PARELS. door P. J. OTJES HET ON TSTA AN VAN DE PA REL

Transcriptie

1 PARELS door P. J. OTJES HET ON TSTA AN VAN DE PA REL Geen andere diersoorten dan m ollusken zijn in sta a t parels te v e r vaardigen en zelfs n iet alle m ollusken bezitten daartoe de m ogelijkheid. Op een enkele uitzonderin g n a kan m en parels alleen aantre ffe n bij tw eekleppigen. De b in A fb. 1. Pareloester m e t parel. n en ste laag van de schelp bestaat bij deze dieren u it parelm oer en de sam enstelling daarvan is dezelfde als van de stof w aaru it de parel is opgebouwd. Beide w orden gevorm d door de m antel, w aarbij de oppervlakte, h e t epitheel, de belangrijkste functie vervult. E igenlijk is de vorm ing van een p arel h e t op een afw ijkende m anier afzetten van parelm oer. Voor een dergelijke afw ijking m oet n atu u rlijk een oorzaak zijn. Deze m oet gezocht w orden in een prikkeling of irritatie van h et w eefsel. D it kan gebeuren door een vreem d voorw erp, zoals een zandkorrel of een parasiet, m aar ook doordat de schelp is aangeboord. Indien er sprake is van een vreem d voorw erp, vorm t dit de k ern, w aaro m h een de p are l w ordt gevorm d. M oderne röntgenologische onderzoek ingen hebben uitgew ezen, d at een of ander voorw erp n ie t p er se noodzakelijk is. Bij vele parels o n tb reekt dan ook een aanw ijsbare kern, zodat h et lijk t alsof zij spontaan zijn gevorm d. E en w el h eel ingew ikkelde oorzaak to t parelvo rm in g tre ft m en aan bij de p a re l oester, w elke nabij Ceylon voorkom t. D it is aangetoond door prof. Sir W illiam H ardm an. De k ern van de parel w o rd t hier gevorm d door de larve van een lin t w orm. V oor h e t optreden van deze larve speelt de rog een belangrijke rol. W anneer deze vis de ran d van een schelp openbreekt en door h e t gat h et dier n a a r b u iten zuigt, kan hij zich daardoor besm etten m et een blaasw orm. O nder de m antel van sommige oesters zitten nam elijk organism en, die er als h e t w are op w achten door roggen verorberd te w orden. In de darm van de rog v era n d ert de blaasw orm in een lintw orm. Deze zet eieren af, die in zee beland to t w im pellarven w orden en zo rondzw em m en op zoek n a a r oesters. Bij de oester k ru ip t deze p a ra siet onder de w aaiervorm ige kieuw en v era n d ert h ier van gedaante. Soms ech ter kom t er een tw eede parasiet, behorende to t de fam ilie der trypanosom en. Deze k ie st als gastheer u itslu iten d de onder de kieuw van de oester levende b la asw orm, w elke afkom stig is van de lin tw o rm u it de rog. De aan getaste blaasw orm VITA M ARINA Zeebiologische documentatie juli Tweekleppigen 3

2 A fb. 2. Schem atische voorstelling van de kringloop blaasw orm - lintw orm - blaasw orm alsm ede van h et ontstaan van een parel door h et optreden va n tryp a no so m en (a). w ordt ziek en p rik k elt nu door zijn afscheidingen de oester. Deze m a ak t eerst de om geving van de la rf vloeibaar to td at er een kleine holte ontstaat. D aarin w ordt de zieke la rf opgesloten. Als schepsel, d at schelpen bouw t, ste lt de oester u it fijne kalk k ristallen rondom h et geïsoleerde dier een sarcofaag sam en, die de vorm aanneem t van een bol, de parel. Een dergelijke p arel is eigenlijk een doodkist, w aarin de m um m ie is begraven van een aan trypanosom iasis ten gronde gegane blaasw orm van de lin tw o rm u it de darm van de rog. A fbeelding 2. A B C D E F G H I A fb. 3. Schem atische doorsnede va n oester m e t parel. A. opperhuid; B. prism a- laag; C. parelmoerlaag; D. epitheel; E. parel; F. voet; G. m antel; H. kieuw ; I. sluitspier. W anneer h e t vreem de voorw erp is ingekapseld, v o rm t de m antel d a a r om heen d unne concentrische la ag jes, w elke evenals p arelm o er b e staan u it koolzure k alk (calcium - carbonaat), een organische stof (conchine of conchyoline) en w ater. Hoe m inder w ater, hoe b eter de p arel blijft. V oor h et v erkrijgen v an de beste parels is h e t nodig, d at ze w orden gevorm d in een plooi v an de m antel aan de schelpzijde. A fbeelding 3. Dan ontstaan de bol-, p eer- of d ruppel- en eivorm ige parels. N iet altijd dus w ord en reg elm atig g e vorm de p arels verk regen. Een on- VITA M ARINA Zeebiologische documentatie juli 1965 Tweekleppigen 4

3 A fb. 4. Verschillende parelvorm en: a. bolvorm ig; b. peer- of druppelvorm ig; c. eivorm ig; d. barokparel; e. blisterparel. regelm atige k ern kan de oorzaak zijn van een onregelm atig gevorm de parel, een zogenaam de barokparel. Ook is h e t m ogelijk, d at de parel v astzit aan de schelp en daardoor de vorm h ee ft van een halv e bol. Een dergelijke p arel noem t m en b la a r- of b listerparel. A fbeelding 4. E en v arië te it daarvan is de coque de p e rle. De laagjes w a a ru it de p arel is opgebouw d, geven deze h a a r bijzondere glans. D it h an g t sam en m et de teru g k aatsin g van h et licht. O ngeacht de glans kunnen parels v erschillende k leu ren hebben, v arierende van w it via blauw, geel, rose to t zw art. De kleur is een pigm entkw estie, m aar w o rd t van buiten af beïnvloed. Hoe, is niet geheel duidelijk. S tellig is er een re la tie tussen de bodem gesteldheid en de kleur. H ierdoor kunnen kenners aan de hand van de kleur de herkom st van de parel bepalen. Op een kalkachtige bodem levende dieren brengen in hoofdzaak w itte parels voort en op ijzerhoudende grond levende exem plaren gele. D it geeft steu n aan de veronderstelling, d at d i verse m ineralen in h e t zeew ater de kleuren van de parels beïnvloeden, zo zelfs, d at tijdelijke en p laatselijk e verand erin gen van de vloedstrom en to t gevolg k u n n en hebben, d at tw ee n iet gelijktijdig gevorm de p arels in één schelp v ersch illend v an k le u r zijn. A ndere deskundigen, ech ter betogen, d at de toestand van h e t dier zelf van doorslaggevende betekenis is. Zo zouden vuil gevlekte, m aar ook zw arte parels door ongezonde dieren w orden voortgebracht. In ieder geval sta at vast, d at de kleur van de k ern geen enkele invloed h eeft op de k le u r van de parel; zij k an zelfs volkom en anders zijn. W anneer m en w eet hoe een p arel gevorm d w ordt, ligt de veronderstelling voor de hand dat er heel w at tijd voorbij zal gaan, voordat een parel enige grootte van betekenis h eeft gekregen. De groei w o rd t ste rk beïnvloed door de ho ev eelheid aanw ezige conchyoline, zodat de parelvorm ing bij het ene dier sneller gaat dan bij het andere. N iettem in zijn er vele jaren nodig en daarbij m oet m en dan bedenken, d at de leeftijd van de pareloester verm oedelijk b en ed en de tien ja a r ligt. W A A R W O RD T DE P A R E L GEVONDEN? N iet iedere vertegenw oordiger van de w eekdieren is in staat parels te m aken. H et beroem dste geslacht van de p arelp rod u centen w o rd t aangeduid m et de w e tenschappelijke naam P inctada of ook wel M eleagrina, behorende tot de fam ilie van de P teriidae. M en k e n t hiervan verschillende soorten, die parels v o o rtb re n gen. Zij leven in zeeën m et w arm en helder w ater. Zeer bekende plaatsen zijn de P erzische Golf en nabij Ceylon in de Golf van M anaar, m aar ook in de Rode Zee, bij Japan, langs de kusten van W esten N oord-a ustralië, bij P anam a, V enezuela, C alifornië en h ier en d aar in de Stille O ceaan w orden parels aangetroffen. P arels w orden echter n ie t alleen door de echte pareloesters gem aakt. Ook in VITA MARINA - Z eebiologische docum entatie juli 1965 T w eekleppigen 5

4 enkele andersoortige schelpen kan m en w el parels vinden, zoals in exem plaren van P inna nobüis L. Deze parels, die door h e t hoge w aterg eh alte n ie t erg mooi blijven, zijn m eer curieus dan w aardevol. De parels, die m en a a n tre ft in Tridacna gigas (L.) zijn porseleinachtig en zeer h ard en bereiken soms w el de grootte van een golfbal. Deze hebben evenm in w aarde, m a a r zijn voor de liefh eb b er in te re s sant. Som m ige kam schelpen A equipecten irradians Lam. en Placopecten clintonius S ay b ren g en nog w el eens een glansloze p a re l voort. B uiten h e t te rrein van de tw eekleppigen leveren som m ige H aliotis-soorten w el parels op, die ste rk glanzen en verschillende kleuren hebben. De soms door S trom bus gigas L. voortgebrachte parels hebben gelijk de schelp een zacht rode kleur. Zij zijn echter n iet kleurvast. Ook de parels van som m ige T rochus- en T u rb o-so o rten hebben w einig betekenis. P arels kom en ook in de rivieren voor en w el in de schelpen van parelm ossels, o.a. in de M ississippi, in Schotland en Ierland, Zw eden, Noorw egen en N oord-r usland. V roeger kw am en ze ook u it D uitsland, u it de beken in de Spessart, O p p er-f ran k en en N eder-b eieren, m aar door de w aterverontreiniging is de visserij ervan reeds om steeks 1930 opgegeven. W el m oeten deze p arels zeer mooi zijn gew eest. V olgens m ededeling van A. D. J. M eeuse is th an s Schotland nog h e t enige la n d in Europa, w aar parels w orden gevist en w el in de riv ier de Tay. Toen koningin E lisab eth een brug over deze riv ie r officieel had geopend, w erd h a a r als a a n denken een broche aangeboden, w aarin parels u it de Tay w aren gevat. O verigens schijnt een juw eliersfirm a in P erth bijna de gehele productie op te kopen en er desondanks nog jaren over te doen om een enigszins redelijk snoer bijeen te sparen. V roeger, vooral in de ja re n , w erden veel riv ie rp a re ls v erz a m eld. O verbevissing en w aterv ervu iling zu llen h ie ra an w el een einde h eb b en gem aakt. De m a k er van deze parels is de rivierparelm ossel, M argaritina m argaritijera. Deze m ossels kom en gew oonlijk voor op een diepte tussen 0,75 en 1,50 m eter. H et o p sporen gaat het beste bij rustig zonnig w eer. M en laat zich in een bootje over de bedding afdrijven en zoekt de bodem af m e t behulp van een em m ertje m et glazen bodem. W anneer de adem opening van een tussen h et steengruis ingegraven m ossel is w aargenom en, w o rd t deze m et de h an d of in dieper w ater m et een h ak of k ra b b e r u it h et gruis gelicht en m et behulp van een netje tegen h e t w egspoelen in h e t snel strom ende w ater, opgehaald. Schotse en Ierse parels zijn over h e t algem een van m indere kw aliteit. DE P A R E L EN DE M EN S P arels w orden reeds sedert de oudheid gevist. Theophrastos v erm eldt ze h et eerst onder de G riekse naam m argaron of m argaritis. S ed ert de veldtochten van P om pejus en de onderw erping van A lexandrië kw am en de parels m eer en m eer in trek. In C hina w aren parels al m instens 3000 ja a r voor C hristus bekend. In de 4e eeuw v. C. w erd zelfs al in de Perzische Golf n a a r parels gedoken. H ier, evenals bij de kusten van Ceylon, zijn nog steeds de belangrijkste vindplaatsen, al zijn ze lan g n ie t m eer zo productief als ze vroeger, eeuw enlang zijn geweest. Bij alle cultuurvolken u it de oudheid, de E gyptenaren, de B abyloniërs, Perzen, A ssyriërs, G rieken en Rom einen w aren p aa rlen bijzonder in tre k voor sieraden en kledingversiering. In h e t O ude T estam ent w o rden ze een enkele m aal genoem d, VITA M ARINA Zeebiologische documentatie juli 1965 Tweekleppigen 6

5 m aar vak er in h et N ieuw e Testam ent. B ekend is de uitdrukking: paarlen voor de zw ijnen w erp en. Zie M attheus 7, vers 6. Door de k ruistochten w erden in de m iddeleeuw en vele parels en parelversieringen n aar E uropa overgebracht. De S panjaarden zagen bij hun veroveringen in A m erika, d at de inheem sen hun kleding m et parels versierden. Zij gingen na vanw aar die parels kw am en en toen zij de oesterbanken hadden gevonden, begonnen zij de p arels in groten getale n a a r E uropa te brengen. D aar w erden ze sindsdien algem een toegepast te r v ersiering van kledingstukken, m eerm alen sam en m et ed elstenen. H aarkapjes, handschoenen, schoenen, kragen, vestjes, lijfjes, zelfs hele japonnen en ook herenkleding w erden erm ee geborduurd. U it deze enkele feiten al w ordt h et duidelijk hoezeer parels door de eeuw en heen in de belangstelling h eb b en gestaan en steeds heb b en gediend als sym bool van w elstand. D at de parel bij de m ens zo in tre k is, d an k t zij aan h a a r n atu u rlijk e glans. M aar p arels blijven helaas n ie t altijd even mooi, zij zijn zeer kw etsbaar. Door de sam enstelling zijn parels oplosbaar in zuren en aangezien tran sp iratie zuur bevat, k unnen parels al door h et dragen op de huid w orden aangetast. Ook cosm etica hebben op parels een funeste invloed, evenals grote tem p eratuurverschillen en sterk zonlicht. Dit alles b etek ent niet d at een parel h et m ooist blijft, w anneer zij zorgvuldig is opgeborgen. W ant parels die te w einig gedragen w orden kunnen uitdrogen en dof en h ard w orden. M en sp reek t dan van een parel, die sterft. P a rels, die in oude Egyptische graven w erden aangetroffen, vielen bij aanrak in g tot stof. W anneer de parel zozeer de belangstelling van de m ens geniet, is h e t w elhaast vanzelfsprekend, dat de grootste en mooiste parels h et m eest in tre k zijn. De grootste n atu u rlijk e parel, die wij kennen, is peervorm ig, acht centim eter lang en bijna vijf centim eter in doorsnee. Deze parel is gevonden in 1628 door Perzische duikers. De grootm ogol S jah Jah an kocht h a a r voor zijn gem alin M um taz. H onderd ja a r la ter kw am dit kleinood, bekend als de P arel van A zië, voor op de inventaris van de Chinese M andsjoe-keizer T sj ien L ung en in 1799 w erd h et m et diens stoffelijk overschot begraven. N adat de parel in 1900 door grafschenners was gestolen, dook ze achttien ja a r later w eer op in H ongkong en w erd door de m issie verw orv en als onderpand voor een lening. Toen de len in g n ie t kon w o rd en afg e lost, w erd de parel na de tw eede w ereldoorlog in P arijs verkocht. A an w ie en voor hoeveel is n iet bekend, m aar de vooroorlogse taxatiew aard e bedroeg al gulden. Nog andere parels hebben geschiedenis gem aakt. Ja re n geleden w erd bij de W estaustralische kust een p arel bovengebracht zo groot als h et ei van een m us Deze w as d ru p pelvo rm ig en kreeg de naam S ter van h et W esten. Zij w erd v e r kocht voor gulden. U it de verzam eling van w ijlen W. Saville K ent is een h eel m erk w aard ig gevorm de parel bekend. Deze doet denken aan een m en sen hoofd en h eeft een grootste m iddellijn van ju ist vijf centim eter. M eer bekendheid ech ter nog geniet h e t Z u id erk ru is, ook een W estaustralische p arel m et een gesch atte w aarde van Zij b estaa t u it negen sam engegroeide parels. T en slotte nog een zeldzam e vondst van h e t strand van Caorle in Italië, w aar volgens een k ran te n b eric h t v an 17 septem ber 1964 een D uitse toeriste in een o ester een VITA M ARINA Zeebiologische documentatie augustus 1965 Tweekleppigen 7

6 parel van 1,5 cm doorsnede had gevonden. Een p arel van dergelijke grootte w o rd t in de A driatische Zee m aar h eel zelden gevonden. DE P A R E LV ISSERIJ H et vissen van de parels gaat bij de oosterse volkeren nog even p rim itief als vroeger. De beste duikers en duiksters blijven zo n drie m in u ten onder w ater ten ein d e zoveel m ogelijk schelpen te v erz a A fb. 5. K leine vissersboot. m elen in een zak, die om hun hals hangt. D it duiken zelf is heel ongezond en gevaarlijk. M eestal sterven de duikers al jong. N iet alleen long- en h artk w alen v erk o rten hun leven, m a ar ook h aaien m aken slachtoffers. Soms zijn er speciale haaienbezw eerders, m aar of dat h elp t w ordt niet verm eld. De scheepsladingen oesters w orden n a a r h e t stran d geb rac h t en op hopen gestort. Een dergelijke operatie k an dagen duren. Soms v e r pacht h et b estuur van h e t b etrokken land de gehele vangst aan één persoon, soms legt h et beslag op een deel van de lading. De vrije stapels w orden in h e t openbaar geveild, voordat de oesters zijn geopend en dus m et de kans voor de koper dat zich v eel of w einig parels in de schelpen bevinden. W anneer m en b edenkt, d a t in gem iddeld één op de vijftig oesters iets van een parel zit en d at d it iets dan nog m aar zelden een w erkelijk mooie parel is, kan m en zich een voorstelling m aken van h e t risico, dat de koper van zo n partij loopt. H et is een w are gok; fo rtu in e n k u nnen w orden verdiend of verloren. A ls de oesters zijn geveild, kan m en de schelpen openen en de ev en tu eel a a n w ezige schelpen verzam elen. D it is nogal bew erkelijk. G em akkelijker is h e t de schelpen in grote tonnen te doen en te m acereren (laten ro tten). V oordat dan alle w eke delen door de ro ttin g in vloeistof zijn overgegaan en voordat m en deze k an laten w egvloeien, verstrijken m aanden. O ver de geur, die dit alles verspreidt, zullen we h et m aar n iet hebben. Op som m ige plaatsen w eet m en h e t fin an tiële risico te verm in d eren door gebruikm aking van röngtenstralen. Zo spoedig m ogelijk n a de vangst w orden de schelpen doorgelicht en de exem plaren, w aarin geen parelvorm ing is opgetreden, w orden terug g eb rach t in zee. H ierdoor w aak t m en tevens tegen overbevissing. De A fb. 6. D uikbril en verzam elkorf, zoals deze w ord en gebruikt door am a s, vrouw elijke parelvissers in Japan. V IT A M A R IN A Z eebiologische docum entatie augustus 1965 Tw eekleppigen 8

7 pareloesters, vooral bij Ceylon, hebben toch al te lijden onder hun aartsvijand, de zeester, die d a a r in groten getale voorkom t. N adat de parels zijn verzam eld, w orden ze gereinigd en m eestal doorboord. D it laatste is een zeer tijdrovend en zorgvuldig w erkje, d at m en in h e t bijzonder in B om bay goed verstaat.. Aan stren g en en in opvolgende m aten w orden ze verkocht. De belangrijkste b eu rs voor parels is Parijs, m aar ook Londen, N ew Y ork en A m sterdam m ogen w orden genoemd. A an de noordkust van A ustralië w ordt m et d u ik erp ak k en en an d ere m oderne voorzieningen gew erkt. Ju ist in dit gebied w orden nogal eens bijzonder grote parels gevonden. De duikers dalen hier tot grote diepte af, hetgeen m ede vanw ege de aanvallen van haaien niet ongevaarlijk is. B ovendien m oeten de duikers ervoor w aken n iet m et een been beklem d te rak en tussen de kleppen van Tridacna gigas (L.). Ook m oet ervoor gezorgd w orden, dat de duikers n iet te snel n a a r de oppervlakte terugkeren. H et grote drukverschil zou verlam m ingen tew eeg kunnen b re n gen, zo ernstig, d at een dodelijke afloop geenszins denkbeeldig is. In A u stralië is ook de w in n ing v an parelm oer belangrijk. D it land le v e rt ongeveer tachtig procent van de w ereldparelm oerproduktie. Om d it te kunnen b e reiken houdt m en drie parelvloten in de vaart. Een w estelijke vloot, de T orresvloot voor h et zeegebied ten noorden van K aap Y ork in de T o rre sstraat en de kleinste, de D arw invloot, w elke de zee voor de kust van het noordelijk te rrito riu m bevist. De schelpen van de beste oestersoort b rengen ru im 8000 gulden p er ton op. KW EEK PA RELS De grote handelsw aarde van de p a rel enerzijds en de lange tijd, w elke de n a tu u r nodig heeft om een w aardevolle p are l te vervaardigen anderzijds, hebben de m ens ertoe gebracht n a a r m iddelen te zoeken de n atu u r een handje te helpen. Reeds Linnaeus had het idee om parels te cultiveren, m aar is er A fb. 7. Doorsnede van een echte parel nim m er is geslaagd zijn idee te (A ) en een kw eekparel (B). verw ezenlijken. Deze techniek is eigenlijk pas goed ontw ikkeld aan h et eind van de vorige eeuw door de Ja p an n e r M ikimoto. Sindsdien w orden in Jap an kunstm atig parels opgew ekt bij pareloesters door een kleine operatie. D aarbij w o rd t een bo lletje parelm oer in een stu k je m an telh u id in een v erse oester gebracht. De parels, die daarom heen ontstaan, w orden n aar de ontdekker M ikim otoparels genoem d. In Japan zijn thans m eer dan 1200 parelkw ekers, die de M ikim oto-techniek toepassen. Deze kw eekparels, die tegenw oordig door hun grote aan tal een belangrijk deel van de totale parelhandel vorm en, zijn even mooi van vorm en k le u r als de echte m aar m in der kostbaar. K w eekparels zijn op h et oog n iet van echte te onderscheiden. D it is ook n iet zo verw onderlijk, om dat althans aan de buitenzijde ook de kw eekparel een echte p arel is. Im m ers om de in geb rachte k ern bo u w t de oester enkele concentrische la gen, dezelfde als w aaru it een echte p arel geheel bestaat. H et in geb rachte bolletje VITA M ARINA Zeebiologische documentatie september 1965 Tweekleppigen 9

8 A fb. 8. R öntgendiagram van een echte p a rel (boven) en een Jcweekparel (onder). (Foto ontleend aan V akblad E delm etaal). *st parelm oer b estaat evenw el u it evenw ijdige lagen, zodat kw eekparels slechts op doorsnede van echte zijn te o n d ersch eiden. A fbeelding 7. E en m oderne m ethode voor h e t m aken van d it onderscheid geschiedt m et gebruikm aking van h e t rö n t gendiagram. A fbeelding 8. M et de parelkw eek houdt nauw verband h e t kw eken van pareloesters. Ook in A ustralië is d it m ede in verb and m e t h et verkrijgen van parelm oer een belangrijke bezigheid. M en besteedt daartoe in h et proefstation op T hursday-eiland, gelegen aan de noordzijde van A ustralië, b ijzondere aandacht aan de bestu d erin g van de Pinctada m axim a, een schelp van flinke afm eting, die p laats bied t voor parels van 1 tot 1,5 cm diam eter. Een en an d er h ee ft er al toe geleid, d at m en een gem akkelijker m ethode heeft gevonden voor h e t inbrengen v an vreem de voorw erpen in de oester, nl. door de p atiënten o n d er narcose te brengen. D aartoe dom pelt m en de oesters in een oplossing van m enthol en zeew ater. Zij verliezen h e t bew ustzijn en de schelpen gaan open. Na de behandeling legt m en de dieren in strom end zeew ater en binnen een k w a r tie r zijn ze w eer bekom en van de v erd o ving. LIT E R A T U U R : FRITZ KAHN, H et W onder der N atuur, deel 3; BREHM s T ierleben; M eeresprodukte, ein H andw örterbuch der m arinen Rohstoffe; W. J. SCHMIDT, P erlm u tte r und P erlen nebst einem A nhang ü b er P fauenstein; De W onderen van h e t H eelal, S ijthoff s Uitg. Mij.; B. M IDDERICH BOKHORST, G lans en gloed uit donkere diepten; Les pierres précieuses et les perles, Tardy, P arijs 1965; K ansen positie echte parels gestabiliseerd, V akblad E delm etaal, 19e jaarg an g 1965, no. 2, blz. 38 e.v.; P erlen und P e rlm u tt door HEIDI VON W AHLERT-RUCKENBROD, m a an d b lad N eptun, 2e ja arg an g 1962, no. 3, blz. 62 e.v. VITA M ARINA Zeebiologische documentatie september 1965 Tweekleppigen 10