SPECIALISATIE JA NEEN WANNEER. B. Entrop

Transcriptie

1 SPECIALISATIE B. Entrop JA NEEN WANNEER U iteraard ontm oet ik in ons schelpenm useum vaak m ensen, die gevangen door de schoonheid in vorm en kleu r de w ens te k en nen geven ook w el m et h e t v e r zam elen van schelpen te w illen beginnen. V anzelfsprekend is d it voornem en toe te juichen, w an t h et betekent w eer een v erzam elaar m et een zinvolle hobby en m eestal tevens een nieuw lid van stichting Biologia M aritim a. N aast h et v erstrekken van de m eest elem entaire inlichtingen over de verschillende m anieren w aarop m en schelpen kan verzam elen, over opbergkasten, laden, doosjes, buisjes, registers en andere belangrijke zaken, w ordt mij ook vaak raad gevraagd o m trent h et k ara k ter, dat m en aan de collectie w il gaan geven. M en h eeft w el eens gehoord d a t iem and b.v. slechts één bepaalde fam ilie als zijn fav o riet heeft gekozen, terw ijl een an d er een w ereldcollectie aan h e t aanleggen is. H oewel voor beide richtingen iets te zeggen valt, m een ik e r toch goed aan te doen de beginner in eerste instantie een gespecialiseerde studie (verzam eling) af te raden. H et gevaar is dat m en zich vastbijt in één bepaald facet van de m alacologie, terw ijl m en de noodzakelijke basiskennis nog niet beheerst. H et w il n iet zeggen d at m en a priori gedw ongen is een diepgaande studie op te zetten w anneer m en schelpen w il gaan verzam elen, m aar ieder zal kunnen begrijpen d at w il m en w egw ijs raken in de m aterie v an de m alacologie, w il m en de v ak taal verstaan, die ook in de eenvoudige boeken reeds gebezigd w ordt, w il m en ergens h et verband zien tussen de uitgekozen favoriete fam ilie en de totaliteit, m en beginnen m oet m et een brede oriëntatie. D aarom zal m en ook eerst een sim pel boekje kiezen, d it eens lezen en herlezen, figuren goed bekijken om vervolgens n a a r w at diepgaandere lite ra tu u r te grijpen. Stap voor stap dient m en zijn w eg te zoeken in deze voor de beginner toch geheel nieuw e m aterie. In m eer algem ene w erken zal de beginner kennis kunnen m aken m et de vele schelpenfam ilies, h u n specifieke k en m erk en leren kennen, begrip gaan k rijg en om tre n t de verspreidingsgebieden, die van w ereldom vattend tot zeer plaatselijk k u n - k en varieren. Z eer belangrijk bij de eerste schreden op het m olluskenpad is ook een regelm atig m useum bezoek, w aardoor m en w ederom m et een veelheid van klassen, orden fam ilies en geslachten geconfronteerd w ordt. Hij zou zonder nu direct h et plan te hebben een w ereldcollectie op te gaan bouw en, kunnen beginnen m et h et verzam elen van één of enkele vertegenw oordigers u it zo veel m ogelijk fam ilies, teneinde deze goed van elk aar te leren onderscheiden. En nog één stap teru g doende zou h e t noodzakelijk zijn om allereerst een exem plaar v an elke klasse in de collectie o nd er te brengen. De eerste lade, doos of v itrin e zou een voorbeeld m oeten bevatten van de volgende klassen; w aarin de hoofdafdeling van de w eekdieren w o rd t verdeeld: V ITA M ARINA Zeebiologische docum entatie augustus 1971 W eekdieren algemeen 31

2

3 L oricata keverslakken Pelecypoda tw eekleppigen Seaphopoda stoottanden G astropoda buikpotigen C ephalopoda k oppotigen-inktvissen H ierdoor m a ak t de beginnende verzam elaar direct al kennis m et 3 klassen de L oricata, Seaphopoda en Cephalopoda, w elke doorgaans erg stiefm oederlijk bedeeld w orden en bij vele verzam elaars geen of nauw elijks aandacht krijgen. Ju ist deze v aak verg eten klassen verdienen die aandacht wel. H un verschijningsvorm en en leefw ijzen zijn u ite rm ate boeiend. W at m ag dan w el de oorzaak zijn, dat zo w einig verzam elaars zich m et deze klassen bem oeien? Onze fau n a is bepaald arm te noem en aan vertegenw oordigers u it de klassen der S toottanden en de keverslakken. De in ons faunagebied voorkom ende soorten zijn op één h and te tellen, bovendien zijn ze nogal zeldzaam en slechts erg plaatselijk te vinden, zoals b.v. de keverslakken, die w e in slikgebieden onder stenen kunnen vinden. D us in Z eeland en h e t w addengebied. B ovendien vragen keverslakken om een speciale prepareerm ethode. Ook d at w eerh o u dt m isschien de verzam elaars om zich m et deze d ieren bezig te houden. V an de tw ee and ere klassen de G astropoda en de Pelecypoda genieten doorgaans ook w eer de eersten de voorkeur. Dit is n iet alleen in ons land zo, m a ar het is zelfs een m ondiaal verschijnsel te noem en. Bij in tern atio n ale ruilcontacten is de v raag en ook h et aanbod v an buikpotigen veel g ro ter d an d a t v an tw eekleppigen. Verklaring van nevenstaande afbeelding (Foto B. Entrop) FAM ILIE SPECIES LO C A TIE 1. H arpidae Harpa articularis Lam. Indo Pacific 2. M uricidae M urex trirem is (P erry) P hilippijnen 3. O lividae Oliva sanguinolenta Lam. M o lu kk en 4. Cypraeidae Cypraea ly n x L. A m b on 5. Strom bidae Lam bis scorpius L. P hilippijnen 6. M itridae M itra m itra (L.) P hilippijnen 7. C erithidae R hinoclavus asper L. Solom on eil. 8. Conidae Conus puliarius H wass Solom on eil. 9. Volutidae V oluta m usica L. W est Indië 10. Strom bidae Strom bus aurisdianea (L.) N w. G uinea 11. T urridae Turris babylonia L. A m b o n 12. M uricidae M urex flo rifer R eeve Florida 13. Strom bidae Strom bus vitta tu s L. M o lu kken 14. Terebridae Terebra crenulata (L.) M o lu kken 15. Cassidae Cassis vib ex L. Indo Pacific 16. Bursidae Bursa ranelloides R eeve Japan 11. Turbinidae Pseudoastralium henicus (K ira). Japan 18. Trochidae Lischkeia alw inae L ischke Japan V ITA M ARIN A Zeebiologische docum entatie augustus 1971 W eekdieren algemeen 33

4 In prijscouranten zien w e h et zelfde, vaak kom en de drie w einig bestudeerde en verzam elde klassen helem aal n iet aan bod. Jam m er, m aar h et is zo. De inktvissen die m et een tien tal soorten in ons gebied vertegenw oordigd zijn, vorm en doorgaans zeer zeldzam e verschijningen op onze kust. Ze m oeten m eestal via de beroepsvisserij bem achtigd w orden en vragen dan vervolgens om een speciale conservering alvorens ze als v loeisto fp reparaat in de collectie k u n n en w orden opgenom en. B ovendien zijn de schelpen v an deze dieren n ie t zo spectaculair, en daarom voor de m ooie vo rm en v erzam elaar m ind er aan trekk elijk. A l de genoem de factoren geven aanleiding to t een m atige belangstelling van de zijde van de m olluskenverzam elaar. W ie persoonlijk veel v eldw erk pleegt en in biotopen m et verschillend k a ra k te r verzam elt, zal spoediger m et de vijf klassen in aanraking kom en, dan hij die alleen m a ar door ru il of aankoop een collectie opbouw t. H ieru it blijkt dus dat eigen veldw erk zeker aangeraden m oet w orden. S telt u ook eens uw vacanties en speciaal uw bu iten land se reizen in h et tek en v an de m alacologie. R otskusten zullen dan ongetw ijfeld w el w eer m eer buikpotigen dan tw eekleppigen opleveren, m aar b ren g t u dan ook eens een bezoek aan de zandstrandjes, die tussen de rotsen liggen. T re k t u d a a r eens een sleep- of d u w n et door de zandbodem op zoek n a a r in h e t zand levende tw eekleppigen. Om een goed inzicht te krijgen in de m olluskenfauna van een bepaald gebied, m oeten w e dieren u it zoveel m ogelijk klassen verzam elen, en ons n iet beperken to t de buikpotigen. A lvorens ook tot een specialisatie te kom en in de w ereld van de tropische soorten m ag h et zelfde advies gegeven w orden. V erzam el eerst van zoveel m ogelijk fam ilies enkele vertegenw oordigers. Lees hierover in de lite ra tu u r w aardoor u een beter inzicht zult krijgen in de enorm e vorm enrijkdom, de sy stem atiek en de v erw an t schap tussen de fam ilies. Verklaring van nevenstaande afbeelding (Foto B. Entrop) SPECIES 1. Anom iidae A nom ia ephippium (L.) Bretagne 2. Cardiidae Cardium burchardi (D unker) Japan 3. Pholadidae Zirfaea crispata (L.) N ederland 4. Tridacnidae Tridacna squam osa Lam. P h ilip p in e n 5. V eneridae M acrocallista m aculata L. Florida 6. M actridae M actra rufescens Lam. Tasm anie 7. P teriidae Pinctada m artensii (D unker) Japan 8. Solenidae Solen m arginatus P ennant B retagne 9. Cham idae Echinocham a eornuta conrad. Florida 10. A saphidae A saphis deflorata L. Curagao 11. Pectinidae C hlam ys circularis Sow. M exico 12. Lim idae Lim a sow erbyi (Desh.) A m bon 13. Arcidae Barbatia obtusoides (N ijst) N w. Guinea 14. Tellinidae Tellina virgata (L.) M o lu kken V ITA M ARIN A Zeebiologische docum entatie augustus 1971 W eekdieren algemeen 34

5

6 Om vlot onbekende schelpen op naam te k u n n en brengen is h et erg w enselijk dat w e reeds op h et eerste gezicht de fam ilie kunnen bepalen. Ook dit lev ert nog w el eens m oeilijkheden op, om dat binnen de fam ilie de verschillende geslachten o nd erling zo sterk verschillen, dat h et soms verw onderlijk is dat ze in een zeifde fam ilie thuishoren. Enkele voorbeelden van fam ilies die de m eest uiteenlopende vorm en om vatten zijn de S trom bidae en de M uricidae. D aarentegen zijn de soorten bebehorende to t de fam ilia Conidae, Pectinidae, C ypraeidae zo gelijk van vorm, d at het b epalen van deze fam ilies zeker geen m oeilijkheden zal opleveren. Na kennism aking m et de verschillende fam ilia en een b estu d ering v an de k e n m erkende vorm en zal vroeg of laat een v o orkeur voor een bepaalde fam ilie of geslacht w akker w orden. D it betekent het begin van een gespecialiseerde collectie. H ier d u rf ik h et w oord studie te laten vallen, om dat degene die zich m et h et v e r zam elen van een bepaalde fam ilie gaat bezighouden w el gedw ongen w o rd t en ook bereid zal zijn zich intensiever m et de lite ra tu u r over zijn specialisatie-onderw erp in te laten. Hij zal contacten gaan leggen m et geestverw anten in binnen- en buitenland n iet alleen om door ru il de collectie te vergroten, m aar tevens om onderling kennis en erv arin g u it te w isselen of problem en op te lossen. N a een gedegen o riëntatie en verkenning in de m olluskenw ereld kom t mij een specialisatie dus logisch en aanbevelensw aardig voor, m aar m oet als sta rt toch w el w orden ontraden. Een tussenw eg is ook op dit punt nog m ogelijk en w el door een specialisatie te laten u ittre k k en over een g ro ter gebied. Dus niet bep erk t to t een fam ilie, m aar b.v. ons eigen faunagebied, de M iddellandse Zee, het Caraibisch gebied of iets dergelijks. E r bestaat zeker behoefte aan specialisten, al was het alleen m aar om dat ju ist u it die kringen de broodnodige lite ra tu u r geboren m oet w orden. W e prijzen ons gelukkig dat ju ist in de afgelopen ja re n sterk gespecialiseerde lite ra tu u r is verschenen w aaraan grote behoefte bestond. Boeken als The living Cowry, The living V olutes, The Conidae, O lividae e.d. zijn h ier voorbeelden van. OOK HET LEVENDE DIER Men kan zich in zijn specialisatie ook w eer beperken tot b.v. één geslacht, w aarvan h et aantal vertegenw oordigers n atu u rlijk geringer is, m aar w aarbij m en naast het verzam elen van de specim en, indien m ogelijk ook een studie gaat m aken van het leefpatroon van de dieren. V ooral hiervan is onze kennis zeer gering. Tienduizenden soorten zijn in m usea opgeslagen terw ijl van een fractie van dit aantal nauw elijks iets m eer te noem en v alt dan de naam en m isschien ook h et verspreidingsgebied. Z odra h et om niet inheem se soorten gaat, zal h et voor de doorsnee v erzam elaar zeer m oeilijk zo n iet uitgesloten zijn, hieraan te denken. M isschien dat w aarnem ingen aan w eekdieren in een tropisch zee-aquarium al iets kunnen bijdragen to t m eer kennis o m tre n t de leefw ijze van een bepaalde soort. H et is echter niet noodzakelijk om n aar tropische m ollusken te grijpen, zolang onze eigen fauna nog een enorm e hoeveelheid stud iem ateriaal biedt. V ITA M ARINA Zeebiologische docum entatie september 1971 W eekdieren algemeen 36