Onderhoudsbeleid afdeling Technische Installaties Tiel, November 2014 Nr: PB-TIN-004
Pagina 2 van 12 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 1.1 Kader... 3 1.2 Beheerobjecten... 3 1.3 Gehanteerde modellen... 5 2. Beleid... 5 2.1. Strategie, beleid en ontwikkeling van de organisatie... 5 2.2. Aandachtsgebieden voor het onderhoudsbeleid technische installaties... 5 3. Sturing... 7 4. Hulpmiddelen... 7 5. Uitvoering... 8 Literatuur:... 9 Bijlage 1: Onderhoud op basis van risico... 10 Colofon Titel: Onderhoudsbeleid afdeling Technische Installaties Auteur: KAM-codering: J. Engelen PB-TIN-004 Vastgesteld op: 11 november 2014 Vastgesteld door: E. Steenbergen
Pagina 3 van 12 1. Inleiding 1.1 Kader Het document Generiek Onderhoudsbeleid, vastgesteld in de werkgroep van de Stuurgroep Programma-management op 25 juni 2007, beschrijft op hoofdlijnen het generieke en daarmee uniforme onderhoudsbeleid en haar benodigde sturingsinstrumenten. Deze beleidsnota dient als uitgangs- c.q. vertrekpunt voor het voorliggende Onderhoudsbeleid afdeling Technische Installaties. Het vormt de basis voor het vaststellen van onderhoud middels op te stellen technische onderhoudsplannen waarmee het specifieke onderhoudsbeleid vertaald wordt in concrete werkzaamheden (= onderhoudsconcepten). Het voorliggende Onderhoudsbeleid afdeling Technische Installaties heeft met name betrekking op het tactisch niveau. Antwoord wordt gegeven op welke wijze ( hoe ) er invulling aan onderhoud wordt gegeven voor de diverse type beheerobjecten die deel uitmaken van de afdeling Technische installaties. 1.2 Beheerobjecten Het specifieke onderhoudsbeleid technische installaties is van toepassing op de uitvoering van onderhoudstaken voor technische installaties welke ingezet worden voor de programma s: watersysteem en waterketen, waterkeren, wegen en middelen (o.a. tractie, woningen en magazijnen). De soorten beheerobjecten waarop het specifieke onderhoudsbeleid betrekking heeft, hebben direct raakvlakken met deze programma s. Deze beheerobjecten zijn aangelegd en worden onderhouden om een functie te kunnen vervullen. Het specifieke onderhoudsbeleid richt zich op het waarborgen of herstellen van die functie. Vanuit de programma s beredeneerd, zijn een aantal beheerobjecten te onderscheiden. De soorten beheerobjecten waarop het onderhoudsbeleid technische installaties betrekking heeft, zijn o.a.: Watersystemen o Stuwen o Gemalen o Sluizen o Duikers Waterketen o Zuiveringsinstallaties o Rioolgemalen o IBA s (individueel behandeling afvalwater) Waterkeren o Waterkerende constructies (coupures, damwanden, muren) o Keersluizen o Afsluitmiddelen Wegen o Bruggen (vast of beweegbaar) Middelen o dijkmagazijnen o woningen o tractie Bij bovenstaande beheerobjecten is meestal sprake van een bouwwerk met al dan niet een daar in opgenomen technische installatie. Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten bouwwerken [1], te weten 'gebouwen' en 'bouwwerken geen gebouw zijnde'.
Pagina 4 van 12 Definitie gebouw: De definitie van een gebouw wordt in de woningwet (art. 1c) omschreven als: elk bouwwerk dat een voor mensen toegankelijk overdekte geheel of gedeeltelijk met wanden omsloten ruimte vormt. Voorbeelden van gebouwen zijn woningen, kantoren en meer algemeen constructies met meer dan twee wanden. Definitie bouwwerk: Hoewel de woningwet geen definitie geeft van het begrip bouwwerk wordt in de jurisprudentie aangesloten bij de definitie die de modelbouwverordening van de vereniging van Nederlandse gemeenten geeft: "elke constructie van enige omvang van hout, steen, metaal of ander materiaal, die op de plaats van bestemming hetzij direct hetzij indirect met de grond verbonden is, hetzij direct of indirect steun vindt in of op de grond, bedoeld om ter plaatse te functioneren". In dit beleidsstuk verstaan we onder bouwwerken geen gebouw zijnde de zogenaamde kunstwerken welke niet toegankelijk zijn voor mensen. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen een bouwwerk en een gebouw omdat er voor gebouwen aanvullende eisen kunnen gelden t.a.v. onderhoud, afhankelijk van de functie en het gebruik van het gebouw. Denk hierbij aan eisen komende uit een bouwverordening, milieu- en Arbo wetgeving. Afhankelijk van het type en de functie van bovenstaande beheerobjecten bestaan deze uit een combinatie van bouw- (bouwkundig, civieltechnisch) en installatiedelen (elektrotechnisch, werktuigbouwkundig).
Pagina 5 van 12 1.3 Gehanteerde modellen Het onderliggende onderhoudsbeleid is opgezet aan de hand van de STOWA publicatie: Onderhoudsmanagement in het Zuiveringenbeheer welke richting geeft aan het op te zetten onderhoudsmanagement. Het STOWA model geeft een kader dat door meerdere waterschappen binnen Nederland gehanteerd wordt en is een algemeen geaccepteerde leidraad. 2. Beleid 2.1. Strategie, beleid en ontwikkeling van de organisatie Op basis van de visie, missie en kernwaarden van Waterschap Rivierenland is in het generieke onderhoudsbeleid de volgende algemene doelstelling geformuleerd: Het onderhoud organiseren en uitvoeren op een effectieve, efficiënte, innovatieve, veilige, omgevingsbewuste en transparante wijze binnen de wettelijke kaders. Om invulling te geven aan deze doelstelling en het wenkend perspectief zullen de in de doelstelling genoemde aandachtsgebieden in dit document nader worden uitgewerkt. 2.2. Aandachtsgebieden voor het onderhoudsbeleid technische installaties Effectief Effectief werken houdt in het juiste onderhoud doen op het goede moment en hieruit volgt een zekere onderhoudsstrategie. De activiteiten leveren een positieve bijdrage aan de bedrijfswaarden. Voor het onderhoud aan de beheerobjecten van technische installaties wordt dit gerealiseerd door het toepassen van onderhoud op basis van risico s. Efficiënt Efficiënt werken betekent doelmatig en kostenbewust werken. Het organiseren van het werk volgens werkprocessen speelt hierin een belangrijke rol.
Pagina 6 van 12 Het werk wordt daarmee op een efficiënte manier uitgevoerd. Bij onderhoudswerk aan beheerobjecten van de afdeling technische installaties vindt het efficiënt organiseren en uitvoeren van onderhoud plaats door het vastleggen van de onderhoudsschema s in een onderhoud beheerssysteem (OBS). Daarnaast dienen ook storingen en werkaanvragen in het OBS te worden vastgelegd. Vanuit het OBS worden de werkstromen beheerst en geoptimaliseerd. Innovatief Innovatie speelt een rol in de organisatieontwikkeling en past binnen de ambities die het Waterschap heeft. De aanwezige kennis binnen het Waterschap wordt optimaal benut en is bereikbaar. Nieuwe onderhoudsontwikkelingen worden gevolgd en op hun bruikbaarheid binnen het Waterschap getoetst. Zo is momenteel life cycle management als onderdeel van asset management sterk in ontwikkeling. Life cycle management Één van de ontwikkelingen op het gebied van asset management is Lifecycle Management (LCM). Met deze methodiek wordt een verband gelegd tussen de aanschafkosten, de kosten van het onderhoud en de kosten van opheffing aan het eind van de levensduur van betreffend beheerobject gebaseerd op de bedrijfswaarden en doelstellingen van het waterschap. Toepassing van deze methode leidt tot de laagste levensduurkosten (Life Cycle Cost) en heeft consequenties voor nieuwbouw, exploitatie en afstoting. LCM bij nieuwbouw betekent het verwerken van gebruikerservaring naar projecten en keuzes in aanbestedingsbeleid (LCC i.p.v. laagste bouwkosten); LCM bij exploitatie betekent toepassen van moderne onderhoudsmethodieken. Bijvoorbeeld het toepassen van onderhoud op basis van risico, optimalisatie risico s versus onderhoudskosten en her -investeringen (levensduur verlenging); LCM bij afstoting betekent relatief gunstige mogelijkheden tot ontmanteling en eventueel hergebruik. Veilig Een veilige (werk)omgeving voor werknemers en omwonenden wordt gerealiseerd door het tijdig uitvoeren van de vastgestelde onderhoudsactiviteiten. Alle activiteiten worden uitgevoerd met inachtneming van de noodzakelijke PBM s (persoonlijke beschermingsmiddelen). Hier geldt dat het goed inschatten van risico s in relatie tot de werkzaamheden van wezenlijk belang is. Omgevingsbewust Bij het uitvoeren van onderhoudswerk zijn er altijd raakvlakken met anderen, zowel intern als extern. Tijdens het opstellen van het activiteitenplan voor het komend jaar wordt bekeken welke relaties er zijn met andere partijen en wordt afstemming gezocht teneinde synergie effecten te behalen en overlast voor de omgeving te beperken. Transparant Met behulp van een risico analyse tool worden de kosten/baten van onderhoud inzichtelijk en objectief onderbouwd, zodat keuzes en consequenties aan management en bestuur kunnen worden voorgelegd. Dit vormt de basis van het activiteitenplan welke d.m.v. onderhoudsschema s wordt vastgelegd in het onderhoud beheersysteem. Door vastlegging van de onderhoudsactiviteiten in het onderhoud beheersysteem zijn de uitgevoerde activiteiten en bijhorende middelen transparant en kan er op prestatie indicatoren worden gestuurd. In het onderhoudsbeheerplan is een KPI boom weergegeven waarmee inzicht wordt verkregen in welke mate het onderhoud kost effectief is. Dit document is te ontsluiten via het KAM handboek van de afdeling Technische installaties. Wettelijke kaders Aan het wettelijke kaders moet altijd voldaan worden (license to operate). De wettelijke kaders geven de grenzen en normen aan waar minimaal rekening mee gehouden moet worden.
Pagina 7 van 12 Tijdens het ontwerp, maar ook tijdens de exploitatie en afstotingsfase van een beheerobject moet ten alle tijden voldaan worden aan de geldende wet- en regelgeving. Een opsomming van de van toepassing zijnde wet- en regelgeving is opgenomen als bijlage in het onderhoudsbeheerplan. 3. Sturing Onder sturing wordt in dit kader verstaan op welke wijze het onderhoud aangestuurd wordt en welke processen hierbij gehanteerd worden. In het generieke onderhoudsbeleid is beschreven dat bij het hanteren van de onderhoudsprocessen de Plan-Do-Check-Act cirkel (cirkel van Deming) wordt gehanteerd. De samenhang tussen de processen op strategisch, tactisch en operationeel niveau inclusief de gehanteerde prestatie indicatoren (stuurparameters) is hieronder schematisch weergegeven: PLAN ACT Strategisch (richten) DO PLAN CHECK ACT Tactisch (inrichten) DO PLAN Strategische KPI CHECK ACT Operationeel (verrichten) DO Tactische KPI CHECK Operationele KPI De volgende aspecten spelen een rol in sturing en zijn uitgewerkt in het onderhoudsbeheerplan: Wettelijke kaders Acceptatie grenzen m.b.t. overschrijding van de bedrijfswaarden WSRL Onderhoudsproces Prestatie-indicatoren Budgetbewaking onderhoudstaken 4. Hulpmiddelen Voor de uitvoering van onderhoudsmanagement dient er ondersteuning te zijn met hulpmiddelen. De volgende tools en methodieken worden daarbij toegepast. Risico management systeem (onderhoud strategieën o.b.v. FMEA, FTA, risico matrices) Onderhoudsbeheerssysteem (onderhoudsschema s, werkstroom beheersing) Financieel beheer systeem (kostenbeheersing) In bijlage 1 worden de toegepaste hulpmiddelen toegelicht v.w.b. toepassing van onderhoud op basis van risico.
Pagina 8 van 12 5. Uitvoering Het onderhoudsmanagement proces bestaat uit verschillende werkprocessen. De werkprocessen hebben een onderlinge samenhang. Het generiek onderhoudsbeleid samen met het TSMbesturingsmodel (=Technisch Systeem Management) zijn het uitgangspunt geweest. Het TSM model brengt alle bedrijfsprocessen en hun samenhang in beeld en heeft als basis gediend voor de totstandkoming van het onderhoudsproces van WSRL. De uitwerking is opgenomen in het document : procesbeschrijving onderhoud afdeling technische installaties welke ontsloten kan worden via het KAM handboek van de afdeling Technische installaties. De werkprocessen bestaan uit: Actualiseren onderhoudsbeleid Actualiseren onderhoudsplan Opstellen onderhoud strategieën Uitvoeren (on)geplande onderhoudsactiviteiten Uitvoeren configuratiebeheer Indienen aanpassingsvoorstellen Voor enkele werkprocessen wordt het proces opgedeeld in relevante (deel)processen, dit ter verduidelijking van de te doorlopen stappen. De werkprocessen zijn afzonderlijk benoemd, de beschrijving is gericht op de afhandeling van de activiteiten, waarbij de verantwoordelijke rollen zijn benoemd.
Pagina 9 van 12 Literatuur: 1. Woningwet, het ministerie van VROM, september 1991 2. Model-bouwverordening, vereniging van Nederlandse gemeenten, 1992 3. Onderhoudsmanagement in het zuiveringsbeheer,j.m.j. Leenen, STOWA, 2000 4. Technisch systeem management, Prof. Ir. K. Smit, NVDO, 2000
Pagina 10 van 12 Bijlage 1: Onderhoud op basis van risico Afhankelijk van het vastgestelde risico wordt een onderhoudsstrategie opgesteld. Voor de uitvoering van deze keuze zijn methodieken beschikbaar die dit proces ondersteunen. Bij de selectie en keuze van de methodiek spelen de volgende uitgangspunten een primaire rol: Achtergrond van het model dient gebaseerd te zijn op in de literatuur bekende technieken als Faillure Mode Effect & Criticaly Analyse (FMECA), Reliabilty Centered Maintenance (RCM). Kwaliteit van het onderhoudsconcept dient zodanig te zijn dat er een initieel concept is welke in de tijd geoptimaliseerd kan worden (lerende organisatie). Acceptatie bij betrokkenen van het generiek onderhoudsconcept is een kwaliteitskenmerk. Secundair zijn als uitgangspunten genomen: Methode dient pragmatisch en begrijpelijk te zijn, ook op uitvoerend niveau. Tijdsinspanning dient in goede verhouding te staan tot de kwaliteitseis. Basisgedachte risico: RISICO = KANS * EFFECT KANS = Interval van optreden storing EFFECT = Effect op gedefinieerde bedrijfswaarden. Effect: Binnen een risicoanalyse wordt er bepaald welk effect een storing (falen) heeft op een aantal bedrijfswaarden. Hieronder zijn de bedrijfswaarden van WSRL vermeld: Nr. Bedrijfswaarden Omschrijving Algemeen 1 Reparatiekosten Inschatting van de reparatiekosten om de functie te herstellen. Afhankelijk hiervan wordt een afweging gemaakt tussen kosten van preventief onderhoud t.o.v. correctief onderhoud 2 Veiligheid (ARBO en omgeving) Een veilige (werk) omgeving voor werknemers en omwonenden waarbij wordt voldaan aan wet- en regelgeving (o.a. Arbo-wet) en interne voorschriften. 3 Wet Milieubeheer Voldoen aan de wet milieubeheer. Als afgeleide: Voorkomen van Milieu-incidenten door het uitvoeren van het juiste onderhoud. 4 Imago Voldoen aan het beeld waarmee het waterschap zich binnen de maatschappij wil profileren. Specifiek voor Waterkeringen 5 Waterwet Voldoen aan de door de wet op de waterkeringen gestelde eisen betreffende de aanwezige veiligheid tegen overstromingen. Specifiek voor Watersysteem 6 Peilbesluit Voldoen aan het peilbesluit. Niet voldoen kan resulteren in schade door wateroverlast of juist verdroging. 7 Flora en fauna wet Voldoen aan de wet flora en fauna waarbij geen schade wordt toegebracht aan tabel 2 en 3 soorten Specifiek voor Zuiveringen 8 Afnameverplichting van afvalwater Afnemen van afvalwater conform de aansluitvergunningen 9 Waterwet Voldoen aan de WVO-vergunning, voldoen aan de lozingseisen. Specifiek voor Wegen 10 Mobiliteit wegen Voldoen aan beschikbaarheidseisen van de weg in overleg met de gebruiker(s). Dit geldt voor kunstwerken welke tot een stremming van de weg kunnen leiden.
Pagina 11 van 12 Specifiek voor Vaarwegen 11 Mobiliteit vaarwegen Voldoen aan de beschikbaarheidseisen van de vaarweg in overleg met de gebruiker(s). Dit geldt voor kunstwerken welke tot een stremming van de vaarweg kunnen leiden Kans: Voor de kans van optreden van een bepaalde storing/gebrek is de volgende indeling gebruikt: >15 jr 7 jr en < 15 jr 3 jr en < 7 jr 1 jr en < 3 jr < 1 jr Methodiek risico beoordeling installatie delen De ernst van het falen van een installatie wordt m.b.v. een zogenaamde risicomatrix vastgesteld. Een risicomatrix is verdeeld in een aantal vakken. Ieder vak vertegenwoordigt een bepaald risico ( =kans x effect). In ieder vak is de zwaarte van het effect aangegeven. De matrix is zo opgebouwd dat naarmate het risico hoger is ook het onderhoud intensiever zal zijn. Uitgangspunt hierbij is dat de mate van onderhoud invloed heeft op het te lopen risico. De intensiteit van het onderhoud zorgt ervoor dat de risico s teruggebracht worden tot een acceptabel niveau. Als voorbeeld de Risicomatrix reparatiekosten: reparatiekosten > 15 J >7 en < 15 J >3 en < 7 J > 1 en < 3 J < 1 J Kosten < 200 euro Tussen 200 en 1000 euro Tussen 1000 en 5000 euro Tussen 5000 en 10000 euro Tussen 10000 en 15000 euro Kosten > 15000 euro LAAG LAAG LAAG LAAG LAAG LAAG LAAG LAAG BASIS BASIS LAAG LAAG BASIS BASIS HOOG LAAG BASIS BASIS HOOG MOD. BASIS BASIS HOOG MOD. MOD. BASIS HOOG MOD. MOD. MOD. De gehanteerde risico matrices van WSRL zijn opgenomen als bijlage in het onderhoudsbeheerplan. Methodiek risico beoordeling civiel-bouwkundige delen Vanuit de wegenwet en het Burgerlijk wetboek worden verplichtingen opgelegd ten aanzien van de staat en veiligheid van bouwwerken. Er wordt echter niet geconcretiseerd wat dit betekent, waardoor er enige mate van vrijheid is ten aanzien van de invulling hiervan. Civiel- en bouwkundige delen zijn in de regel statisch belast en kennen een constant en langdurig verloop v.w.b. degradatie. De herstelkosten van dergelijke delen echter zijn hoog, zeker als de conditie is gedaald tot op het niveau waarbij herstel tot op het niveau van nieuwbouw onmogelijk is en overgegaan moet worden tot vervanging. De kans op falen is in de regel laag, echter kan een grote impact hebben op de functionaliteit en daarmee risico op overschrijding van de bedrijfswaarden. Het toepassen van een risico matrix zoals bij installatiedelen is, vanwege de lage faalkans en lange degradatie duur, niet mogelijk.
Pagina 12 van 12 Dit zou in de regel leiden tot lage risico s en tot een geringe mate van onderhoudsinspanning wat niet gewenst is. Er zijn in het verleden voor kunstwerken, keringen en gebouwen separate omschrijvingen en definities van kwaliteitsniveaus aangehouden. Een recente ontwikkeling betreft de totstandkoming van de NEN2767-4 norm waarmee de conditie van infrastructuur op een objectieve manier vastgesteld kan worden. Het waterschap heeft besloten om deze norm te gaan hanteren voor de vaststelling van de conditie van bouwkundig en civieltechnische objecten in relatie tot het gewenste streefbeeld. De gewenste streefbeelden zullen echter verschillend zijn afhankelijk van de functie van betreffend object. Zo zal een monumentaal object een hogere kwaliteitseis krijgen dan een functioneel object. De gewenste streefbeelden zijn per type object opgenomen als bijlage in het onderhoudsbeheerplan. Vaststelling onderhoudstrategie De te kiezen onderhoudsstrategie is afhankelijk van het risico en functie van het desbetreffende beheerobject. Hoe groter het risico des te intensiever de vorm van uit te voeren onderhoud. Hieronder is een richtlijn gegeven: LAAG Civiel- bouwkundige delen: Er worden preventieve taken uitgevoerd om de functie en veiligheid te waarborgen. Installatiedelen: Storingsafhankelijk onderhoud: indien nodig wel verzorgend onderhoud en verplicht onderhoud. BASIS Civiel- bouwkundige delen: Er wordt, behalve de functie en veiligheid, meer aandacht besteedt aan de uitstraling van het object. Installatiedelen: Basis onderhoud omvat veelal de visuele inspecties van het object HOOG Civiel- bouwkundige delen: Het object dient een positieve uitstraling te hebben naar de belanghebbenden. Installatiedelen: Uitvoeren van een hogere onderhoudsvorm zoals trilling metingen en olieanalyses, of het verhogen van de intensiteit van het basisonderhoud. MOD. Civiel-bouwkundige delen: Afhankelijk van de functie en bijhorende prestatie eisen zal beschouwd moeten worden of de civiel-bouwkundige constructie gerenoveerd kan worden of dat overgegaan moet worden tot nieuwbouw. Installatiedelen: Dit risico dient te worden weggenomen door te analyseren of de installatie aangepast dient te worden (kosten-baten analyse). Is modificatie niet haalbaar, dan dient de onderhoudsstrategie HOOG te worden gehanteerd.