Digitaal bord: gebruik en toepassingen

Transcriptie

1 Digitaal bord: gebruik en toepassingen Kristof De Witte 1,2 en Maarten Cachet 2 1 Top Institute for Evidence Based Education Research (TIER), Maastricht University, Kapoenstraat 2, 6200 MD Maastricht, Nederland 2 SLO Economie KU Leuven, Naamsestraat 69, 3000 Leuven, België Kristof.dewitte@kuleuven.be T : SLO Economie KU Leuven Abstract: Een digitaal bord is een geprojecteerd computerscherm, waar aan de hand van vingers of pennen mee gecommuniceerd kan worden. Deze technologie kan helpen om de leerlingen meer te engageren, te motiveren en uiteindelijk ook betere prestaties te geven. We bespreken in dit artikel kort de voor- en nadelen van een digitaal bord en gaan tenslotte in op enkele toepassingen voor en middelbaar economieonderwijs. 1. Inleiding Onderzoekers en wetenschappers proberen reeds decennia lang om het traditionele krijtbord te vervangen door een bord dat kan registreren, bordschema s kan opslaan en terug ophalen op een later tijdstip. In de jaren '80 wordt voor de eerste keer het 'digitaal bord' geïntroduceerd (Hamdan et al., 2012). Door de opkomst van computers met zijn vele toepassingen mogelijk, waaronder presentatie- en tekstverwerkingspakketten. Ook het internet kan dankzij het digitaal bord een verschil maken in de klas. Doordat achter het digitaal bord een computer schuil gaat, kent het talrijke toepassingen en mogelijkheden. Het voordeel is dat er interactie komt met digitale leerstof op het bord aan de hand van vingers en/of pennen. Tekenen, aantekeningen maken en aanduiden zorgt ervoor dat de hele klas kan volgen met deze interacties en de les kan worden opgeslagen en later terug worden afgespeeld. Het is aangetoond in de literatuur dat leerlingen en leerkrachten graag werken met een digitaal bord en dat leerlingen gemotiveerder en meer geëngageerd leren. Bovendien worden er ook in onderzoeken aangetoond dat het gebruik van digitale borden leidt tot meer interactie en dat de focus meer bij de leerstof komt te liggen. Dit maakt dat de digitale borden helpen bij een meer leerling gericht onderwijs (Swan, 2007). In het tweede hoofdstuk bespreken we de voor- en nadelen die besproken worden in de literatuur. Vervolgens bespreken we enkele toepassingen van het digitaal bord voor het middelbaar economie onderwijs, en gaan we na wat de meerwaarde is van een bord op een traditionele pc met beamer. Het artikel wordt afgesloten met een besluit. 1

2 2. Voor- en nadelen uit de literatuur 2.1. Voordelen door het gebruik van het digitaal bord Werkvormen In essentie is een digitaal bord een uitbreiding van een computer met een bord. De leraar kan 'schrijven', 'aanraken' en 'bewaren'. Deze elementen zorgen ervoor dat er nieuwe werkvormen en lesvariaties toegepast kunnen worden in de les. Ook werkvormen die zonder het digitaal bord mogelijk zijn, kunnen dankzij het digitaal bord efficiënter uitgevoerd worden. Zo kunnen teksten, geluids- en beeldmateriaal getoond en bewerkt worden op het bord. De bordschema's kunnen steeds weer worden opgeroepen (bijvoorbeeld om de voorkennis van leerlingen op te frissen), maar ook verzonden worden via het elektronische leerplatform naar de leerlingen. Hierdoor moeten de leerlingen niet altijd noteren wat er op het bord geschreven wordt, kunnen ze meer beter opletten tijdens de les en hebben ze altijd goede notities. Ook voor de leerkracht is het makkelijk om na een tijd te kunnen terugvallen op een collectie digitaal lesmateriaal. De leerstof moet dus niet telkens op het bord geschreven worden, maar kan worden opgeroepen. Deze voordelen zijn ook mogelijk met het gebruik van PowerPoint. Toch is het digitaal bord een verbetering omdat de leerstof in de les wordt genoteerd op een bord. Motivatie Studies hebben aangetoond dat zowel leerlingen als leerkrachten het leuk vinden om technologie te gebruiken in de klas. Daarnaast zijn leerlingen meer geëngageerd en gemotiveerd om te leren wanneer er gebruik wordt gemaakt van digitale borden (Hamdan et al., 2012). De leerlingen van de 21ste eeuw zijn namelijk vertrouwd met nieuwe technologie (Hall and Haggins, 2005). Een stijgende motivatie wordt vooral geobserveerd indien de leerlingen zelf me de digitale borden kunnen werken. Als leerkrachten de digitale borden gewoon gebruiken als een geüpdate schoolbord, dan zullen de leerlingen niet meer gemotiveerd worden. De toepassingen van het digitaal bord moeten leiden tot meer leerling-gericht onderwijs om de leerlingen te motiveren (McEntyre, 2006). Leerlingen vinden het leuk dat veel zaken visueel zijn en leerlingen geven ook aan dat dit hen helpt om de les te onthouden (Higgins et al., 2005). Om de motivatie van de leerlingen te stimuleren is het belangrijk om de leerlingen zoveel mogelijk met het bord te laten interageren. Door een variëteit aan visuele effecten en toepassingen te hebben, blijft het digitaal bord voor het element van verrassing zorgen en zijn leerlingen meer oplettend in de klas (McEntyre, 2006). Prestaties Een belangrijk element om leerlingen te ondersteunen in hun leerproces is door hen actief met de leerstof te laten bezighouden (Bransford, Brown & Cocking, 1999). Door het gebruik van het digitaal bord kan dit worden verwezenlijkt. Zo toont Swan (2007) aan dat door het gebruik van de digitale borden de resultaten voor wiskunde significant beter zijn in vergelijking met het gebruik van het schoolbord. Toch zijn deze resultaten niet verzekerd. Zo worden er geen betere resultaten gevonden bij taalvakken. Verder werd ondervonden dat als leerlingen zelf het bord kunnen gebruiken de resultaten beter worden. Hoe meer het digitaal bord gebruikt wordt en hoe creatiever het gebruikt wordt, hoe beter de scores zijn (Swan et al., 2007). Toch moet er worden opgelet met digitale borden. Indien de borden niet goed gebruikt worden om de leerlingen te activeren en de leerstof meer centraal in de les te zetten, kunnen de resultaten van de leerlingen dalen. Naast het investeren in de technologie moet er daarom ook geïnvesteerd worden in een goede training van de leerkrachten om de digitale borden goed te kunnen gebruiken (Lin, 2005). 2

3 Voordelen van een digitaal bord Hoe maximaal te benutten? Werkt motiverend en engageert leerlingen Leerlingen zoveel mogelijk zelf het bord laten gebruiken Leerling-gerichte toepassingen uitvoeren met digitaal bord Betere prestaties van leerlingen Leerlingen zoveel mogelijk zelf het bord laten gebruiken Element van verrassing behouden door variëteit aan toepassingen te gebruiken 2.2. Nadelen door het gebruik van Digitaal bord Het grootste nadeel van een digitaal bord is de kostprijs. Eén digitaal bord kan al snel à euro kosten 1. Het verschil in prijs hangt sterk af van de kwaliteit en de verschillende toepassingen die mogelijk zijn op het digitaal bord. Een gevolg hiervan is dat er in scholen vaak niet in alle klaslokalen een digitaal bord aanwezig is. Dit kan tot ongelijkheid leiden tussen enerzijds klassen die wel een digitaal bord ter beschikking hebben en klassen die deze niet hebben, maar ook tussen scholen onderling. Bij de allocatie van de schaarse middelen, moet een goede huisvader alle alternatieven van een digitaal bord nagaan. Het aankopen van een computer en een beamer is aanzienlijk goedkoper. Mits enige creativiteit kunnen veel toepassingen kunnen de meeste toepassingen van een digitaal bord ook gedaan worden met een beamer. Er zijn ook andere technologieën beschikbaar die een actievere leeromgeving kunnen creëren. Een voorbeeld hiervan zijn clickers of stemkastjes (De Witte en Cachet, 2013). Een tweede nadeel aan deze technologie is dat ze niet echt flexibel is. Er kunnen snel technische problemen ontstaan die ervoor zorgen dat het hele apparaat tijdelijk niet meer te gebruiken is. Naast de tijdswinst die gemaakt wordt indien het digitaal bord werkt, is er dus ook een potentieel tijdsverlies aan het gebruik van een digitaal bord gekoppeld (Wall et al., 2005). De voordelen die in de literatuur gevonden zijn inzake motivatie, engagement en prestaties zijn zeer afhankelijk van de mate dat de leerlingen zelf het digitaal bord kunnen gebruiken. Helaas is het vandaag vooral de leraar die het bord gebruikt. Om de voordelen van het digitaal bord optimaal te benutten is het dus nodig om de lessen radicaal aan te passen. De lessen moeten zo worden georganiseerd dat de lessen meer leerling-gericht worden. Om deze aanpassing te organiseren zal de werkdruk van de leerkracht tijdelijk verhogen (Wall, Higgins and Smith, 2005). Indien de lessen niet drastisch aangepast worden, bestaat het risico dat het digitaal bord gebruikt wordt als een leuk substituut voor een overheadprojector en dat het internet gebruikt wordt als een uitbreiding van de schoolbibliotheek (Salinas, 2006). Nadelen van een digitaal bord Hoe nadeel minimaliseren? Kostprijs Overweeg alternatieven technologieën Technische problemen Goede training leerkrachten Zorg voor alternatieven Werkdruk leerkracht Grote aanpassing lessen, maar op termijn minder werk omdat materiaal makkelijk kan worden bijgehouden Zoek naar beschikbaar materiaal 1 bord.nu/smart/digitaal bord-prijzen.htm?smi=71 3

4 3. Toepassingen voor het middelbaar economieonderwijs We bespreken kort enkele toepassingen van het digitaal bord en het voordeel dat het digitaal bord heeft tegenover zijn alternatieven. We eindigen met een samenvattende tabel en analyse van de verschillende alternatieven. 3.1 Toepassingen van het digitaal bord Het gebruik bij grafieken Een digitaal bord laat toe om eenvoudig grafieken te tekenen. De software bevat immers tekenprogramma's waarbij een raster kan worden geprojecteerd, rechte lijnen worden getekend en vlakken worden ingekleurd. Het heeft bovendien talrijke voordelen op het gebruik van een klassiek bord, en een beamer. Het verschil met een klassiek bord is dat men makkelijk kan terugspoelen naar vorige momenten. Het verschil ten opzichte van een beamer is dat je gebonden bent aan de stappen die op voorhand gemaakt zijn. Bij een PowerPoint presentatie tekent de leraar niet zelf de lijnen in de les. Bij een digitaal bord moet de leerkracht (of leerlingen) eerst zelf de assen tekenen. Dit helpt de leerlingen om goed assen te leren construeren. Bij het gebruik van een beamer kunnen de leerlingen niet zelf aan het bord komen tekenen. Dit is wel mogelijk bij een digitaal bord. Herhaling vorige les en voorkennis activeren Een digitaal bord laat toe om bordschema s op te slaan. Dit laat toe om snel voorkennis op te frissen, en een snelle lesstart te maken. Het is goed om te zien wat de vorige les al besproken is geweest en wat niet. Verder kan de voorkennis van de leerlingen makkelijk worden geactiveerd door kort oude lessen terug te tonen. Leerlingen kunnen trouwens op het elektronische leeromgeving de bordschema opnieuw bekijken op hun eigen tempo, zonder dat ze dit snel hebben moeten overpennen in de les. Het opslaan en weergeven van het bordschema kan niet door het gebruik van PowerPoint presentaties en een beamer worden bereikt. Boekhouden en het digitaal bord In het leerplan voor bedrijfseconomie in het TSO kent ook een onderdeel boekhouden. Het digitaal bord kan worden gebruikt om elementen te plaatsen aan actief zijde of passief zijde. Dit kan men zien in dit filmpje 2. Een andere moeilijkheid bij boekhouden zijn de verschillende rekeningen. Het digitaal bord kan helpen om dit visueel voor te stellen. De rekeningen kunnen op deze manier worden voorgesteld: 2 4

5 Indien de balans zeer groot wordt, is het zeer moeilijk om nog overzicht te bewaren. Men kan met een digitaal bord makkelijk in- en uitzoemen naar de rekeningen die men wil invullen. Deze visuele voorstelling van de rekeningen kan de leerlingen helpen om het overzicht te bewaren bij de verrichtingen. Dit is natuurlijk ook mogelijk met een beamer, maar bij een digitaal bord kunnen de leerlingen zelf de verrichtingen aan het bord invullen en zelf in en uitzoomen. Klasexperimenten Een eenvoudig klasexperiment is het vraag en aanbod spel. Op dit spel zijn er veel varianten waarbij er veranderingen worden aangebracht aan de assumpties van het model. Het spel kan dus herhaaldelijk gespeeld worden in de les op telkens een andere manier afhankelijk van de leerstof. Het digitaal bord kan helpen om dit klasexperiment vlotter en aangenamer te laten voorlopen. Het klasexperiment: Leerlingen krijgen kaartjes waarop staat of ze koper of verkoper zijn. Indien ze koper zijn staat er ook een bereidheid tot betalen op het kaartje. Indien ze verkoper zijn, weten ze ook hoeveel hun kostprijs is voor hun product. Leerlingen kunnen vrij onderhandelen met iedereen over een prijs. Indien de koper of vrager een lagere prijs krijgt als zijn bereidheid tot betalen, wint deze leerling het verschil tussen deze twee cijfers in punten. Indien de verkoper of aanbieder een hogere prijs kan vragen als de kostprijs is het verschil zijn punten. Als een koper en verkoper een overeenkomst hebben, kunnen ze deze transactie afronden aan het digitaal bord. De leerlingen geven op het digitaal bord in wat hun prijs, bereidheid om te betalen en kostprijs is. Telkens als er een transactie wordt gedaan wordt de prijs groot weergegeven op het bord, waar iedereen duidelijk kan zien wat de prijs was van de laatste transactie. Op het digitaal bord kan er ook een zandloper worden geplaatst dat de tijd aangeeft hoelang de ronde nog gaat duren. Het spel kan in enkele rondes worden overgedaan. Tijdens de nabespreking kan er gezien worden aan welke prijzen er verkocht werd en hoeveel transacties er zijn. Er kan aangetoond worden dat dit dezelfde cijfers zijn als het vraag en aanbod model voorspeld gegeven de kaartjes. Door het digitaal bord kan dit spel vlotter gaan en heeft de leerkracht meer tijd om het spel helemaal te overzien. 5

6 Het bordboek in combinatie met het digitaal bord Leerlingen leren vaak aan de hand van hun handboek de leerstof. Om leerlingen te ondersteunen in hun leerproces is het goed aan te wijzen wat belangrijk en onbelangrijk is in het handboek. Het digitaal bord kan hierbij helpen. Er bestaat de mogelijkheid om het handboek elektronisch ter beschikking te hebben. We noemen dit het bordboek. De meeste handboeken economie hebben tegenwoordig zo'n digitale versie van hun handboek ter beschikking 3 (zie bijlage voor een vergelijking van uitgeverijen). De combinatie van het bordboek en het digitaal bord hebben enkele voordelen: Dit bordboek kan dan tijdens de les ingevuld worden met het digitaal bord. Leerlingen gaan op deze manier altijd exact weten wat ze waar moeten noteren. Dit kan helpen om hun notities te verbeteren. Eén van de toepassingen van het digitaal bord is een rolgordijn. Dit is een afdekkingmechanisme dat makkelijk kan worden verschoven. Door het bordboek op het digitaal bord te hebben staan, kan aan de hand van het rolgordijn de aandacht op de juiste plaats worden gezet. Niet alleen is het goed om goed aan te geven waar de leerlingen notities kunnen maken in het handboek. Het is ook goed om na een hoofdstuk een overzicht te tonen van wat er gekend moet worden en wat belangrijk is in het handboek. Dit zal de leerlingen ook helpen in hun leerproces. Deze toepassing kan ook worden gedaan door middel van een beamer. Er kunnen ook zaken die belangrijk zijn aangeduid worden in het bordboek door middel van het digitaal bord. Uitgewerkte programma's Tenslotte is er op het internet uitgewerkte software beschikbaar. Deze software zijn vaak lessen waarbij verschillende elementen makkelijk te bewegen zijn om de les visueel interessanter te maken. Dit is deels ook mogelijk aan de hand van een beamer. Toch is het vaak de bedoeling van deze programma's om de leerlingen te activeren door hen zaken aan het bord te laten doen. Daardoor gaat een deel van deze uitgewerkte programma's verloren indien het op een beamer wordt gedaan. Men kan voorbeelden vinden op deze website: Analyse van het digitaal bord en zijn alternatieven Het digitaal bord is gemaakt om het klassieke schoolbord te vervangen. Toch is het klassieke schoolbord al in veel scholen vervangen door een computer met beamer (of wordt het daarmee complementair gebruikt). Met deze beamer kan veel gedaan worden wat een digitaal bord kan. Dit kunnen we zien in deze vergelijkende tabel: Gebruik bij: Vergelijking Digitaal bord Computer met beamer Klassiek schoolbord Grafieken Tekenen in les Makkelijk terugspoelen Makkelijk terugspoelen Tekenen in les Herhaling vorige les Makkelijk terug op nemen vorige les Mogelijkheid thuis herbekijken Makkelijk terug op nemen vorige les Mogelijkheid thuis herbekijken Tijdrovend Boekhouden Leerlingen aan het Makkelijke visuele Leerlingen aan het 3 6

7 Klas - experimenten bord Makkelijke visuele voorstelling Minder werk voor leraar tijdens spel Bordboek Noteren samen met leerlingen Rolgordijn Overzicht tonen Zaken die belangrijk zijn aanduiden Uitgewerkte Speciaal voor digitaal programma's bord geschreven voorstelling Mogelijk met computer met beamer, maar meer werk voor leraar Rolgordijn Overzicht tonen Mogelijk, maar mist zijn doel om leerlingen te activeren. bord Tijdrovend Niet mogelijk Niet mogelijk Het digitaal bord heeft de meeste voordelen tegenover zijn alternatieven. Het combineert vaak de voordelen van de computer met beamer en de voordelen van het klassieke schoolbord. Dit is zo het geval bij de toepassingen die vooral in het economieonderwijs gebruikt worden: Grafieken tekenen en boekhouden. Bij het herhalen van de vorige les is de computer met beamer even effectief als het digitaal bord. We kunnen hier al stellen dat het klassiek schoolbord en de computer met beamer zeer complementair zijn en elkaar sterk kunnen aanvullen. Daarnaast is de computer met beamer vaak een iets minder goed substituut voor het digitaal bord. Dit is zo het geval bij klasexperimenten, bordboek, maar ook bij uitgewerkte programma's speciaal voor digitale borden. 4. Besluit Onderzoek heeft aangetoond dat leerlingen het leuk vinden om met digitale borden les te krijgen. Doordat deze technologie hen aantrekt, zijn ze ook meer gemotiveerd en geëngageerd om mee te werken in de klas. Dit leidt tot een actievere leeromgeving en ten slotte ook tot hogere prestaties. Belangrijk is hier wel dat de leerlingen het meest gemotiveerd en geëngageerd zijn indien ze zelf de mogelijkheid hebben om met het digitaal bord te werken. De nadelen aan deze technologie zijn de kostprijs, de mogelijke technische problemen en een grote aanpassing van de lessen die moeten worden gemaakt om de digitale borden tot hun voordeel te laten komen. Bij de toepassingen van het digitaal bord voor het middelbaar economieonderwijs komt vooral het visuele aspect naar boven. Zo kan het digitaal bord helpen bij het visueel voorstellen van grafieken en kan het overzicht verschaffen bij boekhouden. Verder kan een digitaal bord ook bijdragen bij klasexperimenten vlotter te laten verlopen. Tenslotte zijn er ook enkele algemene toepassingen die voor het gehele middelbaar onderwijs voordelig zijn. Zo is het makkelijker om een vorige les terug op te pikken en te herhalen. Indien het digitaal bord gecombineerd wordt met een elektronisch handboek kan dit de leerlingen helpen bij het nemen van notities en hun leerproces. Toch zijn veel van deze toepassingen ook mogelijk met een computer en beamer. Het extra voordeel tegenover een beamer is dat juist dat leerlingen geactiveerd worden door zelf aan het bord te werken. Helaas mogen leerlingen niet vaak in vele scholen aan het digitaal bord werken om technische problemen te vermijden. 7

8 Bijlage Bibliografie Uitgeverij Bordboek? Prijs De Boeck Ja 45 euro Van In Ja 45 euro Platyn Ja 25 euro Pelckmans Niet voor elke cursus 95 euro Dit zijn gegeven van 10/07/2013 Bransford, Brown, & Cocking (1999) Geraadpleegd op ds_on_student_achievement.pdf. De Witte, K., Cachet, M. (2013). Clickers: een duur speeltje of een werkvorm met toegevoegde waarde? Hall, I., Higgins, S. (2005). Primary school students perceptions of interactive whiteboards. Journal of Computer Assisted Learning, 21, p Hamdan, K., Al-Qirim, N., Asmar, M. (2012) The Effect of Smart Board on Students Behavior and Motivation. International Conference on Innovations in Information Technology (IIT). pg Higgins, S., Miller, J., Smith, H., Wall, K. (2005). Interactive whiteboards: boon or bandwagon? a critical review of the literature. Journal of Computer Assisted Learning, 21, p Lin, P. (2005). Is SMART Board Smart Enough to Raise Students Proficiency Level? Geraadpleegd op McEntyre, M. (2006), The Effects Interactive Whiteboards Have on Student Motivation, Miller- Glover-Averis. Geraadpleegd op Salinas, M. (2006). From Dewey to Gates: A model to integrate psychoeducational principles in the selection and use of instructional technology. Computers & Education, doi: /j.compedu Swan, K., Schenker, J. and Kratcoski, A. (2007), The Effects of the Use of Interactive Whiteboards on Student Achievement; Research Center for Educational Technology, Kent State University, USA. Wall, K., Haggins, S. & Smith H. (2005). 'The visual helps me understand the complicated things': pupil views of teaching and learning with interactive whiteboards. British Journal of Educational Technology, Vol 36, No 5, pg