer? Wat is die afmetings van die atmosfeer? Hoe is die atmosfeer gestruktureer? Waaruit is die atmosfeer saamgestel? Waarom is die atmosfeer belangrik? Die atmosfeer (die gaslaag wat die aarde omring), en meer spesifiek die onderste deel, is een van die oorlewingsisteme van die aarde. Die ander oorlewingsisteme is die hidrosfeer (water), litosfeer (aardkors wat grond insluit) en die biosfeer (wat alle plante en dierelewe insluit). Die atmosfeer word geleidelik dunner soos mens weg van die aarde beweeg. Dit is effens dikker by die ewenaar, in vergelyking met die pole as gevolg van die aarde se rotasie om sy eie as. Vir praktiese doeleindes, kan ons die grens van die atmosfeer oor die ewenaar as omtrent 100 kilometer aanvaar. Struktuur van die Atmosfeer Die atmosfeer bestaan uit verskeie lae; die troposfeer, stratosfeer, mesosfeer en die termosfeer, soos gesien in figuur 1.1. Hierdie lae word van mekaar onderskei deur verskillende termiese (hitte) eienskappe. Die konsep van vertikale veranderings in temperatuur staan bekend as die temperatuur vervaltempo, of temperatuurverval. As die temperatuur verminder met n toename in hoogte, staan dit bekend as n positiewe temperatuur vervaltempo. n Negatiewe temperatuur vervaltempo is n styging in temperatuur met n toename in hoogte, ook verwys na as temperatuurinversie. n Meer gedetaileerde beskrywing van hierdie konsepte verskyn later in die Les. Impak 15

7 Eenheid 1 Hoogte bo TERMOSFEER Temperatuur seevlak vervaltempo ±85 km Mesopouse MESOSFEER ±50 km Stratopouse 35 C Osoonlaag STRATOSFEER ±12 km Tropopouse TROPOSFEER 0-90 C -60 C 15 C (Temperatuur) FIGUUR 1.1: Lae van die atmosfeer. Termosfeer Hier bereik die lug n temperatuur van omtrent 1500 C en baie van die son se dodelike strale word deur die laag gereflekteer. Mesosfeer Hierdie laag strek tot n hoogte van omtrent 80 tot 85 kilometers. Temperatuur verminder met hoogte. Stratosfeer Die bekende osoonlaag is in die stratosfeer. Dit absorbeer baie van die son se gevaarlike ultra-violetstrale. Osoon is n vorm van suurstof, genaamd O3. (Normale suurstof: O2). Wetenskaplikes is tans besig om die invloed van besoedeling, veral CFK s, op die osoonlaag, te bestudeer. Die negatiewe temperatuur vervaltempo is as gevolg van die absorbering van ultra-violet deur die osoon. Troposfeer Die hoogte bo die aarde se oppervlakte is tussen 8 km bo die pole tot ongeveer 17 km bo die ewenaar. Van hier onder, lyk dit baie hoog, maar dink aan n afstand van 12 kilometer en jy sal agterkom dat hierdie sone van noodsaaklike gasse nie so groot is nie. Die boonste grens staan as die tropopouse bekent. Omtrent 50% van al die atmosfeer se gasse en soliede deeltjies kom voor in die onderste 5 kilometer van die troposfeer. Die digtheid van die troposfeer, neem dus geleidelik af met toenemende hoogte bo seevlak. Sommige gasse is noodsaaklik vir plant, dier en mens terwyl ander gasse weer help om sonenergie vas te vang in die laer troposfeer om aardhitte te verseker. Laasgenoemde staan bekend as die kweekhuiseffek ( greenhouse effect ). Al die weerprosesse vind plaas in die troposfeer. Dit is ook in die laer laag van die atmosfeer waar die temperatuur gewoonlik afneem met n toename in hoogte. Impak 16