Fontys Hogescholen, Eindhoven

Transcriptie

1 Fontys Hogescholen, Eindhoven Opleiding: Technische Bedrijfskunde; hbo-bachelor Croho: Varianten: voltijd/deeltijd/duaal Visitatiedatum: 24 april 2008 Netherlands Quality Agency (NQA) Utrecht, oktober 2008

2 2/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

3 Inhoud Inhoud 3 Deel A: Onderwerpen Voorwoord Inleiding Werkwijze Oordeelsvorming Oordelen per facet en onderwerp 12 Deel B: Facetten 15 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 17 Onderwerp 2 Programma 20 Onderwerp 3 Inzet van personeel 33 Onderwerp 4 Voorzieningen 38 Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 42 Onderwerp 6 Resultaten 45 Deel C: Bijlagen 51 Bijlage 1: Onafhankelijkheidsverklaring panelleden 52 Bijlage 2: Deskundigheden panelleden 57 Bijlage 3: Bezoekprogramma 61 Bijlage 4: Overzichtslijst van door de opleiding ter inzage gelegd materiaal 63 Bijlage 5: Domeinspecifieke referentiekader en opleidingscompetenties 65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 3/65

4 4/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

5 Deel A: Onderwerpen NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 5/65

6 6/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

7 1.1 Voorwoord Dit rapport is het verslag van het panel dat in opdracht van NQA de opleiding Technische Bedrijfskunde van Fontys Hogescholen heeft onderzocht. Het beschrijft de werkwijze, de bevindingen en de conclusies. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in het kader van de accreditatie van hogere beroepsopleidingen. Het onderzoek is begonnen in april 2008, toen het zelfevaluatierapport bij NQA is aangeleverd. Als onderdeel van het onderzoek heeft het panel de opleiding gevisiteerd op 24 april Het panel bestond uit: Dr. F.M. Eijnatten (voorzitter, domeinpanellid) Ing. A.J.G. van Tongeren (domeinpanellid) Dhr. S.P.A.B. van der Wiel (studentpanellid) Drs. J.M.T. van Alst (NQA auditor). Dit panel voldoet aan de eisen zoals gesteld in het document Protocol ter beoordeling van de werkwijze van visiterende en beoordelende instanties van de NVAO (oktober 2007). Het panel beschikt over relevante werkvelddeskundigheid en over vakdeskundigheid. Onder vakdeskundigheid wordt verstaan het vertrouwd zijn met de meest recente ontwikkelingen en vertrouwd met lesgeven en beoordeling en toetsing minstens op het niveau/oriëntatie van de te beoordelen opleiding. Daarnaast beschikt het panel over onderwijsdeskundigheid, studentgebonden deskundigheid en visitatiedeskundigheid (zie bijlage 2). Het rapport bestaat uit drie delen: Deel A: een hoofdrapport, het Onderwerprapport, waarin de oordelen van het panel over de basiskwaliteit van de opleiding op onderwerpniveau worden uitgesproken met daarbij de overwegingen waarop die oordelen zijn gebaseerd. Het gaat hier om oordelen in de gradatie positief/negatief. Tevens wordt hier het eindoordeel geformuleerd. Deel B: een Facetrapport waarin op facetniveau door het panel oordelen en argumenten ter onderbouwing van dat oordeel worden gegeven. De oordelen gaan uit van de vierpuntsschaal (onvoldoende, voldoende, goed en excellent) conform het voorschrift van de NVAO. Uitzondering hierop is facet 2.6, als gevolg van aanvullende instructies van de NVAO wordt hier het oordeel voldaan of niet voldaan gegeven. Dit Facetrapport vormt de basis van het Onderwerprapport. Deel C: hierin zijn alle relevante bijlagen opgenomen. 1.2 Inleiding Fontys Hogescholen biedt plaats aan 36 Fontys-instituten die gezamenlijk ruim 200 bacheloropleidingen en 34 masteropleidingen verzorgen. De hogeschool biedt onderwijs aan ongeveer studenten. Er zijn personeelsleden werkzaam, waarvan 1800 fte s onderwijzend personeel. Naast onderwijs legt Fontys zich toe op onderzoek en kennisinnovatie ondermeer in 24 lectoraten, en op zakelijke dienstverlening. Eén van de strategische speerpunten van Fontys is de Biloba-onderwijsvernieuwing. Deze is gestart in NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 7/65

8 Tweeledig doel van Biloba is: invoering van een major-minorstructuur voor alle bacheloropleidingen en implementatie van competentiegericht leren. Fontys streeft verder naar stabiele studentenaantallen in het initieel onderwijs, naar groei op de markt van een leven lang leren en naar een grotere omzet en rendement van de zakelijke dienstverlening. Fontys biedt studenten die dat willen een opleiding die hen voorbereidt op de internationale arbeidsmarkt. Daartoe ontwikkelt Fontys Engelstalige opleidingen en biedt ze mogelijkheden voor buitenlandse stages. De campus Venlo speelt als Fontys Internationale Campus een belangrijke rol bij het aantrekken van buitenlandse studenten. De opleiding Technische Bedrijfskunde (TB) Eindhoven is in 2000 een fusie aangegaan met de Nationale Vervoersacademie in Venlo. Samen vormden zij de Fontys Hogeschool Bedrijfskunde en Logistiek (FHTL). Sinds 2006 maakt TB deel uit van Fontys Hogeschool Techniek en Bedrijfsmanagement (FHTBM), een fusie van FHTL met Fontys Hogeschool Bedrijfskader en Fontys Technische Hogeschool Venlo. FHTBM verzorgt hogere beroepsopleidingen in de domeinen Engineering, ICT en Bedrijfsmanagement en Logistiek. Het betreft bachelor-, master- en post-hbo-opleidingen die zich vooral richten op cursisten uit Brabant en Limburg, en uit de Duitse en Belgische grensregio. Het onderwijs wordt aangeboden op drie locaties in Venlo, Eindhoven en Tilburg. TB wordt alleen aangeboden in Eindhoven, sinds september 2006 in de Fontyshoofdvestiging. Sinds 2006 is een directieteam (een directeur met vier adjunct-directeuren) verantwoordelijk voor FHTBM. Per februari 2008 is een nieuwe directeur FHTBM benoemd. Eén adjunctdirecteur is aandachtsvelder voor TB. Binnen TB zijn drie onderwijsteams (P, K en A) integraal verantwoordelijk voor inhoud en uitvoering van het onderwijs. Per 2009 splitst Venlo zich weer af van de FHTBM. Voor TB heeft dit weinig gevolgen. TB is in 1968 in Eindhoven gestart als deeltijdopleiding. De voltijdopleiding ging in 1974 van start. Inmiddels kent TB ook een duale variant en een Associate Degree. De jaarlijkse instroom in de voltijdopleiding bedraagt studenten ( ). De instroom bestaat voor ongeveer 50% uit havisten, 25% mbo ers en 25% vwo ers. Het voltijdse opleidingsrendement na 4 jaar schommelt rond de 25% en is na 6 jaar ongeveer 50%. Vanaf bestaat het voltijdse programma in jaar 1 uit de Cultuurdouche en vier projecten, waarbij in elk project een aspect van de kenmerkende MOTE-benadering (Mens, Organisatie, Techniek, Economie) centraal staat. Jaar 2 biedt ruimte aan een project gericht op de interne omgeving van bedrijven (Beter sturen; 15 EC), een project gericht op de externe omgeving bedrijven (Grote markt; 15 EC), en aan minor 1 (30 EC). Jaar 3 bevat de stage (30 EC) en het project Van idee tot product (15 EC), waarin integratie plaatsvindt van de interne en de externe oriëntatie; en het eerste deel van minor 2 (15 EC). Jaar 4 wordt gevormd door het project E-globe (Strategisch beleid in internationaal perspectief; 15 EC), de tweede helft van minor 2 (15 EC) en de afstudeeropdracht (30 EC). De deeltijdopleiding kent een jaarlijkse instroom van studenten, het merendeel (60%) mbo ers. Het deeltijdopleidingsrendement na 4 jaar is ongeveer 25% en is na 6 jaar ongeveer 40%. Het deeltijdprogramma, dat van oudsher een cursorisch vijfjarig programma kent, is in inhoudelijk gelijkgetrokken met de voltijdopleiding met name wat 8/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

9 betreft het projectonderwijs en de nominale studieduur van vier jaar en voldoet per aan de Biloba-eisen (minoren, SLB). TB biedt sinds 2002 logistiek medewerkers en directeuren/ eigenaren in het bedrijfsleven de mogelijkheid om in circa 2,5 jaar de TB-opleiding af te ronden via een duaal traject. De duale opleiding bestaat uit een individueel studietraject en richt zich op mensen met een mbo-4 opleiding (of gelijkwaardig), die naast een ruime werkervaring ook nog aanvullende cursussen gevolgd hebben. Per jaar starten ongeveer drie nieuwe duale studenten. Tot slot kent TB een tweejarige opleiding Associate Degree, die vanaf 2007 operationeel is in zowel een voltijd- als deeltijdvariant. De AD er kan aansluitend doorstromen naar de bacheloropleiding. Het AD-programma is erkend door de NVAO. Het panel heeft de AD-variant niet in haar beoordeling kunnen betrekken aangezien deze pas onlangs van start is gegaan. De TB-opleidingsvarianten worden verzorgd door 28 docenten en overige medewerkers (23 fte s). De student/ docent ratio is 22:1. TB leidt op voor beroepsrollen als manager, intern adviseur (stafmedewerker), extern adviseur, en ondernemer, zowel in de industrie als in de zakelijke dienstverlening. Specifieke TB-functies zijn: productieplanner; intercedent; routeplanner; productieleider; en accountmanager. In de vorige visitatie (2003) scoorde TB Fontys matig/ onvoldoende op afstemming eindkwalificaties en programma; samenhang; bewaking kwalificaties; toetsen; personeelsbeleid en kwaliteitszorg. Het programma is de afgelopen periode flink vernieuwd op basis van landelijk overeengekomen competenties en in lijn met het Fontys-brede Bilobabeleid. Naar de mening van het panel is duidelijke voortgang geboekt inzake de integratie van cursorisch onderwijs en projectonderwijs, de relevantie van werkvormen, de bewaking van toetskwaliteit en kwalificaties van afgestudeerden, en de kwaliteit van de deeltijdopleiding. Ook de afstemming tussen personeelsbeleid en onderwijsbeleid is verbeterd, ondermeer door de brede betrokkenheid van de teams bij de onderwijsvernieuwing en door de scholing van assessoren en studieloopbaanbegeleiders. Verbeteringen zijn volgens het panel nodig inzake de samenhang van het programma, de academische en internationale oriëntatie van de opleiding, de doelgerichtheid van de kwaliteitszorg, en de rendementen. 1.3 Werkwijze De beoordeling van de opleiding door het panel verliep volgens de werkwijze zoals die is neergelegd in het Beoordelingsprotocol van NQA. Deze werkwijze wordt hieronder beschreven. Het onderzoek vond plaats op basis van het domeinspecifieke referentiekader dat voor de opleiding geldt (zie facet 1.1). NQA onderscheidt drie fasen in het visiteren: de voorbereidingsfase, het eigenlijke bezoek door het panel en de rapportagefase. Hieronder volgt een korte toelichting per fase. De voorbereidingsfase Allereerst heeft een NQA-auditor het zelfevaluatierapport gecontroleerd op kwaliteit en compleetheid (de validatie) en daarmee op bruikbaarheid voor de visitatie. Vervolgens bereidden de panelleden zich in april 2008 inhoudelijk voor op het bezoek op 24 april NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 9/65

10 Zij bestudeerden het zelfevaluatierapport (en bijlagen), formuleerden in een beoordelingsformat hun voorlopige oordelen op basis van argumenten en zij formuleerden vraagpunten. Zij gaven hun bevindingen door aan de NQA-auditor. Op basis van een overzicht van voorlopige oordelen inventariseerde de NQA-auditor tenslotte kernpunten en prioriteiten voor materialenonderzoek en gesprekken. Tijdens een voorbereidende vergadering is het bezoek door het panel voorbereid. De opleiding heeft in haar zelfevaluatierapport kenbaar gemaakt voor welk domeinspecifiek referentiekader zij kiest. De NQA-auditor heeft met de domeindeskundigen in het panel bekeken of sprake is van adequate domeinspecifieke doelstellingen, of dat nadere aanvulling dan wel nadere specificatie nodig is. In het facetrapport is aangegeven op welke landelijke beroeps- en opleidingsprofielen het domeinspecifieke kader (en het opleidingsprogramma) is gebaseerd. Het bezoek door het panel NQA heeft een bezoekprogramma ontwikkeld voor de (dag-)indeling van het bezoek door het panel dat is aangepast aan de specifieke situatie van de opleiding (bijlage 3). Er vonden gesprekken plaats met het opleidingsmanagement, docenten, studenten, afgestudeerden en met werkveldvertegenwoordigers. Aan het begin en tijdens het bezoek heeft het panel ter inzage gevraagd materiaal bestudeerd. Tussen de gesprekken door heeft het panel ruimte ingelast om de bevindingen uit te wisselen en te komen tot gezamenlijke en meer definitieve (tussen-)oordelen. De bevindingen zijn door de panelleden beargumenteerd. Aan het einde van het bezoek heeft de voorzitter een mondelinge terugkoppeling gegeven van enkele indrukken en ervaringen van het panel, zonder expliciete oordelen uit te spreken. De fase van rapporteren Door NQA is, op basis van de bevindingen van het panel, een tweeledige rapportage opgesteld, bestaande uit een facetrapport en een onderwerprapport, waarin de kwaliteit van de opleiding is beoordeeld. Met dit rapport kan de opleiding accreditatie aanvragen bij de NVAO. De opleiding heeft in juni 2008 een concept van het Facetrapport (deel B) voor een controle op feitelijke onjuistheden ontvangen. Naar aanleiding daarvan zijn enkele wijzigingen aangebracht. In het Onderwerprapport (deel A) wordt door NQA een oordeel op de onderwerpen en op de opleiding als geheel gegeven. Dit rapport is in augustus 2008 voor een controle op feitelijke onjuistheden aan de opleiding voorgelegd. Het definitieve rapport is door het panel vastgesteld in september Het visitatierapport is eveneens in oktober 2008 ter beschikking gesteld aan de opleiding, die het samen met de accreditatieaanvraag kan indienen bij de NVAO. 1.4 Oordeelsvorming In dit hoofdstuk wordt per onderwerp een oordeel uitgesproken op basis van weging van de facetten die van dat onderwerp deel uitmaken. Bij deze weging spelen de beslisregels zoals die door de NQA in het Beoordelingsprotocol (2007) zijn geformuleerd en nader uitgewerkt in de notitie Handreiking voor oordeelsvorming een belangrijke rol. 10/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

11 Tevens is bij de beoordeling rekening gehouden met accenten die de opleiding eventueel legt, het domeinspecifieke kader en een vergelijking met andere relevante opleidingen op een aantal aspecten. Het eindoordeel is voorzien van een aanvullende tekst als sprake is van: weging van de oordelen op facetniveau; benchmarking; generieke bevindingen die het facetniveau overschrijden; bepaalde accenten respectievelijk best practices. In de oordelen per onderwerp wordt steeds een herhaling gegeven van de oordelen op de facetten gevolgd door een weging die leidt tot het eindoordeel. De (uitgebreide) argumentatie is te vinden in het facetrapport. Daar waar een argumentatie/beoordeling voor de deeltijd- en de duale opleiding afwijkt van de voltijd, wordt dit expliciet vermeld. Indien niet vermeld, gelden voor de deeltijd- en duale opleiding dezelfde argumentatie/oordelen als voor de voltijdopleiding. NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 11/65

12 1.5 Oordelen per facet en onderwerp Totaaloverzicht van oordelen op facet- en onderwerpniveau Onderwerp/Facet Technische Bedrijfskunde Croho Voltijd Deeltijd Duaal Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 1.1 Domeinspecifieke eisen Voldoende Voldoende Voldoende 1.2 Niveau bachelor Goed Goed Goed 1.3 Oriëntatie HBO bachelor Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief Onderwerp 2 Programma 2.1 Eisen HBO Voldoende Voldoende Voldoende 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma Voldoende Voldoende Voldoende 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma Voldoende Voldoende Voldoende 2.4 Studielast Goed Voldoende Goed 2.5 Instroom Goed Goed Goed 2.6 Duur Voldaan Voldaan Voldaan 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud Goed Goed Goed 2.8 Beoordeling en toetsing Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief Onderwerp 3 Inzet van personeel 3.1 Eisen HBO Voldoende Voldoende Voldoende 3.2 Kwantiteit personeel Goed Goed Goed 3.3 Kwaliteit personeel Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief Onderwerp 4 Voorzieningen 4.1 Materiële voorzieningen Goed Goed Goed 4.2 Studiebegeleiding Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 5.1 Evaluatie resultaten Voldoende Voldoende Voldoende 5.2 Maatregelen tot verbetering Goed Goed Goed 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld Voldoende Voldoende Voldoende Totaaloordeel Positief Positief Positief Onderwerp 6 Resultaten 6.1 Gerealiseerde niveau Goed Goed Goed 6.2 Onderwijsrendement Onvoldoende Onvoldoende Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief 12/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

13 Doelstellingen opleiding Het oordeel voor 1.1 is voldoende en voor 1.2 en 1.3 goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de voltijd-, de deeltijd- en de duale opleiding derhalve positief. Programma De oordelen voor de voltijd- en voor de duale opleiding zijn merendeels voldoende en voor 2.4, 2.5, 2.7 en 2.8 goed. De oordelen voor de deeltijdopleiding zijn identiek met uitzondering van 2.4 dat als voldoende is beoordeeld. Het oordeel op het onderwerp is voor de voltijd-, de deeltijd- en voor de duale opleiding positief. Inzet van personeel Het oordeel voor 3.1 is voldoende en voor 3.2 en 3.3 goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de voltijd-, de deeltijd- en de duale opleiding derhalve positief. Voorzieningen Het oordeel voor 4.1 en voor 4.2 is goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de voltijd-, de deeltijd- en de duale opleiding derhalve positief. Interne kwaliteitszorg Het oordeel voor 5.1 en 5.3 is voldoende en voor 5.2 goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de voltijd-, de deeltijd- en de duale opleiding derhalve positief. Resultaten Het oordeel voor 6.1 is goed en voor 6.2 onvoldoende voor de voltijd- en de deeltijdopleiding. Naar de mening van het panel wordt de onvoldoende voor rendementen gecompenseerd door de beoordeling goed voor het gerealiseerde niveau. Het door de nieuwe directeur voorgenomen beleid inzake rendementen is vertrouwenwekkend. Het panel beoordeelt het onderwerp Resultaten voor de voltijd- en deeltijdopleiding als positief. Het oordeel op het onderwerp is voor de voltijd-, de deeltijd- en de duale opleiding derhalve positief. Totaaloordeel Op grond van voorgaand schema en de inhoudelijke onderbouwing daarvan blijkt dat de voltijd-, de deeltijd- en de duale opleiding op de zeven onderwerpen positief scoren. De conclusie is dat het totaaloordeel over de voltijd-, de deeltijd- en de duale opleiding positief is. NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 13/65

14 14/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

15 Deel B: Facetten NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 15/65

16 16/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

17 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding Facet 1.1 Domeinspecifieke eisen Voldoende Criterium - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleiding beoogt studenten toe te rusten met negen competenties: vier beroepscompetenties en vijf algemene competenties (Overzicht competenties Technische Bedrijfskunde, september 2004). De vier beroepscompetenties zijn: het ontwikkelen en formuleren van beleid; het uitvoeren van beleid; het ondernemen; en het vernieuwen van producten en organisaties. De vijf algemene competenties zijn: reflectie, transfer, zelfstandig en in een team werken, interdisciplinair communiceren en leidinggeven. Deze beroepscompetenties zijn integraal overgenomen van de met 17 TB-opleidingen overeengekomen Opleidingseisen Technische Bedrijfskunde voor Hogescholen in Nederland (Cluster Technische Bedrijfskunde, februari 2002). De algemene competenties zijn ontleend aan de Algemene competenties HBO-ingenieur (februari 2002). De opleiding heeft daarbij de drie algemene ingenieurscompetenties (leren leren; eigen verantwoordelijkheid nemen; en initiatief nemen) geherinterpreteerd en geclusterd in twee competenties: reflectie en transfer. Het panel is van mening dat de opleiding, door de landelijke opleidingseisen grotendeels over te nemen als eindkwalificaties, weinig eigen invulling geeft aan de eindkwalificaties, en daarmee aan het inhoudelijk gezicht van TB Fontys. Ambities van de opleiding om een internationaal en multidisciplinair georiënteerde opleiding te zijn (Missie en strategie FHBL, 2004) worden in deze algemene eindkwalificaties niet geconcretiseerd. Noch het Cluster TB noch de opleiding zelf heeft een internationale vergelijking van de eigen eindkwalificaties met vergelijkbare opleidingen uitgevoerd. In Opleidingseisen Technische bedrijfskunde voor Hogescholen in Nederland wordt niet toegelicht in hoeverre de competenties tot stand zijn gekomen in overleg met het landelijke werkveld of door werkveldonderzoek e.d. Het panel heeft wel geconstateerd dat leden van de Raad van Advies TB Fontys actief betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van de landelijke TB-opleidingseisen. De opleiding heeft de eindkwalificaties met de Raad van Advies besproken (notulen Raad van Advies). In de Raad van Advies hebben meerdere werkgevers uit de regio zitting, o.a. van Océ en van vervoersbedrijf Frans Maas. De RvA heeft geen nadere feedback op de competenties gegeven. Het Cluster TB heeft in maart 2006 acht nieuwe competenties vastgesteld. Deze bevatten vier beroepscompetenties en vier algemene competenties. De vier nieuwe beroepscompetenties zijn: het analyseren van een situatie; het opstellen van NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 17/65

18 kwalitatieve/ kwantitatieve ontwerpen/ modellen, en het komen tot één of meerdere onderbouwde oplossingsrichtingen; het uitwerken van een oplossingsrichting en het plannen van de realisatie; en het leveren van het beroepsproduct. De opleiding is nog volop doende de implementatie van deze nieuwe competenties voor te bereiden. Het panel heeft deze nieuwe eindkwalificaties in haar oordeel niet kunnen meewegen. Het panel heeft in gesprekken met het opleidingsmanagement en de docenten vernomen dat, mede naar aanleiding van de kritieken van de vorige visitatiecommissie, het streven er de afgelopen periode op gericht is om de opleiding met behulp van de landelijke competenties en aan de hand van het Fontys-brede Biloba-beleid grondig te vernieuwen. Daarbij wil men het goede van de TB-opleiding behouden: het projectonderwijs. Het panel constateert dat er hard gewerkt is om met deze ingrediënten tot een passend eigen competentiekader te komen, en heeft er begrip voor dat deze operatie voor wat betreft de nieuwe TB-competenties nog niet volledig voltooid is. Desalniettemin heeft het panel gemeend hierboven kanttekeningen te moeten plaatsen vanwege de vrij algemene eindkwalificaties die geen uitdrukking geven aan een eigen inhoudelijk gezicht en strategische ambitie. Ook de ambitie om een internationaal en multidisciplinair georiënteerde opleiding te zijn wordt niet geconcretiseerd in de eindkwalificaties. De nieuwe FHTBM-directeur geeft aan de beleidsvorming en sturing op strategisch en tactisch niveau te willen versterken, als schakel tussen landelijk- en Fontys-beleid enerzijds en uitvoering op opleidingsniveau anderzijds. Dit afwegende komt het panel voor dit facet tot het oordeel voldoende. Facet 1.2 Niveau bachelor Goed Criterium - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleiding verantwoordt op twee manieren dat de eindkwalificaties aansluiten bij internationaal geaccepteerde kwalificaties van de bachelor. Enerzijds door te laten zien dat de eindkwalificaties zijn afgeleid van de algemene hbo-competenties (Competent Hoger Technisch en Natuurwetenschappelijk Onderwijs, en Vergelijking Dublin descriptoren met HBO-kwalificaties 2002), die op hun beurt de Dublin descriptoren afdekken. Anderzijds door met behulp van een matrix zichtbaar te maken hoe de eindkwalificaties aansluiten bij de Dublin descriptoren. Ter illustratie: kennis en inzicht zijn volgens de presentatie van de opleidingen aan de orde in de deeltaken behorend bij competentie 1 ( De beginnend beroepsbeoefenaar is in staat om bij te dragen aan het ontwikkelen en formuleren van beleid, waarbij primaire en ondersteunende processen in samenhang worden beschouwd, met als resultaat een concreet plan ); en bij competentie 4 ( De beginnend beroepsbeoefenaar is in staat om een diagnose te stellen van de oorzaken van strategische en structurele problemen en kansen in een organisatie, en om hierbij een plan van aanpak op te stellen voor een 18/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

19 vernieuwingstraject en dit projectmatig uit te (laten) voeren. Oordeelsvorming komt overwegend aan de orde in deeltaken vallend onder competentie 2 ( De beginnend beroepsbeoefenaar is in staat om het binnen een onderneming geformuleerde beleid zelfstandig en in teamverbanden te vertalen naar operationele plannen en deze uit te voeren en te evalueren ) en communicatie ondermeer in competentie 3 ( De beginnend beroepsbeoefenaar is in staat om als deskundige, alleen of in teamverband, advies uit te brengen over vakinhoudelijke en beroepsmatige aangelegenheden, en over het eigen handelen verantwoording af te leggen aan zichzelf en aan anderen ). Het panel heeft ook op basis van analyse van de modulebeschrijvingen geconstateerd dat er sprake is van een royale afdekking van de Dublin descriptoren. Kennis en inzicht zijn aan de orde bij 4 TB-competenties (formuleren beleid, uitvoeren beleid, ondernemen, en vernieuwen); toepassen van kennis en inzicht bij 5 TB-competenties (formuleren beleid, uitvoeren beleid, ondernemen, vernieuwen, en transfer); oordeelsvorming eveneens bij 5 TB-competenties (formuleren beleid, uitvoeren beleid, ondernemen, vernieuwen, en transfer); communicatie bij 3 TB-competenties (zelfstandig en teamfunctioneren; interdisciplinaire communicatie; leiding geven); en leervaardigheden is aan de orde bij 2 TB-competenties (reflecteren en transfer). De opleiding heeft de negen competenties op drie niveaus geoperationaliseerd. Deze competentieniveaus worden in Overzicht competenties Technische Bedrijfskunde met behulp van indicatoren beschreven. Op niveau 1 dienen studenten aan te tonen de competentie te beheersen in een beroepssituatie, waarbij er sprake is van een grote mate van begeleiding en een geconditioneerde omgeving. Op niveau 2 worden studenten geacht de competentie te beheersen in een beroepssituatie met een grote mate van begeleiding maar in een echte bedrijfsomgeving. En op niveau drie functioneren zij redelijk zelfstandig in een beroepssituatie. Het panel is van oordeel dat de competenties voldoen aan de internationaal geaccepteerde Dublin descriptoren, en dat de operationalisering in drie beheersingsniveaus consistent en adequaat is. Het panel beoordeelt dit facet als goed. Facet 1.3 Oriëntatie HBO bachelor Goed Criteria - De eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties. - De eindkwalificaties weerspiegelen het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor een HBO-opleiding vereist is of dienstig is. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Het Cluster TB baseert de competenties op vier beroepsrollen die afgestudeerden uitoefenen. Het gaat om de rol van manager, intern adviseur (stafmedewerker), extern adviseur, en ondernemer. Specifieke TB-beroepsprofielen daarbij zijn: productieplanner; intercedent; routeplanner; productieleider; en accountmanager. Kenmerkende NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 19/65

20 beroepstaken van het TB-profiel zijn ondermeer: het formuleren van een integraal bedrijfsplan; het formuleren van een functioneel beleidsplan; het zorgdragen voor de operationele uitvoering van een functioneel bedrijfsproces; het ontwerpen/ doorlichten en verbeteren/ implementeren van een functioneel bedrijfsproces; het starten van een bedrijf; en het reorganiseren van een bedrijf. De Raad van Advies van TB Fontys is actief betrokken geweest bij de totstandkoming van de landelijke TB-opleidingseisen. De opleiding heeft de eindkwalificaties met de Raad van Advies besproken (notulen Raad van Advies). Eigen werkveldonderzoek van Fontys (2005 en 2006) laat zien dat alumni merendeels werkzaam zijn in de sectoren ICT, logistiek, consultancy, en automotive. Het panel is op grond van eigen domeindeskundigheid, op basis van de gesprekken met werkgevers en alumni, en op basis van het eigen TB-werkveldonderzoek van mening dat de beroepsprofielen herkenbaar en realistisch zijn, en dat de TB-competenties van belang zijn voor het succesvol uitoefenen van de beroepsrollen van manager, adviseur en ondernemer op het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar. Het panel beoordeelt dit facet als goed. Onderwerp 2 Programma Facet 2.1 Eisen HBO Voldoende Criteria - Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek. - Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline. - Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Per leerarrangement is een literatuurlijst beschikbaar. De betrokken onderwijsteams dragen zorg voor regelmatig actualisering; de curriculumcommissie zorgt voor coördinatie over de teams heen. De actualiteit van de literatuur is naar het oordeel van het panel over het algemeen goed; hoewel ongeveer 10 procent van de gebruikte boeken in eerste druk voor 1990 verschenen zijn. Minder tevreden is het panel over de internationale oriëntatie van de literatuur: ongeveer 17 procent van de gebruikte boeken is Engelstalig; daarbij worden van internationale auteurs nogal eens Nederlandse vertalingen gebruikt. Het totale literatuuraanbod lijkt een internationale houding en het belang van voeling met relevante wetenschappelijke ontwikkelingen niet te stimuleren. De visitatiecommissie 2003 kwam tot vergelijkbare conclusies. 20/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

21 Het internationaliseringbeleid van de opleiding, dat vooral gestoeld is op de internationale contacten van de locatie Venlo, dient door het stopzetten van de samenwerking met Venlo een nieuwe invulling te krijgen. De studentmobiliteit is wel van een redelijk niveau: 15% van de studenten doet een buitenlandse stage. De vele projecten waarborgen volgens de opleiding een goede relatie met de beroepspraktijk. Van het voltijdprogramma wordt in totaal ruim 60% van het curriculum bij bedrijven of samen met bedrijven uitgevoerd. Studenten, docenten, alumni en werkveld bevestigen in de gesprekken met het panel dit beeld. Studenten worden in contact gebracht met de beroepspraktijk in zeven projecten (elk 15 EC), die worden uitgevoerd in fictieve bedrijven (3 projecten in jaar 1) en in bestaande bedrijven (4 projecten). Daarnaast worden bij de start van projecten regelmatig gastsprekers uitgenodigd. Het panel acht de interactie met de beroepspraktijk derhalve goed. TB-studenten voeren drie stages uit. De eerste stage is een oriënterende stage in het eerste jaar (onderdeel van een project); de tweede stage is een probleemoplossende stage (30 EC) in het derde jaar; en de derde stage is het afstudeeronderzoek (45 EC) aan het einde van de opleiding. De stages kennen een oplopende complexiteit en bieden studenten mogelijkheden om de beroepsvaardigheden te ontwikkelen, doordat projectopdrachten worden ontleend aan de praktijk en doordat bedrijfsopleiders betrokken zijn bij de begeleiding en beoordeling van projecten en stages. Doordat bedrijven als opdrachtgever van projecten fungeren wordt het studiemateriaal ontleend aan de praktijk. Voorbeelden van betrokken bedrijven zijn: Philips, Daf, Océ, ASML, en Ahrend. Ook casuïstiek en opdrachten in het cursorisch onderwijs ontlenen docenten aan de praktijk, ondermeer doordat zij binnen het Kenniscentrum MKB markttaken verrichten of doordat zij in het kader van het samenwerkingsverband United Brains onderzoeksopdrachten voor bedrijven uitvoeren. Op de benchmark TB 2006 scoort Fontys bij het studentenoordeel over voorbereiding op loopbaan goed (7,0 op een tienpuntsschaal; dit betekent de vierde positie in de rij van 17 opleidingen). De hoogste score is 7,2. De opleiding hecht veel belang aan het verantwoord toepassen van onderzoeksmodellen en aan kwantitatieve onderzoeksvaardigheden. Alumni en werkgevers herkennen dit ook als sterk punt van afgestudeerden van TB Fontys. Binnen FHTBM zijn vier lectoraten gevestigd (Bedrijfskundig management in het MKB, Supply Chain Management, Mechatronica en Ambient Technology and Intelligence), maar de TB-studenten geven aan niet bekend te zijn met deze lectoren. Het panel heeft wel directe inbreng van andere aan FHTBM verbonden kenniscentra in het onderwijs kunnen constateren, zoals van het Internationaal Logistiek Expertise Centrum (ILEC) en van United Brains (een samenwerkingsverband van Fontys, de Technische Universiteit Eindhoven, TNO Industrie en Techniek, en ROC Eindhoven). Voorbeelden van actuele ontwikkelingen die aan de orde komen zijn ondermeer: lean manufacturing, enterprise resource planning, spiral dynamics, ketendenken en duurzaamheid. Werkgevers geven aan dat er geen actuele ontwikkelingen in het curriculum ontbreken. NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 21/65

22 Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden doordat per competentie de benodigde beroepsvaardigheden benoemd zijn (Opleidingseisen Technische bedrijfskunde voor Hogescholen in Nederland). Het panel heeft aan de hand van de studiehandleidingen kunnen constateren dat de beroepsvaardigheden in de leerdoelen terugkomen. De studenten zijn positief over de mate waarin hun studie wortelt in de actuele beroepspraktijk (FSE, 2006; SJE 2006; SJE, 2007). 90% van de alumni werkt op hboniveau of hoger (SBO, 2007). Zij geven aan de opleiding voldoende adequaat te vinden op het gebied van beroepsgerichtheid en actualiteit (SBO, 2007). Het panel is van mening dat de kennisontwikkeling van studenten op goede wijze plaatsvindt door interactie met het beroepenveld, door aan de beroepspraktijk ontleend onderwijsmateriaal en door toegepast onderzoek in de projecten. Het programma biedt op goede wijze aandacht voor actuele ontwikkelingen en waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden. Het panel plaatst daarbij de kanttekeningen dat het minder internationale vakliteratuur heeft aangetroffen dan het gegeven het internationale karakter van de discipline en gegeven de internationale ambitie van de opleiding verwacht, en dat de inbreng van kenniskringen in de opleiding volgens studenten nog beperkt is. Daarom beoordeelt het panel dit facet met een voldoende. Facet 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma Voldoende Criteria - Het programma is een adequate concretisering van de eindkwalificaties, qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen. - De eindkwalificaties van de doelstellingen zijn adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma. - De inhoud van het programma biedt studenten de mogelijkheden om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Vanaf bestaat het voltijdse programma in jaar 1 (P-fase) uit de Cultuurdouche en vier projecten (Het koffiezetapparaat, De bakjesfabriek; De fiets en Oriëntatie op de mens; elk 15 EC), waarbij in elke periode een MOTE-invalshoek centraal staat. Jaar 2 biedt ruimte voor één project gericht op de interne omgeving van bedrijven (Beter sturen; 15 EC), één bedrijfsproject gericht op de externe omgeving van bedrijven (Grote markt; 15 EC), en aan minor 1 (30 EC). Jaar 3 bevat de stage (30 EC) en het bedrijfsproject Van idee tot product (15 EC), waarin integratie plaatsvindt van de interne en de externe oriëntatie; en het eerste deel van minor 2 (15 EC). De A-fase (jaar 4) bestaat uit het project E-globe (Strategisch beleid in internationaal perspectief; 15 EC), de tweede helft van minor 2 (15 EC) en de afstudeeropdracht (30 EC). Voor de minoren is ondermeer plaats gemaakt door Logistiek als zelfstandig project te laten vervallen en dit op te nemen in Van idee tot product en door de omvang van het afstudeeronderzoek terug te brengen van 45 naar 30 EC. 22/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

23 De opleiding laat met behulp van een matrix (KLOTS-schema) zien hoe de programmaonderdelen van de voltijdopleiding de eindkwalificaties dekken. Wat betreft de vier beroepscompetenties concludeert het panel dat ondernemen in de latere jaren duidelijk vertegenwoordigd is, echter niet in het eerste jaar. Men kan dit beargumenteren vanuit een gedachtegang dat ondernemen de andere basiskwalificaties als randvoorwaarden veronderstelt. En die worden daartoe alle getraind in het eerste jaar. De keuze om de algemene kwalificaties transfer, functioneren en communicatie vooral in het eerste jaar te trainen, en in de jaren daarop niet of minder, kan het panel respecteren vanuit een oogpunt van benodigde focus. Al met al is het panel van mening dat er sprake is van een redelijk gebalanceerde aandacht voor gespecificeerde eindkwalificaties binnen het curriculum. Het panel heeft ook bekeken in hoeverre het in de matrix weergegeven verband tussen eindkwalificaties en leerdoelen van programmaonderdelen, in de studiehandleidingen zichtbaar is gemaakt. Dit blijkt niet altijd het geval te zijn: een aantal studiehandleidingen verwijst niet naar de competenties, noch wordt duidelijk gemaakt hoe de leerdoelen zijn afgeleid van de competenties. De opleiding heeft dit manco zelf ook geconstateerd en heeft in haar zelfevaluatierapport het nadrukkelijk verwoorden van de relatie tussen de leerdoelen en de competenties als verbeterpunt opgenomen. In de Benchmark TB 2006 scoort TB Fontys relatief laag op het onderwerp inhoud van de studie (6,4 = rang 13 van 17; hoogste score: 7,2). Ook het algemene studentenoordeel is relatief laag (6,52 = rang 12 van 17; hoogste score: 7,18). Studenten kunnen uit meerdere minoren kiezen ( TB-studenten maken vooral gebruik van de minoren Ondernemerschap; International Business and Management; Engelse Taal & Cultuur; Toegepaste psychologie; Oog op het MKB: onderzoek & advies; en Marketing. Deeltijdstudenten volgen twee avonden per week onderwijs. De vorige visitatiecommissie was kritisch over de relatie tussen het deeltijdprogramma en eindkwalificaties. De opbouw en inhoud van het buitenschoolse curriculum vond men matig relevant met het oog op het bereiken van de beoogde eindkwalificaties van de opleiding. De opleiding heeft hierop maatregelen genomen. Sinds is het cursorisch onderwijs van het deeltijdprogramma vervallen en voeren deeltijders ook acht projecten uit binnen diverse bedrijven. Vanaf voldoet de deeltijdopleiding ook aan Biloba: dan kiezen de deeltijders ook minoren en nemen zij deel aan de SLB. Hiermee verschilt het deeltijdprogramma nog slechts op één punt van het voltijdprogramma: deeltijdstudenten krijgen in principe vrijstelling van de stage, mits student en organisatie kunnen aantonen dat de student binnen de eigen functie de competenties kan verwerven. Deeltijdstudenten, die de afstudeeropdracht in het eigen bedrijf uitvoeren, doen dat in een ander onderdeel dan waar zij werkzaam zijn. Het merendeel van de deeltijdstudenten (90%) voert het afstudeerwerk niet uit in het eigen bedrijf. Het panel is op grond van deze curriculuminnovaties van mening dat de relatie tussen programma en eindkwalificaties in de deeltijdopleiding flink verbeterd is. Het duale programma wordt per deelnemer op maat gemaakt, resulterend in een persoonlijk opleidingsplan. Volgens de opleiding kan het programma variëren van een puur technisch tot een sterk commercieel gericht opleidingsprogramma. Als hoofdlijn wordt aangegeven dat het eerste jaar in de regel gericht is op algemene hbo-vorming en NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 23/65

24 op het aanvullen van ontbrekende TB-basiscompetenties; dat het tweede jaar een verdiepingsjaar is, waarin vooral de opleidingswens van de student en het bedrijf centraal staat; in het derde jaar wordt het afstudeerproject uitgevoerd. Deelnemers worden toegelaten na een toelatingsonderzoek. De kosten bedragen 5500,- per opleidingsjaar. Concluderend is het panel van mening dat het programma relatief minder aandacht lijkt te besteden aan de beroepscompetentie Ondernemen en aan drie van de vier algemene competenties, en dat de leerdoelen van de programmaonderdelen nog geen sluitende vertaling vormen van de eindkwalificaties. Het panel beoordeelt dit facet vanwege deze kanttekeningen als voldoende. Facet 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma Voldoende Criterium - Studenten volgen een inhoudelijk samenhangend opleidingsprogramma. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleiding beschrijft in het zelfevaluatierapport vijf principes die de samenhang in de opleiding dienen te borgen: (1) gemeenschappelijke uitgangspunten van projectonderwijs; (2) de competenties en beheersingsniveaus; (3) de MOTE-benadering: in elk leerarrangement en als verticale leerlijnen in het hele programma; (4) thematische samenhang per jaar; en (5) de oplopende complexiteit in de drie stages. De docenten zijn blijkens het zelfevaluatierapport niet geheel tevreden over de samenhang van de opleiding als geheel, met name de samenhang in de verticale MOTE-leerlijnen laat volgens hen nog te wensen over. Daarom heeft het panel bij alle gesprekspartners navraag gedaan naar de MOTE-leerlijnen en naar de onderlinge samenhang daartussen. Studenten zijn van mening dat MOTE herkenbaar als rode draad door het programma loopt. Uit diverse jaargangen studentonderzoeken blijkt dat studenten verder geen overbodige overlap in het programma zien. Propedeusestudenten ervaren dat de onderwijseenheden een samenhangend geheel vormen (score 3,5). Hoofdfasestudenten ervaren dat het onderwijs kennis en inzichten uit verschillende inhoudelijke vakdisciplines met elkaar weet te integreren (score 3,6). Volgens alumni en werkgevers is er niet altijd sprake van daadwerkelijke integratie van de MOTE-aspecten: volgens hen is in het programma de aandacht voor Organisatie en Techniek dominant; de aandacht voor Economie is secundair en het aspect Mens komt volgens hen het minst uit de verf. Overigens vinden sommige werkgevers deze verdeling van aandacht adequaat en overeenkomstig hetgeen zij van afgestudeerden verwachten. De samenhang van het programma en vooral de aansluiting tussen projecten en cursorisch onderwijs is door de vorige visitatiecommissie als matig beoordeeld. Het panel heeft daarom aan deze samenhang speciale aandacht besteed. Het panel is gebleken dat de huidige kaders voor projectonderwijs voorschrijven dat het cursorisch onderwijs geïntegreerd wordt aangeboden; dat blijkens de studiehandleidingen het cursorisch onderwijs is geroosterd in tijd voor multidisciplinaire thema s en niet op basis 24/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)

25 van uren per vakgebied; dat in ieder project alle MOTE-aspecten en kennisgebieden aan bod komen, zij het in verschillende mate van diepgang; en dat studenten in de projecten werken volgens een identieke benadering van projectmatig werken en van probleem oplossen (de achtbaan). Verder geven zowel studenten als docenten concrete voorbeelden van de aansluiting tussen projectopdrachten en cursorisch onderwijs. Het panel is op grond van de studiehandleidingen en op basis van gesprekken met de studenten en docenten van mening dat de gemeenschappelijke uitgangspunten van het projectonderwijs herkenbaar in het programma terugkomen, en dat deze de samenhang binnen elk project en tussen de projecten goed borgen. De thematische samenhang per jaar is als volgt samen te vatten. In de P-fase (jaar 1) staat in elke periode één aspect van MOTE centraal. In de K-fase (jaar 2 en 3) richten studenten zich eerst op de interne omgeving van een bedrijf (het sturen van bedrijfsprocessen), daarna op de externe omgeving van een bedrijf (het afstemmen van het bedrijf op de omgeving) om vervolgens de interne en de externe oriëntatie te combineren in de aansturing van een geheel bedrijf. De A-fase is geordend vanuit de cyclus voor productontwikkeling: eerst Van Idee tot product, dan Van product tot productieproces en dit culmineert in E-globe: strategisch opereren in internationaal perspectief. Studenten en docenten geven in de gesprekken aan dat zij deze thematische ordening en samenhang als rode draad herkennen. Het panel komt op basis van de studiehandleidingen tot dezelfde conclusie. De opbouw en samenhang van de drie stages is als volgt. De eerste, oriënterende stage (jaar 1) heeft als doel het herkennen en beschrijven van problemen, het zien van onderlinge relaties tussen werkplekken, en het herkennen van de theorie in de praktijk en andersom. In de probleemoplossende stage (jaar 3) lost de student een probleem op, op basis van een diagnose die door het bedrijf gesteld is. In de derde stage het afstudeeronderzoek voert de student zelf de probleemanalyse uit op basis van door het bedrijf gesignaleerde problemen. Vervolgens ontwikkelen de studenten in de oplossingsfase een voor het bedrijf geschikte oplossing. De opbouw en samenhang van de stages is volgens het panel goed gedocumenteerd in de stagehandleidingen. Tijdens de gesprekken met het opleidingsmanagement en met de docenten is het panel gebleken dat bij de invoering van Biloba op de werkvloer aanvankelijk verwarring is ontstaan over de relaties tussen competentiegericht onderwijs en hetgeen men als sterke kanten van de TB-opleiding ervaart: het projectonderwijs en de MOTE-lijnen. Geleidelijk hebben de docententeams ingezien dat deze drie benaderingen goed te combineren zijn. Dit heeft volgens het opleidingsmanagement en de docenten weer ruimte gemaakt voor enthousiasme, creativiteit en flexibiliteit bij de docenten. Deze positieve houding heeft het panel in de gesprekken ook aangetroffen. Tegelijkertijd beseffen opleidingsmanagement en docenten dat de innovatie nog niet is afgerond en dat men qua integratie en samenhang nog in een tussenfase verkeerd. De opleiding wil de aansturing van de innovatie op tactisch niveau versterken, bijvoorbeeld door de curriculumcommissie sterkere bevoegdheden te geven. Het panel ziet hier ook een taak weggelegd voor het nieuwe opleidingsmanagement, eventueel ondersteund door onderwijskundige experts. NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du) 25/65

26 De duale opleiding bestaat uit een persoonlijk opleidingsplan voor elke duale student. De samenhang in de duale opleiding is daardoor principieel anders dan bij de voltijd- en deeltijdopleiding. Het gaat hier voornamelijk om een passende combinatie van curriculumonderdelen afgestemd op de geconstateerde deficiënties, zodat gelet op leeren ervaringshistorie een geheel op HBO-niveau ontstaat. De duale studenten nemen deel aan dezelfde projecten, samen met voltijd- en/of deeltijdstudenten. Het panel heeft enkele persoonlijke opleidingplannen van duale studenten ingezien en op basis daarvan kunnen concluderen dat er sprake is van een goede borging om tot een voor de student samenhangend programma te komen. Het oordeel over deze variant wijkt derhalve niet af van de andere varianten. Concluderend is het panel van mening dat de opleiding een vijftal ontwerpprincipes door elkaar hanteert. Dit komt de (verantwoording van de) samenhang niet ten goede. De onderbouwing van de samenhang vanuit de projectonderwijs-uitgangspunten, de thematische ordening in de P- K- en A-fase en de opbouw van de stages acht het panel goed. De samenhang op grond van de competentie(niveau)s en de MOTE-leerlijnen is naar de mening van het panel nog onvoldoende uitgekristallisseerd. De opleiding is zich bewust van deze onvolkomenheden en heeft maatregelen genomen om de aansturing van de curriculuminnovatie op tactisch niveau te versterken. Dit alles afwegend komt het panel tot het oordeel voldoende. Facet 2.4 Studielast Vt: Goed Dt: Voldoende Du: Goed Criterium - Het programma is studeerbaar doordat factoren, die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren zoveel mogelijk worden weggenomen. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Het programma is geroosterd in vier periodes per jaar. Elke periode beslaat 10 weken (15 EC; 1 EC = 28 uur): 7 lesweken, een uitloop-/ inhaalweek en twee tentamenweken. In jaar 2, 3 en 4 beslaan de projecten en minoren veelal twee periodes. De combinatie van een minor met twee projecten gedurende een heel studiejaar biedt meer verwerkingstijd. De opleiding treft diverse maatregelen om de studievoortgang te bevorderen. Aan het eind van de propedeuse krijgt de student een studieadvies (OER). Dat kan zijn een positief advies (60 EC of >), een bindend afwijzend studieadvies (< 40 EC), een voorwaardelijk positief advies (50-60 EC), of een voorwaardelijk afwijzend studieadvies (40-50 EC). Verder dient het propedeutische examen na twee jaar behaald te zijn. Ook dient de student dit te hebben afgerond alvorens aan de probleemoplossende stage te kunnen beginnen. Voor de start van het afstudeeronderzoek moeten alle vakken uit het tweede jaar, de probleemoplossende stage en het junioronderzoek met een voldoende zijn afgesloten. 26/65 NQA - visitatie Fontys Hogescholen, hbo-bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde (vt/dt/du)