HANDLEIDING LANDBOUBESTUURS- GRAAD 10

Transcriptie

1 HANDLEIDING LANDBOUBESTUURS- PRAKTYKE GRAAD 10 n Publikasie van Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk Kopiereg voorbehou. Afgesien van enige billike gebruik vir die doel van navorsing, kritiek of resensie soos toegelaat onder die Kopieregwet, mag geen gedeelte van hierdie boek gereproduseer of versend word in enige vorm of op enige manier, elektronies of meganies, insluitend fotokopiëring en opname, sonder skriftelike toestemming van Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk nie. Aangepas vir KABV Samesteller Janet Zandberg Ë1610-A-AMP-SG01µ Î

2 INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE... 5 INLEIDING... 6 JAARPLAN... 7 EENHEID 1: Gewasseproduksie... 8 Les 1.1: Inleiding... 8 AKTIWITEIT Les 1.2: Boerderystelsels AKTIWITEIT Les 1.3: Verskillende ondernemings AKTIWITEIT Les 1.4: Grond- en waterbestuur in gewasproduksie: Basiese grondvereistes AKTIWITEIT Les 1.5: Grond- en waterbestuur in gewasproduksie: Grondbewerkingsmetodes AKTIWITEIT Les 1.6: Grond- en waterbestuur in diereproduksie AKTIWITEIT Les 1.7: Waterbronne AKTIWITEIT Les 1.8: Gewasbestuursaspekte AKTIWITEIT Les 1.9: Gewasbestuursaspekte: Monokultuur en wisselbou AKTIWITEIT Les 1.10: Gewasbestuursaspekte: Rekordhouding AKTIWITEIT EENHEID 2: Diereproduksie Les 2.1: Diereproduksiepraktyke in Suid-Afrika AKTIWITEIT Les 2.2: Hoofproduksieareas in Suid-Afrika AKTIWITEIT Les 2.3: Algemene klassifikasie van plaasdiere AKTIWITEIT Les 2.4: Beesrasse AKTIWITEIT Les 2.5: Skaaprasse AKTIWITEIT Les 2.6: Varkrasse AKTIWITEIT Les 2.7: Pluimveerasse AKTIWITEIT Impak 3

3 EENHEID 3: Dierebestuursaspekte Les 3.1: Hantering van plaasdiere AKTIWITEIT Les 3.2: Versorging van plaasdiere AKTIWITEIT Les 3.3: Behuising van plaasdiere AKTIWITEIT Les 3.4: Nasorg van plaasdiere AKTIWITEIT Les 3.5: Identifikasiemetodes AKTIWITEIT Les 3.6: Basiese konsepte van dierevoeding AKTIWITEIT Les 3.7: Siektes en parasiete AKTIWITEIT Les 3.8: Rekordhouding AKTIWITEIT Les 3.9: Basiese beginsels van bestuursprogramme AKTIWITEIT EENHEID 4: Bestuursbeginsels Les 4.1: Definisie van bestuur AKTIWITEIT Les 4.2: Bestuursbeginsels AKTIWITEIT Les 4.3: Verskillende soorte natuurlikehulpbronbestuur AKTIWITEIT Les 4.4: Grondpotensiaal en -bestuur: Grondverbetering AKTIWITEIT Les 4.5: Grondpotensiaal en -bestuur: Bewaringspraktyke AKTIWITEIT Les 4.6: Afvalbestuur: Verskillende soorte afval AKTIWITEIT BIBLIOGRAFIE EN VERWYSINGS Impak 4

4 Eenheid 1 EENHEID 1: Gewasseproduksie Les 1.1: Inleiding LEERDOELWITTE: Nadat jy hierdie les voltooi het, moet jy kennis dra oor die volgende: Vier gewasproduksieondernemings: Algemene gewasproduksiepraktyke en -faktore Oorsig oor die ekonomiese belangrikheid van gewasse Algemene oorsig en vergelyking van gewasverbouing in Suid-Afrika: o Potensiële rol en belangrikheid van die bedryf o Hoofproduksieareas van verskillende gewasse Vereistes vir suksesvolle gewasproduksie, met verwysing na: o land (grond, water, klimaat en ander natuurlike hulpbronne) o arbeid o kapitaal o bestuur INLEIDING Gewasproduksie is n komplekse besigheid wat baie vaardighede vereis (soos biologie, akkerbou, meganika en bemarking) en dek n verskeidenheid bedrywighede. Gewasse is plante wat vir voedsel of ander gebruike gekweek word. Ons onderskei tussen vier basiese kategorieë: Tuinbougewasse Akkerbougewasse Voergewasse Bosbougewasse Nampo 2014 Impak 8

5 Eenheid 1 BELANGRIKE TERMINOLOGIE Agri: Dit wat met landbou verband hou. Bruto Binnelandse Produk (BBP): Die TOTAALe waarde van goedere geproduseer en dienste gelewer in een jaar. Gewasse: Plante wat vir voedsel of ander gebruike gekweek word, veral graan. Volume van landbouproduksie: Die hoeveelheid produkte wat op enige gegewe tyd geproduseer word. Tuinbougewasse Tuinbougewasse is die afdeling van landbou wat handel oor die kuns, wetenskap, tegnologie en besigheid van plantkweking. Dit sluit in die verbouing van medisinale plante, vrugte, groente, neute, sade, kruie, spruite, sampioene, alge, blomme, seewiere en nievoedselgewasse soos gras en ornamentele bome en plante. Dit sluit ook plantbewaring, landskaprestourasie, landskap- en tuinontwerp, konstruksie en instandhouding in. Akkerbougewasse Akkerbougewasse (buiten vrugte of groente) word vir landboudoeleindes gekweek; katoen, hooi en graan is voorbeelde van akkerbougewasse. Voergewasse Voergewasse word hoofsaaklik vir veevoer verbou. Natuurlike grasveld en weiding word ingesluit, hetsy dit gekweek word of nie. Voergewasse kan as óf tydelike óf permanente gewasse geklassifiseer word. Dit word verbou en geoes soos enige ander gewas. Bosbougewasse Bosbouboerdery is die verbouing van hoë-waarde spesialiteitsgewasse onder n blaredak wat doelbewus aangepas of onderhou word om skaduwee en habitat te verskaf wat groei en produksievlakke verbeter. Dit kombineer landbou- en bosboutegnologieë om meer diverse, produktiewe, winsgewende, gesonde en volhoubare grondgebruikstelsels te skep. ALGEMENE GEWASPRODUKSIEPRAKTYKE EN -FAKTORE Grond- en klimaatstoestande moet in ag geneem word en goeie bestuurspraktyke moet toegepas word om n optimale oes te verseker. Faktore vir suksesvolle gewasproduksie: Neem die klimaat van die gebied in ag. Kies gewasse wat geskik is vir die spesifieke klimaat- en grondtoestande. Plant die gewasse op die regte tyd van die jaar. Kies en plant hoë gehalte saad wat siektevry is. Kies die regte kunsmis om die spesifieke voedingsbehoeftes te verskaf wat die plant nodig het om te groei. Neem die waterbehoeftes van die gewas in ag. Pas geïntegreerde plaagbeheer toe. Impak 9

6 Eenheid 1 TUINBOUGEWASSE VRUGTE Vrugte word hoofsaaklik in drie groepe geklassifiseer: Tropiese vrugte soos piesangs, papajas, mango s en pynappels. Subtropiese vrugte soos avokadopere, sitrusvrugte, grenadellas, lietsjies en neute. Sagtevrugte soos druiwe, appels, pere en pitvrugte soos perskes en kersies. Basiese klimaat- en grondvereistes vir vrugte: Soort gewas Klimaatsvereistes Grondvereistes Tropiese vrugte Subtropiese vrugte Sagtevrugte Groei goed in temperature wat wissel tussen 13 en 38 C. Het n relatiewe vogtigheid van 75 85%. Hoë temperature veroorsaak sonskroei. Sterk winde beskadig gewasse. Vereis n klimaat sonder ryp en met min wind. Optimale groeitemperatuur is tussen 20 en 24 C. Jaarlikse reënval moet mm oorskry. Vereis warm, droë toestande. Groei in matige klimaatstreke. Koel, nat winters met min ryp. Warm, droë somers. Verkies diep, ryk, leemagtige grond met n ph tussen 6 en 7,5. Grond moet goed gedreineer wees met voldoende vog. Moet ryk wees aan stikstof met genoeg fosfor en baie potas. Benodig goeddeurlugte, goedgedreineerde grond wat dieper as 1 m is. Benodig n klei-inhoud van 20 40%; indien minder het die grond n beperkte waterhouvermoë. Benodig goeddeurlugte grond met goeie organiese inhoud. Benodig goedgedreineerde grond met n diepte van 1 m. Die ideale klei-inhoud moet tussen 10 en 35% wees. Impak 10