HANDLEIDING PRACTICA HERSENDISSECTIE

Transcriptie

1 HANDLEIDING PRACTICA HERSENDISSECTIE TWEEDE BACHELOR GENEESKUNDE DERDE VERSIE i.o.v. prof. dr. K. D Herde HONOURS PROGRAMME OF LIFE SCIENCES, VARIANT EDUCATION door Ine Mahieu, Nicky Somers, Filip Van den Broek, Chiel Gharakhani Nia, Sofie Vanthuyne en Tim De Pauw aangepaste versie door Charlotte Van Parijs, Hayat El Kaddouri, Thaïs Lesseliers, Mathieu Struys, Hendrik Vercruysse en Judith Brusselmans 1

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Voorwoord Doel Praktisch Verloop hersendissectie 5 2. PRACTICUM Leerdoelen De hersenvliezen Lobi, sulci, gyri en loci van het cerebrum Hersenbasis Craniale zenuwen Bloedvaten Ruggenmerg Practicum Leerdoelen Coronale (frontale) doorsneden Hoe linker- en rechterstructuren onderscheiden bij coronale sneden? Vezelpreparaten Practicum Leerdoelen Cerebellum Hersenstam Horizontale en mediosagittale doorsneden cerebrum Speciale ventrikeldissectie Bijlagen Dissectie voor visualisatie van het ventrikelsysteem Schema s Checklist Bronvermelding afbeeldingen 92 2

3 HANDLEIDING 1. INLEIDING 1.1. VOORWOORD Dit is de handleiding die je zal gebruiken tijdens de practica neuroanatomie. Deze handleiding is noodzakelijk om alle stappen van het practicum vlot te kunnen doorlopen. Bij deze practica is er een verplichte aanwezigheid, wat gecontroleerd zal worden. Op het practicum wordt verwacht dat je voorbereid bent. Hieronder verstaan we dat reeds enige basiskennis aanwezig is, zodat je doorheen de dissectie continu weet waarmee je bezig bent. Probeer steeds de link te leggen met de theorie uit de hoorcolleges. Zorg dat je de te kennen structuren al kan lokaliseren. Verwacht je aan vragen die worden gesteld tijdens het practicum! Voorbereiden doe je door de handleiding grondig door te nemen (voor eventuele verduidelijkingen gebruik je je figurenboek en/of Sobotta) en vervolgens de curios-test niveau 1 op Minerva op te lossen. Aarzel zeker niet om reeds voor de start van het practicum vragen te stellen via het e- mailadres practica.neuroanatomie@ugent.be. De filmpjes op Minerva, op de drive en op volgende site zijn een absolute aanrader! Na elk practicum komt een tweede curiostest online: curios-test niveau 2. Dit geeft je de mogelijkheid om te controleren of je de leerdoelen van het practicum hebt bereikt. Na de reeks practica wordt een examen georganiseerd over de hersendissecties en de practica craniale zenuwen (zie betreffende handleiding Craniale Zenuwen). De te kennen structuren staan in het vet en op de checklist achteraan. Aangezien slechts 3 practica hersendissectie georganiseerd worden, is het dus noodzakelijk om steeds alle leerdoelen te bereiken op het einde van elk practicum. Meer info over het examen zal jullie worden meegedeeld via Minerva en tijdens de practica. 3

4 1.2. DOEL Deze practica worden georganiseerd als onderdeel van het blok zenuwstelsel en zintuigen en hebben als doel jullie meer inzicht te geven in de neuroanatomie. Naast de algemene anatomie is ruimtelijk inzicht verwerven in de verschillende structuren van groot belang. Probeer dus steeds een ruimtelijke weergave voor jezelf te maken als je naar verschillende doorsneden kijkt. Tijdens de practica worden humane hersenen gebruikt. Gelieve hier dan ook respectvol mee om te gaan. Foto s maken is niet toegestaan PRAKTISCH Op Minerva vinden jullie een lijst met de tafelverdeling. Deze tafelverdeling is geldig doorheen alle practica neuroanatomie. Aanwezigheden zullen worden opgenomen naargelang het tafelnummer. Neem zeker je studentenkaart mee. Handschoenen en een labojas zijn verplicht in de sectiezaal. WIE DIT NIET MEE HEEFT KOMT DE SNIJZAAL NIET BINNEN. Jullie dissectieset hoeven jullie niet mee te brengen; dit zal voorzien zijn tijdens de practica. Op het einde dient het materiaal te worden verzameld en schoongemaakt. Doorheen de handleiding wordt gebruik gemaakt van enkele symbolen: bij deze stap dient gesneden of geknipt te worden volgende stap leerdoelen (deze kunnen aangevinkt worden indien bereikt). Bekijk zeker aan het einde van elk practicum de desbetreffende checklist, achteraan in deze handleiding. Deze bevat namelijk de structuren die je na elk practicum zeker zou moeten gezien hebben en gekend moeten zijn voor het examen. 4

5 1.4. VERLOOP HERSENDISSECTIE De hersenen die we gaan disseceren werden bewaard in een 4% formoloplossing. Het hersenweefsel wordt daarbij hard en men kan nu goed het onderscheid maken tussen witte stof en grijze stof. Op een stel hersenen worden de oppervlakkige structuren bestudeerd. Dit zijn de hersenvliezen met enkele veneuze sinussen. Dan worden de uittredingspunten van de craniale zenuwen bestudeerd. Op de basis van de hersenen worden vervolgens de bloedvaten, die instaan voor de arteriële bloedvoorziening van hersenen en hersenstam, gezocht en zo ver mogelijk gevolgd. Op het cerebrum (de grote hersenen) wordt het oppervlak van de hemisferen besproken. De hersenstam met kleine hersenen worden losgemaakt van het cerebrum. Deze snede doorheen het mesencephalon gebeurt door de begeleiders. Het hersenstel wordt vervolgens in een frontaal vlak ("coronale snede") doorgesneden, meer bepaald doorheen de corpora mamillaria. De twee helften (een voorste en een achterste deel) bekomen na deze frontale snede worden verder opgesneden naar frontaal en naar occipitaal toe. Deze doorsneden komen overeen met de radiologische beelden die men bekomt na coronale NMR opnamen. Het cerebellum (de kleine hersenen) wordt van de hersenstam verwijderd en mediosagittaal ingesneden. Eén helft wordt frontaal/ coronaal gesneden, de andere helft wordt in het parasagittaal vlak opgesneden. De hersenstam zelf wordt dwars doorgesneden. Horizontale sneden worden getoond in het derde practicum en kunnen eveneens op een SOMSO (plastieken) model bestudeerd worden. Jullie maken zelf geen horizontale sneden. Mediosagittale sneden worden gedemonstreerd. Tenslotte wordt een anatomische dissectie van de laterale ventrikels gedemonstreerd die toelaat de complexe structuur van hippocampale formatie te bestuderen. 5

6 11

7 32

8 61

9 Dichtst bij de polus temporalis wordt de hippocampus breder en krijgt een zeker reliëf. Dit bredere deel wordt de pes (voet) hippocampi 9 genoemd en het reliëf dat op de vingers van de poot lijkt wordt toepasselijk digitationes hippocampi genoemd. Het oppervlak van de hippocampus dat met CSF in het lumen van de temporale hoorn 10 in contact staat, is bedenkt met een wit laagje, de alveus hippocampi. Vervolgens bekijken we het andere deel. Plaat 7 73

10 6. CHECKLIST 1.1. DE HERSENVLIEZEN falx cerebri tentorium cerebelli sinus sagittalis superior sinus sagittalis inferior sinus transversus sinus rectus confluens sinuum A. en V. meningea media lacunae laterales granulationes arachnoideae van Pacchioni arachnoidea subdurale ruimte pia mater subarachnoidale ruimte cisterna cerebellomedullaris cisterna interpeduncularis 1.2. LOBI, SULCI, GYRI EN LOCI VAN HET CEREBELLUM cerebrum cerebellum truncus encephali fissura longitudinalis cerebri corpus callosum (rostrum, genu, truncus, splenium) fissura lateralis van Sylvius lobus temporalis lobus frontalis lobus pariëtalis lobus occipitalis insula van Reil sulcus centralis van Rolando gyrus precentralis gyrus postcentralis gyrus frontalis inferior gyrus temporalis superior gyrus angularis gyrus supramarginalis gyrus cinguli gyrus parahippocampalis gyrus dentatus uncus hippocampi sulcus hippocampalis sulcus precentralis sulcus postcentralis sulcus pariëto occipitalis sulcus calcarinus sulcus temporalis superior cuneus 1.3. HERSENBASIS infundibulum corpora mamillaria pedunculi cerebri fossa interpeduncularis colliculus superior colliculus inferior tuberculum gracilis tuberculum cuneatus N. olfactorius bulbus olfactorius stria olfactoria lateralis stria olfactoria medialis substantia perforata anterior commissura anterior N. opticus canalis opticus tractus opticus corpus geniculatum laterale N. oculomotorius fissura orbitalis superior N. trochlearis aqueductus mesencephali/cerebri N. trigeminus radix motoria / portio minor radix sensoria / portio maior N. abducens sulcus pontobulbaris N. intermediofacialis (N. facialis + N. intermedius) N. vestibulocochlearis sulcus retro-olivaris oliva N. glossopharyngeus N. vagus N. accessorius (craniaal + spinaal deel) N. hypoglossus sulcus pre-olivaris 1.4. BLOEDVATEN A. vertebralis A. basilaris A. cerebri posterior A. spinalis anterior A. spinalis posterior A. cerebellaris inferior posterior (PICA) A. cerebellaris inferior anterior (AICA) Aa. labyrinthici rami ad pontem A. cerebellaris superior A. carotis interna A. cerebri anterior A. cerebri media A. communicans posterior A. communicans anterior circulus arteriosus van Willis 89

11 1.5. CORONALE DOORSNEDEN substantia grisea substantia alba thalamus adhesio interthalamica nulceus lentiformis: putamen + globus pallidus nucleus caudatus (caput, corpus, cauda) hippocampus amygdala fissura longitudinalis cerebri corpus callosum (rostrum, genu, truncus, splenium) radiatio corporis callosi gyrus cinguli septum pellucidum fornix (columna, corpus, crura) ventriculus lateralis (cornu anterius/frontale, pars centralis, atrium, cornu posterius/occipitale, cornu inferius/temporale) plexus choroideus ventriculus tertius foramen interventriculare van Monro lamina medullaris medialis en lateralis claustrum capsula externa capsula extrema capsula interna (crus anterius, genu, crus posterius) pariëtale en temporale opercula fissura lateralis tractus mamillothalamicus nucleus subthalamicus van Luys corpora mammilaria pedunculus cerebri substantia nigra gyrus temporalis superior hippocampus fimbria hippocampi gyrus dentatus gyrus parahippocampalis pontes grisei tracti olfactorii gyrus rectus chiasma opticum infundibulum hypothalamus commissura anterior substantia innominata substantia perforata anterior corpus geniculatum laterale en mediale substantia nigra nucleus ruber aqueductus cerebri/mesencephali adhesio interthalamica sulcus hypothalamicus pulvinar habenula epifyse commissura posterior radiatio optica sulcus calcarinus 1.6. VEZELPREPARATEN Corpus callosum Commissura posterior Commisura anterior Cingulum Capsula externa Capsula interna Commissura fornicis Commissura habenularum Subcorticale vezels 1.7. CEREBELLUM pedunculus cerebellaris superior pedunculus cerebellaris medius pedunculus cerebellaris inferior sulci en folia cerebelli lobus anterior lobus posterior vermis nodulus tonsilla flocculus fissura prima fissura horizontalis fissura posterior superior recessus lateralis foramen van Luschka nucleus dentatus substantia alba substantia grisea 1.8. TRUNCUS ENCEPHALI pedunculus cerebellaris superior, medius en inferior fossa rhomboidea sulcus medianus eminentia medialis colliculus facialis striae medullares sulcus limitans funiculus separans locus coeruleus trigonum nervi vagi trigonum hypoglossi sulcus pontobulbaris colliculi superiores colliculi inferiores brachium colliculi inferioris corpus geniculatum mediale crura cerebri nucleus ruber substantia nigra lamina quadrigemina aqueductus van Sylvius periaqueductale grijze stof cisterna intercruralis/interpeduncularis pyramis 90

12 tegmentum pontis fissura mediana nucleus olivaris inferior medulla spinalis canalis centralis 1.9. HORIZONTALE EN MEDIOSAGITTALE DOORSNEDEN CEREBRUM substantia alba cortex corpus callosum (rostrum, genu, truncus, splenium) sulcus centralis gyrus precentralis gyrus postcentralis forceps minor forceps maior ventriculus lateralis (cornu anterius/frontale, pars centralis, atrium, cornu posterius/occipitale, cornu inferius/temporale) plexus choroideus thalamus corona radiata corpus striatum insula van Reil capsula extrema claustrum capsula externa putamen globus pallidus capsula interna (crus anterius, genu, crus posterius) nucleus caudatus (caput, corpus, cauda) septum pellucidum fornix radiatio optica sulcus calcarinus hippocampus colliculi superiores commissura anterior commissura posterior corpus geniculatum mediale corpus geniculatum laterale brachium colliculi superioris pulvinar gyrus parahippocampalis tractus mamillothalamicus corpora mamillaria substantia perforata posterior ventriculus tertius lamina terminalis crura cerebri substantia nigra aqueductus cerebri nucleus ruber tractus opticus gyrus dentatus amygdala gyrus rectus chiasma opticum ventriculus quartus pyramis SPECIALE VENTRIKELDISSECTIE fissura longitudinalis cerebri corpus callosum (rostrum, genu, truncus en splenium) laterale ventrikels (cornu anterior, posterior, pars centralis en cornu temporalis) derde ventrikel septum pellucidum thalamus fornix (met zijn verschillende delen) aqueductus mesencephali van Sylvius fimbria hippocampi lamina quadrigemina commissura posterior nucleus caudatus taenia thalami commissura anterior gyrus parahippocampalis gyrus dentatus pes (voet) hippocampi digitationes hippocampi pulvinar colliculi superiores en inferiores corpora geniculata lateralia en medialia glandula pinealis 91