! " # $ " ( " ) " & "" ' " " * ' " +, ' . "/ ' " ' 1' ' ' ' " " ' " "

Transcriptie

1 M een t 94 Postbu s in fo@ reken kam er.rotterdam.n l t K P R otterdam w w w.reken kam er.rotterdam.n l Gem een te Rotterdam Gem een teraad d.t.k.v. de G riffie Coolsin gel A D RO TTERD A M on s ken m erk RR/10-121/PH /EE/W G/CS betreft 1 van 10 O n derzoek Tw eede Kam er verkiezin gen Geacht raadslid, M et m ijn brief van 7 m ei 2010, ken m erk RR/10-92/PH /EE/CS, heb ik u geïn form eerd over het on derzoek dat de reken kam er zou gaan uitvoeren n aar het verloop in Rotterdam van de Tw eede Kam er verkiezin gen van 9 jun i D eze brief bevat de uitkom sten van dit on derzoek. aan leidin g H et is in het belan g van de stad Rotterdam en in het bijzon der van haar in w on ers dat verkiezin gen in Rotterdam ordelijk verlopen, dat alle kiesgerechtigden hun stem kun n en uitbren gen, dat zij daarin hun eigen keuze kun n en m aken en dat zij dat kun n en doen zon der dat an deren daar ken n is van kun n en n em en of daar in vloed op kun n en uitoefen en. D it bleek m et de gem een teraadsverkiezin gen in Rotterdam van 3 m aart dit jaar on voldoen de gew aarborgd. D e Com m issie tot O n derzoek van de Geloofsbrieven (CO G) heeft om die reden een on derzoek uitgevoerd n aar de on regelm atigheden ron dom deze verkiezin gen. O ok heeft de CO G de burgem eester gevraagd een hertellin g uit te voeren van alle stem bussen. D e com m issie heeft op 17 m aart 2010 haar rapport over het verloop van deze verkiezin gen en de uitslag gepresen teerd. D e com m issie heeft in het rapport een groot aan tal aan bevelin gen opgen om en ter verbeterin g van het proces. H et on ordelijk verloop van de gem een teraadsverkiezin gen en de vraag of het college in staat zou zijn om n og voor de verkiezin gen van 9 jun i voldoen de m aatregelen te n em en om deze w el ordelijk te laten lopen, w aren voor de Reken kam er Rotterdam aan leidin g voor dit on derzoek. doel van h et on derzoek D oel van het on derzoek w as vast te stellen dat het college n aar aan leidin g van de on regelm atigheden bij de gem een teraadsverkiezin gen van m aart dit jaar en het rapport van de CO G hierover, voldoen de m aatregelen heeft getroffen om de Tw eede Kam er verkiezin gen in Rotterdam ordelijk te laten verlopen.

2 probleem stellin g en on derzoeksvragen probleemstelling In w elke m ate heeft het college m aatregelen gen om en om de Tw eede Kam er verkiezin gen in Rotterdam ordelijk te laten verlopen en in w elke m ate hebben die m aatregelen daartoe geleid? onderzoeksvragen W elke risico s bedreigen een goed verloop van de verkiezin gen in Rotterdam? W elke m aatregelen zijn gen om en om die risico s te m itigeren? W aren die m aatregelen voldoen de? Z ijn de w aarborgen in het proces van de verkiezin gen in Rotterdam voldoen de om tot een betrouw bare uitslag van de verkiezin gen te kom en? 2 van 10 reikw ijdte van h et on derzoek H et on derzoek van de reken kam er heeft zich gericht op de m aatregelen die het college heeft getroffen om de verkiezin gen in Rotterdam ordelijk te laten verlopen en deze tot een betrouw bare uitkom st te laten leiden. H et on derzoek betrof: de aard van de m aatregelen ; de m ate w aarin de m aatregelen voorzien e risico s tot een aan vaardbaar n iveau teruggebracht kun n en w orden ; de m ate w aarin de m aatregelen in de praktijk zijn gebracht; de m ate w aarin deze hebben gefun ction eerd; het oplossen d verm ogen van de organ isatie op m om en ten dat zich on dan ks de m aatregelen problem en voordoen. V oor het on derzoek n aar de risico s en m aatregelen heeft de reken kam er zich voor een belan grijk deel gebaseerd op het on derzoek en de aan bevelin gen van de CO G. H et on derzoek is n iet gericht op de in Rotterdam uitgebrachte aan tallen stem m en. D ie m ogelijkheid had de reken kam er n iet, om dat het gaat om Tw eede Kam er verkiezin gen w aarvoor de Kiesraad veran tw oordelijkheid draagt. H aar oordeel over de betrouw baarheid van de uitslag baseert de reken kam er op de w aarborgen in het proces. H ierin zit een m ate van on zekerheid, om dat de reken kam er geen steekproeven heeft kun n en doen op de feitelijke uitkom st. in h ou d van de brief D e reken kam er heeft aan de han d van docum en ten en in terview s geïn ven tariseerd w elke m aatregelen de organ isatie heeft gen om en om een ordelijk verloop van de verkiezin gen te w aarborgen. Z ij heeft deze m aatregelen door m iddel van eigen w aarn em in g en in terview s getoetst in de praktijk. D eze brief geeft eerst de con clusies en aan bevelin gen op basis van dit on derzoek en vervolgen s de belan grijkste bevin din gen voor de verschillen de stappen in het proces. Gelet op de korte doorlooptijd van het on derzoek en de toezeggin g om kort n a de verkiezin gen m et een rapport te kom en heeft de reken kam er ervoor gekozen om n iet alle m aatregelen te beschrijven en daar com m en taar bij te geven. D eze brief is een rapportage op hoofdlijn en m et alleen de belan grijkste bevin din gen.

3 con clu sies en aan bevelin gen conclusies H et college heeft goede n otie gen om en van het rapport van de CO G over de on geregeldheden bij de gem een teraadsverkiezin gen in Rotterdam op 3 m aart Z ij heeft n aar aan leidin g daarvan voldoen de m aatregelen gen om en die het ordelijk verloop in Rotterdam van de Tw eede Kam er verkiezin gen op 9 jun i 2010 zouden m oeten w aarborgen. 3 van 10 D e m aatregelen hebben in de praktijk voor het overgrote deel goed gew erkt. M ede daardoor zijn de Tw eede Kam er verkiezin gen in Rotterdam ordelijk verlopen. M et redelijke zekerheid kan daardoor w orden gesteld dat de uitslag in Rotterdam betrouw baar is. D e organ isatie heeft over het algem een adequaat en tijdig gereageerd op in ciden ten. D eze in ciden ten hebben geen m ateriële gevolgen gehad voor het verloop en de uitkom st van de verkiezin gen in Rotterdam. In het proces zijn con troles en evaluatiem om en ten in gebouw d die het m ogelijk m aken om het proces van verkiezin gen in Rotterdam verder te verbeteren. aanbevelingen D e organ isatie heeft zich bij het organ iseren van de Tw eede Kam er verkiezin gen laten leiden door de ervarin gen tijden s de gem een teraadsverkiezin gen. N agen oeg alle den kbare risico s w aren uitgesloten via speciaal daarop gerichte m aatregelen. H iervoor zijn aan zien lijke person ele, m ateriële en fin an ciële m iddelen in gezet. H oew el dit goed heeft gew erkt, beveelt de reken kam er aan om het gebruikte draaiboek n iet zon der m eer in te zetten bij volgen de verkiezin gen m aar reken in g te houden m et de aard van die verkiezin gen. D e betrokken heid van de Rotterdam se kiezer (m et alle uitin gen van dien ) zal groter zijn n aarm ate de verkiezin gen dichter bij huis liggen : gem een teraadsverkiezin gen staan dichter bij de kiezer dan Europese verkiezin gen. D e risico s zullen verschillen. D aarm ee dien t in de draaiboeken reken in g te w orden gehouden om een goede balan s tussen de kosten en het ordelijk verloop van de baten te krijgen. D e organ isatie heeft vooral via de backoffice bijgehouden w elke kn elpun ten zich tijden s de verkiezin gen hebben voorgedaan. In put hierover is ook verkregen uit de in takegesprekken die zijn gevoerd m et de voorzitters van de stem bureaus en door con troles die zijn uitgevoerd in opdracht van de con troller. D e reken kam er beveelt aan hiervan gebruik te m aken om deze verkiezin gen te evalueren en op basis daarvan het draaiboek voor verkiezin gen in Rotterdam bij te stellen. D e reken kam er adviseert in dit verban d teven s om bij de schriftelijke en m on delin ge in structies van de stem bureauleden m eer n adrukkelijk aan dacht te besteden aan de reden voor de m aatregelen. D at het n iet is toegestaan om m et m eer dan één persoon in een stem hok te staan is n iet van w ege de pers, zoals een keer w erd opgem erkt, m aar om vrijheid van kiezen te w aarborgen. Een vergelijkbaar voorbeeld betreft person en n aast of in de buurt van het stem hok die aan w ijzin gen geven op w ie gestem d m oet w orden. D ie staan w elisw aar n iet m et m eer in een stem hok m aar het gevolg is hetzelfde. A n derzijds adviseert de reken kam er n iet te rigide m et m aatregelen om te gaan, als de lokale om stan digheden die n iet m ogelijk m aken of als een an dere oplossin g tot

4 het zelfde resultaat leidt (ordelijk verloop). Een voorbeeld hiervan is een stem bureau w aarbij geen van de stem hokjes w as in gericht voor person en in een rolstoel. D an is de hulp van een stem bureaulid in het stem hok logisch. V oorw aarde is w el dat hij/zij zich n iet m et de keuze bem oeit. (D at w as bij deze casus ook n iet het geval.) bevin din gen 4 van 10 algemeen H et college heeft de ein dveran tw oordelijkheid voor de verkiezin gen van 9 jun i 2010 n eergelegd bij de regiegroep bestaan de uit de burgem eester, de gem een tesecretaris en de algem een directeur Publiekszaken Rotterdam (PZ R). D e laatste w as am btelijk opdrachtgever voor het project. D e projectorgan isatie ston d on der leidin g van de directeur Stadstoezicht (STZ ). V erder w as een in tern con troleur aan gew ezen die de voorbereidin g van de verkiezin gen alsm ede de verkiezin gen zelf m oest con troleren. D e organ isatie is voortvaren d aan de slag gegaan om de verkiezin gen van 9 jun i 2010 goed te doen verlopen. Er is een draaiboek opgesteld dat voorziet in een verdelin g van taken over w erkgroepen die voor de uitvoerin g van die taken in het leven zijn geroepen en een plan n in g van alle taken en activiteiten tot en m et het doorgeven van de officiële uitslag. D e w erkgroepen rapporteerden periodiek over de voortgan g. In de rapportages w erd bijzon dere aan dacht gevraagd voor kn elpun ten die m oesten w orden opgelost. D e basis voor de activiteiten van de projectorgan isatie lag bij het rapport van de CO G. A an vullen d daarop heeft de organ isatie alle (overige) den kbare risico s geïn ven tariseerd en beoordeeld of en zo ja w elke m aatregelen n odig zijn om die risico s tot een aan vaardbaar n iveau terug te drin gen. D e reken kam er acht deze in ven tarisatie volledig. Z ij heeft geen an dere risico s gezien die het w en selijk m aakten het college/de raad hierop te w ijzen en te vragen aan vullen de m aatregelen te n em en. rapport van de CO G D e CO G heeft op 17 m aart 2010 haar rapport gepubliceerd over het verloop van de gem een teraadsverkiezin gen op 3 m aart 2010 in Rotterdam. In on derstaan de tabel staan de belan grijkste risico s en aan bevelin gen uit dit rapport. D oor m iddel van een vin k () heeft de reken kam er aan gegeven of het college op dat pun t m aatregelen heeft gen om en en of die in opzet voldoen de zijn. Een x geeft aan dat (n og) geen m aatregelen zijn gen om en. Tabel: m ate w aarin aan bevelin gen CO G zijn vertaald in m aatregelen

5 5 van 10! # $ %& ( ) & * +, -. /

6 6 van 10.., 5 0 * ) ( (

7 In de volgen de paragrafen gaat de reken kam er in op de verschillen de fasen van het proces en per fase of de gen om en m aatregelen in de praktijk zichtbaar w aren en ook w erkten. stem m en D it on derdeel van het proces betreft het fun ction eren van de stem bureaus tussen uur en uur. D it om vat het open en, bevoorraden, bem en sen en in richten van de stem bureaus alsm ede de procedures die m oeten w aarborgen dat alleen kiesgerechtigden hun stem uitbren gen, dat zij daarin hun eigen keuze kun n en m aken en dat zij dat kun n en doen zon der dat an deren daar ken n is van kun n en n em en of daar in vloed op kun n en uitoefen en. 7 van 10 D e organ isatie heeft gelet op de ervarin gen van de gem een teraadsverkiezin gen en de eigen risico-in ven tarisatie besloten tot een groot aan tal m aatregelen ron dom het stem m en. D e m aatregelen voor de dag zelf betroffen on der m eer het aan tal stem bureaus, de grootte van de stem bureaus, de in richtin g en de bezettin g ervan, de beveiligin g en het in richten van een backoffice die vragen van de stem bureaus kan bean tw oorden en aan vullen de acties kan on dern em en in dien dat n odig of w en selijk is. D e reken kam er heeft vastgesteld dat deze m aatregelen op zichzelf voldoen de zouden m oeten zijn om het stem m en ordelijk te doen verlopen en aan de hiervoor gen oem de voorw aarden te voldoen. D e reken kam er heeft bij on geveer 100 stem bureaus gecon troleerd of de stem bureaus aan de eisen voldeden en of het kiezen ordelijk verliep. Z ij deed dit door m iddel van directe w aarn em in g en w aar m ogelijk (geen kiezers in stem bureau) door m iddel van in terview s m et de leden van het stem bureau, de host en, in dien van toepassin g, de bijzon dere opsporin gsam bten aren (BO A ) van STZ. Con troleurs van PZ R hebben geduren de de dag alle stem bureaus bezocht. D e con trole w as w aardevol om dat door de con troleurs ter plekke zaken kon den w orden bijgestuurd. U it het on derzoek bleek dat bij een groot aan tal stem bureaus een deel van de m aatregelen n iet of n iet goed in de praktijk w aren gebracht. D oor de aard van die m aatregelen (die vaak ter m eerdere zekerheid w aren ), de flexibiliteit van de aan w ezige leden van de stem bureaus en acties van de backoffice heeft dit geen gevolgen gehad voor het ordelijk verloop van het stem m en. W el is het m ogelijk dat een aan tal kiezers tijdelijk bij en kele stem bureaus geen stem heeft kun n en uitbren gen. D at betrof situaties w aarbij het stem bureau te laat open de en w aarbij het stem bureau en ige tijd zon der stem biljetten zat. In een aan tal gevallen vervulden de hosts hun taak n iet volledig. Z ij con troleerden n iet of kiezers alle n odige docum en ten bij zich hadden of verzuim den die te con troleren. H et risico bleef in die gevallen bestaan dat discussies over de ben odigde papieren n iet buiten m aar in het stem bureau zouden w orden gevoerd. D e reken kam er heeft daar overigen s geen voorbeelden van gezien. D e reken kam er con stateerde dat het vierde stem bureaulid (in tw ee shifts in totaal ruim 600 person en ) w ein ig toegevoegde w aarde had. D it lid heeft tot taak A ) het bijhouden van het aan tal in de stem bus gedepon eerde biljetten, B) het bijhouden van het aan tal m en sen dat w eigert het stem biljet in de stem bus te steken en C) het aan tal kiezers dat het stem biljet teruggeeft.

8 H et aan tal bij A w ordt achteraf bij de tellin g vastgesteld. H et aan tal bij B heeft geen in vloed op de uitslag van de verkiezin gen m aar is een verklarin g voor een verschil tussen het aan tal in gen om en stem passen en het aan tal uitgebrachte stem m en. H et aan tal kiezers dat w eigert het stem biljet in de stem bus te steken kom t boven dien erg w ein ig voor. H et aan tal bij C verloopt via de voorzitter, deze bew aart de teruggegeven stem biljetten. 8 van 10 D e reken kam er achtte het in vier gevallen n odig om te escaleren n aar de algem een directeur van PZ R. D rie keer w erd er van buiten het stem hok getracht in vloed uit te oefen en op de kiezer, zon der dat leden van het stem bureau daartegen optraden en een m aal ston d de voorzitter van het stem bureau een an dere legitim atie toe dan form eel is toegestaan. D e algem een directeur van PZ R heeft n aar aan leidin g daarvan direct actie on dern om en. tellen van de stem m en D e reken kam er heeft bij vijf stem bureaus het telproces beoordeeld. D aarbij heeft zij geen on regelm atigheden gecon stateerd. D e stem m en w erden geteld con form de in structies. N adat de totalen per lijst beken d w aren, zijn die door de voorzitters doorgebeld n aar de cen trale organ isatie om ron d m iddern acht de voorlopige uitslag te kun n en presen teren voor Rotterdam. D e reken kam er heeft verder gecon stateerd dat de stem biljetten w erden teruggestopt in de stem bussen, dat die w erden afgesloten en n a m eldin g van de voorzitter w erden opgehaald. V oor het overdragen van de stem bussen w erd geteken d. D e processen -verbaal en overige relevan te stukken w erden door de voorzitters in de stem tas gedaan. in take processen -verbaal M edew erkers van PZ R hebben aan het ein de van de avon d op de veertien deelgem een tekan toren de processen -verbaal in on tvan gst gen om en. Z ij voerden een con trole uit op de volledigheid van deze processen -verbaal en hebben de voorzitter geïn terview d over de gan g van zaken op het stem bureau. D e con troller heeft n aar tien deelgem een ten con troleurs gestuurd om deze in take te m on itoren en zo n odig bij te sturen. D e reken kam er heeft de in take w aargen om en bij de overige vier deelgem een ten. Gelet op de on afhan kelijke rol van de reken kam er is vooraf afgesproken dat de reken kam er n iet zou in grijpen bij even tuele tekortkom in gen tijden s deze in take. A ls de m edew erkers van PZ R fouten of on volledigheden con stateerden in het procesverbaal dien de de voorzitter te w orden gevraagd deze te corrigeren of aan te vullen. D eze correcties m ochten geen betrekkin g hebben op de uitslag, om dat daarvoor de stem biljetten n odig zouden zijn en de stem bussen al w aren verzegeld. U it de w aarn em in g van de reken kam er is gebleken dat de in take verliep zoals w as voorgeschreven. D e reken kam er heeft n iet ook n og zelf de processen -verbaal gecon troleerd. U it de in takegesprekken kon de reken kam er opm aken dat de processen -verbaal vaak on volledig w aren op het pun t van on regelm atigheden die door toedoen van de stem bureauleden w aren voorgekom en. D it betrof bijvoorbeeld en kele casus w aarbij de voorzitter voorkw am dat m eer m en sen in een stem hok gin gen staan. D ergelijk in grijpen van de voorzitter dien t in het proces-verbaal te w orden verm eld. O p

9 verzoek van de m edew erkers van PZ R zijn de desbetreffen de processen -verbaal op die pun ten aan gevuld. O ok zijn fouten gem aakt bij het overn em en van tellin gen op vervolg- en totaalbladen. V rijw el alle fouten of on volledigheden kon den w orden gecorrigeerd. D e voorzitter en m edew erker van PZ R hebben geteken d voor het defin itieve procesverbaal. D e volgen de dag bleek dat de in take n iet overal vlekkeloos is verlopen. Bij de in voer van de processen verbaal in het verkiezin gssysteem bleek dat deze n iet allem aal volledig w aren in gevuld. Bij de in take s avon ds op 9 jun i 2010 w as dit w el opgem erkt, m aar de on volkom en heden kon den n iet ter plekke opgelost w orden. N a kort on derzoek bleek op 10 jun i 2010 dat de en ige m ogelijkheid w as de betreffen de bussen opn ieuw te tellen. D eze han delw ijze is vooraf aan de Kiesraad voorgelegd en is geaccordeerd. 9 van 10 in voer in systeem de organisatie van het invoerproces D e reken kam er heeft n a de hertellin g van de stem m en voor de gem een teraadsverkiezin gen gecon stateerd dat de w aarborgen voor een goede verw erkin g van de data in het verkiezin gssysteem n iet goed hebben gew erkt 1. Er bleken veel in voerfouten te zijn gem aakt die n iet tijdig zijn gecon stateerd. D e reken kam er had daarom bijzon dere aan dacht voor de in voer van de resultaten van deze verkiezin gen van 9 jun i D e in voer von d op 10 jun i 2010 plaats op Coolsin gel 6. D e hele dag w as hierbij steeds m in im aal één on derzoeker van de reken kam er aan w ezig. D e aan w ezige on derzoekers hebben het proces ter plekke geobserveerd en verduidelijken de vragen over het proces gesteld aan de betrokken am bten aren. U it die w aarn em in gen is n aar voren gekom en dat in het in voerproces extra w aarborgen zijn in gebouw d om foutieve in voer te voorkom en. N aast de gebruikelijke w aarborgen, zoals dubbele in voer, zijn als b elan grijkste extra toegevoegd d e sep arate in voer van d e p rocessen - verbaal in een Excel bestan d en het corrigeren van gecon stateerde verschillen in de in voer door de projectcon troller. Ron d en bij het in voeren van de processen verbaal deden zich en kele problem en voor, zoals processen -verbaal w aarop de stem resultaten n iet volledig in gevuld w aren en het in de praktijk n iet w erken van de vergelijkin g tussen tw ee bestan den. D e reken kam er heeft gecon stateerd dat de organ isatie adequaat op deze problem en heeft gereageerd. In het eerste voorbeeld w erd in overleg m et de Kiesraad besloten tot een hertellin g van de desbetreffen de stem bussen en in het tw eede voorbeeld w erd een passen de altern atieve vergelijkin g gem aakt. O p verzoek van de projectorgan isatie heeft de reken kam er toezicht gehouden op de hertellin g van de bussen. Z ij heeft daarbij geen on regelm atigheden gecon stateerd. backoffice D e gem een te had geduren de de verkiezin gsdag een backoffice in gericht. D eze w as van 6.15 uur tot sluitin g van de laatste deelgem een te telefon isch bereikbaar voor vragen, verzoeken en opm erkin gen van alle voorzitters en vice-voorzitters van de 1 U itgeteld, toezicht hertellin g stem m en gem een teraadsverkiezin g Rotterdam 2010 Reken kam er Rotterdam m aart 2010

10 stem lokalen. D e (vice) voorzitters hadden het telefoon n um m er eerder sam en m et hun in form atiepakket on tvan gen. Bij de backoffice w erden de vragen aan gen om en door in houdelijke experts van PZ R. In houdelijke vragen w aarop de m edew erker van PZ R het an tw oord n iet w ist en de n iet-in houdelijke vragen (over bijvoorbeeld logistiek of beveiligin g) w erden via een beperkt aan tal cen trale person en opgeschaald n aar experts van verschillen de dien sten. D aarn aast w as er con tin ue één persoon aan w ezig die als het n odig w as kon opschalen n aar de directie. Tijden s de open in g van de stem bureaus, de w isselin g van de bezettin g en het tellen van de stem m en kw am en de m eeste vragen bin n en, m et n am e over de bezettin g. Leden die n iet op kw am en dagen, n aar verkeerde bureaus w aren gegaan of op het laatst hadden afgezegd m oesten w orden vervan gen door an dere leden. H ier hielden zich op de piekm om en ten drie m en sen fulltim e m ee bezig. 10 van 10 Bij het sluiten van de bureaus is een deel van het bezettin gsprobleem opgelost door m en sen van de backoffice in te zetten bij het tellen van de stem m en. H ierdoor w as de bezettin g van de backoffice m in im aal, w aardoor de backoffice in de avon duren slecht te bereiken w as. D it bleek on der m eer uit de in terview s die de reken kam er had m et leden van de stem bureaus en uit kritiek van voorzitters bij de in take van de processen -verbaal. Er kw am en n aast vragen over de bezettin g allerhan de vragen en opm erkin gen bin n en. D eze w erden zo goed als m ogelijk vastgelegd en gecategoriseerd door de m edew erkers van de backoffice. N aast vragen over de bezettin g van de bureaus gin g een groot gedeelte van de vragen over de in delin g van de bureaus, de stem biljetten die opraakten en het vol raken van de stem bussen. D aarn aast w aren er vragen over caterin g, verstopt san itair, luidruchtige buren e.d. V oor elk probleem w erd een oplossin g gezocht. Z o w erd geadviseerd over de in delin g van de bureaus, w erden stem biljetten aan gevuld en extra con tain ers lan gs gebracht. Er w erd con tact gezocht m et de caterin g en w aar n odig w erd Roteb n aar de lokalen gestuurd om het san itair te repareren of Stadstoezicht om m et de buren te praten. tot slot D e organ isatie heeft een grote in span n in g geleverd om de Tw eede Kam er verkiezin gen van 9 jun i 2010 in ieder geval in Rotterdam ordelijk te laten verlopen. A lle bestaan de procedures zijn tegen het licht gehouden, een scala aan n ieuw e procedures is on tw ikkeld. O ok de in richtin g en bezettin g van de stem bureaus hebben w ijzigin gen on dergaan. V eel m en sen zaten voor het eerst op een stem bureau. H et is dan ook n iet vreem d dat on dan ks alle in span n in gen en voorzorgen er toch fouten zijn gem aakt. D an kzij alle w aarborgen die zijn in gebouw d in het proces kan echter per saldo terug gekeken w orden op verkiezin gen w aarbij alle Rotterdam se kiezers in de gelegen heid zijn gesteld om hun eigen stem uit te bren gen en w aarbij sprake is van een betrouw bare uitslag. M et vrien delijke groet, D rs. P. H ofstra RO CIA D irecteur