Infoblok Het gedrag van mensapen

Transcriptie

1 Route G - Apen en hun gerag Infoblok Het gerag van mensapen In ierentuinen komen we stees vaker grotere groepen ieren tegen ie in hun samenlevingsverban getoon woren. Dit komt het welzijn van e ieren ten goee. Het gerag wort hieroor rijker, waaroor e ieren interessanter voor het publiek en voor ethologen woren. Gorilla's leven in sociale groepen met min of meer een vaste structuur: enkele volwassen vrouwtjes met hun jongen en één of meerere volwassen mannen. Eén man, meestal e ouste, is ominant. Hij staat bovenaan in e sociale rangore. Zijn leierschap wort soms bevestig met agressief gerag. Hoewel er verwoningen kunnen optreen, leit it oorgaans nooit tot ernstig letsel. De ominantie-rangore wort hiermee wel veruielijkt; misverstanen en serieuze conflicten kunnen hieroor woren voorkomen. Gorillamannen zijn polygaam. Zij bemoeien zich nauwelijks met e opvoeing van e jongen maar vereigen ze wel. 1 a Gorilla's Lees eerst het infoblok Het gerag van mensapen. De vet gerukte wooren passen bij één van onerstaane begripsomschrijvingen. Zet achter e ethologische begrippen e juiste nummers. (1) wanneer e (ominante) man met meerere vrouwtjes paart (2) e baas spelen over een aner ier (3) verhouingen tussen groepsleen ie e belangrijkhei van een iniviu bepaalt (4) geragingen van een vechtlustig ier at gericht is op anere ieren (5) onerzoekers van (ierlijk) gerag ethologen : nummer agressief gerag : nummer sociale rangore : nummer ominant : nummer polygaam : nummer gorilla b Hoe onerscheit e ominante gorillaman zich van anere mannetjes in e groep?

2 c Zijn mannen en vrouwen in e gorillagroep makkelijk te onerscheien? Zijn e eventueel genoeme verschillen primaire of secunaire geslachtskenmerken? Kun je bij e gorilla's ontekken wie e leier is? e Aan welke lichamelijke en geragsmatige aspecten enk je at te kunnen zien? 2 Chimpansees De chimpansees in Burgers' Zoo woren al meer an 35 jaar bestueer. In het grote verblijf laten ze veel van hun natuurlijke gerag zien. Voor het onerstaane onerzoek is het belangrijk e verschillene geslachten uit elkaar te houen. Kenmerken van chimpansees: Bij een volwassen mannetje kun je soms zijn balzak zien. Een volwassen mannetje is groter en breer an een vrouw. Een volwassen vrouwtje is herkenbaar aan haar roze (soms gezwollen) achterwerk. Jonge ieren zijn groter an baby s en kleiner an volwassen ieren. Baby s zijn soms herkenbaar aan het witte pluimpje aan hun achterwerk. a We gaan nu e groep chimpansees eens goe bekijken. Eén leerling met een horloge geeft geurene vijf minuten elke 30 seconen een teken aan e aneren. Een tweee leerling turft op at teken e beviningen van e anere leerlingen in e tabel. De anere leerlingen kiezen elk één (actieve) chimpansee uit en volgen it ier geurene ie vijf minuten. Na elke 30 seconen (op het teken van iegene met het horloge) kijk je wat e oor jou uitgekozen chimpansee oet. Je hebt aarbij e keuze uit rie categorieën (niet actief, actief met zichzelf en interactief). Na elke 30 seconen geef je jouw bevining oor aan iegene ie turft. Zorg at je per groepje leerlingen in ieer geval een mannetje, een vrouwtje en een jong observeert. Na vijf minuten tel je e scores per aap en per categorie op. Activiteit Volwassen man(nen) Volwassen vrouw(en) Jong(en) Totaal zitten of liggen (= niet actief) actief bezig met zichzelf interactief bezig (met soortgenoten) totaal

3 b Welke van e rie categorieën (niet actief, actief, interactief) scoore het hoogst? c Welke reen kun je hiervoor beenken? Reken per categorie uit hoeveel procent volwassen mannetjes, volwassen vrouwtjes en jongen it gerag vertoonen. Activiteit Percentage volwassen mannetjes (%) Percentage volwassen vrouwtjes (%) Percentage jongen (%) niet actief actief interactief Uit e natuur is beken at chimpansees in grote groepen leven. Binnen zo'n groep treen e volwassen mannetjes als groepje op om het territorium tegen inringers en vijanen te vereigen. De mannetjes kunnen gevaarlijk zijn. Als je geluk hebt kun je ook blufgerag zien (zie e tekeningen hieroner). bluffene mannelijke chimpansees e Hoeveel volwassen mannetjes zijn er in eze groep chimpansees? f Een volwassen mannetje heeft ongeveer een kop-romp-lengte van een meter. Zitten e mannetjes bij elkaar of op een afstan van elkaar? Is it laatste het geval, hoe groot is eze afstan an (in meters)?

4 g Zitten er vrouwtjes in e buurt van een mannetje? Zo ja, hoe groot is an e afstan tussen het mannetje en e vrouwtjes (in meters)? h Chimpansees kunnen net als mensen met hun gezicht emoties uitrukken. Met eze mimiek laten ze anere apen weten hoe ze zich voelen. Je ziet hier vier verschillene plaatjes van chimpansees. Welke gezichtsuitrukking hoort bij welk plaatje? Je kunt kiezen uit: opmerkzaam zijn pruil-gezicht spel-gezicht angst 3 a Prikkel en reactie Bij veel apensoorten, waaroner ook chimpansees, raakt het achterwerk (schaamlippen en ronom e anus) van een vrouwtje in haar vruchtbare perioe hevig opgezwollen en krijgt een roze kleur. Zie afbeeling. Ze is an tot paring berei. Zowel e volwassen mannetjes als e vrouwtjes gaan zich an aners geragen. Het mannetje at het hoogst in rangore staat, paart meestal met at vrouwtje. Noem uit bovenstaane tekst een prikkel met e aarbij behorene respons. b Als een volwassen mannetje het opgezwollen achterwerk ziet, betekent it nog niet at er een respons optreet. Welke mogelijke oorzaken zijn hiervoor te geven?

5 c Waaroor woren e zwellingen veroorzaakt? Hoeveel vrouwtjes hebben op it moment een opgezwollen achterwerk? volwassen vrouwtje in vruchtbare perioe 4 Aanraking Aanraking met e hanen werkt kalmeren en brengt een chimpansee ertoe zich te ontspannen. Zie ook afbeeling. aanraking bij chimps Kijk geurene 5 minuten goe naar e groep chimpansees. Noem rie lichaamsplekken waar aanrakingen plaatsvinen.

6 5 a Voorwerpen gebruiken De mate van intelligentie wort bepaal oor e mate van inventiviteit om bepaale voorwerpen als werktuig te gebruiken. Zie afbeelingen. Welke voorwerpen gebruiken e apen als werktuig? b Omschrijf kort wat ze ermee oen. voorwerpen gebruiken c Welk orgaan regelt het bewuste gerag van apen om voorwerpen te gebruiken? Welke rol spelen e kleine hersenen aarbij?

7 6 Mensen en chimpansees Mensen lijken meer op chimpansees an op e meeste anere apen. Het aantal overeenkomstige erfelijke eigenschappen tussen mensen en chimpansees is groter an at tussen chimpansees en anere mensapen. Toch zijn er opmerkelijke verschillen, waarvan e buitenkant er één is. Het herseneel en aangezichtseel van e scheel van een mens verschillen met ie van e scheel van een chimpansee. Bij een scheel van een chimpansee is het herseneel ongeveer even groot als het aangezichtseel. Hoe is at bij e scheel van een mens? Omcirkel e juiste letter. A B C Het herseneel is kleiner an het aangezichtseel. Het herseneel is groter an het aangezichtseel. Het herseneel is even groot als het aangezichtseel. 7 Gezwollen achterste bij chimpansees Als een chimpansee-vrouwtje een gezwollen achterwerk heeft, kunnen e volwassen mannetjes in e groep seksueel opgewonen raken. Ze willen an graag paren. Is het gezwollen achterwerk van een chimpansee-vrouwtje voor het mannetje een prikkel of een reactie? Is het chimpansee-vrouwtje an vruchtbaar of niet? Maak het juiste hokje zwart. Het gezwollen achterwerk is Het vrouwtje is an een prikkel. een reactie. vruchtbaar niet vruchtbaar. 8 Chimpansees aan e prikpil Het artikel at hieroner staat afgerukt, is afkomstig uit e Gelerlaner van enkele jaren geleen. Lees het artikel aanachtig en beantwoor e bijbehorene vragen (a t/m f). Artikel Chimpansees van Burgers' Zoo aan e pil Door onze reactie binnenlan ARNHEM - Burgers' Zoo in Arnhem overweegt e vrouwtjes in haar chimpanseekolonie e prikpil te geven omat e groep apen te groot reigt te woren. Ook sterilisatie van e vrouwtjes en mannetjes wort als mogelijkhei gezien om het aantal geboorten binnen e perken te houen. Biologen en wetenschappers ie het gerag van e apen hebben bestueer, stonen zaterag in Burgers' Zoo stil bij het feit at e groep 25 jaar geleen op het chimpanseeeilan wer gevestig. De aanwas zou er volgens bioloog Joep Wensing op en uur toe kunnen leien at er te veel mannetjes in e groep komen, ie elkaar e macht in e groep gaan betwisten. Geboorteregulering is een manier om at tegen te gaan, maar Burgers' Zoo zou ook e inrichting van een tweee woongebie voor chimpansees als oplossing voor het probleem overwegen. De mogelijkhei van euthanasie op jonge apen, om alus e populatie binnen e perken te houen, is volgens Wensing een theoretische. 'Op ethische en emotionele gronen' zal ie mogelijkhei in e praktijk echter niet woren toegepast, volgens e bioloog van Burgers' Dierenpark.

8 a Wat voor een soort werkzame stof zit er in e prikpil? b Door toeiening van e prikpil kunnen e chimpansee-vrouwtjes niet zwanger raken. Leg kort uit waaroor een zwangerschap voorkomen wort. c Welk vooreel kun je noemen van e prikpil ten opzichte van e gewone pil? Zowel vrouwtjes- als mannetjes-chimpansees kunnen gesteriliseer woren. Leg uit at e sterilisatie bij een mannetjes-chimpansee eenvouiger is an bij een vrouwtjes-chimpansee. e Vin je euthanasie een oplossing om e populatie binnen e perken te houen? Geef een goee reen waarom je at vint. f De inrichting van een tweee woongebie kan in e toekomst veel voorelen opleveren. Kun je één vooreel noemen? eine Route G Apen en hun gerag