Ecologische beoordeling. Groot onderhoud Natuurijsbaan Witte Meer

Transcriptie

1 2013 Eclgische berdeling Grt nderhud Natuurijsbaan Witte Meer

2

3 COLOFON BUREAU FAUNAX Badweg 40 B 8401 BL Grredijk inf@faunax.nl Lid van Netwerk Grene Bureaus Eclgische berdeling Grt nderhud natuurijsbaan Witte Meer Verkennende inventarisatie en berdeling natuurwaarden in het kader van de Flra- en faunawet Grredijk, augustus 2013 In pdracht van: IJsbaanvereniging IIsncht Beetsterzwaag Cntactpersn: Dhr. T. van Dijk (vrzitter) Uitvering: Bureau FaunaX Veldwerk: Dhr. E.P. De Ber Rapprtage: Dhr. E.P. de Ber Ft s vrpagina: Impressies van de ijsbaan. Inzetjes (van links naar rechts): Grte keizerlibel, Heikikker en wilgenpslag Bureau FaunaX. Gebruik en vername van gegevens alleen tegestaan met vlledige brnvermelding: Ber, E.P. de (2013). Eclgische berdeling grt nderhud natuurijsbaan Witte Meer. Rapprt 1332, Bureau FaunaX, Grredijk.

4

5 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Aanleiding Algemene ligging en karakteristiek Werkzaamheden Opzet veldwerk Leeswijzer ECOLOGISCHE WET- EN REGELGEVING Flra- faunawet Natuurbeschermingswet Eclgische Hfd Structuur Natuurwaarden Witte Mar Flra Fauna Vgels Zgdieren Amfibieën Reptielen Vissen Ongewervelden SAMENVATTING EN CONCLUSIES Overzicht beschermde srten Cnclusies & aanbevelingen BRONNEN EN LITERATUUR BIJLAGE I DE FLORA- EN FAUNAWET Algemene zrgplicht Verbdsbepalingen Omgaan met beschermde srten Vgels Zrgvuldig handelen...20

6

7 1. INLEIDING 1.1 Aanleiding De IJsbaanvereniging IIsncht is vrnemens grt nderhud uit te veren aan de natuurijsbaan de Witte Meer. De afgelpen 10 jaar is er weinig aan nderhud (maaien wateren evervegetatie, verwijderen bmpslag en cntrle afwatering) gedaan. Het ven is intussen sterk verrijkt, waardr plantengrei sterk is tegenmen. In de lp der tijd is een vrij dikke (5 15 cm) rganische laag van deels verteerd plantenmateriaal p de rsprnkelijk vedselarme zandbdem ntstaan, waardr er in het ven een uitgebreide en welig tierende vegetatie aanwezig is. Dr de phping van plantenmateriaal is het ven k ndieper gewrden en valt hierdr in de zmer sneller drg. Plaatselijk is de vegetatie dermate hg pgeschten dat deze, zelfs bij het hgst mgelijke peil, bven het waterppervlak uitsteekt. Znder ingrijpen, is het ven hierdr niet meer geschikt zijn m p te schaatsen. Figuur 1. Uitzicht p de Witte Meer p 13 juni Inzetje: Karakteristieke aanblik van de ingang; de zandbult en cntainer met grndwaterpmp Inhaalslag achterstallig nderhud In het vrjaar van 2013 heeft de IJsbaanvereniging beslten een inhaalslag te maken met het achterstallige nderhud. Als vrbereiding is het waterpeil eind maart verlaagd m de vegetatie te kunnen maaien en is begnnen met het verwijderen van bmpslag langs de evers. Daarnaast is de (verstpte) waterafver hersteld. 1

8 Belangrijke vrtplantingslcatie vr amfibieën Deze ingrepen dreigden echter plaats te vinden in de meest kwetsbare peride vr amfibieën, die p dat mment net bezig waren vanaf de verwinteringplaatsen in het mgevende bs naar hun vrtplantingswater de Witte Mar te trekken. Het vlledig laten drgvallen van de Mar in cmbinatie met de maaiwerkzaamheden midden in de vrtplantingsperide zu funest hebben uitgepakt vr de amfibieën. Aangezien de Witte Meer een belangrijk nderdeel van het leefgebied vrmt vr beschermde amfibieën en reptielen in de Witte mar waren de geplande werkzaamheden in deze peride in strijd met de Flra- en faunawet. Na signalering dr natuurvrijwilligers van de Vereniging Natuurbescherming Grredijk en de WARFF (Werkgrep Amfibieën en Reptielen Friesland) heeft er verleg plaatsgevnden met de IJsbaanvereniging. Tijdens dit verleg is men vereengekmen de werkzaamheden vreerst uit te stellen en p een later tijdstip cnfrm de regelgeving van de Flra- en faunawet te laten plaatsvinden. Flra- en faunawet Aangezien het achterstallig nderhud betreft, zijn de werkzaamheden te beschuwen als een ruimtelijke ingreep en is een tetsing aan de Flra- en faunawet een vereiste. In pdracht van de IJsbaanvereniging zijn de cnsequenties van de begde ruimtelijke ingreep dr Bureau FaunaX via een eclgische berdeling getetst aan de bepalingen van de Flra- en faunawet. 1.2 Algemene ligging en karakteristiek De Witte Meer (Fr: Witte Mar) bestaat uit een grt (ngeveer 1 ha) en ndiep bsven gelegen in de Beetsterzwaagse bssen in de Gemeente Opsterland. De ndergrnd bestaat uit zand p een ude lemige rivierafzetting van het Kningsdiep f Alddjip. In de winter is het ven tijdens vrstperiden in gebruik als natuurijsbaan. In de zmer vrmt de Witte Meer een prachtige rustlcatie en wrdt vaak bezcht dr wandelaars, natuurrecreanten en teristen m er te genieten van het natuurschn en de bijzndere natuurwaarden. Het ven is mringd dr gemengd bs en kent aan de randen uitgebreide en zeer gevarieerde verlandingsvegetaties van waterbiezen, zeggen, riet en wilgenstruweel. Dr de beschutte ligging warmt het water relatief snel p. De Witte Meer staat bekend m haar enrme aantrekkingskracht p amfibieën, waarvr het een belangrijke vrtplantingslcatie vrmt. In de vrzmer kan men hier genieten van een mvangrijke kikkerkr. Figuur 2. Ligging van de natuurijsbaan de Witte Meer (rde cirkel) 2

9 In het ven lijkt sprake van een slecht drlatende (lemige) bdem, waardr water stagneert f slechts langzaam weg zijgt. Het ven is nderhevig aan sterk fluctuerende waterstanden; tijdens warme en drge zmers kunnen de ndiepe everdelen grtendeels drgvallen. Het waterpeil zakt dr dan dr verdamping in cmbinatie met waterpname dr bmen, struiken en planten. Het ven wrdt grtendeels geved dr regenwater en heeft een matig zuur tt neutraal karakter. Vlak vr het schaatsseizen wrdt het waterpeil van het ven, indien ndig, kunstmatig verhgd dr middel van het inlaten van grndwater via een vaste grndwaterpmp. Grndwaterpmp Het ppmpen via de bestaande grndwaterpmp (zie inzetje figuur 1) van diep grndwater in het winterseizen is verigens vr de natuurwaarden zeer gunstig. Hierdr kmt er ijzerrijk grndwater (kwel) van gede kwaliteit in het ven, wat gunstig is vr de buffercapaciteit van het matig zure regenwater. Dr menging van deze beide watertypen ntstaat een gunstige uitgangssituatie vr zeldzame planten en dieren van zwak gebufferde wateren. Eigendm De Witte Meer en mgevende bspercelen langs de Pstweg zijn in eigendm van mevruw M. F. Mret-Wessels Ber. De ijsbaanvereniging IIsncht heeft van mevruw Mret het gebruiksrecht van de Witte Meer als ijsbaan verkregen. De vereniging is zelf verantwrdelijk vr het nderhud en beheer. 1.3 Werkzaamheden Drdat er de afgelpen 10 jaar nauwelijks nderhud is gepleegd, is het Witte Meer als ijsbaan minder geschikt gewrden. Naast het plaatselijk verwijderen van jnge bspslag aan de randen van het ven, was het in eerste instantie de bedeling m in 2013 de water- en helfytenvegetatie, met name in het deel waar s winters geschaatst wrdt, te maaien. Hiervr diende het waterpeil tijdelijk verlaagd te wrden. In de jaren hierna zu er peridiek (m de twee jaar) gemaaid wrden. Tijdens het eclgisch nderzek ntstnd er bij de uitverende eclg echter een ander idee. Omdat het ven in de lp der tijd sterk verrijkt is geraakt is het vr zwel vr de natuurwaarden als vr de functinaliteit als ijsbaan beter als het ven (gefaseerd) wrdt pgeschnd. Hiermee wrdt de vedselrijke rganische baggerlaag met plantengrei grtendeels verwijderd en de rsprnkelijke vedselarme situatie van de Witte Meer hersteld. Dit heeft een aantal vrdelen vr zwel de natuurwaarden als ijsbaan: de maaiwerkzaamheden beheven zwel dit jaar als in de kmende jaren niet plaats te vinden; het waterpeil heft daardr niet meer kunstmatig naar beneden, waardr het water uitsluitend aan natuurlijke peilfluctuaties (neerslag en verdamping) nderhevig is het eenmalig pschnen vrmt een kstenbesparing ten pzichte van het uitveren van peridiek terugkerende maaiwerkzaamheden; Er vindt geen peridieke verstring (van de vrtplantingslcatie) vr beschermde amfibieën meer plaats; het ven verkrijgt pnieuw haar natuurlijke matig vedselarme karakter waardr, van rsprng van vedselarme wateren afhankelijke, beschermde en zeldzame flra en fauna de kans krijgen te te nemen. In de winter kan de kmende jaren weer vlp geschaatst wrden p een grter ppervlak dan vrheen Tijdens een verleg ter plaatse (d.d. 3 augustus) met de Dhr. Van Dijk, vrzitter van de IJsbaanvereniging, zijn dit vrstel en de vrdelen daarvan besprken en is vereengekmen 3

10 het ven niet te maaien maar gefaseerd p te schnen en het waterpeil vrtaan p natuurlijke wijze te laten fluctueren. Met dien verstande dat, dr middel van het aanbrengen van een verstrt, het hgste peil p een maximaal niveau (ter hgte van de bvenkant van de betnblkken midden in het ven) wrdt gezet. Bij een te hg waterpeil kan namelijk schade ntstaan aan de tegangswegen van het ven. De aangepaste werkzaamheden zullen bestaan uit: Gefaseerd pschnen, waarbij de meest waardevlle vegetaties (van draadzegge, wateraardbei, veenpluis en everkruid) aan de randen wrden gespaard Gefaseerd verwijderen jnge bspslag (met name wilg en berk) Verplaatsen verrijkte bagger p twee lcaties p de landever aan de venrand Aanbrengen verstrt in de afverslt Het pschnen vindt plaats nder eclgische begeleiding tijdens de minst kwetsbare peride vr beschermde amfibieën (medi ktber - nvember 2013). 1.4 Opzet veldwerk In pdracht van de IJsbaanvereniging, is dr Bureau FaunaX, p basis van een aantal veldbezeken en eclgische expertise, een beschuwing pgesteld ver de (mgelijke) aanwezigheid van beschermde srten in en direct rndm de Witte Mar. In het vrege vrjaar zijn enkele krte bezeken gebracht vr de amfibieën en p 13 juni, 12 juli en 13 augustus 2013 heeft aanvullend veldnderzek plaatsgevnden. Daarbij is nderzcht f zich binnen de invledsfeer van de werkzaamheden beschermde plant- f diersrten bevinden f hiervr geschikte bitpen f habitats aanwezig zijn. Het nderzek is uitgeverd dr de Witte Mar en de directe mgeving ervan visueel te inspecteren p geschikte habitats vr f aanwijzingen van aanwezigheid van beschermde srten. Daarnaast zijn met een RAVONschepnet bemnsteringen in het water uitgeverd en zijn dr middel van navraag en bureaustudie waarnemingen van derden en andere relevante gegevens verzameld. Deze eclgische quickscan geeft antwrd p de vlgende vragen: 1. Kmen er binnen de invledssfeer van de werkzaamheden (bitpen van) beschermde srten in het kader van de Flra- en faunawet vr? 2. Wat zijn de mgelijke effecten van de realisatie van de initiatieven en het in gebruik hebben ervan p deze beschermde natuurwaarden? 3. Vr welke srten en habitats wrdt de wet mgelijk vertreden en heverre kunnen vertredingen vermeden, dan wel verzacht wrden? 4. Wat zijn de te ndernemen vervlgstappen met betrekking tt het vrkómen van schade aan beschermde srten binnen de invledssfeer van de werkzaamheden? Vr het beantwrden van deze vragen zijn, naast de verzamelde gegevens tijdens het veldnderzek, k andere brnnen geraadpleegd. Zie hiervr de brnnenlijst in hfdstuk 10. De nderhavige eclgische quickscan is uitgeverd vlgens het principe zrgvuldig handelen (zie Bijlage I). 4

11 1.5 Leeswijzer In hfdstuk twee wrdt de relevante eclgische wet- en regelgeving krt besprken. In hfdstuk drie wrden de resultaten van het veldwerk per gebied in een apart hfdstuk behandeld. De cnclusies wrden besprken en samengevat in hfdstuk vijf. In dit hfdstuk wrden tevens aanbevelingen gedaan vr het verdere planprces met betrekking tt de (mgelijke) aanwezigheid van beschermde srten. Tt slt vlgt in hfdstuk 6 ng een literatuur verzicht en in bijlage 1 wrdt de inhud van Flra- en faunawet verder tegelicht. Figuur 3. De afverslt f ntwateringgreppel gezien vanuit het bs vanuit de zuidstelijke hek. In deze afver wrdt een verstrt geplaatst en wrdt de nderste buis (niet zichtbaar p ft) afgeslten 5

12 2. ECOLOGISCHE WET- EN REGELGEVING Alle ruimtelijke ingrepen in Nederland dienen aan de eclgische wet- en regelgeving te wrden getetst. De wettelijke bescherming van natuurwaarden valt in grte lijnen uiteen in twee delen: gebiedsbescherming en srtbescherming. Gebiedsbescherming hudt in dat gebieden met belangrijke natuurwaarden wettelijk zijn beschermd. Het gaat hierbij m de Eclgische Hfdstructuur (EHS), Natura 2000-gebieden, natuurreservaten en andere in bestemmingsplannen aangeduide natuurgebieden. De srtbescherming valt nder de Flraen faunawet (zie k Bijlage I). 2.1 Flra- faunawet De Flra- en faunawet beschermt in het wild vrkmende dier- en plantensrten. De wet bevat een aantal verbdsbepalingen die zrgen dat in het wild levende srten zveel mgelijk met rust wrden gelaten. Het is niet tegestaan planten te plukken en dieren te dden, te vangen f te verstren die nder de Flra- en faunawet vallen. Naast deze verbdsbepalingen is de zrgplicht pgenmen die vr alle dieren geldt. De zrgplicht hudt in dat menselijk handelen geen nadelige gevlgen mag hebben vr dieren. De dier- en plantensrten die zijn pgenmen p de Flra- en faunawet zijn nderverdeeld in drie tabellen, waarbij de srten p tabel 1 het lichtst beschermd zijn en die p tabel 3 het zwaarst. Vgels hebben een aparte status. Alle inheemse in Nederland bredende vgelsrten zijn tijdens de bredperide zwaar beschermd. Tevens is er een grep vgelsrten aangewezen waarvan het nest het gehele jaar, dus k buiten de bredtijd, beschermd is. Deze grep is weer nderverdeeld in vijf categrieën. Vr meer infrmatie zie de bijlage bij dit dcument. Onderhavige rapprtage heeft betrekking p een tetsing van de Flra- en faunawet dr middel van een eclgische berdeling van de geplande werkzaamheden in de Witte Mar. De resultaten en cnclusies zijn te vinden in Hfdstuk 3 en Natuurbeschermingswet De bescherming van de Natura 2000-gebieden (Vgel- en Habitatrichtlijngebieden) is vastgelegd in de Natuurbeschermingswet 1998 (NB-wet). Prjecten f activiteiten die niet ndzakelijk zijn f verband huden met het beheer van de natuurwaarden van Natura gebieden en mgelijk negatieve effecten hebben p deze waarden, dienen getetst te wrden aan de Natuurbeschermingswet. Deze tetsing vindt enkel plaats in het geval dat de uitvering van een prject plaatsvindt binnen de invledssfeer van een N2000-gebied en verwacht wrdt dat deze uitvering mgelijk negatieve effecten heeft p srten f habitattypen waarvr het N2000-gebied is/wrdt aangewezen. De Witte Mar ligt niet in f nabij een dr de verheid aangewezen N2000-gebied. Een tetsing aan de Natuurbeschermingswet is derhalve niet aan de rde. 6

13 2.3 Eclgische Hfd Structuur De Eclgische Hfdstructuur (EHS) is nderdeel van het rijksbeleid vr het creëren en vrmgeven van een samenhangend netwerk van bestaande en ng te ntwikkelen natuurgebieden in Nederland. Indien een ruimtelijke ingreep binnen de begrenzing van de EHS plaatsvindt met een 'nee, tenzij' prcedure wrden drlpen en zal bij drgang van de ingreep in de regel cmpensatie en mitigatie ndzakelijk zijn. Figuur 4. Begrenzing Eclgische Hfd Structuur rndm het plangebied Witte Meer (lichtgren) Het plangebied ligt binnen de EHS. Het is echter nze verwachting dat de werkzaamheden geen significant negatieve effecten hebben p de wezenlijke kenmerken en waarden van de EHS ter plaatse. Onderhavige rapprtage heeft echter geen betrekking p een EHS-tetsing. 7

14 3. Natuurwaarden Witte Mar 3.1 Flra Dr middel van een drietal velbezeken is de vegetatie van de Witte Meer nderzcht. Aan de rand van het ven werd de licht beschermde zwanenblem (Tabel 1) aangetrffen. Zwaar en middelzwaar beschermde plantensrten werden niet aangetrffen. Er werden wel een aantal zeldzame plantensrten aangetrffen, waarvan smmige p de Rde Lijst staan. Vegetatie drge evers De vegetatie p de drge everdelen bestaat grtendeels uit grve den,duglasspar, fijnspar, berk, bswilg, grauwe wilg en gerde wilg met in de ndergrei pijpenstrtje, braam, kraaiheide en zeer plaatselijk struik- en dphei. Vegetatie verlandingsznes De verlandingsznes (zne tussen drge ever en pen water) zijn vanuds peridiek nderhevig aan drgval. In 2013 stnden grte delen van deze zne vanaf juni tt en met augustus grtendeels geheel drg. Dr phping van rganisch (planten)materiaal is in deze zne p de bdem een laag van 5 15 cm detritus ntstaan. Hierin greien in de huidige situatie planten die een matig vedselrijk tt vedselrijk karakter p vchthudende en peridiek drgvallende bdems indiceren, zals knikkend tandzaad, gele lis, grte wederik, waterpeper, kruipende bterblem en meraswalstr. Figuur 5. Impressie van de verlandingsznes p 12 juli met p de vrgrnd gele lis, knikkend tandzaad en grte wederik. Op de achtergrnd is de mringende bmlaag met in de struiklaag enkele gerde wilgen te zien. 8

15 Er zijn geen duidelijk afgebakende plantenassciaties aanwezig, dch de delen met knikkend tandzaad vrmen een rmpgemeenschap van de Assciatie van Waterpeper en Tandzaad (29Aa1). Deze assciatie vrmt een kruidenrijke piniergemeenschap p natte, stikstfrijke, matig tt zeer vedselrijke, zure tt neutrale, pen mdderige standplaatsen met een sterk wisselende waterstand. Figuur 6. Plaatselijk in de verlandingznes zijn grte greiplaatsen van wateraardbei aanwezig, wat duidt p het enigszins gebufferde karakter en een minerale ndergrnd met humeuze bdem. Mgelijk heeft het vrkmen k te maken met de inlaat van ijzerrijk grndwater. Andere pvallende plantensrten die in de verlandingszne werden aangetrffen zijn (respectievelijk vanaf de drge ever naar het pen water); Zwanenblem, draadzegge, scherpe zegge, pluimzegge, zwarte zegge, hge cyperzegge, snavelzegge, paddenrus, merasstruisgras, riet, grte lisddde, grte waterweegbree, melkeppe, kleine egelskp, gele waterkers, wateraardbei, veenpluis, wlfspt, gewne waternavel, kruipende bterblem, meraswederik, gewne waterbies en Veelstengelige waterbies. Zeer lkaal werden enkele landvrmen van het everkruid aangetrffen. Het vrkmen van een drietal redelijk grte greiplaatsen van de zeldzame draadzegge (drspekt met veenpluis) is van bijznder belang. Deze greiplaatsen wrden bij de pschning gespaard. Het vrkmen van paddenrus duidt p invled van grndwater. Er staat echter slechts een enkele plant in de rand van de afverslt. Het grtste deel van de vegetatie richting het pen water bestaat uit een eenvrmige dichte mat van (deels afgestrven) veelstengelige waterbies (zie figuur6). Het zijn met name deze delen die pgeschnd kunnen wrden 9

16 Figuur 7. Grte delen van de witte meer wrden in beslag genmen dr een dichte en eenvrmige mat van Veelstengelige waterbies. Deze delen kunnen znder bezwaren wrden pgeschnd. watervegetatie In de pen waterdelen greit veel drijvend fnteinkruid en smalle waterpest. Daarnaast kmen kranswieren (Chara spec., niet gedetermineerd), klein blaasjeskruid en het zeldzame everkruid (figuur 7) vr. Zeer lkaal is witte waterlelie aanwezig, wat k weer duidt p het verrijkte karakter van het ven. Figuur 8. everkruid Littrella uniflra 10 Figuur 9. drggevallen witte waterlelie Figuur 10. Drijvend fnteinkruid

17 3.2 Fauna Op basis van de habitateigenschappen, eclgische expertise en bestaande gegevens is een inschatting gemaakt met betrekking tt het vrkmen van beschermde diersrten. Tijdens het veldnderzek werden, behalve bredvgels, enkele zwaar beschermde amfibieën en reptielen en een middelzware reptielensrt aangetrffen Vgels De Witte Meer vrmt in principe een geschikt bredbitp vr een aantal watervgels zals meerket, wilde eend, wintertaling, gerde fuut en ddaars, waarvan alleen de meerket en wilde eend daadwerkelijk bredend werden aangetrffen. In het mgevende bs en de bsrand langs het ven is geschikt bredbitp aanwezig vr diverse zangvgels en spechten. In de mgeving kmen nder andere vr: gudvink, gekraagde rdstaart, fitis, tjiftjaf, zwartkp, rdbrst, merel, grte bnte specht, kleine bnte specht, grene specht en zwarte specht. Daarnaast breden in het mgevende bs buizerd, ransuil, bsuil, havik en sperwer. De bmvalk kan jagend p libellen bven de Witte Meer wrden waargenmen. Daarnaast ferageren geregeld ievaar en blauwe reiger p de talrijke aanwezige kikkers. Tijdens het veldbezeken p 13 augustus werd tevens de everlper waargenmen. Er werden geen vgelsrten waargenmen waarvan de nesten jaarrnd beschermd zijn Zgdieren De Witte meer vrmt hguit een klein nderdeel (ferageer- en drinkplaats) van het ttale leefgebied van ree, das, bmmarter, bunzing, vs. Deze zgdieren kennen in de Witte Meer echter geen vaste verblijfplaatsen. Het pschnen zal derhalve geen negatieve effecten hebben p het leefgebied van deze srten. De kans dat de zwaar beschermde waterspitsmuis hier een vrtplantingslcatie kent is te verwaarlzen, vanwege de diepe ligging midden in de Beetsterzwaagse bssen. De waterspitsmuis is slechts bekend van het strmdal Ouddiep, aan de rand van het Beetsterzwaagse bs (Melis, 2012). Van ree en vs werden daadwerkelijk spren en/f fecaliën aangetrffen Amfibieën De Witte Meer vrmt één van de grtste en belangrijkste vrtplantingslcaties vr amfibieën in de Beetsterzwaagse bssen, zwel vanwege het grte waterppervlak van het ven als de habitateigenschappen (matig vedselrijk, ndiep, thermisch gunstige ligging). Dit geldt met name vr de licht beschermde gewne pad (FF Tabel 1) die zich hier in grte aantallen vrtplant. De zwaar beschermde Heikikker en Pelkikker (beide FF Tabel 1) planten zich k vrt in de Witte Meer. De Heikikker kent hier een grte ppulatie. Deze kikkersrt kan zich zwel vrtplanten in vedselarm als matig vedselrijk water. De srt is bekend uit meerdere bsvennen in de directe mgeving (eigen bservaties De Ber ). De Pelkikker kent in de Mar slechts een kleine en tanende ppulatie. Deze srt plant zich bij vrkeur vrt in meer vedselarme wateren. In de huidige staat is de Witte Meer eigenlijk te 11

18 Figuur 11. de gewne pad, slechts tijdens de vrtplantingsperide zijn padden in het water te vinden vedselrijk, waardr ze vr de Pelkikker slechts van marginaal belang is. Daarnaast vrmt de aanwezigheid van de bastaardkikker (en meerkikker) een negatief aspect, want dr de nderlinge kruisbaarheid van het grene kikkercmplex (pel-, bastaard- en meerkikker) zal de ppulatie zuivere pelkikkers uiteindelijk afnemen en wrden vervangen dr bastaardkikkers. De Witte Meer vrmt daarnaast een vrtplantingshabitat vr de licht beschermde bruine kikker, bastaardkikker, meerkikker en kleine watersalamander (alle FF Tabel 1). Waarschijnlijk vrmt de Mar zelfs één van de weinige bsvennen in de Beetsterzwaagse bssen waar deze drie eutrafente (srten met een vrkeur vr vedselrijkere wateren) succesvl tt vrtplanting kunnen kmen. De verige bsvennen in de directe mgeving hebben een vedselarmer karakter en zijn daardr vr deze srten minder geschikt. Oversteekplaats Pstweg De naastgelegen Pstweg vrmt sinds jaar en dag een belangrijke versteekplaats vr amfibieën in het vrege vrjaar. Sinds 2010 wrden de verstekende amfibieën p de Pstweg dr middel van het plaatsen van tijdelijke amfibieënschermen dr vrijwilligers ver de weg richting de Witte Mar gehlpen en geteld. 12

19 Ppulatiegrttes Dr deze tellingen is er een vrij ged beeld ntstaan van de verschillende ppulatiegrttes van bvengenemde amfibieën. In 2013 werden de vlgende srten en aantallen vergezet: Srt aantal Kleine watersalamander 186 Gewne pad Bruine kikker 121 Heikikker 469 Grene kikkers 245 Ttaal Tabel 1. Srten en aantallen vergezette amfibieën p de Pstweg in 2013 (Brn: J. Melis & B. Kuik, Geaflecht nr ) Hierbij aangetekend dient te wrden dat deze aantallen slechts een percentage vrmen van de ttale ppulatiegrttes in de Mar. Aangenmen kan wrden dat de aangetrffen amfibieënsrten in de gehele mgeving van de Witte Meer verwinteren, mdat de habitat vergelijkbaar is met dat rnd de Pstweg. Naar schatting vrmt het aantal vergezette dieren ngeveer 30 tt 50% van de ttaal getelde en uitgezette dieren in 2013 in de Witte Meer. Overigens kunnen amfibieënppulaties in zijn algemeenheid van jaar tt jaar wisselend in mvang en kunnen deze dr diverse mstandigheden verschillen. De weersmstandigheden spelen hierbij bijvrbeeld een belangrijke rl Reptielen De Witte Mar vrmt nderdeel van het leefgebied van de zwaar beschermde ringslag (FF Tabel 3). De ringslang jaagt zwel in het water als p de evers graag p de talrijk aanwezige amfibieën. De ringslang kmt in de directe mgevingvrij zeldzaam vr. Er bevinden zich echter geen vaste verblijfplaatsen f nesthpen van de ringslang in de Witte Meer. Het gefaseerd pschnen van het ven heeft derhalve geen negatief effect p het vaste leefgebied van de ringslang. De zwaar beschermde adder (FF Tabel 3) wrdt slechts zeer spradisch waargenmen (vral rnd het Zwarte meer) in de Beetsterzwaagse bssen. De srt kmt meer vr p de Liphústerheide en het Alpher- en Hemrikkerveld. De Witte Meer vrmt slechts een klein nderdeel van het leefgebied (ferageergebied) van de Adder. Het pschnen van het ven heeft derhalve geen negatieve effecten p het leefgebied van de adder. In 2009 werd 150 meter ten zuiden van de Witte meer de zwaar beschermde hazelwrm (FF Tabel 3) aangetrffen. De Witte Meer vrmt echter geen geschikte habitat vr deze hazelwrm Tijdens het veldnderzek werden enkele exemplaren van de middelzwaar beschermde (FF Tabel 2) levendbarende hagedis vastgesteld. De lcaties waar deze srt werd aangetrffen zullen echter niet wrden aangetast tijdens het pschnen van het ven Vissen Tijdens een schepnetbemnstering werden slechts enkele tiendrnige stekelbaarsjes gevangen. Naar verwachting kmt er in de Witte Meer geen enkele andere vissrt vr. 13

20 3.2.6 Ongewervelden Libellen De Witte mar is ptentieel geschikt vr een tweetal zwaar beschermde libellensrten, te weten Ostelijke witsnuitlibel en Gevlekte witsnuitlibel. Deze werden echter niet aangetrffen. De verwachting is echter dat na het pschnen deze srten zich hier p termijn zuden kunnen vestigen. In de huidige situatie kmen er in de Witte Meer vrijwel uitsluitend algemene tt vrij algemene srten vr. Tijdens het veldnderzek in de maanden mei, juni, juli en augustus werden de vlgende libellensrten vastgesteld (z.a. = zeer algemeen, a = algemeen, v.a. = vrij algemeen, v.z. = vrij zeldzaam, z. = zeldzaam en z.z. = zeer zeldzaam): Figuur 3. Paringswiel van het lantaarntje. Hge dichtheden duiden p de vedselrijk water Figuur 2. Vers mannetje van de venwitsnuitlibel. deze srt is zeldzaam in de Witte meer, maar kan prfiteren van het pschnen. Lantaarntje (z.a.), azuurwaterjuffer (z.a.), variabele waterjuffer (v.z.), watersnuffel (v.z.), vuurjuffer (a.), gewne pantserjuffer (v.a.), tengere pantserjuffer (v.a.), hutpantserjuffer (a.), zwervende pantserjuffer (z.z.), grte rdgjuffer (v.a.),steenrde heidelibel (a.), bruinrde heidelibel (a.), zwarte heidelibel (a.), gewne everlibel (a.), viervlek (a.), venwitsnuitlibel (z.), nrdse witsnuitlibel (v.z.), glassnijder (z.), vrege glazenmaker (z.), blauwe glazenmaker (z.), bruine glazenmaker (z.), grte keizerlibel (v.a.) In ttaal werden 22 libellensrten aangetrffen. De huidige samenstelling van de libellenfauna en de aangetrffen aantallen per srt duiden p een: tenemende vedselrijkdm, sterk wisselende waterstand en matig zuur tt neutraal karakter. Dagvlinders In de mgeving (.a. Liphústerheide) kmt de zwaar beschermde dagvlinder het heideblauwtje (FF Tabel 3) vr. Deze werd echter niet aangetrffen in en rnd de Witte Meer. In de blemrijke everdelen werden een aantal algemene tt vrij algemene dagvlindersrten aangetrffen: zwartsprietdikkpje, bnt zandgje, kevinkje, landkaartje, bruin zandgje, kleine vs, dagpauwg, citrenvlinder, klein geaderd witje, icarusblauwtje, bmblauwtje en atalanta. Sprinkhanen Er zijn ude waarnemingen uit de Witte Meer bekend van de merassprinkhaan (Mnd.med. dhr. R. Tienstra, luinjeberd). Deze werden echter niet aangetrffen in Er werden geen beschermde ngewervelden in en direct rnd de Witte mar aangetrffen. 14

21 4. SAMENVATTING EN CONCLUSIES 4.1 Overzicht beschermde srten In nderstaand verzicht wrden de aangetrffen en ptentieel aanwezige beschermde srten en hun beschermingsstatus (vr betekenis zie bijlage) binnen de invledssfeer van de werkzaamheden samengevat. In de Flra- en faunawet zijn vral vaste verblijfsplaatsen (vrtplantingslcaties zals nesten, hlen, kraamklnies etc.) van belang, maar k de functinele leefmgeving die vaste verblijfplaatsen in stand hudt. In dit verzicht zijn dan k alleen de srten pgenmen, waarvr het plangebied nderdeel vrmt van hun leefgebied en/f levenscyclus en de geplande ntwikkeling mgelijk van negatieve invled is. Ptentieel Plaglcatie Srt Aanwezig T 1 T 2 T3 vrkmend Bredvgels alle x x Amfibieën Reptielen Pelkikker x x Meerkikker x x Bastaardkikker x x Heikikker x x Bruine kikker x x Gewne pad x x Kleine watersalamander x x Ringslang x x Adder x x Hazelwrm x x Levendbarende hagedis x x Vegetatie Zwanenblem x x Tabel 1: Overzicht van aangetrffen en ptentieel vrkmende beschermde flra en fauna in en rnd de Witte Mar. Beschermingstatus Flra- en faunawet: T 1 = Tabel 1; Licht beschermd, T 2 = Tabel 2; Middelzwaar beschermd, T3 = Tabel 3: Zwaar beschermd 4.2 Cnclusies & aanbevelingen De Witte Mar vrmt een belangrijke vrtplantingslcatie vr amfibieën, waarvan naast een vijftal licht beschermde k een tweetal zwaar beschermde srten vrkmen. Daarnaast vrmt de ijsbaan een nderdeel van het leefgebied van enkele zwaarder beschermde reptielen. Naast de licht beschermde zwanenblem kmen mgelijk ng een aantal licht beschermde zgdieren vr. Vr de licht beschermde srten geldt een vrijstelling, maar is wel de zrgplicht van tepassing. Bredvgels De Witte Mar vrmt een geschikt bredhabitat vr enkele algemene vgelsrten. Alle bredvgels zijn in Nederland tijdens de bredtijd zwaar beschermd; hun nesten en legsels mgen niet wrden verstrd f vernield. Dr te werken buiten het bredseizen kan vrkmen wrden dat dit gebeurt. Echter, indien blijkt dat er een vgel aan het breden is, k buiten het bredseizen, dan met wrden gewacht ttdat deze hiermee klaar is en uit eigen beweging is vertrkken. Het bredseizen is geen vaststaande peride, maar begint vr de meeste vgelsrten in maart en eindigt rnd eind juli. Smmige vgels zals uilen, reigers en kwartelkning kunnen echter eerder f later dan de aangegeven peride breden. Werken buiten het bredseizen vr vgels 15

22 Pel- en heikikker De IJsbaan vrmt een vrtplantingslcaties vr de pelkikker en de heikikker. De ppulatie van de pelkikker is echter zeer gering en jaarlijks afnemend in mvang. Dit heeft te maken met de aanwezigheid van de meer- en bastaardkikker, die hier zijn uitgezet (brn: mnd. Med. J. Melis, persnlijk archief De Ber en diverse meldingen). Daarnaast heeft de tenemende vedselrijkdm in de afgelpen 10 jaar er vr gezrgd dat de habitat vr de pelkikker (die vedselarme wateren prefereert) langzaam ngeschikter is gewrden. De verwachting is dat de ppulatie pelkikker na het pschnen zal tenemen, drdat het water een vedselarmer karakter zal krijgen. Zwel de Pelkikker als de heikikker verwinteren p het land. De beste peride vr uitvering van de pschningwerkzaamheden is derhalve als de dieren zich niet meer in het water bevinden, na de vrtplantingsperide. Er dienen derhalve een aantal mitigerende maatregelen in acht te wrden genmen: Werkzaamheden uitveren buiten de vrtplantingsperide: september- half nvember; Werkzaamheden gefaseerd in ruimte uitveren; Uitsluitend pschnen rganische/verrijkte bvenlaag midden in het ven; Drge everdelen ntzien bij de werkzaamheden; Werkzaamheden uitveren nder eclgische begeleiding. Ringslang en levendbarende hagedis Er bevindt zich een kleine ppulatie van de middelzwaar beschermde levendbarende hagedis in de venranden (drge evers) van de Witte Meer. Het aantal lcaties waar deze dieren zijn aangetrffen zijn beperkt tt het nrdwestelijke deel. Deze lcaties dienen ngemeid te blijven bij het pschnen van het ven. De ringslang maakt slechts gebruik van het ven als ferageergebied. Omdat er zich geen geschikt verwintering- en nestelhabitat in en rnd de Witte meer bevindt, wrden er geen negatieve effecten verwacht p het leefgebied van de ringslang. Lcaties met levendbarende hagedis sparen en vermijden bij de werkzaamheden Werkzaamheden uitveren buiten de actieve periden van levendbarende hagedis en ringslang: september- half nvember Werkzaamheden uitveren nder eclgische begeleiding Adder en hazelwrm Beide srten kmen weliswaar in lage dichtheid vr in de directe mgeving van de Witte Meer, dch zullen van de pschningwerkzaamheden geen negatieve effecten f hinder ndervinden mdat de Witte Meer. Zwanenblem De Zwaneblem is slechts licht beschermd en de zrgplicht dient in acht te wrden genmen. Bij de pschningswerkzaamheden greiplaats vermijden. Overige licht beschermde srten Zrgplicht in acht nemen (zie Bijlage 1). Dit kan dr te werken nder: eclgische begeleiding 16

23 Overige vegetatie Hewel er de zwanenblem geen andere beschermde plantensrten zijn aangetrffen, verdient het aanbeveling m een aantal waardevlle flra-elementen te behuden en te sparen bij de pschningwerkzaamheden: Behuden standplaatsen draadzegge Behuden greiplaatsen everkruid Samengevat: De werkzaamheden kunnen cnfrm de regelgeving van de Flra- en faunawet wrden uitgeverd, mits aan de vlgende vrwaarden wrdt vldaan: Mitigerende maatregelen pnemen in een eclgisch werkprtcl Werkzaamheden gefaseerd uitveren nder eclgische begeleiding Uitsluitend werken in de waterrijke delen, na het vrtplantingseizen vr amfibieën. Bredvgels: Werken buiten het bredseizen. Pel- en heikikker: werkzaamheden uitveren buiten vrtplantingsperide Levendbarende hagedis: natte everdelen waar deze srt is aangetrffen niet aantasten Zwanenblem: greiplaats niet aantasten Overige licht beschermde srten; zrgplicht in acht nemen Overige vegetatie: sparen greiplaatsen waardevlle flra 17

24 5. BRONNEN EN LITERATUUR Melis, J. (2012). Werkatlas Zgdieren van Friesland. Zgdiervereniging, Nijmegen Schaminee, J., K. Sykra, N. Smits en M. Hrsthuis ( Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist Met dank aan Jelle Hfstra, Jhn Melis en Tjeerd Geertsma vr de verstrekte infrmatie ver de aanwezige natuurwaarden 18

25 6. BIJLAGE I DE FLORA- EN FAUNAWET Op 1 april 2002 is de Flra- en faunawet in werking getreden. Hierin is de srtbescherming vastgelegd. Hiermee is k de verplichting ntstaan m ruimtelijke plannen aan deze wet te tetsen. De vlgende wetsartikelen- en bepalingen uit deze wet zijn, in het nderhavige geval, relevant: 6.1 Algemene zrgplicht De zrgplicht (artikel 2)hudt in dat eenieder dient te vrkmen dat zijn f haar handelen nadelige gevlgen heeft vr alle in het wild levende planten en dieren. Als dat niet mgelijk is, dienen die gevlgen zveel mgelijk beperkt f ngedaan gemaakt te wrden. De zrgplicht geldt altijd en veral, zwel vr beschermde als nbeschermde srten. Bij vertreding zijn er verigens geen sancties. 6.2 Verbdsbepalingen Artikel 8 verbiedt het plukken, verzamelen, afsnijden, uitsteken, vernielen, beschadigen, ntwrtelen f p enigerlei andere wijze van hun greiplaats te verwijderen van beschermde inheemse planten. Artikel 9 tt en met 12 verbieden het dden, verntrusten, verwnden, vangen, bemachtigen f met het g daarp pspren van beschermde inheemse dieren, dan wel het beschadigen, vernielen, uithalen f verstren van hun nesten, hlen f andere vrtplantings-, vaste rust- f verblijfsplaatsen. Artikel 75 biedt de mgelijkheid ntheffing aan te vragen van de verbdsbepalingen. 6.3 Omgaan met beschermde srten Op 23 februari 2005 is een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) mtrent artikel 75 van de Flra- en faunawet is van kracht gewrden. Vr het verkrijgen van vrijstellingen. In de nieuwe pzet van de Flra- en faunawet zijn beschermde srten nderverdeeld in drie beschermingscategrieën (Tabellen 1,2 en 3). Vgels vallen hierbuiten en wrden apart behandeld. Deze nieuwe indeling is bepaald dr de zeldzaamheid f de mate van bedreiging van de beschermde srten in Nederland, waarbij k beschermde srten van de Eurpese Habitatrichtlijn zijn ingepast. Het betreft de vlgende beschermingscategrieën ingedeeld in drie tabellen: 1. Tabel 1: Licht beschermde srten: vrijstelling 2. Tabel 2: Middelzwaar beschermde srten: gedragscde f ntheffing 3. Tabel 3: Zwaar beschermde srten: ntheffing Tabel 1-srten: Dit betreft een aantal licht beschermde, maar algemene srten in Nederland, waarvan de gunstige staat van instandhuding niet in het geding is. Vr deze srten geldt wel de zrgplicht. Vr schade aan deze srten geldt p vrhand een vrijstelling, mits bij ingrepen sprake is van bestendig beheer- en nderhud, bestendig gebruik f ruimtelijke ntwikkelingen. Als dit niet het geval is, met er alsng een ntheffingsaanvraag wrden gedaan, waarbij getetst wrdt vlgens het criterium 'det geen afbreuk aan de gunstige staat van instandhuding van de srt' (de lichte tets). Tabel 2 srten: Beschermde srten waarvr niet p vrhand vrijstelling wrdt verleend, maar kan wrden gewerkt vlgens een dr de ministerie gedgekeurde gedragscde. De gedragscde met vermelden he bij het uitveren van de werkzaamheden schade aan planten en dieren en hun verblijfsplaatsen wrdt vrkmen f zveel mgelijk wrdt beperkt. Er met aantnbaar vlgens een gedgekeurde gedragscde wrden gewerkt m te vlden aan de bewijslast. Dit betekent dat de werkprcessen gedcumenteerd dienen te wrden. Als er ng geen gedragscde is f niet vlgens een gedragscde gewerkt wrdt, met bij vertreding van de artikelen 8 12 van de Flra- en faunawet alsng een ntheffing wrden aangevraagd. De tetsing die dan dient plaats te vinden, betreft een lichte tets. Hierbij wrdt alleen getetst f de activiteiten de gunstige staat van instandhuding van een srt in gevaar brengen. Deze tets vereist dat er inzicht 19

26 met zijn in de betekenis van het plangebied als leefgebied vr de srt in relatie tt de mliggende ppulaties. Als dit inzicht niet bestaat, dient daar nderzek naar plaats te vinden. Dat kan betekenen dat k nderzek buiten het plangebied ndzakelijk is. Daarnaast met wrden vldaan aan de zrgplicht Tabel 3-srten: Dit betreft de meest zwaar beschermde srten (waarnder srten die vermeld zijn in bijlage IV van de Eurpese Habitatrichtlijn). Een ntheffingsaanvraag vr eventuele schade aan deze srten wrdt getetst via een zgenaamde uitgebreide tets aan drie criteria. Vr het verkrijgen van een ntheffing met aan vier criteria wrden vldaan: 1) er is sprake van een in f bij de wet genemd belang 2) er is geen alternatief vr de ingreep 3) de ingreep det geen afbreuk aan de gunstige staat van instandhuding van de srt 4) er wrdt vldaan aan zrgvuldig handelen (zie paragraaf 6.5). 6.4 Vgels Vgels zijn niet in één van deze tabellen pgenmen en wrden in de nieuwe pzet van de Flra- en faunawet apart behandeld. Vr vgels geldt een algemene bescherming, waarbij het verbden is vgels en hun nesten in het bredseizen te verstren. Werkzaamheden f gebruik van ruimte waarbij vgels wrden gedd f verntrust, f waardr hun nesten f vaste rust- f verblijfplaatsen wrden verstrd, zijn verbden. In de praktijk betekent dit dat met name het bredseizen ntzien dient te wrden, aangezien juist in deze peride sprake zal zijn van verntrusting, dden f verstren van nesten f vaste rust- f verblijfplaatsen. Als de werkzaamheden buiten het bredseizen plaatsvinden, zal in het algemeen niet snel een ntheffing ndig zijn. Bepaalde nesten waarvan meerjarig gebruik wrdt gemaakt zijn jaarrnd beschermd. Vr lijst van vgelsrten waarvan het nest het gehele jaar beschermd is, zie Aangepaste lijst jaarrnd beschermde nesten van Dienst Regelingen (28 augustus 2009). 6.5 Zrgvuldig handelen Zrgvuldig handelen (artikelen 2b, 2c, 2d en 16 c AMvB) is gekppeld aan de beschermde srten waarvr ntheffing kan wrden aangevraagd en gaat een stapje verder dan de zrgplicht. Niet zrgvuldig handelen is strafbaar. Zrgvuldig handelen vereist altijd een inspanning m te verzien wat de begde ingreep vr gevlgen kan hebben. Een initiatiefnemer met altijd vraf inventariseren welke beschermde (niet vrijgestelde) srten aanwezig zijn in een gebied waar een ingreep wrdt gepland. Ok met de initiatiefnemer in redelijkheid alles den f juist laten m te vrkmen, f zveel mgelijk beperken, dat de artikelen 8 12 van de Flra- en faunawet wrden vertreden. Een belangrijke eerste stap daarte is bijvrbeeld een juiste planning van de werkzaamheden, m te vrkmen dat dieren in de vrtplantingstijd verstrd wrden. 20