ZEE WATER J. H. LOGEMANN

Transcriptie

1 ZEE WATER J. H. LOGEMANN INLEIDING V oordat ik nader inga op de behandeling van het w ater, w aarm ede wij ons nieuw e zeeaquarium gaan vullen, m oet mij eerst iets van h et hart. Als wij nam elijk levende wezens in huis nem en, dan nem en wij een verplichting op ons en w el de verplichting om n aar de optim ale om standigheden te streven, die een m axim um aan w elzijn voor deze levende w ezens (in gevangenschap) g a ra n deren. Dit geldt niet alleen voor onze hond of poes of onze d u u r gekochte tropische vissen, m aar voor alle dieren en planten, hoe nederig en bescheiden die ook mogen zijn en hoe w einig die ook slechts in geldsw aarde vertegenw oordigen. W illen wij die verantw oordelijkheid niet op ons nem en, w illen wij ons de m ceite niet getroosten, laten wij dan dieren en planten blijven daar w aar zij zijn. Roofbouw op de n atu u r w ordt er helaas al genoeg gepleegd, daar behoeven wij n iet nog eens aan m ee te doen door doelloos planten of dieren onder slechte om standigheden te laten verkom m eren. H ebben wij echter het besluit genom en om verantw oord een brokje zeeleven in huis te halen, dan m oeten wij ons allereerst een begrip gaan vorm en van w at wij daar eigenlijk gaan doen. M ILIEUVERSCHILLEN Als wij een zoetw ateraquarium houden, dan kunnen wij een zeker evenw icht b ereiken tussen planten en dieren en zo n bak kan jaren lang in een goede conditie gehouden w orden, zonder dat het w ater periodiek ververst m oet w orden en zonder technische hulpm iddelen als filters e.d. De planten en dieren, die wij in zo n bak houden, zijn ieder n aar h u n aard binnen bepaalde grenzen bestand tegen v erand erin gen in hun levensm ilieu. Im m ers b in n e n w ateren zijn geregeld onderhevig aan allerlei w isselende invloeden, zoals daar zijn: grote tem peratuursverschillen tussen de seizoenen en tussen dag en nacht, zw are regenval, ste rk e verdam ping, v erontreiniging door slib enz., V an de invloeden V IT A M ARINA Zeebiologische docum entatie juni 1974 A quariologie 37

2 door ons m ensen veroorzaakt, w illen wij hier m aar n iet spreken. O ver het algem een hebben plan ten en dieren u it h et zoete w ate r een groot aanpassingsverm ogen o n t w ikkeld en k u n n en dus w el een stootje velen als de om standigheden in ons aquarium nu niet helem aal 100% zijn. Als wij nu echter de open zee bekijken, dan blijkt, dat er aanzienlijke verschillen bestaan. In de eerste plaats de enorm e hoeveelheid. De zeeën en oceanen beslaan een goede 70% van het totale aardoppervlak en zij staan allem aal m et elkaar in verbinding, zij het dan soms door nauw e zeestraten. H et vrije zeew ater is constant in bew eging onder invloed van enorm e k rach ten als de getijdenbew eging, de zeestrom ingen en de w ind. Door de m assa en door de eeuw ig voortdurende bew eging zijn plaatselijk optredende storingen nooit van lange d u u r en h erstelt de toestand zich al gauw w eer tot norm aal. De levensom standigheden zijn dan ook vrijw el constant te noem en en het gevolg is, dat planten en dieren in veel geringere m ate de noodzaak kennen to t het aanpassen aan m inder gunstige om standigheden. H et aanpassingsverm ogen ligt dan ook tussen veel engere begrenzingen dan bij zoetw a te rp lan te n en -dieren. B ovendien k u nn en dieren als vissen ook nog een aa n tastin g van hun m ilieu tijdelijk ontvluchten. Wij k u n n en ons nu w el indenken, dat dieren u it het ondiepe en vaak vervuilde k u stw ater gem akkelijker te houden zijn dan de bew oners van de k o raalriffen en van de open oceaan, w aar het m ilieu heel erg zuiver is. A ls wij een vinger am puteren, dan sluiten wij die vinger af van de bloedsom loop v an ons lichaam. E r tred en ingrijpende veranderingen op in het w eefsel en de vinger ste rft af. Doen wij een hoeveelheid zeew ater in een aquarium, dan sluiten wij deze af van de bloedsom loop van de vrije zee. E r tred en ingrijpende veranderingen op en na verloop van tijd is h et w ate r n iet geschikt m eer om er dieren in te houden. Wij hebben nam elijk zonder het te w eten ingegrepen in de chem ische huishouding van de zee. SAM EN STELLIN G ZEEW ATER Onze kennis van de zee en alles w at daar verband m ee houdt is nog niet zo heel groot en h et eerste serieuze grootscheepse onderzoek d ateert van de B ritse C halleng er-ex p editie, w elke van 1872 to t 1876 plaats vond. Een van de b elang rijk e resu l ta ten van deze expeditie was, dat m en to t de ontdekking kw am dat zeew ater over de hele w ereld practisch dezelfde sam enstelling heeft. Een zeer belangrijke factor dus om de constantheid van h e t m ilieu te w aarborgen. O pvallend is h et hoge zoutgehalte v an zeew ater. Ofschoon dit zoutgehalte nog al eens verschillen k an oplev eren van zee to t zee, kom en de hoofdbestanddelen ech ter steeds in dezelfde v e r houding to t elk aar voor. W anneer m en de hoeveelheid van één hoofdbestanddeel heeft k u n n en vaststellen, dan w eet m en daarm ede ook de hoeveelheden van de overige hoofdbestanddelen. H et zoutgehalte w ordt u itg edru k t in het aan tal gram m en aan zouten p er lite r zeew ate r en het w ordt w eergegeven m et de le tte r S. H et gem iddelde zoutgehalte dat w e in de open oceanen vinden, bedraagt 35 gram p er lite r of w el S is gelijk aan 35 pro m ille (%0). In zeeën, die slechts door een nauw e stra a t m et de open oceaan verbonden zijn, ligt h et zoutgehalte hoger. Voor de M iddellandse Zee bedraagt S 36 to t 38%0. V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie juni 1974 Aquariologie 38

3 H et zoutgehalte van het zeew ater in ons aquarium zal al gauw toenem en onder invloed van de verdam ping. Bij verdam ping van een vloeistof ontw ijkt im m ers de vloeistof en blijven de erin opgeloste vaste stoffen achter. De concentratie van de in het w ate r opgeloste zouten w ordt dus gaandew eg g ro ter en kan to t voor onze aquarium bew oners onaanvaardbare norm en oplopen. H et is dus zaak om het zoutg ehalte regelm atig te controleren. M en geb ru ik t hiervoor een areom eter of ook w el densitom eter, die wij bij elke goede aquarium handel kunnen kopen. De areom eter geeft ons het soortelijk gew icht aan van het zeew ater. Wij m oeten hierbij w el bedenken dat h et soortelijk gew icht niet alleen afhankelijk is van het zoutgehalte, m aar ook van de w atertem p eratu u r. De instrum entjes zijn geijkt voor een bepaalde tem p eratu u r, die als h et een goed fa b rik a a t is, op de schaalverdeling staat verm eld. Bij elke andere te m p eratu u r van ons aq uarium w ater dan de ijk tem p eratu u r van de areo m eter m oeten wij dus een correctie toepassen om tot h et ju iste soortelijk g e w icht (s.g.) van het w ate r te komen. De aan om m ezijde afg ed ru k te g rafiek k an ons hierbij behulpzaam zijn. T er v e r duidelijking geven we hier tw ee voorbeelden voor het gebruik van de grafiek. Noordzee-Aquarium De therm om eter geeft voor het aq uarium w ater een te m p eratu u r aan van 19 C. De areom eter geeft in het aq u arium een s.g. aan van 1,021. Bij controle in de grafiek vinden wij: bij 19 C aan de linkerzijde de horizontale lijn volgend, snijdt deze de balletjeslijn precies op de zevende v ertik ale lijn van rechts. Volgen wij deze v ertikale lijn n aar beneden, dan vinden wij voor het juiste s.g. de w aarde 1,021. Dit klopt dus precies m et w at wij bij m eting in het aquarium vaststelden en wij zien dus dat het zeew ater in ons aquarium het juiste soortelijk gew icht heeft. Subtropisch Zee-Aquarium A q u ariu m w ater blijkt 23 C te zijn. De areom eter geeft bij m eting 1,021 aan. Bij controle in de grafiek vinden wij: bij 23 C snijdt de horizontale lijn de streepp u n t-stre e p lijn op een punt, van w aaru it wij w eer een v ertikale lijn n aar beneden volgen. D aar vinden wij als w aarde voor het juiste s.g. 1,022. H et soortelijk gew icht van het w ater in ons aqu ariu m ligt dus 0,001 te laag. Een te laag soortelijk gew icht betekent een te lage zoutconcentratie, zodat wij deze w at m oeten opvoeren. Dit doen wij nooit door er m aar een hoeveelheid (k eu k e n )- zout in te gooien! A ltijd gebruiken wij hier vers zeew ater voor, hetzij kunstm atig en zonodig in w at geconcentreerde vorm. In h et algem een zullen wij echter m eer last hebben van een verhoogde zo u t co ncentratie en dus w at zoetw ater m oeten toevoegen. H iervoor gebruiken wij het liefst gedestilleerd w ater van de drogist. Gewoon leidingw ater kunnen wij ook gebruiken, m aar dan dienen wij er w el rekening m ee te houden dat de m eeste w aterleidingbedrijven chloor toevoegen aan het drinkw ater. Om geen risico s te nem en, laten wij het leidingw ater een p aar etm alen in een open reserv o ir staan, een goede plastic em m er bijvoorbeeld, die wij helem aal alleen voor aquarium doeleinden gebruiken. H et gebruik van reg en w ater is sterk af te raden, om dat het reg en w ater sterk v e r vuild kan zijn m et allerlei luchtverontreiniging. V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie juli 1974 Aquariologie 39

4 5.(5. van kei zeeu/aiec J5 C Moestganjbare yliem p era iu u r van c/e cireometec i.oz van tropisch, zeeujatec J. 025 t.0 van buh'tcopisch zaeujatqc.,, - r - - i 02 5 t>0. van noocdzeeujatec G rafiek voor het bepalen van het s.g. va n zeew a ter bij verschillende tem peraturen. V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie juli 1974 Aquariologie 40

5 De voornaam ste zouten, die in zeew ater opgelost voorkom en zijn: keukenzout (N ac l), m agnesium chloride (M gch), m agnesium sulfaat (M gsot), calcium sulfaat (CaSO.t), kalium sulfaat (K 2SO 4 ), calcium carbonaat (CaCOs) en kalium brom ide (K B r). D aarnaast kom t in zeew ater nog een groot aan tal stoffen voor in u iterst kleine hoeveelheden. V erscheidene hiervan zijn chem isch n iet direct aantoonbaar, m aar w erden gevonden in de w eefsels of h et bloed v an lag ere zeedieren of in a l gen. D ergelijke elem enten, die in zulke kleine hoeveelheden voorkom en, noem t m en sporenelem enten. O ndanks hun u iterst geringe hoeveelheden blijken som m ige van deze sporenelem enten biologisch een zeer b elangrijke rol te spelen. GASSEN N aast zouten treffen wij in zeew ater ook opgeloste gassen aan. De voornaam ste zijn wel: zuurstof (O 2 ) en koolzuurgas (CO2 ). In kleinere hoeveelheden kom en er ook de volgende edelgassen in voor: argon (A r), krypton (K r), neon (Ne) en xenon (X e). Zeedieren en ook planten o n ttre k ken aan het hen om ringende w ater zuurstof voor hun adem haling en geven bij uitadem ing aan h et w a te r w eer koolzuurgas af. Beide zijn dus zuurstofc o n s u m e n t e n. P lan ten echter, d.w.z. groene p lan ten, zetten onder invloed van licht het koolzuurgas uit het w ater w eer om in zetm eel, w aarbij dan zu u r stof vrijkom t en w eer in het w ater opgelost w ordt. De bij dit voedingsproces vrijkom ende zuurstof overtre ft in hoge m ate de voor de adem haling benodigde hoeveelheid, zodat de planten overdag zuurstofproducenten zijn. In de bovenlagen van de zee is er voldoende zonlicht dat de w ieren, en in de open zee vooral de m icroscopisch kleine w iertjes, tot zuurstofproductie aanzet. Er heerst d aar een kringloop (afb. 1), een biologisch evenw icht, dat w el v erstoord kan w orden, m aar dat zich altijd w eer herstelt, m its de m ens er niet te veel aan knoeit! In het aquarium ligt de zaak echte r heel anders. W at in het zcetw ateraq u ariu m goed m ogelijk is Afb. 1. Z uurstof-koolzuur-kringloop in een zoetw ateraquarium m e t voldoende zuursto f- producerende planten. Afb. 2. Z uurstof-koolzuur-kringloop in een ze e aquarium m et onvoldoende zuurstofproducerende w ieren. V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie augustus 1974 Aquariologie 41

6 gebleken, nam elijk het vinden van een zeker evenw icht tussen planten en dieren, is in h et zeew ateraqu arium nog slechts een m oeizaam v erkregen en vaak n ie t d u u r zam e uitzondering gebleken. In het algem een zijn er in ons aquarium te w einig w ieren om in voldoende m ate zuurstof te produceren voor de vaak in te grote getalen aanw ezige inw oners. N aast an dere factoren ontvangen de w ieren niet voldoende licht om deze arb eid te k u n nen verrich ten. O pvoeren van (zon)licht b etek en t ook h et opvoeren van de tem p e ra tu u r en daarm ede de grotere behoefte aan zuurstof van de dieren. De aanw ezige w ieren leveren geen of te w einig zuurstof en het evenw icht is nu verbroken (afb. 2). Er zal zich in de bak een overm aat aan koolzuurgas ontw ikkelen en daar dit een zw aar gas is, zal het zich om te beginnen onder in de bak ophopen. De bew oners, die daartoe in de gelegenheid zijn, zullen zich n aar de hoger gelegen lagen begeven om zoveel m ogelijk het koolzuurgas te ontw ijken. Als nu niet ingegrepen w ordt, zullen zij jam m erlijk om kom en door koolzuurgasvergiftiging. Dus n iet aan zu urstofgebrek, zoals door velen gedacht w ordt. U it het voorgaande blijkt, dat er ons tw ee dingen te doen staan, n.m.: a. koolzuurgas afvoeren, b. zuurstof toevoeren. H et afvoeren van het koolzuurgas bew erken wij door een goede w atercirculatie, w aardoor h et koolzuurgas de gelegenheid k rijg t aan h et w atero p p erv lak te ontw ijken. Wij kunnen dit bereiken m et behulp van h et oude beproefde luchtpom pje of m et de m oderne w atercirculatiepom pen. In het eerste geval w ordt door een stroom lu ch tb elletjes uit een u itstro m er het w a te r in bew eging gezet. De opstijgende belletjes nem en het w ate r m ee omhoog. B e halve dat zij dus de circulatie verzorgen, bevatten zij ook zuurstof, w elke tijdens de reis omhoog voor een gedeelte in het w ater oplost. E r is nogal verschil van m ening over h et n u t van grove luchtbellen, dan w el zo fijn m ogelijke luchtbelletjes. Wij houden ons aan de u itsp raak van G illbricht en H a r der, die m et hu n onderzoekingen hebben aangetoond, dat doorluchting m et b elletjes m et een doorsnede van 1 m m of m inder en dan zo laag m ogelijk aangebracht, h et m eeste effect bereikt. D oet m en h et w ate r circuleren door een w atercirculatiepom p, dan m oet h e t in g e b rach te w ate r n atu u rlijk w el zuurstofhoudend zijn. In een volgend artik el hopen wij nog op de technische hulpm iddelen en h u n gebruik te ru g te kom en. B ehalve dat koolzuurgas door de uitadem ing van planten en dieren in h et w ater terech t kom t, lost er ook koolzuurgas of kooldioxyde van u it de lucht in op. Veel hiervan lost in het w ater op als koolzuur ( H 2 C O 3 ) en dit w ordt dan w eer door scheik undige reacties gebonden in carbonaten en hydrocarbonaten. In deze vorm b e v indt zich in zeew ater een grote hoeveelheid koolzuur opgeslagen en de zee vorm t dan ook h e t enorm e reservo ir w aa ru it h et koolzuurgehalte v an de atm osfeer geregu leerd w ordt. ZUURHEIDSGRAAD De aanw ezigheid van koolzuur in het w ater bepaalt ook de zuurheidsgraad of w el de p H -w aard e daarvan. Deze is nam elijk afhankelijk van het onderlinge evenw icht v an de vorm en, w aarin koolzuur in h et w ate r voorkom t. V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie augustus 1974 Aquariologie t2

7 V oor h et m eten van de zuurheidsgraad geb ru ik t m en een schaal, die loopt van 0 tot 14. Bij 7 ligt h et neutraliteitspunt. O nder deze w aarde reageert het w ate r zuur, daarboven alkalisch. Bij zeew ater ligt de p H -w aarde tussen de 8,0 en 8,3. Z eew ater rea g eert dus alkalisch en er is d an zeer w einig vrij koolzuurgas in het w ate r opgelost. In h et vrije w ater zal een abnorm ale toenam e van koolzuurgas n iet voorkom en. In kleine getijdepoeltjes en in ons aquarium bestaan de voorw aarden hiervoor w èl en wij k u n n en dan constateren, dat de p H -w aarde gaat zakken en het w ate r zelfs zuur gaat reageren. H et om gekeerde kan ook gebeuren. De aanw ezige w ieren kunnen nam elijk zoveel koolzuurgas opnem en, onder invloed van een stralende zon, dat de zu urh eid sg raad ex trem e w aard en gaat aannem en in de alkalische richting. O ver h et algem een zal de ph -w aarde echter dalen en dit is de aanw ijzing, dat ons aq uarium w ater te oud w ordt en aan verversing toe is. H et bepalen van de ph - w aarde is dan ook een zaak, die wij regelm atig m oeten uitvoeren en voor de leek ook de enige doenlijke controle op de chem ische stand van zaken in het aquarium. H et bepalen van andere chem ische w aarden is nam elijk alleen w eggelegd voor scheikundig geschoolden, die bovendien de beschikking hebben over de benodigde laboratorium faciliteiten. H elaas m oeten wij onder deze laatsten ook de electrische p H -m eter rekenen. D it ap p araat geeft ons w el de béste m ethode in handen om de p H -w aard e te bepalen, m aar ook een zeer kostbare. In de handel zijn verschillende goedkopere m ethoden verkrijgbaar, zoals de ph - indicatorpapiertjes, m aar zoals m et zoveel artikelen is het voor de leek m oeilijk om vast te stellen, w at w erkelijk betrouw baar is. H et veiligste is daarom om ons te houden aan de m ethode van de vloeibare ph - indicator, zoals die aanbevolen w ordt door H uckstedt en zoals beschreven door F rank de G raaf in zijn boek Tropisch Z eew ateraq u ariu m. H et kom t ons voor, d at de hulp van een ap oth ek er hierbij voor de doorsnee am a te u r geen luxe is, om zekerheid te verkrijgen dat de ju iste sam enstelling geleverd w ordt. De m ethode w erk t als volgt: In 400 c.c. 96% alcohol lost m en 1 gram naftolftaleine op, hieraan voegt m en toe 100 c.c. van een 2% alcoholische oplossing van fenolftaleine. Wij kunnen nu enige druppels van de v erkregen indicatorvloeistof in een reageerbuisje m et aquariu m w ate r doen. H et buisje m oet w el heel goed schoon gem aakt zijn en eerst enige m alen m et het aquariu m w ater om gespoeld zijn. De toevoeging van de druppels indicatorvloeistof zal een kleu rv eran d erin g in het buisje te weeg brengen. De betekenis van de verschillende k leu ren vinden wij in het volgende tab elletje. TABEL VOOR ph-w AARDEBEPALING gelig to t kleurloos bij een p H -w aard e beneden 7,0 groen bij een p H -w aard e van 7,5-7,8 zeegroen bij een p H -w aarde van 7,9-8,1 hem elsblauw bij een p H -w aard e van 8,2-8,3 donkerblauw bij een p H -w aard e van 8,4-8,5 blau w paars bij een p H -w aard e van 8,6-8,7 do nk erpaars bij een p H -w aard e boven 8,7 V IT A M A R IN A - Zeebiologische docum entatie septem ber 1974 Aquariologie 43

8 BACTERIËN Een oude P ortugese m atroos w aste zijn verw ondingen altijd eerst uit m et zeew ater, voordat hij bij mij kw am voor verdere behandeling. Hij bew eerde dat zeew ater ontsm ettend w erkte. Dat is w el niet helem aal w aar, m aar geheel ongelijk had hij toch n iet m et zijn voorbehandeling. N aast het feit dat zeew ater jodium bevat, bevinden zich er relatief heel w einig bacteriën in, alth ans in het w ate r van de open oceaan. B acteriën hebben, om zich goed te k u n n en ontw ikkelen, een ondergrond of su b straat nodig. In de enorm e m assa van het open w ater is er naar verhouding w einig gelegenheid tot het vinden van een geschikt substraat. Dit en de aanw ezigheid van jodium - en chloorverbindingen zou een v erklaring kunnen zijn voor h et geringe aan tal bacteriën in het open w ater. Onze oude Bento w as er m et zijn vissersw ijsheid dus nog niet eens zo erg ver naast. B rengen wij zeew ater m ee n aar huis, dan v indt er al een verandering plaats, zonder d at wij er nog m aar iets aan gedaan hebben. Im m ers de w anden van ons gloednieuw e aquarium, de rotsp artij en het bodem zand vorm en een p rach t v an een su b straat. Bovendien bevat het van het stran d opgeschepte zand de voor de voeding van de bacteriën benodigde organische stoffen. Een enorm e bacteriën-explosie is dan ook het gevolg. Wij k u n n en ons nu ook w el indenken, dat h et in voorraad houden van zeew ater ons na verloop van tijd n iet m eer het zelfde w ate r oplevert als datgene w at wij opschepten. B acteriën spelen een belangrijke rol, daar zij verantw oordelijk zijn voor de afbraak van de uitscheidingsprodukten van levende organism en en van de eiw itten van gestorven planten en dieren tot stikstofverbindingen, am m oniak en nitraten. Deze stoffen vorm en op hun b eu rt w eer de anorganische voedingszouten, w elke nodig zijn voor het p lan taard ig leven in zee. In feite b estaat er een gesloten kringloop van scheikundige reacties, w aarbij drie groepen organism en een rol spelen en m et elkaar een biologisch evenw icht vorm en (afb. 3). D it zijn achtereenvolgens: 1. de algen en w ieren, die u it anorganische verbindingen w eer organische stoffen opbouw en en de producenten w orden genoem d; 2. de dieren, die zelf geen organisch m ateriaal kunnen m aken en daarom direct of in direct p lan taard ig voedsel to t zich nem en zijn de consum enten; 3. de bacteriën tenslotte, die de uitscheidingsproducten van de dieren en h et o rg a nisch m ateriaal van gestorven planten en dieren w eer afbreken (reduceren) tot anorganisch m ateriaal, noem t m en de reducenten. In de beslotenheid van h et aquarium kom t er v an een dergelijk biologisch evenw icht niets terecht. De kringloop is verbroken, w ant in een veel te kleine ruim te hebben wij doorgaans veel te veel dieren en een volkom en ontoereikende p la n ten groei. In w ezen ligt hier het probleem : door die gesloten kringloop is de sam enstelling van h et zeew ater practisch altijd hetzelfde, in het aquarium daarentegen v erandert de sam enstelling en w ordt ongeschikt voer h et houden van dieren. De kringloop is im m ers verbroken. N aast de uitscheidingsprodukten van onze dieren voeren wij dagelijks nog e x tra eiw itten aan in de vorm van voedselresten. Hoe voorzichtig wij ook voeren, er b lijft altijd w el iets achter. De reducenten, de bacteriën V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie september 1974 Aquariologie 44

9 < 3 co n su m e n te n p ro d u centen reducenten Afb. 3. De gesloten biologische kringloop in de open oceaan. dus, breken w el ijverig af, m aar er zijn geen of onvoldoende p lanten aanw ezig om die afb raakpro d u k ten w eer om te zetten in organische stoffen. H et gevolg is, dat die afb raakpro d u k ten zich m eer en m eer ophopen tot het w ate r vergiftigd g aat raken. Ook tijdens het afbraakproces kunnen door verschillende ongew enste oorzaken zeer giftige tussenprodukten ontstaan, die een plotselinge slachting onder ons dierenbestand k u nn en aanrichten. De chem ische huishouding van de zee en van h et w ate r in het aquarium is een zeer ingew ikkelde. Wij zullen U ech ter niet verm oeien m et scheikundige u ite en z ettingen. H et is hier voldoende te w eten, dat wij de verb ro k en n atu u rlijk e kringloop m oeten opvangen m et hulpm iddelen als eiw itafschuim ers en filters en d at wij van tijd tot tijd het w ater in het aquarium gedeeltelijk m oeten vervangen door vers zeew ater. Wij lazen reeds, hoe wij dit tijdstip m iddels de bepaling van de zuurheidsgraad kunnen vaststellen. Een k w art to t een derde van de aquarium inhoud w crd t dan vervangen, w aarbij w e nooit m ogen verg eten h et w ate r eerst op dezelfde te m p e ra tu u r te laten kom en, die er in h et aqu ariu m heerst. N A TU U RLIJK OF KUNSTM ATIG? De vraag rijst nu, w at b eter is n atu u rlijk zeew ater of kunstm atig zeew ater? Zoals m et alle dingen is er ook hier voor beide een voor en een tegen. Wij zullen dit eens n ad er bekijken. 1. N atuurlijk zeew ater is voor de kustbew oners onbeperkt voorradig, m its de factor vervuiling hier geen roet in h et eten gooit. Voor de binnenlanders daarentegen is het gem akkelijker om ku n stm atig zeew ater sam en te stellen. 2. N atuurlijk zeew ater is geheel com pleet, terw ijl kunstm atig zeew ater chem isch n iet com pleet is en evenm in alle sporenelem enten bevat. 3. In n atu u rlijk zeew ater zijn bacteriën en andere m icro-organism en aanw ezig, in k u n stm atig zeew ater ontbrek en deze. D at is gunstig w at de schadelijke org anism en b etreft, m aar ook de n u ttig e bacteriën ontbreken. V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie oktober 1974 A quariologie 45

10 4. In k u nstm atig zeew ater on tb rek en de groeibevorderende stoffen, w elke een b e lan grijk e rol spelen bij kw eekpogingen. 5. N atuurlijk zeew ater vereist over k o rtere of langere afstand transport, kunstm atig zeew ater halen wij u it de k raan en een pakje zeezout. De keuze n atu u rlijk of kunstm atig zal over het algem een bepaald w orden door p rak tisch e overw egingen, die voor een ied er anders zullen liggen. NATU U RLIJK E ZEEW ATER In de beschikbare lite ra tu u r vinden wij, dat de beste gelegenheid om zeew ater te scheppen tijdens vloed en bij w estenw ind is. De p rak tijk w ijst echter uit, d at het w ate r aan onze kust altijd verontreinigd is m et u ite rst kleine klei- en zanddeeljes. H et w ater m oet thuis dan ook eerst bezinken cf door een filter lopen voordat wij h et in het aq u arium doen. H et w ater verzam elen en bew aren wij alleen in zeer goed schoon gem aakte glazen of plastic vaten. M etaal is zeer gevaarlijk, daar het door zeew ater aangetast w ordt en er voor onze dieren zeer giftige stoffen vrij komen. Ook voor plastic vaten geldt dat deze giftvrij m oeten zijn. Voor het gebruik van plastic verw ijzen wij de lezer n aa r h et artik el P lastic allerle i, april 1970, V eldw erk blz. 47. KUNSTM ATIG ZEEW ATER Ofschoon er verschillende recepten bestaan voor het m engen van zeew ater, zullen wij die m oeite niet doen, w ant de handel lev ert tegenw oordig uitstekende k an t-e n - k la ar produkten. Een veel gebruikt p rep araat is het hw -M eeressalz van H. W iegandt, K refeld. M en lost hiervan zoveel op in zoetw ater to t het vereiste zoutgehalte bereikt is. G edestilleerd w ate r m ag alleen gebruikt w orden als wij er zeker van zijn, dat het over glas gedestilleerd is. Wij kunnen ook gewoon leidingw ater nem en, m aar m oeten d it dan w el eerst 24 u u r goed doorluchten, opdat h et toegevoegde chloor kan o n t snappen. Daar, w aar de totale hardheid van het leidingw ater boven de 15 DH ligt, m oet het v erdund w orden m et gedestilleerd w ater i.v.m. de hoeveelheid calcium. H et beste is Uw W aterleidingm aatschappij te raadplegen over de sam enstelling van h et plaatselijke leidingw ater. Ook hier geldt w eer, dat we alleen schoon m ateriaal gebruiken van glas of gifvrij plastic. G ebruik deze vaten alléén voor het m engen van zeew ater. Voor de rest volgen wij nauw gezet de gebruiksaanw ijzingen van de fab rik an t van het te g eb ru i ken zeezout. K unstm atig zeew ater m oet w el geënt w erden m et bacteriën om tot een voor de dieren leefb aar m ilieu te groeien. Wij kunnen dit doen door vers n atu u rlijk zeew ater toe te voegen of w ater u it een gezond reeds b estaand aquarium. Ook k un n en wij een afgietsel g ebruiken van gew one tu inaard e. In tu in aard e kom en de zelfde n u ttige b acteriën voor als in zeew ater. Een goede handvol in een liter gewoon w ater stevig om roeren en dan laten bezinken. H et heldere w ater la te r in het aquarium gieten. L IT E R A T U U R EN TR O P, Bob Inrichting en onderhoud van het zee-aquarium. Kosmos N.V., Amsterdam. GRAAF, Fr. de Handboek voor het tropisch zeewateraquarium. A. J. G. Strengholt N.V., Amsterdam. YrITA M A R IN A Zeebiologische docum entatie oktober 1974 Aquariologie 46