GRIGNON EEN M A R IE N -P A L E O N T O L O G IS C H PARADIJS. Bob Entrop. Afb. 1. Een kijkje in de groeve van Grignon.

Transcriptie

1 Afb. 1. Een kijkje in de groeve van Grignon. Bob Entrop GRIGNON EEN M A R IE N -P A L E O N T O L O G IS C H PARADIJS B in nen de als een chinese m uur aandoende om heining van de E cole N ationale Supérieure d A griculture in G rignon ligt onder de rook van Frankrijks hoofdstad de w ereld beroem de groeve uit het Eoceen. W aar in h et grieks eos dageraad b e tek en t en m et het eoceen als het w are een nieuw tijdperk dat van h et tertiair w ord t ingelu id, zo w as ook onze verzam elreis langs een aantal tertiaire o n t slu itin gen in het bekken van Parijs, een n ieu w e phase in ons fossielen verzam elen. V an voorgangers hadden wij enorm enthousiaste verhalen gehoord over de rijkdom aan fossiele m ollusken, w elk e de v ele groeven in een straal van 50 km rond Parijs herbergen. D e ene groeve zal m eer en beter m ateriaal op leveren dan de andere, m aar onze oogst na een k lein e w eek verzam elen w as boven verw achting. N a een kort bezoek aan groeven in Pourcy en D am ery reden wij naar de groeve in Grignon, w elk e uit de literatuur als een lusttuin voor eocene fossielenverzam elaars bekend is (afb. 1.). G rote onderzoekers als Cu vier, B rogniart en Abrad hebben daar vóór ons gezocht. D e groeve is reeds sedert h et m idden van de 18e eeu w bekend. M eer dan 1000 soorten zijn uit deze groeve bekend en hieraan m oeten nog 150 soorten foram iniferen, 35 soorten ostracoden en 10 soorten k alk algen w orden to e gevoegd. In een prachtig parkachtig landschap m et v ele historische gebouw en h et w as eens een buiten van koning L odew ijk X IV ligt de groeve in a lle natuurlijke rust. D e groeve is n iet vrij te bezoeken. H iervoor dient een schriftelijk verzoek gericht te w orden aan de directeur van de L andbouw H oge School. In h et park m ag n iet gekam peerd w orden, m aar hiervoor is in het nabij gelegen B eyn es (6 km ) w el gelegenheid. V ITA M ARINA Zeebiologische docum entatie oktober 1970 Fossielen 19

2 H et eoceen is het oudste tijdvak van het tertiair en duurde van 60 tot 42 m illioen jaar geleden. H et eoceenm ateriaal w aarm ee w e in deze groeve te m aken kregen w as voornam elijk van m ariene herkom st, h oew el ook en ige soorten u it een brakw aterm ilieu bekend zijn. D e eocene zee h eeft ju ist bij G rignon haar uiterste grens van transgressie bereikt, hetgeen w il zeggen dat de eocene zee daar ter plaatse haar hoogw aterlijn vorm de. Nu w eten w e allem aal, dat ju ist aan de rand van de zee vaak een enorm rijke schelpenophoping vloedlijnen en schelpenbanken kan p laatsvinden die een afsp iegelin g geeft van de soorten, w elk e voor de kust of in d ieper w ater leven. H et gehele eoceen is in en k ele etages onderverdeeld en w el: KW ARTAIR K E N O Z O ÏC U M T E R T IA IR / P L IO C E E N 1 M IO C E E N 1 O L IG O C E E N ( E O C E E N, B A R T O N IE N - L U T É T IE N ' Y PR É SIE N B O V E N L U T É T IE N M ID D E N L U T É T IE N O N D E R L U T É T IE N In de groeve van G rignon hebben wij voornam elijk te m aken m et m idden L utétien. D it m idden L utétien is n iet in zijn totaliteit in de groeve te bestuderen, w ant slechts een g ed eelte van h et totale profiel is blootgelegd. V roeger w as h et geh ele p rofiel bereikbaar, m aar sedert ook in deze groeve een ongeluk is gebeurd m et dodelijke afloop, h eeft m en een onder 45 graden staand talud tegen h et profiel g e schoven, w aardoor alleen het bovenste deel bereikbaar is. Afb. 2. Overzicht van een deel der groeve, waarin duidelijk het opgeworpen talud en de werknissen zijn te zien. V ITA M ARIN A Zeebiologische docum entatie oktober 1970 Fossielen 20

3 Afb. 3. Geologisch profiel van de proeve in Grignon. Bij verschillende lagen is tevens iets verm eld over de aangetroffen fossielen. 1. maaiveld. 2. brokkelige w itte kalksteen (o.a. Lithocardium aviculare Lam.) 3. kalkhoudend zand (o.a. Chama lamellosa Lam., Natica cepacea Lam.) zandhoudende kalk (o.a. Corbis lamellosa Lam.) w itte zandhoudende kalksteen gele glauconiethoudende kalk (zeer rijk aan fossielen) geelzanderige mergel met kalkbrokken (fossielarm) harde kalksteen m et zandnesten (stekelhuidigen) opgeworpen talud 8 Op ongeveer vier m eter onder het m aaiveld is een terrasvorm ig plateau ontstaan, dat langs de geh ele groeve loopt en duidelijk de plaatsen laat zien w aar vorige verzam elaars reeds gew erkt hebben, (afb. 1) H et is w el jam m er dat m en op een bepaalde plaats in de groeve n iet een deel van het totale profiel in tact h eeft gelaten m et het verbod erbij om dit profiel te verstoren. A fbeeld in g 3 toont een dw arsdoorsnede door het profiel van de groeve van G rignon m et verm eld in g van de aard van de laag en en k ele voorkom ende fossielen. O verm eesterd door de rijkdom aan soorten en de prachtige conserveringstoestand van de fossielen, hebben wij vier lange dagen onafgebroken hakkend en zan d verzettend in de groeve gew erk t en zijn en k ele d etailfoto s van de lagen er bij in g e schoten. S tellig kom ik nog eens terug op dit fossielenparadijs, w an t h et zal zeker n iet de laatste keer gew eest zijn dat wij Grignon bezochten. G EREEDSCH APPEN A angezien wij vooraf al bekend w aren m et de w isselen d e aard van de lagen van zeer zanderig tot harde kalk steen hadden wij onze gereedschappen daaraan aan gepast. En w el: 1 grote pikhouw eel; k oubeitels (ong. 30 cm lan g); zw are ham ers (v u isten ); zeven m et verschillende m aasw ijdten (horrengaas en 1 x 1 cm ); 1 grote schop, 1 hark m et korte steel, v ele p lastic en cartonnen dozen; plastic buizen van verschillende m aten voor de k lein e soorten. H oew el onze verzam elreis begenadigd w erd m et een hete late zom erzon, had het voordien geregend en konden wij de allerfijnste zeef n iet gebruiken. Later vernam en wij dat in de buurt van de groeve ook w ater aanw ezig is zodat daar ook fijn -gezeefd kan w orden. V olgende keer beter. Zoals uit afb eelding 3 blijkt zijn van h et totale profiel m om enteel alleen m aar de lagen 1 t/m 6 toegankelijk, aangezien h et talud on geveer tot aan de ondergrens van laag 6 reikt. In laag 6 zien w e een duidelijke uitholling, w elk e èèn van de vele n issen voorstelt, die door verzam elaars in de w and zijn uitgehouw en. Ook op de foto afbeelding 2 zijn duidelijk h et opgew orpen talud en de w erk n issen te zien. V ITA M ARINA Zee biologische docum entatie novem ber 1970 Fossielen 21

4 FOSSIELEN Juist ter hoogte van de lagen 5 en 6 treffen w e zeer v eel fossielen aan. D eze lagen zijn m et een p ik h ou w eel en beitels h eel goed te b ew erken. D e k alkhoudende zandbonken d ie door deze w erk w ijze losgehak t w orden zijn verder m et de hand in k lein ere brokken te breken, zodat de fossielen in w onderlijk gave toestand aan h et licht gebracht kunnen w orden. Hadden wij in de groeven van Pourcy en D am ery reeds kennis kunnen m aken m et fossielen, d ie h eel fraai geconserveerd w aren, die van G rignon sloegen alles. Ieder ogenblik toonde de een aan de ander een zo juist buitgem aakt exem plaar. V an deze vondsten laat de fotopagina (afb eeld in g 4) u een g ed eelte zien. M et opzet heb ik een keus gem aakt, die vertegenw oord igers uit v e le versch illen d e fam ilies laat zien, h etg een op zichzelf al w eer een bew ijs is voor de grote soortenrijkdom. N aast de foto is een lijst afgedrukt m et de soortnam en, m aar h et zal de lezer gauw opvallen, dat m eerdere soorten n iet v olled ig gedeterm ineerd zijn. H«t determ ineren van E oceenm ollusken is verre van eenvoudig, om dat h et ontbreekt aan d eterm i- natiew erk en, w elk e naast een opsom m ing van soortnam en teven s goede d eterm in a- tiekenm erken en afbeeld ingen verschaffen. M eestal lu k t het w e l h et exem plaar naar zijn geslacht te bepalen, m aar ju ist de speciesnaam levert m oeilijkheden op. H et zal opvallen, dat onder de afgeb eeld e eocene m ollusken geslach ten schuilen, w elk e wij ook in de recente tropische schelpenw ereld tegenkom en. E en duidelijk voorbeeld is Xenophora agglutinans (L am.). D it schelpdier h eeft en had de h eb - Afb. 4. Een aantal Eocene mollusca uit de groeve van Grignon. Nr. Soort F am ilie A fm eting 1 Onderzijde van Xenophora agglutinans (Lam arck) X enophoridae W are grootte 2 Xenophora agglutinans (L am arck) X enophoridae W are grootte 3 Cardita imbricata (G m elin) A startidae % w are grootte 4 Hemieonus spec. Conidae W are grootte 5 Clavilithes spec. Fasciolariidae % w are grootle 6 Natica spec. N aticidae W are grootte 7 Ostrea radiosa D eshayes (?) Ostraeidae W are grootte 8 Clavilithes spec. Fasciolariidae % w are grootte 9 Calyptraea aperta Solander (?) Capulid.ae W are grootte 10 Cryptochorda stromboides H erm an V olutidae W are grootte 11 Volutilithes mericinus Lam arck V olutidae W are grootte 12 Chama lamellosa Lam arck Cham idae % w are grootte 13 Sycum bulbiformis Lam arck T urbinellidae % w are grootte 14 Terebellum convolutum Lam arck Strom bidae % w are grootte 15 Athleta cithara Lam arck V olutidae % w are grootte 16 Corbis lamellosa Lam arck Lucinidae W are grootte 17 Phacoides spec. Lucinidae W are grootte 18 Dentalium spec. D entaliidae % w are grootte 19 Dentalium spec. D entaliidae % w are grootte 20 Natica cepacea Lam arck N aticidae ]/2 w are grootte 21 Meretrix spec. V eneridae W are grootte 22 Rimella fissurella (L am arck) Strom bidae W are grootte 23 Lithocardium aviculare Lam arck Cardiidae % w are grootte V ITA M ARINA Zeebiologische docum entatie november 1970 Fossielen 22

5

6 Afb. 5. Aan het w erk in de fossielrijke kalklaag, die in afbeelding 3 als laag 6 is aangegeven. belijkheid om k lein e schelpen of schelpfragm enten aan zijn horen te plakken. Of dit een vorm van cam ouflage is laten w e voorlopig in het m idden, m aar is h et niet kostelijk om in G rignon exem plaren te vinden w aarop even een s nog sch elp fragm enten voorkom en (figuren 1 en 2 van afbeeld ing 4). D e figuren 3, 12 en 17 tonen zelfs doubletten, die in volkom en ongeschonden staat uit het zand te voorschijn kw am en. N atuurlijk zal onder deze soorten Chama lamellosa Lam. direct op vallen. D e lange fijngetande uitsteeksels, die vanu it de lam elvorm ige ribben voortkom en zijn fantastisch bew aard gebleven. Bij het conserveren voorzichtig schoonborstelen na inw eken in w ater zijn zelfs nog v ele uitsteek sels verloren gegaan. G ezien de soorten Hemiconus spec. (fig. 4.), Cryptochorda stromboides H erm an (fig. 10) en de tw ee andere vertegenw oord igers van de V olutidae Volutilithes mericinus Lam. en Athleta cithara Lam. (figuren 11 en 15) m oeten w e afleiden, dat de E ocene een w arm e m in of m eer tropische zee m oet zijn gew eest. Calyptraea aperta Solander is een van calyptraeasoorten, w elk e in de groeve voorkw am en. Onze nederlandse soort Calyptraea chinensis (L.) is een nog recente verw ant. Een zelfde vergelijking kunnen w e m aken m et Terebellum convolutum Lam. (fig. 14), die zijn pendant vindt in b.v. Terebellum terebellum (L.) w elk e recent voorkom t. Ook h et geslacht N atica h eeft zijn vertegen w oord igers in de E ocene fauna gehad. D e figuren 6 en 20 laten tw ee soorten uit dit geslach t zien, h oew el m eerdere species bekend zijn. H eel fraaie schelpen zijn die van figuur 22 Rimella fissurella (L am.) u it de fam ilie van de Strom bidae. W elk een duidelijke vorm gelijkheid treffen w e hier w eer aan m et de recente Tibia, tot w elk geslacht ook de prachtige Tibia fusus (L.) behoort. M et dit artikel heb ik geenszins voor ogen gehad u enigszins behulpzaam te kunnen zijn m et h et determ ineren van deze m ooie soorten. Het w as slechts de bedoeling om u vooral kennis te laten m aken m et een fractie van een fossiele m ollu s- kenw ereld, m aar dan toch w el m et één die zeker u w b ew ondering w il afdw ingen. T ot slot nog en k ele tips voor de conservering van de fossielen. Door spoelen onder strom end w ater w ordt al veel van het aanhangende zand verw ijderd, al zult u w el een handje m oeten h elpen bij het leegpeuteren van de horens. D at dit bij som m ige tere soorten m et de nodige voorzichtigheid dient te gebeuren spreekt van zelf. Om het zand tussen de fijne ribben en rich eltjes uit te krijgen kunt u een zacht n a g elsch uiertje of een tandenborstel gebruiken. N a drogen kunnen de schelpen in doosjes w orden opgeborgen. P rob eer n iet in de groeve al tot rein igin g over te gaan. N eem t u liever w at extra k ilo s aank levend zand m ee. V ITA M ARINA Zeebiologische docum entatie novem ber 1970 Fossielen 24