schip en wer ACHTENDERTIGSTE JAARGANG 25 JU N I 1971 NO. 13

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "schip en wer ACHTENDERTIGSTE JAARGANG 25 JU N I 1971 NO. 13"

Transcriptie

1 O vern em in g van a rtike len enz. zo n d e r toestem m ing van de u itg evers is verboden. Ja a ra bonnem e n t (bij v o o ru itbetalin g) ƒ 31,20, buiten N e d e rlan d ƒ 60,, losse num m ers ƒ 2, 1 0, v a n oude ja a rga n gen ƒ 2,60 (alle prijzen incl. B.T.W.) UITGEVERS WYT - ROTTERDAM 6 Tel *, Pieter de H o o ch w e g 111, Telex 21408, Postrekening L f schip en wer 14-DAAGS TIJDSCHRIFT, GEWIJD AAN SCHEEPSBOUW, SCHEEPVAART EN HAVENBEUNGEN O R G A A N V A N : NEDERLANDSE VERENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED - CENTRALE BOND VAN SCHEEPSBOUWMEESTERS IN NEDERLAND - NATIONAAL INSTITUUT VOOR SCHEEPVAART EN SCHEEPSBOUW - NEDERLANDSCH SCHEEPSBOUWKUNDIG PROEFSTATION REDACTIE: ir. J. N. Joustra, prof. ir. J. H. Krietemeijer, prof. dr. Ir. W. P. A. van Lammeren en J. G. F. Warris REDACTIE-ADRES: Burg. s'jacobplein 10, Rotterdam-2, Telefoon ACHTENDERTIGSTE JAARGANG 25 JU N I 1971 NO. 13 STIM ULANS VOOR ZEELA N D N e d e rla n d is sinds enkele w eken een d erd e g ro te contain erh av en rijk. H e t is de term in al in V lissingen-o ost, w elke op zaterd ag 5 ju n i o n d e r g rote belangstelling d o o r m in ister N elissen w erd geopend. D e nieuw e faciliteit is overigens goed u it de startb lo k k en gekom en. E en w eek v o o rd a t de opening plaatsvond, a rriv eerd e er reeds h et eerste g rote volco ntainerschip, de S yd n ey E xpress van de H ap ag -L lo y d, die er n iet m in d er dan 600 co n tain ers u it A u stralië loste. D eze officieuze eersteling is een schip in de geco m b in eerd e dienst van de A u stralia E u ro p e C o n ta in e r Service, een groep w aaraan d o o r v eertien g ro te W esteu ro - pese en A u stralisch e red erijen w o rd t deelgenom en, enkele d a a rv a n verenigd in de bekende co n so rtia O C L en A C T. D e A E C S kondigde destijds aan, d at m en besloten h ad v o o r h e t gebied van de B enelux en N o o rd -F ra n k rijk tw ee havens aan te lopen, V lissingen en Z eebrugge. V oor beide havens w as deze m e dedeling een zeer belangrijke, tem eer o m d at m en h ier (afgezien van Z eebrugge in h et kleine kustvervoer) nog geen co n tain ers op g ro te schaal te verw erken h ad gekregen. D e schepen van de groep zullen ach tereenvolgens V lissingen en Z eebrugge aan d o en ; d it b etekende, dat reeds enkele dagen n a de aan k o m st van de S y d n e y E xp ress in V lissingen, het volgende schip, de O C L -L in er M oreton B ay in Z eebrugge aankw am, terw ijl nog w eer enkele dagen la te r ons eigen enige N ed erlan d se p articip an t, het volcontainerschip A b e l T asm an, te ru g van de m aiden-voyage n a a r A ustralië, a a n de C o n tain er T erm in al V lissingen afm eerde. A l m et al een d ru k te van belang dus in deze eerste w eken, en de d irecteu r van de N.V. H aven van V lissingen, de h eer C. O reel, v erk laard e d an ook u iterst o p tim istisch te zijn o ver deze u iterm ate b e langrijke uitb reid in g van de activiteiten in zijn havengebied. O p d it p u n t is trouw ens ook gew ezen d o o r m inister N elissen, die in zijn open in g sto esp raak gew aagde v an het belang van een m eer g ed ifferen tieerd e arb eid sm a rk t in Z eeland. H e t D eltap lan h e e ft erv o o r gezorgd, d at de provincie uit h a a r eeuw enlange isolem ent is g eraak t. A ls gevolg heeft e r een p rach tig e reg io n ale ex p an sie plaatsgevonden: h et tem po en de om vang van de industrievestigingen h eeft zich h ier n u snel ontw ikkeld en niet lan g er trek k en de Z eeuw en w eg om elders w erk te zoeken; integendeel an d eren trek k en n a a r Z eeland to e, aldus de bew indsm an. H et is m isschien dienstig h ier te stellen, d at N e d e rla n d m et zijn d rie g rote contain erfaciliteiten (eigenlijk zijn h et er vier, w ant R o tterd am h eeft er tw ee), zo n beetje aan de m aat is, zek er voor de eerstvolgende jaren. E r zijn wel eens stem m en opgegaan om o o k in D elfzijl te m ikken op containerlo ssin g -o p -g ro teschaal, m a a r zelfs de deskundigen in het N o o rd en betw ijfelen o f deze investerin g een g erech tv aard ig d e is. H e t feit d oet zich intussen v oor, d at de klandizie van de p rach tig e faciliteiten in A m sterdam in ernstige m ate teleu rstellen d is gew orden. A c h teraf bezien w as h et w ellicht beter gew eest om niet over te gaan to t een g rote investering voor zulke g rote faciliteiten, die nu nog slechts sp o rad isch w orden aangelopen. In h et k o rtgeleden verschenen jaarv erslag van de S ch eep v aart V ereniging N o o rd w ordt hieraan gerefereerd, in die zin, d a t w o rd t gesteld, d at h et m isschien b e te r zou zijn tijdig de nodige zek erh eid in te w innen over de klandizie, v o o rd at m en to t het in rich ten van een dergelijk p ro ject overg aat. E en h an d b o ek je van de O E SO over de P ro b lem s in th e D ev elo p m ent o f C o n tain er T ra n sp o rt enkele w eken geleden in P arijs verschenen noem t m et nam e A m sterd am als de enige g rote haven w aar het co n tain erv erk eer is te ruggelopen; in alle an d ere havens, b e halve enkele kleine, is d it op g ro te schaal toegenom en. R o tterd am heeft n iet te klagen. In h et n a ja a r, w an n eer de g rote co n tain ersch e pen in de dienst op h et V erre O osten aan de faciliteiten v an U n itc e n tre zullen m eren, w o rd t h et h ie r een d ru k te van belang. A an h et an d ere g ro te com plex in R o t terd am, de E C T, ligt altijd wel m instens één co n tain ersch ip gem eerd; enkele w eken geleden bezochten wij h ier h et eerste v o lco n tain ersch ip van de Scan- S tar-d ien st, een com b in atie van de B lue S ta r L ine en de D eense E a st A siatic C o m p an y. D it schip, de C alifornia Star, heeft de verdienste d at h e t niet alleen een nuttig co n tain erv aartu ig is, m a a r bovendien nog een fraai schip, iets w at m en lang niet van al deze sch ep en -m etb lokkendozen kan zeggen. E en m in o f m eer zekere g aran tie, d a t een nieuw e faciliteit ook in d erd aad k la n ten zal krijgen, heeft de nieuw e haven van V lissingen wel gehad, v a n d a a r d at de zaak h ier al m eteen goed van sta rt k o n gaan. E r zijn overigens voor de regionale ontw ikkelingen d a a r nog an d ere asp ecten, w aaro v er m inister N elissen h et h ad, to en hij zei, dat h et gebied van R o tte r dam p rak tisch vol is en d a t d it o n g e tw ijfeld d e zeehavenindustrie in Z eelan d zal stim u leren. D e bew indsm an, die h ier op de algehele hav en situ atie doelde, zei dat hij in dit p roces wel de nodige knelpunten verw acht, zoals h et tijdig gereedm aken van in d u strieterrein en, m a a r d at deze volgens hem wel gem ak kelijk k u nnen w orden overw onnen. D e schepen van de A E C S, die V lissingen en Z eebrugge aan d o en, zullen v o o r een belangrijk deel m et wol gevulde contain ers aanvoeren. D a t n eem t echte r niet w eg, d at e r bij de partij van 600 die de S y d n e y E xpress loste, al een aanzienlijke hoeveelheid co n tain ers w as m et an d ere lading: stukgoed en fru it en ook d it is v o o r Z eelan d een u iterm ate veelbelovende ontw ikkeling. Inhoud van dit num mer: S tim ulans voor Z eelan d B ehouden vaart d o o r jh r. H. R euchlin N o g m aals N au tisch In stitu u t A u to k o n -7 1 sem inar d o o r prof. ir. J. H. K rietem eijer D e eerste 850/1700 m o to r van G ö tav erk en in gew ijzigde uitvoering N ieuw sberichten T ijd sch riften rev u e S. en W. 38e jaargang no

2 BEHOUDEN VAART R ed e uitgesproken d oor de a ftredende voorzitter J H R. H. R F.U C H L f N tijdens de jaarlijkse gew one ledenvergadering van de K o n. N e d. R ed ersveren ig in g o p 26 m e i 1971 te s-g ravenhage. E en m aal p e r ja a r is het uw voorzitter v erg u n d, een persoonlijk w oord to t u te rich ten. A an h et einde van zijn am b tsp erio d e m ag hij pogen enkele co n clu sies te tre k k e n uit het kaleidoscopische g ebeuren w aarbij uw b estu u r en hijzelf g eduren d e het verstreken ja a r b etro k k en w aren, en terugzien op hetgeen hem letterlijk en figuurlijk heeft geboeid. D a n k b a a r v o o r h et g ro te v o o rrech t, van tijd to t tijd uw collectieve inzichten te h eb ben m ogen v ertolken, beschouw ik het van d aag evenzeer als een v o o rrech t, u itsluitend op eigen veran tw o o rd elijk h eid en m et enige vrijm oedigheid to t u allen te m ogen spreken o v er enkele o n d e r w erpen die uw beleid nu en in de to e kom st k u n n en raken. H et ligt v o o r de h an d d a t u itsp rak en van d erd en zij h et uit de kring van bedrijfsgenoten, van de O verheid o f van de w etenschap vele aan k n o p in g sp u n ten h ierv o o r bieden. E nkele h ierv an wil ik in h erin n erin g brengen. H et g eo rg an iseerd e bedrijfsleven in de koopvaard ij h eeft zich in 1970 m et een tw eetal n o ta s to t de R egering gew end; de ene n o ta h an d elt over m aatreg elen to t v erb eterin g van de positie d e r N e d erlan d se koopvaard ij in h et algem een, de a n d ere m eer in h et bijzo n d er o v er het d a a rm e d e sam en h an g en d e sociale beleid. D e R egering diende het w etsontw erp v o o r een R etorsiew et Z eesch eep v aart in. T e n aanzien h ierv an is o n langs een d o o rw ro ch te M em o rie van A n tw o o rd versch en en. V o o rts legde de R egering bij m o n d e van de S taatssecretaris van V e r k eer en W ate rstaat, Z. E. M. J. K eyzer op 2 d ecem b er 1970 een belangrijke verk larin g af, w aarin de R egering ten dele teg em o et kw am aan verlangens die van de zijde van het bedrijfsleven w aren geuit. O p in itiatief van de N ed erlan d se R e gerin g vond te T o k io op 2 en 3 feb ru ari 1971 een belangrijke co n feren tie van de verk eersm in isters van de C S G -lan d en p laats. A ld a a r w erden, n a grondige v o o r bereiding, enige besluiten genom en, zo wel ten aan zien van d o o r de R egeringen g em eensch ap p elijk te nem en m aatregelen als ten aan zien v an bepaalde handelingen, w a a rv a n de lan d en zich individueel z o u d en dienen te o n th o u d en. D e d o elstellingen van h et gevoerde beleid zijn te l kens duid elijk toegelicht. O n lan g s h ebben de M in ister en de S taatssecretaris van V erk eer en W a te r staat een n o ta doen verschijnen w aarin de o n d e r h en resso rteren d e diensten een toekom st-v erk en n in g geven, en m ede to t ons de u itn o d ig in g rich te n, hiero v er te discussiëren. U it de gezam enlijke publikaties v an ons d e p artem en t sp reek t een duidelijke sam en h an g en een visie, bij enkele p u n te n w aarv an ik v an d aag g a a r ne een k a n tte k e n in g som s o o k een v raag - o f u itro ep tek en zou w illen plaatsen. O ok in technisch-econom isch o p zich t zijn enige belangrijke do cu m en ten gereed gek om en. In onderlin g overleg tussen de S tichting K ern v o o rtstu w in g K oopvaardij en de C e n tra le R aad v o o r de K e rn energie heeft ieder dezer in stanties een ra p p o rt voltooid. A fgezien van verschillen in m eth o d iek en in fo rm u lerin g van de conclusies, kom en beide toch wel hierin overeen, dat d rie dingen duidelijk blijken: in de eerste plaats, d a t bij de toen b estaan d e oliep rijzen fossiele b ran d sto f h et econom isch w int van nucleaire energie v o o r alle voor vergelijking in aan m e rk in g k o m en d e to e passingen; ten tw eede, d a t v e ra n d e rin gen in de feitelijke kosten van aard o lie en van de sch eepsreacto r m et de daarbij beh o ren d e voorzieningen de ren d em en tsvergelijking zeer w ezenlijk b eïn vloeden, en wel in h et bijzo n d er n a a rm a te h et om g ro tere m ach in ev erm o g en s g aat; en te n slotte, d a t bij gelijke to tale kosten van de beide vorm en van energie de v ariabele q u o te d aarin veel h o g er ligt bij de a a rd olie dan bij de k ernenergie. D e toepassing van k ern en erg ie w o rd t gegeven de keuze van scheepstype en ex p lo itatie-p atro o n in de allereerste plaats b epaald van u it een u ite ra a rd speculatieve verw ach tin g ten aanzien van het v erloop van de aard o liep rijzen o v er een lan g tijdsverloop, en secundair d o o r een eventuele aan m erk elijk e v erlaging van de aan sch affin g sp rijs van de reacto r m et toebehoren. H et k o m t mij voor, d a t de beslissing over h et tijdstip w aaro p de k ern en erg ie in de k o o p v aard ij h a a r intrede zal doen, derhalve sterk zal w o r den beïnvloed d o o r m ondiale strategische overw egingen, t.w. de beheersing van de aardoliew inning en de strijd om de te c h nologische su p rem atie. D a a ro p kan de k oopvaard ij z elf n agenoeg geen invloed u itoefenen. M a a r zij m o et w aak zaam blijven, ten ein d e tijdig te k u n n en re a g eren op deze ex tern e facto ren. D a a r to e dienen wij n au w b etro k k en te blijven bij alle ontw ikkelingen ro n d de to ep assing van de k ern en erg ie die zich in het b u iten lan d v o o rd o en, o p d a t als v o o r de ko o p v aard ij h et tijdstip van de beslissing is aan g ebro k en wij in te c h nische kennis een accep tab ele p a rtn e r voor a n d e re n zullen zijn, en een zodanig inzicht in de eco n o m isch e gevolgen h iervan zullen hebben, d a t wij de o n teg en zeggelijk g ro te co m m erciële risico s zo veel m ogelijk k u n n en overzien en b ep erken. H et lijkt m ij n am elijk vrijw el zeker, dat een eventuele toepassing van k e rn e n e r gie in onze b ed rijfstak een soortgelijk sch aal-v erg ro ten d effect zal h ebben als de kom st v an de c o n tain er- en lash-projecten. H e t is w elh aast o n d e n k b a a r d at N e d e rla n d hierbij op an d e re w ijze kan zijn b etro k k en d an in een n au w in tern atio n aal v erb an d. V o o r zover kan w o r den voorzien, zal de technische- en eco nom ische research op d it gebied k o stb a a r zijn; zal v o o rts in h et buiten lan d, w egens de reeds gen o em d e strategische betekenis v an de energie-voorziening, de O verheid in hoge m ate fin an cieel b e tro k ken zijn bij deze research, en zullen ook in N ed erlan d de gevolgen van de o v erschakeling op deze en erg ieb ro n veel v erd e r strek k en dan de koopvaard ij alleen. D it wijst op de n o o d zaak van een nauw e sam enw erking o o k h ier te lan d e tussen O verheid en bedrijfsleven. Ik ach t d a a r om overleg h iero v er tussen de S tichting M aritiem e R esearch en h et R eacto r C en tru m N e d e rla n d van zeer g ro o t belang. Ik k eer teru g to t h et scheep v aartb eleid op k o rtere term ijn. D a a rto e zou ik a l lereerst w illen n agaan, w elke de positie th an s is. T ra d itio n e e l w o rd t d a a rto e u itgegaan van een vergelijking v an de b e sta a n d e vloten. D it is ongetw ijfeld zinvol w an n eer h et gaat om een onderlinge vergelijking van h u n cap aciteit o f om een vergelijking tussen de koopvaard ij en an d ere bed rijfstak k en. W a n n e e r het doel echte r is, de co n tin u ïteit te o n d e r zoek en en h et g evoerde beleid d a a ra a n te toetsen, d an d ien t de a a n d a c h t te w o r den g erich t op de g ro ei van de vloten abso lu u t en relatief. D a a rto e zou ik deze liever in term en van v erv o ers-cap aciteit (dw t) m eten d an v an b ru to register to n n en. Ik kies d aaro m als u itg angspunt voor deze beschouw ing h et d ra a g v e rm o gen van de nieuw bouw, en vergelijk d a a r to e de om vang van de g ep laatste nieuw - b o u w -o p d rach ten in de eerste k w artalen van de ja re n 1965, 1968 en E en sam en v attin g d a a rv a n 1) is ontleen d aan m ateriaal, w aarv o o r ik gaarn e de N ew T onnage S ervice van F airplay s In tern ational R ecords a n d Statistics h ie r m ijn d a n k betuig. O ver deze zes ja re n is w ereldw ijd de to enam e van nieuw bouw h et g ro o tst gew eest n a a r ab so lu te om vang in de tan - k er-sector, en re la tie f in de b u lk secto r. In de d roge lad in g zes jaren geleden reeds de kleinste secto r is h e t g ro eitem po, gem eten in to n n e n d raag v erm o gen, h et laagst. A angezien de investering p e r to n d raag v erm o g en v o o r deze secto ren o n d erlin g sterk uiteen lo o p t, la ten deze cijfers geen vergelijking to e van de b ed rag en die h ierm ed e gem oeid zijn. E e n v iertal vlaggen tezam en o m v atte in 1965 reed s bijna 52 p et v an de bestelde to n n ag e ( dw t). D e o p d rach ten v an deze zelfde g roep b e dro eg en in 1971 bijna h et vijfvoud ( d w t); h et aan d eel v an deze lan d en w as d a arm ed e to t ru im 58 pet ]) Tabellen I, II, III en IV. 298

3 Nieuwbouw opdrachten per 31 januari in 1000 dwt. TABEL I. Wereld Onderverdeling Scheepstype Tankers totaal a. > 150 t b. < 150 t Bulk totaal c. OBO d. Overige Droge lading e. Containers f. Overige Bron tabel 1: Fairplay International Shipping Journal van het w ereldtotaal gestegen. Binnen deze groep, bestaande uit L iberia, het V erenigd K oninkrijk, N oorw egen en J a pan, vond evenw el een verw isseling van volgorde plaats. H et aandeel van L iberia (1971: 20 pet; 1965: 12 pet) en van het V erenigd K onin k rijk (1971: 15 pet; 1965: 12 pet) nam toe; d at van Ja p a n (1971: bijna 9 pet; 1965: ruim 9 pet) bleef nagenoeg gelijk, terw ijl N o o rw e gen (1971: 14 pet; 1965: 18 pet) van de eerste n a a r de d erd e plaats w erd verdrongen. B epalend voor de w ijziging in het aandeel dezer vier landen gezam enlijk, vergeleken m et de rest van de w e reld, evenzeer als v o o r hun onderlinge volgorde, is hun grote aandeel in de groeiende sectoren van tank- en bulkvaart. In de bestelling van traditionele tonnage voor droge lading bleef de Sovjet-U nie dom inerend, zij h et ook dat h a a r voorsprong w at afnam ; in deze sector is ook W est-d uitsland sedert kort sterk n a a r voren gekom en. H et V erenigd K oninkrijk heeft de leiding genom en in de bestelling van containerschepen, en w ordt d aarin gevolgd d o o r de V erenigde Staten (1971: dw t) en W est- D uitsland. Binnen de huidige E E G -lan d en is F ra n k rijk het sterkst vooruitgegaan in nieuw - bouw -opdrachten (1 9 65/71 tankers: dw t: bulk: dw t), gevolgd door W est-d uitsland (1965/71 tankers: dw t; bulk: dw t, en droge lading, containerschepen inbegrepen, dwt) en Italië ( /7 1 tankers: dw t; bulk: dwt). Behalve een vleug van tankerbouw voor de N ed erlan d se vlag ro n d 1968, zijn bij ons de toch al beperkte opdrach ten voor tank- zow el als voor bulkschepen n a genoeg opgedroogd. V oor droge lading zow el als voor containerschepen zijn de N ederlandse o p drachten bij de D uitse en F ran se ten ach te r gebleven. O pm erkelijk is dat België voor bulkschepen in 1971 ( dw t) op de tw eede plaats binnen de E E G kw am. U it het overzicht2) blijkt overduidelijk d at N ed erlan d geen aan sp raak m eer kan m aken op een plaats o n d er de zeevarende n a ties, indien deze w ordt afgem eten n aar de om vang van de nieuw bouw -opdrachten. H andhaving van het huidige N ederlandse aandeel in de wereldvloot'*), d at uitgedrukt in brt tussen 1965 en 1971 van 3 p et is gedaald to t 2,3 pet, zou ongeveer het zevenvoud vereisen van de huidige dw t4). U it h et jaarv erslag onzer V ereniging over 1970 blijkt in de N ederlandse vloot5) de tonnage aan vrachtschepen te zijn teruggevallen to t het niveau van 1960, terw ijl de tonnage van de ta n k schepen m et ongeveer 60 pet is gestegen. In de w ereldvlootft) daarentegen is tussen 1960 en 1971 de tonnage der vrachtschepen (inclusief b ulkcarriers) gestegen m et 60 pet, en van de tankers zelfs m et 108 pet. H et is duidelijk d at w ereldw ijd een zeer aanzienlijke investering, zowel in de breedte als in de diepte, in de ko o p vaardij heeft plaatsgevonden om deze ontw ikkelingsgang m ogelijk te m aken. H et is evenzeer duidelijk d at dit w e reldw ijd het geval is gew eest in een m ate die ver uitgaat boven de m iddelen die hierv o o r in N ed erlan d te r beschikking konden w orden gesteld. Ik vero o rlo o f mij d aarom, enkele v ragen te stellen. Is het juist, d at de N e d e r landse nieuw bouw gem iddeld ongeveer overeenkom t m et de herinvestering van de afschrijvingen, en wel op een wijze dat h et prestatieverm ogen ongeveer gelijk is gebleven? Is het juist, d at deze herinvestering niet alleen w erd bepaald door verw achtingen ten aanzien van rendem ent, m aar ten dele ook dw ingend noodzakelijk w as om te voorkom en dat het N ederlandse m arktaandeel in bestaande vervoersstrom en op o n herstelbare w ijze zou w orden a a n getast? Is h et juist, dat uitbreiding van de N ed erlan d se vloot in het algem een en in die sectoren in het bijzonder w aarin het groeitem po intern atio n aal het hoogst is, alleen te verw ezenlijken zou zijn gew eest indien d aarv o o r nieuw kapitaal nationaal of in ternationaal in om vangrijke m ate ter beschikking zou zijn gesteld? Is het ten slo tte ook zo, dat het gem iddelde rendem ent, op langere term ijn gerekend, over het aldus in de k o o p vaardij te investeren risico dragende k a pitaal, na belastingen, v o o r een N e d e r landse o ndernem ing aanm erkelijk lager is dan v o o r elders gevestigde o n d ern em in gen? Indien de an tw o o rd en op al deze v ra gen in hoofdzaak bevestigend zijn hetgeen ik verw acht en indien de n orm voor het b ru to rendem ent op de k o o p vaardij w ereldw ijd, de risico s in a a n m erking genom en, d o o r de in tern atio n ale co n cu rren tie w ordt bepaald, dan m een ik dat het duidelijk is, in w elke ric h ting de oorzaak van de stagnatie m oet w orden gezocht, en op w elke wijze h ierin verandering zou kunnen w orden geb racht. H et verloop d er nieuw bouw -opdrach ten tussen 1965 en 1971 wijst eveneens hierop. Z ou het toeval zijn d at in absoluut zow el als in relatief opzicht de belangrijkste groei in nieuw bouw plaatsvindt o nder de vlaggen van L iberia (geen w instbelasting), van het V erenigd K oninkrijk (cash g ran t o f registratie in B erm uda en elders), W est-d uitsland (nieuw bouw -prem ies) en F ran k rijk (plan de relance)? W ijst dit alles niet duidelijk in één en dezelfde richting? W elke o n dernem er zou bij zijn investerings-beslissing in schepen ooit m ogen v erw aarlozen het effect d at het nationale fiscale systeem kan hebben op het netto rendem ent? H oe actueel nog zijn de w oorden w aarm ede m r. J. Prins in 1957 in onze V ereniging debuteerde. Ik citeer uit de b ro ch u re V luchten o f V ech ten van de ons m aar al te vroeg ontvallen collega, die juist dit ja a r aan de beurt zou zijn gew eest u als voorzitter toe te spreken: Im m ers, trach t m en van het sym ptoom n a a r de oorzaak van dit v erschijnsel w ellicht juister ziekteverschijnsel door te dringen, dan is er, n aast veel g erechtvaardigd verw ijt van de zijde van de trad itio n ele m aritiem e landen, tenm inste evenveel aanleiding tot zelfverw ijt en tot onderzoek van de vraag o f hun eigen politiek, m et nam e op fiscaal gebied, niet de spanningen heeft geschapen w aarvan de ontlading th an s zoveel ontsteltenis w ekt. 7) 2) Tabel IV. :t) KNRV-jaarverslaf! 1970, blz ) Zelfs om gelijk te komen met Brazilië (1971 : dwt), zou niet alleen de voor Nederland bestelde nieuwbouw voor droge lading dwt groter moeten zijn dan hij thans in feite is, m aar zouden bovendien nog opdrachten voor ca dwt aan tankers en dwt aan bulkschepen moeten zijn geplaatst. «) K N R V-jaarverslag 1970, blz. 88. *>) Ibidem, blz ) Mr. J. Prins, Vluchten o f Vechten", blz. 25. S. en W. 38e jaargang no

4 N a d ertien ja re n k lin k t die ontsteltenis nog d o o r in de o n lan g s te T o k io u itg esp ro k en b ezorgdheid. In m id d els echte r heb b en anderen uit deze sp an n in g en co n seq u en ties getro k k en en hun n atio n ale koopvaardij veilig gesteld. O ok in N e d e rla n d vond aanvankelijk dit beto o g w eerk lan k. Im m ers, p er a m e n d em en t besloot destijds de T w eede K a m er d e r S taten -G en eraal ten aanzien van schepen en luchtvaartuigen in het in te rn a tio n a le verk eer de schorsing van d e in v esterin g saftrek buiten toepassing te stellen. M et klem is uw V ereniging v erru im in g van deze sedertd ien g ere d u c e e r d e faciliteit blijven bepleiten. T o t nu toe evenw el zo n d er succes. H et effect van de o n lan g s g etro ffen m aatreg elen blijft b e p e rk t to t een zeer w enselijke v e r beterin g van de m ogelijkheid to t a f schrijving, w aarto e in p rin cip e ook h et verdw ijn en van de N O R m oet w orden gerek en d, alsm ede kred iet-faciliteiten. D e b elastin g d ru k blijft ech te r ongew ijzigd. Indien het b estu u r van uw V ereniging zich ten aanzien hiervan erkentelijk, m aar niet voldaan heeft betoond, is er in onze eigen h o uding sedert 1957 wel iets v e r a n d e rd. P rin s v o ch t tegen de e x o rb i ta n te belastingen, w a aro n d er sinds de tw eede w ereldoorlog de A m erik aan se en E u ro p ese landen gebukt g aan 0), en hij verk o o s dit gevecht boven w at to en w erd g ev o eld als belastin g v lu ch t. N u erk en n en wij deze belastin g d ru k m in o f m eer als stru ctu reel b ehoren d to t onze w esterse m aatschappe ijke o rd e. M et de R egering hebben wij gezocht n a a r een zodanige flexibiliteit bin n en deze stru c tu u r, d at ten aanzien van de k o o p v aardij de spanning w aaro v er P rin s reeds schreef, eindelijk zou w orden v e rm in derd. M a a r anderzijds dient de O v erheid er begrip v o o r te hebben, d at d e e l n am e aan het w ereldvervoer in c o n c u r rentie m et landen die in dit o p zich t sterk afw ijkende regim es kennen, speciale m aatregelen vergt. H et is onbegrijpelijk d at dit ten aanzien van de n atio n ale lu c h tv a a rt, w aarin de O verheid zelf p a r ticip eert, zoveel v lo tter w o rd t o n d erk en d d an ten aanzien van de p articu liere o n dern em in g en in de k o o pvaardij. In d ien hierin geen gro n d ig e v e ra n d e rin g ko m t, zo u ik persoonlijk w illen b e pleiten d at in alle n u chterh eid in eigen k rin g en d aarb u iten het verschijnsel van de L ib eriaan se vlag de an d ere z.g. g o ed k o p e vlaggen zinken d aarbij in h et n iet in alle ernst opnieuw w o rd t d o o rd a c h t. A ls eerste p u n t v raag ik er aan d ach t v o o r, d at de w instbelasting op het niveau w a a ro p d eze th a n s in de w esterse w ereld staat, in h et algem een niet lan g er d ru k t op d e o ndernem ersw inst, m a a r grotendeels w o rd t afg ew en teld op de co n su m ent. V o o r w a t de koopvaard ij ech ter b e tre ft, v ersto o rt de d irecte o f indirecte c o n c u rre n tie v an een zo om vangrijke v loot als de L ib eriaan se gro ten d eels deze m ogelijkheid to t afw enteling. O nze w esterse eco n o m ie o n d e rg a a t dit als een n a deel d at to t u itin g k o m t hetzij in een TA B E L II. G role V ier in 1000 dw I. Scheepstype Landen Landen Tankers Bulk Droge lading N ] L GB L N GB J R GB PL US ^ > 2.137>vy/ ^ ' ^ ^ ^ / ^1 I L GB N J L N GB J GB R WD L Onderverdeling 1971 a c G ebruikte afkortingen in tabellen II en III: De letters a, b, c, d, e en f verwijzen naar de onderverdeling in scheepstypen in tabel I. F Frankrijk, GB Verenigd Koninkrijk, I Italië, J Japan, L Liberia, N Noorwegen, N L N ederland, PL Polen, R Sovjet-Unie, US Verenigde Staten, WD W est-duitsland. bep erk in g van de n a tio n a le k o o p v aard ij, hetzij in co m p en seren d e m aatreg elen voor deze b edrijfstak ten laste van de n atio n ale O verheid. V o o r de niet-m aritiem e lan d en evenw el b etek ent h e t een voordeel. A ls co n su m en ten v an v ervoersdiensten zijn zij e r v o o r gevrijw aard, d at een deel van de lasten d er m aritiem e lan den aldus op hen k an w o rd en afg e w en teld. V o o r hen geld t d a t deze vlag in d erd aad, en in gunstige zin, een g o ed kope vlag m ag w o rd en genoem d. O verigens zou h e t m isschien b eter zijn, van een n eu trale vlag te spreken. H et verschijnsel van de L ib eriaan se vlag is n a a r zijn a a rd een n a tu u rlijk gevolg van de verschillen in ecom om ische en sociale stru c tu re n in lan d en die de zeev a a rt b eoefenen. H et w o rd t niet alleen v e ro o rz a a k t d o o r verschillen in fiscale d ruk, m a a r kan ook zijn o o rsp ro n g v in den in v ersch illen in ju rid isch o p zich t o f in verschillen v an arb eid so m standig h e den. In d ien in to en em en d e m ate h et k ap itaal u it de w esterse lan d en, w a a r de arb eid s m a rk t k rap is, en h e t arbeid sp o tentieel u it g ro te delen van de w ereld, w a a r het k ap itaal sch aars is, o p e lk a a r zijn a a n gew ezen v o o r de verlen in g van sch eep v aartd ien sten, en in d ien d e to ek o m st in to en em en d e m ate zou zijn aan jo in t ventu re s v an hen gezam enlijk, dan k an d e aanw ezigheid van een n eu trale vlag d a a r vo o r v an g ro o t b elan g zijn. D it m a a k t h et m ogelijk, de econom ische- en ju ridische w aarb o rg en te bieden die zijn aan g ep ast a a n de gunstigste k a p ita a lm a rk t, en te b ean tw o o rd en aan de sociale regim es v an de lan d en w a a ru it d e o n d ersch eid en secto ren van zeev aren d en afk o m stig zijn. b d f T o t goed begrip zij e r op gew ezen, d at een stru c tu u r w aarbij de h o g er geschoolden h et o fficie ren k ad er o n d e r een w esters regim e, en de gezellen o n d e r een a n d e r regim e vallen, reeds la n g is ingeburgerd. D e flexibiliteit die h ie rd o o r kan o n tstaan, is een b elan g rijk e fa c to r om te kom en tot een v o rm v an b ed rijfsvoering tegen de laag st m ogelijke kosten, en d a a rd o o r to t een reële bijdrage aan de w elv aart van d e w ereld. E en n e v envoordeel v an de n e u tra le vlag m a a r een niet onbelan g rijk v o rm t de m ogelijkheid to t u itsch ak elin g v an prestige-overw egingen, zow el bij de lan d en die h et k ap itaal verstrek k en, als bij die w aaru it h e t o fficieren b estan d o f de scheepsgezellen afkom stig k u n n en zijn. N a a st fiscale overw egingen en de flex i biliteit ten aan zien v an k ap itaal- en a r beidsvoorziening, m o eten de v o rm en van in tern atio n ale sam enw erking w o rd en gen oem d, die v o o rtv lo eien u it de n o o d z a a k to t schaalvergroting. C o n tain er- en lash-system en vereisen deze c o n c e n tra tie; hoogstw aarsch ijn lijk zal eventuele toepassing v an n u cleaire energie iets d e r gelijke ten gevolge hebben. D e studie T P 2000 voo rsp elt: D e gigantische in vesteringen die in de m o d ern e sch eep v a a rt n o o d zak elijk zijn, g ep aard g aan d e m et de n o o d zaak v a n een g ro te m ate van doelm atig h eid, zullen n o p en to t n auw e n atio n ale en in tern atio n ale sa m enw erking. D o o r d it in tern atio n alise- 8) M r. J. Prins, Vluchten o f V echten", blz

5 TABEL III. Europese G em eenschap in 1000 dwt. Onderverdeling Scheepstype Landen Landen 1971 Tankers WD F I NL Bulk I WD NL v / 170 F 164 xzr Droge lading NL ^ x / 369- WD K s 273- F x 170- I x x x = minder dan dwt. > c ; Bron tabellen II en III: Fairplay International Shipping Journal a. b F I WD NL - 58 c. d WD I F NL - - e. f WD F NL I vlag-bevoorrechting zich afspeelt. -) m aar ook die w elke liggen in hel vlak van financiële overeenkom sten en van het goederenverkeer. O ntegenzeggelijk zijn hieraan enige risico's verbonden, m aar het m ag de vraag w orden geacht, o f deze risico's, w anneer het onze bedrijfstak betreft, nu wel zoveel zorgelijker zijn dan w anneer de belangen van andere sectoren van ons bedrijfsleven in het geding zijn. D eze ziensw ijze w ordt met klem n aar voren gebracht d o o r de georganiseerde koopvaardij van F rankrijk, D uitsland, België en Italië. De m eer beperkte m ogelijkheden van N ederland in dit opzicht erkennende, zou ik voor een incidenteel sam engaan in het ruim ere kad er van de E uropese G em eenschap aan d ach t willen vragen, teneinde gebruik te kunnen m aken van alle m ogelijkheden die zich d aarin voordoen. De o m stan digheid, d at de onderhandelingen over de handelsverdragen sedert kort aan de E uropese C om m issie zijn voorbehouden, en dat daarm ede een co m m u n au taire handelspolitiek aan de orde is gesteld, is ook voor ons van grote betekenis. ringsproces zal h et accent op de vlag verdw ijnen... 9) In dit verband rijzen vragen als n aar de vooruitzichten van een A ntilliaanse vlag of een E uropese vlag. O ok deze zullen m oeten w orden bezien tegen de ach terg ro n d van de behoefte die de scheepvaart bezit aan vrijheid tot in ternationale concurrentie eensdeels als vervoerder ten aanzien van de lading m aar anderdeels ook als gebruiker van arbeid, w etenschap en kapitaal. H et is echter duidelijk dat thans nog de L iberiaanse vlag het beeld van de w ereldscheepvaart bepaalt, en d at h a a r aan deel d aarin groeiende blijft.10) D it n o o p t ons, na te gaan op w elke wijze de N ederlandse ondern em er dezelfde m ogelijkheden tot een flexibel scheepvaartbeleid kunnen w orden geboden die zijn collega-reders in N ew Y ork en L o n den reeds lang bezitten, en die n a a r de laatste berichten thans ook in Jap an voor de koopvaardij zullen gelden. W e zo u den n a a r analogie van het fictief douaneentrepot ten aanzien van de in tern atio nale goederenhandel voor w at b etreft de vrijstelling van invoerrechten in d it v erband k u nnen denken aan een speciaal belasting-regim e ten aanzien van niet in N ed erlan d behaalde w insten u it scheepvaart. Ik ach t het w aarschijnlijk d at iets dergelijks h ier te lande zo stim ulerend zou kunnen w erken dat gegeven ieders nationale v o o rk eu r ook de vaart o nder de N ederlandse vlag daarbij gebaat zou blijken te zijn. Ik noem de reeds enige m alen de van visie getuigende publikatie T P 2000, en zie daarin een toekom st-projectie die ons allen zal nopen, de lijnen van het eigen beleid stelselm atig door te denken en kritisch te toetsen. D e vero n d erstellingen die in deze projectie w orden gem aakt, zijn zo belangrijk dat hierin voldoende stof kan w orden gevonden voor m eer dan een beschouw ing van to e kom stige voorzitters. D it vereist evenw el een grondige voorbereiding d o o r speciaal daarto e sam engestelde team s. O p dit team w erk, dat van u allen w ordt gevraagd, kom ik zo aanstonds nog terug. E erst wil ik nog een ogenblik stilstaan bij de in deze projectie verm elde p a ra dox, d at terw ille van de grootst m ogelijke m ate van liberalisatie van h et vervoer ter zee, om schakeling van een p assief n a a r een actief overheidsbeleid on ontk o o m b aar zal zijn.11) D e aanzet van een internationaal overleg op overheidsniveau, dat op den d u u r m oet u itm o n den in een m ondiaal scheepvaartbeleid, is in T okio gegeven. Juist terw ille van de sam enw erking m et alle landen die een gelijkgericht beleid voorstaan, dient de N ederlandse R egering de w ettelijke bevoegdheid te bezitten, zich aan te sluiten bij internationale retorsiem aatregelen, indien d o o r andere landen system atisch afbreuk w ordt gedaan aan de vrijheid voor allen to t m ededinging. In onze c o n tacten m et de collega-rederijen van onze buurlan d en blijkt telkens w eer, d at het lage tem po w aarin h ier te lande de n o dige w ettelijke voorzieningen to t stand kom en, bevreem ding w ekt, en d at deze landen zich zeer wel bew ust zijn van de eigen k rach t om zo nodig hun scheepv aartbelangen zelfstandig te behartigen, indien N ederland in dit opzicht afzijdig zou blijven. T o t die eigen krach t van deze landen behoren niet alleen m aatregelen die tot hetzelfde gebied behoren als w aarop de U it de verschillende stukken w aarin de Regering h a a r beleid ten aanzien van de koopvaardij uiteenzet o f projecties n a a r de toekom st m aakt, blijkt dat zij een intensivering verw acht van de politieke aspecten van de zeescheepvaart en van toenem ende bem oeiingen d a a r m ede.19) D it alleen al dient voor de N e derlandse koopvaardij een aanw ijzing te vorm en, dat op bedrijfsniveau h a a r eigen organen een uitbreiding van taken w acht. D e opgaven van de O verheid en van het georganiseerde bedrijfsleven zijn com plem entair: noch de O verheid, noch het bedrijfsleven kan de eigen taak goed vervullen zonder nauw e sam enw erking met de ander. In dit verband verdient het overw eging, de bestaande goede sam enw erking tu s sen de diensten van de O verheid en onze V ereniging, die in het verleden steeds ad hoe tot stand kw am, projectgericht een vastere vorm te geven. H oe hecht deze sam enw erking kan zijn, tonen ons de N oren. O ntegenzeggelijk stelt dit hoge eisen aan het ap p araat w aarover deze V ereniging zelf dient te beschikken. M et het oog hierop is zij de kern gew orden w aar- 8) TP 2000, blz ) In bruto register tonnen in 1957: (wereld: ); in 1965: (w ereld: ), en in 1970 : (wereld: ).!') TP 2000, blz ) Wetsontwerp M em orie van A n t woord, blz. 10, 2de kolom. 13) TP 2000, blz. 20. S. en W. 38e jaargang no

6 o m heen een concentra tie tot stand is g ekom en, die u als bundeling van de K N R V en de R aad van B estuur voor de Z eev aart bekend is. N aast onze eigen o rg an isatie is een nieuw in stituut in volle groei, nam elijk d at w aarin sch eep v aart en scheepsbouw sam en w erken om op g ro n d van gem eenschappelijke studies ieder vo o r zich de gegevens en inzichten te verkrijgen die nodig zijn voor de bepaling van het beleid op m iddellange term ijn. H et is verheugend d at de S tichting M aritiem e R esearch zich op zo gelukkige w ijze in tern atio n aal h eeft a a n gediend in h et in tern atio n ale sym posium dat zij in ju n i 1970 heeft georganiseerd. U it de o n tvangen o p d rach ten blijkt, hoe zeer deze S tichting reeds h et v e rtro u w en van de O verheid en van h et b ed rijfsleven h eeft gew onnen. H et la a t zich aanzien, d at th an s ook v oortg an g kom t in de o p rich tin g van een N au tisch Institu u t. T e lang o n tb reek t in ons land een cen tru m w aarin d o o r sam enw erking van alle d eskundigen de toepassing in de zeev aart w o rd t b evord erd van de w etenschappelijke vindingen en nieuw e tech n iek en, die bijvoorbeeld in de lu ch t- en ru im te v a a rt to t zulke sp ectacu laire resu ltaten h ebben gevoerd. D e w erk zaam h ed en van een dergelijk institu u t zullen niet alleen van g ro te invloed k u n n en zijn op de u itru stin g van het schip, m a a r ook op de w ijze w aaro p h et zeem an sb ero ep in alle geledingen w o rd t uitgevoerd en o p de opleidingen v o o r de zeev aart. I'ABEL IV. la n d van bestemming Nieuwbouwopdrachten naar landen per 31 januari 1971 in 1000 dwt. Droge lading dwt. Tankers dwt. Bulkschepen dwt. Totaal dwt. 1. Liberia Verenigd Koninkrijk Noorwegen lapan Frankrijk Zweden W est-duitsland Ver. Staten v. Amerika Spanje G riekenland Italië U.S.S.R Denemarken Panam a Brazilië Polen India N at. China Zuid-K orea België Israël Indonesië Finland Portugal Nederland Bulgarije Koeweit Maleisië Peru Overige landen T otaal wereld Met toestem ming van Fairplay International Records and Statistics, Londen V o o rlopig zie ik deze tw ee institu ten te zam en m et uw V ereniging in een drieh o ek sv erb an d e lk a a r aan v u llen en beinvloeden. In deze o n derlinge sam en h an g d ienen zij niet alleen o nze scheepvaarto n d ern em in g en m et hun adviezen en ra p p o rten, m a a r zijn zij tevens de gesp rek s p a rtn e r van de O verheid op alle niveaus van overleg. E en ja a r geleden heb ik de org an isatie g eschetst die ons toen ten aan zien van de toekom stige stru c tu u r van deze V ereniging v o o r ogen stond. N a alle v erg a deringen die wij aan dit o n d erw erp h eb ben gew ijd, b eh o ef ik u deze niet m eer toe te lichten. G eleidelijk aan zijn de o rg an en die van deze nieuw e stru c tu u r deel u itm ak en, begonnen te fu n ctio n eren. A llereerst de d rie rad en, die een g ro o t deel van de beslu itv o rm in g van h et b e stu u r m o eten o v ern em en, en die ieder in h u n secto r o o k b eleid sin itiatieven m o eten leren nem en. D e leden e r van zal h et som s m oeilijk v allen o m n aast de leiding h u n n e r o n d ern em in g telkens w eer de nodige a a n d a c h t te geven aan v raag stu k k en die de b ed rijfstak als g e heel b etreffen. E erst v an d aag is het nieuw e b estu u r gekozen. M ijnerzijds w ens ik h et veel wijsheid en o o k een b eetje gelu k toe. M et veel verw ach tin g zie ik de splitsing in de functies, die ik zelf deze tw ee jaren h eb g e tra c h t te com b in eren. E ensdeels de rep resen tatie en de leiding van de V ereniging, die th an s uw nieuw e voorzitter op zich zal n em en ; an d erd eels de c o n tin u ïteit van alle facetten van h et beleid en de zorg v o o r de in tern e o rganisatie, w aarm ed e dr. G. H. B ast zich als lid van b e stu u r en g edelegeerd lid van het p residium heeft w illen belasten. B eiden w ens ik in ons aller belang veel succes, en d aarm ede hopelijk o o k v o ldoening van hun w erk toe. O nzerzijds zo u eveneens v an een to e k o m stp ro jectie k u n n en w o rd en g esp ro ken. Im m ers, de V ereniging is, blijkens h a a r nieuw e statu ten, nu a an g egaan tot 23 feb ru ari Bij een d y nam isch institu u t als h et onze dien t te zijn, m oet alw eer aan v erd ere w ijziging van de o r g anisatie w orden g edacht v o o rd at de b u n deling is volto o id. W a n n e e r wij p ro b e ren ons v o o r te stellen, hoe zeer de O verheid h a a r ta a k ziet to en em en d o o r d at deze zich m o et rich ten en ik citeer T P ) o p een d aadw erkelijke b ev o rd erin g van, en een zeker to ezich t op de zo g en aam d e zelfregulering van co n feren ces, o p een effectief m a a r zo soepel m ogelijk to ezich t o p sam en w erkin g sv erb an d en op bed rijfsn iv eau, op in tern atio n ale co ö rd in atie van de verlangens op sch eep v aartg eb ied van diverse lan d en (w aaro n d er b egrepen h et overleg m et o n t w ikkelingslanden en staatsh an d elslan d en ) en o p h arm o n isatie van de sch eep v aartw etgevingen en d e sociale w etgeving, d an zullen wij als V ereniging de veelzijdigheid m oeten bezitten om telkens n a a r bevind v an zaken op al deze v ra a g stu k k en principieel en p raktisch in te spelen en ons een beleidvol en d esk u n dig g esp rek sp artn er v o o r de O verheid te tonen. M instens even belangrijk is h e t o v erleg m et de w erk n em erso rg an isaties en de visie die onzerzijds d a a ra a n ten g ro n d slag ligt. B lijkens h et gezam enlijk m et hen opgestelde ra p p o rt S ociaal beleid d e r N ed erlan d se k o o p v aard ij b estaat van w erkgeverszijde niet alleen begrip v o o r de rech tm atig e a a n sp raken v an d e v a k b o n d en, o p te k o m en v o o r de belangen d e r zeev aren d en, m a a r is in p rincipe ook een ru im e m ate v an o v ereen stem m ing aanw ezig o v er de doeleinden van h et beleid ten aanzien v an de personeelsvoorzieningen en arbeidsom standigheden. H e t tem p o en de om vang w aarin deze d o elein d en k u n n en w o rd en verw ezenlijkt, h an g t niet alleen a f v an de eigen w il, m a a r w o rd t in hoge m ate d o o r ex tern e facto ren b eh eerst. H e t m o n d iale k ra c h tenveld w aarin de N ed erla n d se k o o p vaardij m oet o p ereren, dient evenzeer d o o r ons als d o o r de vakbew eging d aarb ij to t ric h tsn o e r te w o rd en g en o m en. Ik v ertro u w d at wij gezam enlijk de w eg zullen v in d en n a a r tijdige a a n passing aan v eran d eren d e om standign ) TP 2000, blz *

7 heden in internationaal zowel als in nationeel opzicht. D e taak van onze V ereniging daarbij is in hoofdzaak van adviserende en in fo r m atieve aard, zowel intern als extern. V an de in terne adviezen en inform atie kunnen onze leden gebruik m aken o nder m eer bij hun overleg m et de vakbew e ging. D it overleg zelf en het sluiten van overeenkom sten die d aaru it voortvloeien zullen voorbehouden blijven aan de eigenlijke co n tractan ten, hetzij afzo n d erlijke ondernem ingen, dan wel org an isaties van w erkgevers, die zich daarto e onderling hebben verbonden in de S tichting R aad van B estuur voor de Z eevaart. E xtern zow el als intern zal onze V ereniging blijk m oeten geven een beleid voor te staan, w aarvan alle facetten in hun onderlinge sam enhang zorgvuldig overw ogen zijn. Dit vereist een nauw e sam enw erking tussen de com m erciële, operationele en sociale sectoren, die d aarto e n aar behoefte projectgroepen m oeten kunnen vorm en. O nze V ereniging in h a a r nieuw e vorm m oge zich steeds het sneldicht van H uygens15) indachtig blijven: V er siert en ist niet al, ntaer ver sien en veel teffens: D ie dat kan, gaet voor veren voor voorsichtigh uyt. M en sie soo ver m en wil, h y k o m t aen geen besluyt, Die ntaer één dingh en siet en niet m et al daer neffens. Dit vorm t ook de bekoring van de functie die ik nu in vertrouw de handen m ag overdragen. H et is mij daarbij een behoefte, dank te zeggen voor uw aller m edew erking en vriendschap, v ertrouw en en aanm oediging. Zij zullen mij een onvergetelijke herinnering blijven. N og eenm aal kom ik terug op het them a van de nieuw bouw. N u, voor onze o r ganisatie. de O peration Ju m b o is voltooid, m oge ik jegens deze vernieuw de V ereniging, die als het w are thans het bouw dok verlaat, besluit en m et de wens: B ehouden V aart! ls) Const. Huygens, Sneldicht Boek IV no 209. EERSTE EXAM ENS REG ELTECHNIEK VOOR K O O PVAARDIJ-O FFICIEREN IN U TRECH T D e Stichting T echnisch en N autisch Instituut (T.N.I.) te P utten (G ld.), w elke zich het bevorderen van de totstandkom ing van publikaties ten behoeve van het onderw ijs en het bedrijfsleven ten doel stelt, is in 1970 gestart m et een geprogram m eerde cursus R egeltechniek. D eze schriftelijke cursus, die bedoeld is om koopvaardij-officieren, die in hun functie m et regeltechnische problem en te m aken krijgen, een goede theoretische ondergrond te geven, heeft bij de N e d e r landse koopvaardij een w arm onthaal gevonden en een g root a a n ta l officieren volgt m om enteel deze cursus. De cu rsu sd u u r w ordt geschat op ongeveer 33 w eken. M et ingang van 17 m ei a.s. w orden regelm atig exam ens af genom en te A m sterdam, R otterdam, U trech t en P utten d o o r bevoegde leraren van het H oger Z eevaartonderw ijs. Bij een m et voldoende resu ltaat afgelegd exam en w aarbij bij de beoordeling de correctieresultaten w orden betrokken volgt u itreiking van een door de Stichting T.N.I. uitgegeven diplom a. Van links naar rechts; J. M euldijk, le stuurman m.s. Algorab", Van Nievelt, Goudriaan <6 Co; L. Diepenhorst, 2e stuurman Koninklijke N edlloyd n.v., P. Sterrenburg, directeur Stichting T.N.J.; A. Aalders, inspecteur Van Nievelt, Goudriaan <6 Co. O p 17 m ei w erden de eerste exam ens afgenom en aan de G em eentelijke H ogere Z eevaartschool te U trecht, Jutfasew eg 5, U trecht. D e eerste kandidaten w aren de heren J. M euldijk, eerste stuurm an m.s. A lgorab van V an N ievelt, G o u d riaan & C o. en L. D iepenhorst, tw eede stuurm an K oninklijke N ed. L loyd N.V. D e eerste diplom a-uitreiking geschiedde door de exam encom m issie, bestaande uit de heren ir. J. D. H oepelm an en P. S terrenburg en w erd bijgew oond door vertegenw oordigers van V an N ievelt, G o u driaan & C o. en K oninklijke N ed. Lloyd N.V. N EDERLANDS SCHEEPSSTUDIE- CEN TRU M TNO, D ELFT V an de hand van de heer ir. J. A. K n o b - bout is verschenen rapport nr. 151 M : M aritim e transportation o f containerized cargo, Part I, T heoretical a n d experim en ta l evaluation o f the condensation risk w hen transporting containers loaded w ith tins in cardboard boxes. Sam envatting H e t co n tainervervoer is de laatste jaren sterk in om vang toegenom en. N aast de vele, aan dit transportsysteem verbonden, voordelen m ag w orden gesteld d at het voorkom en van schade aan de lading tot een ex tra com plicatie h eeft geleid. De belangrijkste o o rzaak van schadeclaim s is de om standigheid d at tijdens het tra n s port condensatie in de contain er o p treedt (z.g. zw eten van de lading). D it kan w orden toegeschreven aan het feit d a t de lading in de co n tain er m et een veel g ro tere snelheid dan vroeger het geval was, gebieden passeert die uit klim atologisch o o g punt zeer verschillend kunnen zijn. T en aanzien van het condensatie-verschijnsel kan onderscheid gem aakt w o r den in condensatie tegen de w and en cond ensatie in de lading. E en zinvolle com binatie van system atisch lab o rato riu m o n d erzo ek en goed v o o rb e reide praktijkm etingen gevoegd bij reeds opgedane ervaringen kan ertoe leiden d a t schade tot een m inim um beperkt blijft. O p initiatief en m et financiële steun van de N ed erlan d C o n tain er Stichting w erd een o n d erzo ek begonnen n a a r de fa c to ren, die van invloed zijn op h et condensatie-versohijnsel. H et onderzoek w erd gericht op een uit econom isch o o g punt belangrijk p ro d u k t, nl. blikken in kartonnen dozen en op het uit klim atologisch oogp u n t m oeilijke traject H am burg- A u stra lië v.v. B egonnen w erd deze vervoerssituatie m et behulp van een com puter te sim uleren w aarbij alle relevante facto ren, die de tem peratuurverdeling in de co n tain er als fu nctie van de tijd bepalen, in de b e schouw ing w erden betrokken. O ver het algem een is gebleken, d at de re sultaten van de berekeningen en prak tijk m etingen een redelijke overeenstem m ing vertoonden. N a d e r o n derzoek zal echter gew enst zijn teneinde de nauw keurigheid van de voorspelling o f al d an niet condensatie zal op tred en te verhogen. S. en W. 38e jaargang no

8 NOGM AALS NAUTISCH INSTITU U T In S ch ip en W e rf no. I I van 2H m ei 1971 w erd op verzo ek van de redactie door de heer Jac. de Jong een stu kje geschreven,,g edegen pleidooi voor een N a u tisch In stitu u t", terw ijl op een andere plaats in d a tzelfd e n u m m e r aan het onderw erp aandacht is gesch o n ken. K o rt voor het u itk o m e n van dat n u m m e r w erd door h et c o m ité tot bevordering van de o prichting van het N ed erla n d s N a u tisch In stitu u t een d ru k b ezo ch te bijeen ko m st belegd o p 25 m ei jl. in de D oelen te R o tterd a m. D o o r d e voorzitter van h et c o m ité de heer W. F. J. M örzer B ruyns, J. N. F. L a m eijer (n a m en s kapitein A. W epster, die plotseling verhinderd was), ir. J. van D ixhoorn, en prof. ir. W. V in k e w erden ko rte inleidingen gehouden. A a n het slot daarvan zette d e heer L a m eijer doel, taak en o p zet van het N.l. uiteen. O nder leiding van de heer J. M elz, inspecteur-generaal voor de Scheepvaart w erd vervolgens een fo rum discussie gehouden. B ehalve de sp rekers zaten in het fo r u m de heren J. G ro en en d ijk, directeur vlootbeheer N ed llo yd N.V., S b N ir. W. Langelaar, h o o fd afd. H yd ro g ra fie K.M. en V. R. Y. W in kelm a n, h o o fd inspectie kust- en scheepvaart radio van het S taatsbedrijf d er P T T. D uidelijk bleek een algehele in stem m in g m et h et streven van het com ité. In hoeverre d eze activiteiten ertoe zullen leiden dat daadw erkelijke steun w ordt verleend aan de to tsta n d ko m in g van d it N.l. is nog de vraag. In een breder verband gezien zal het een afw egen zijn van prioriteiten in h et kader van ontw ikkelin g en van de internationale scheepvaart in het algem een en de plaats van de N ederlandse scheepvaart daarbij in het bijzonder. H et bestaan van een N a u tisch In stitu u t en de N ederlandse sch eep vaart zijn aan elkaar gebonden. In dat verband past o o k de S tich tin g M a ritiem e R esearch en h et is de vraag o f dat drieho eksverb a n d n iet h ech ter en dichter m o et w orden. O ver dat drieh o eksverb a n d sp reekt o o k jhr. H. R eu ch lin, de d it jaar afgetreden voorzitter van de K.N.R.V. in zijn rede tijdens de jaarlijkse gew one ledenvergadering van de K.N.R.V. O ns inziens zal de inspanning van de zijde van de m aritiem e ondern em ers prim air dienen te zijn en de overh eid klim aatverbeterend en stim u leren d ku n n en optreden. H e t wil on s voorko m en dat in d it n u m m e r van Sch ip en W e rf de voordrachten van de sprekers in de D oelen te R o tterd a m, alsook de rede van de heer R eu ch lin m o eten w orden opgenom en. P ro f. ir. J. H. K r. IN LEID IN G D O O R DE HEER W. F. J. M Ö RZER-BRU Y N S G eachte aanw ezigen, G a a rn e heet ik u van h a rte w elkom op d eze bijeenkom st. U w g rote o pkom st is bijzo n d er v erheugend en is v o o r mij een bew ijs van h et belang d at u stelt in h et o n d erw erp d at h ed en m id d ag zal w orden b esp ro k en. M et g rote erk en telijk heid heeft h et C o m ité kennis genom en d a t Z.K.H. P rins B ernhard zeer veel belangstelling heeft v o o r het in itiatief van het C o m ité en wij stellen het op hoge prijs de K ap itein te r zee P. W. O sieck, ch ef van zijn staf. h ier h eden m iddag te m ogen verw elkom en. V o o rts wil ik een b ijzo n d er w o o rd van w elkom richten tot de v o o rz itte r van het F o ru m, de heer M etz, de inleiders van deze bijeenkom st, d e h eren V inke, W epster en van D ixh o o rn, alsm ede de overige leden van het F o ru m de heren L angeraar, G ro e n e n dijk en W inkelm an. W ij zijn u allen bijzonder erkentelijk vo o r uw m edew erking aan deze bijeen kom st. Flet doel van deze bijeenkom st is: een im puls te geven aan de oprich tin g van een N au tisch In stitu u t. A a n een dergelijk instituut, d at op w eten sch ap p elijk e basis pro b lem en b etreffen d e de nav ig atie en aan v erw an te gebieden zal k u n n en b estu d eren en d a aro v er op deskundig e w ijze zal k u n n en adviseren, is reeds lang b eh o efte gevoeld. D ie b ehoefte is in de loop van de laatste ja re n u rg en t g ew orden d o o r de snelle o n tw ik kelingen in de sch eep v aart, de d aarm ed e g e p a a rd g aan d e u itb reid in g van hav en faciliteiten, de ex p lo itatie van h et co n tin en taal plat, de in tern atio n ale pro b lem atiek ro n d o m de m ilieubeheersing van de zee en de zich aftek en en d e noodzaak to t g eo rg an iseerd e begeleiding en regeling v an h e t v erk eer in d ru k k e vaargebieden. N a de o orlog h eeft de S taats R ad ar C om m issie erv o o r gezorgd, d at d o o r een g eco ö rd in eerd e a a n p a k er w e d ero m aan slu itin g w erd verkregen m et h et b u iten lan d t.a.v. de nieuw e o n t w ikkelingen en a a n d a c h t w erd besteed aan n autische aspecten, m a a r bij h a a r o p h effin g in 1965 is de aanbeveling om over te g aan to t de o p rich tin g van een N au tisch In stitu u t to t nu to e een vrom e w ens gebleven. W ellicht is d it te w ijten aan h et gespecialiseerde k a ra k te r van d eze m aterie, w aard o o r de beh o efte slechts gevoeld w erd d o o r een b etrek k e lijk kleine groep van ingew ijden, zow el in de operationele- als in de w eten schappelijke sector. D eze g roep heeft zich nooit to t een georganiseerde en ik zou w illen zeggen m ilitante een heid verenigd die zijn stem kon laten horen. Sinds k o rt h eeft deze aangelegenheid ec h te r w eer a a n d a c h t gekregen. D e cen trale overh eid is zich bew ust gew orden van h a a r v eran tw o o rd elijk h eid ook in deze. S ep tem b er vorig ja a r is een u itgew erkt p lan v o o r een nau tisch institu u t m et als eerste fase de o p rich tin g van een navig atiecen tru m gereed gekom en. M a a r h et b esch ik b aar stellen van de ben o d ig de fo n d sen v o rm t th an s h et grote stru ik elb lo k, zo d a t de realisatie op de lange b aan d reig t te w o rd en geschoven. A angezien aan de o p eratio n ele zijde de gezagvoerders to t deze b elan g h ebben d e groep beh o ren, die g eco n fro n teerd w o r den m et steeds m eer g ecom pliceerde instru m en ten op h u n sch ep en en com plexe situaties in d ru k b ev aren gebieden, heeft de N ed erlan d se V ereniging van K ap itein s G ro te V a a rt h et in itiatief gen o m en u u it te nodigen h ier bijeen te kom en om gezam elijk, u it een zo breed m ogelijke sam enstelling van d e N ed erlan d se N a u tische w ereld, één stem te laten h o re n bij de b etro k k en bew indslieden om m et voortv aren d h eid uitvoering te geven aan de p lan n en w elke th an s o p tafel liggen. O n d er d e huidige econom ische o m stan d ig h ed en is een duidelijke stim ulans in deze rich tin g wel noodzakelijk. O p de vele in tern atio n ale co n feren ties op nau tisch gebied, w aaraan de N au tisch e In stitu ten van A m erik a, E ngeland', F ran k rijk. D u itsland, Italië, Ja p a n en A u stralië d eelnem en en die o o k v o o r ons van het gro o tste belang zijn, kunnen wij d o o r h et o n tb rek en van een eigen N au tisch In stitu u t nauw elijks m eespreken. O ok al zullen wij ero p k u n n en v ertro u w en d at de resu ltaten van dergelijke b ijeenkom sten v o o r ons a a n v a a rd b a a r zijn, d an nog h eeft N e d e rla n d m et zijn m aritiem e b elangen en m et de grootste hav en te r w ereld in R o tterd am niet alleen vold o en d e eigen pro b lem en die op een m eer w etenschappelijke w ijze m oeten w o rd en aan g ep akt m a a r ook, v o o r h et h an d h av en van zijn p o sitie als zodanig en v o o r zijn in b ren g in het nau tisch geb eu ren, beh o efte a a n een eigen n a u tisch centru m. D eze g ed ach ten zijn b e paald niet nieuw, reeds in 1948 schreef de h eer E rn st C ro n e in D e Z ee als reactie op de stichting v a n In stitu ten van N av ig atie in de V erenigde S taten in 1945 en in E n g elan d in 1947 h e t volgende: D ien en wij in ons lan d h et d o o r het b u iten lan d gegeven v o o rb eeld n iet te volgen? D e n avigatie is een in te rn a tio n a a l vak. D e geschiedenis leert, d a t N e d e r lan d een belan g rijk aan d eel h e e ft in de o ntw ikkeling ervan. L everde ons lan d n iet de eerste echte zee-atlas, sam engesteld d o o r L u cas Jansz. W ag enaer van E n k h u izen, in h et einde d e r 16e eeuw, d ie te n dienste d e r zeev a a rt tien tallen ja re n in vele E u ro p ese lan d en is g eb ru ik t? S tonden onze 17e-eeuw se k aarten m ak ers 304

9 m et W illem Jan z B laue aan het hoofd niet aan de spits, w at b etreft het leveren van zeek aarten aan de gehele zeevarende w ereld? H ebben onze beide 18e-eeuw se leerboeken d e r stu u rm an s k u n st van G ieterm ak er en D e V ries niet h e t zeevaartonderw ijs van die tijd over een belangrijk deel van E u ro p a beheerst? Is de m ethode van breedtebepaling van C ornelis D ouw es niet over de gehele w ereld van 1750 to t 1850 gebruikt en leverde onze grote C h ristiaan H uygens op h et gebied d er tijdm eting niet b aan brekend w erk, al b rach t hij dan ook het vraagstuk d e r lengtebepaling op zee niet to t de uiteindelijke prak tisch e oplossing? W ij zijn h et aan die m annen verplicht onze plaats op d at gebied te behouden. D o ch er is m eer. O nze belangen der koopvaardij, van m arine en lu chtvaart op dit gebied zijn zó groot, d at wij ó n m ogelijk ach ter k u n n en blijven. D e navigatie is in snelle ontw ikkeling. In de oorlog w erden nieuw e m ethoden ontw ikkeld. D e techniek schuift n aar voren. H et zijn niet alleen h a a r produkten sextant, tijd m eter en kom pas die w orden gebruikt, m aar de toepassing der elektriciteit verovert het gebied en drukt de oude w iskundige m ethoden n a a r de ach tergrond. E r dient een overschakeling van het terrein der wis- en sterrenkunde n a a r d at d er n atu u rk u n d e te w orden voltrokken. O m bij te blijven liever nog, ten einde ons aandeel te leveren in deze ontw ikkeling dienen ook wij de h anden ineen te slaan en diegenen bijeen te brengen, die de navigatie in al h aar vorm en bestuderen, o p d at de kennis van dit vak d o o r onderzoek w orde o n tw ik keld en bevorderd. H et onderw ijs zal hierin m oeten w orden b etrokken, o p d at het erv an zal p ro fiteren en de toepassing de v ru chten van het w etenschappelijk w erk zal lukken". T o t zover de heer E rnst C rone. G each te aanw ezigen u h o o rt het, de b e hoefte aan een nautisch o f navigatiecentru m in ons land w erd reeds in 1948 gezien. D e ontw ikkeling op dit gebied heeft niet stil gestaan, ik denk aan de zeer vergevorderde toepassingen van de elektronica en de d a a ru it voortvloeiende m ogelijkheden op het gebied van de au to m atisering. D aaro m is h et n u wel de hoogste tijd gew orden d at de realisatie van een d e r gelijk centrum tot stand kom t..n A U T ISC H IN S T IT U U T EEN N O O D Z A A K V O O R DE SC H EEPV A A R T O m voorts op niveau en m et positieve inbreng m ede te k u n n en w erken bij in tern atio n aal overleg zal toch ook in N e derland de nautische p roblem atiek b e studeerd m oeten w orden. W il m en zich op den d u u r als m aritiem land h andhadoor kapitein A. Wepster G eachte aanw ezigen H et is verheugend te zien dat zovelen gehoor hebben gegeven aan onze oproep h ier aanw ezig te zijn en zo m o gelijk d aarm ed e een bijdrage te leveren tot h et to t stand kom en van een door mij al zo lang gew enst N au tisch In stituut. U it deze opkom st p u t ik de euvele m oed om aan te n em en d at er d an toch daadw erkelijke belangstelling voor een N ederlands N au tisch In stitu u t bestaat. D e rechtvaardiging van z o n In stitu u t is in de verschen en publikaties van het C om ité d at h et v o o rrech t had deze bijeenkom st te m ogen organiseren, reeds uiteengezet. A an mij echter thans de taak n ad er uiteen te zetten w aarom ook de koopvaardij gebaat zal zijn bij een N autisch In stitu u t en d aaraan zelfs een w ezenlijke b ehoefte heeft. N a m ij zullen de beide volgende sprekers ook an d ere te r reinen, w aar nautische inbreng no o d zakelijk is o n d er uw aan d ach t brengen. D a arn a is h et aan u om te beslissen of u h et m et ons eens b en t en ons k u n t steunen in h e t streven om een N ed erlan d s N au tisch In stitu u t nu te v erw ezenlijken. A lvorens v erd er te gaan zou ik allereerst een definitie w illen tra c h te n te fo r m uleren van w at wij bij onze overw e gingen o n d er n au tisch " dienen te v e r staan. N au tisch is d aarbij n a a r m ijn m e ning al datgene w at te m ak en heeft m et de controle op de efficiënte en veilige verplaatsing v an tran sp o rtm id d e len te w ater, zow el b in n en b o o rd als ten aanzien van de te gebruiken v aarw a ters. K o rte r gezegd: In tern e en externe co ntrole o p de verplaatsing van transportm iddelen te w ater en hu n v a a r w aters. T h an s het nau tisch koopvaardijaspect. D e koopvaardij h o u d t zich bezig m et g o ed eren tran sp o rt over zee. A lle tra n s p ort, ook zeetransport, sta a t aan een v o o rtd u ren d e evolutie bloot. E volutie brengt m et zich m ede d at de elem enten die tezam en de tran sp o rtfu n ctie bepalen o n derling in w aarde zullen veranderen. Som s geheel nieuw e elem enten zullen w orden toegevoegd, andere elem enten geheel k u n nen kom en te vervallen. O nder invloed van technische, sociale en econom ische evoluties heeft de navigatie in de loop der tijden een zeer w isselend beeld van belangrijkheid getoond. D a a r ech ter de n av ig atie voor een zeer belangrijk deel de m ate van veiligheid van de u itgeoefende transp o rtfu n ctie bepaalt, ligt juist in h et veranderlijk aspect van de navigatie als onderdeel van h et totaal tran sp o rt gebeuren, de rechtvaardiging van een navigatie-instituut. Z o n institu u t kan dan in nauw interdisciplinair overleg m et and ere takken van nijverheid en w etenschap en onafhankelijk van het d irecte bedrijfsgebeuren, h et juiste gew icht en de ju iste plaats van de navigatie als onderdeel van h et to tale transportsysteem, m ede helpen b ep a len. O verheid en bedrijfsleven beide m oeten van zo n In stitu u t gebruik k u n nen m aken om in de balans tussen econom ie en veiligheid optim ale oplossingen te k u nnen vinden. N aarm ate de evolutie sneller is zal de herw aard erin g van deelfuncties vaker m oeten plaatsvinden en w ordt ook het anticiperen op te verw achten evoluties b elangrijken V oor de n au tisch e/ navigatie functie zou een N au tisch Instituut een belangrijke sch a kel kunnen vorm en v o o r de v o o r bereiding van de noodzakelijk geachte aanpassingen. voorgedragen door de heer J. N. F. Lam eijer ven dan is d it to ch even noodzakelijk als het bestuderen van scheepsvorm en, transporteconom ie, e.d. M aar zelfs al zou de nationale koopvaardijvloot zich om w elke reden dan ook, niet v erd er willen of k unnen ontplooien, dan nog is m et het zeeverkeet d at via de Beneluxhavens plaatsvindt een nauw e b etro k k en heid bij het internationaal m aritiem overleg geboden. D e veilige bouw, de bem anningskw aliteit, de voldoende uitrusting, m a a r v o o r al ook de nautische bedrijfsvoering zijn im m ers alle zeer w ezenlijke o n d erd e len van een veilige totale havenverkeersfunctie, en van g root belang voor de bew oners van de zeehavengebiedcn. D e om vang van de havenfunctie geeft een idee van de betekenis die aan een veilige scheepvaart kan w orden gehecht. In 1969 w erden in de zeehavens aan de N o o rd zeek u st van A ntw erpen to t en m et H am b u rg schepen o n tv a n gen, m et een to tale netto to n n ag e van 245 m iljoen to n en een to tale ladingom zet van 358 m iljoen ton. A lle to t dusver gem aakte p rognosen spreken nog van v erd er doorg aan d e tran sp o rtg ro ei m et groeicijfers van ro n d 6 pet p e r ja a r w at de totale ladingom zet b etreft, m aar lagere groeicijfers voor h et aan tal schepen t.g.v. de nog v erd er stijgende gem iddelde to n n en m aat p e r eenheid. D eze cijfers liegen er niet om, zij to n en de b etro k k en h eid van de N W E u ro p ese kustbew oners bij het koopvaardijgebeuren duidelijk genoeg aan. D aaro m hebben de ca. 5 m iljoen kustbew oners tussen A n tw erp en en D elfzijl belang bij een N au tisch Institu u t. H et k an d ie n sten bew ijzen ten behoeve van de n a u tische kanten d e r havenontw ikkeling en te n behoeve van h et veilig afw ikkelen van het n a a r aan tal en g ro o tte g roeiende koopvaardijverkeer. D o o r zijn a a n ra S. en W. 38e jaargang no

10 king m et m eerd ere disciplines kan een N au tisch In stitu u t een k n o o p p u n t w orden w aar het m aritiem e denken uit een veelheid van richtingen sam enkom t. C o ö rd in atie tussen verschillend gerichte belangen kan erd o o r w orden v ergem akkelijkt. N u er enerzijds een S tichting M aritiem e R esearch m et succes to t leven is geb rach t ter b estudering van advisering o v er het efficiën t v erplaatsen van goederen in zeetran sp o rt, m ag an d erzijd s een In stitu u t ter begeleiding van h et efficiën t en veilig verplaatsen van h et zeetran sp o rt-v erv o erm id d el niet langer o n t breken. N a deze zeer algem een g ehouden ben ad erin g van de noodzaak o f liever gezegd w enselijkheid van een N e d erlan d s N au tisch In stitu u t kan ik mij voorstellen d a t u g raag m eer in concreto zo u d t w illen w eten o p w elke specifieke k o o p v aard ijterrein en een N ed erlan d s N au tisch In stitu u t zich zou dienen bezig tc houden. D e opso m m in g is w illekeurig, niet volledig en de volgorde zo n d er v erd ere betekenis v o o r de belangrijkheid van het b etreffen d e o n d erw erp. 1. D e bepalingen ter voorkom ing van aan v arin g op zee. E n wel in het b ijz o n d er de eraan ten grondslag liggende m ath em atisch e th eo rieën zoals die van b.v. H ollingdale, C alv ert, C o ffm an Bell, en de p rak tisch e m ogelijkheden om deze th eo rieën in p rak tijk te brengen. Ik m een zonder iem and te k o rt te doen te m ogen zeggen d at zich in ons lan d vrijwel niem and m et deze m aterie bezig h o u d t. 2. H et bev o rd eren van het to t stand kom en van in tern atio n ale u n ifo rm e, sta tistisch v erw erk b are m aritiem e ongevallenrap p o rterin g. O p dit gebied ligt alles nog b raak. H et is een van de v o o rn a a m ste red en en w aaro m zo b ed roevend w einig bekend is van de om standigheden w a a ro n d e r scheepsongevallen plaats v in den. D e disciplin aire rech tsp raak is reeds ingesteld om het niveau van de b ero epsuitoefening v o o rtd u ren d kritisch te k u n nen beoordelen. N atio n aal kom t d a a r h ier en d a a r wel iets van terech t, in te rn a tio n a a l w o rd t zeer o n v o ldoende a a n d a c h t besteed aan het trek k en van lessen en lering uit voorkom ende scheepsongevallen. 3. H et ontw ik k elen van m ethoden w elke k u n n en d ien en om v erk eersp atro n en te w ater te m eten en te analyseren. M eer en m eer zullen dergelijke o n d e r zoekingen m o eten w o rd en v erricht v o o r d a t w ijzigingen in hetzij v o o rsch riften, hetzij v aarw atero m stan d ig h ed en k u n nen w orden aan g ebracht. Z o heeft bijv. v erp laatsin g van h et loodsstation van D over n aar F olkestone een verschuiving van de accid en t black spots in de richting van F olkestone m et zich m edeg eb rach t. H et w as een v erplaatsing ingegeven d o o r g ro tere efficiency aan de landzijde m aar m en vergat, afd o en d e rekening te houden m et de eigenlijke bedrijfsfunctie, dienstverlening aan de koopvaardij. 4. U it de hiervoor genoem de activiteit kan dan tevens een bijdrage groeien leidend to t m arin e tra ffic engineering, w aarvan kennis nodig is voor h et o n t w erpen van aanbevolen routes, van gedragsregels voor v erk eersk n o o p p u n ten enz. 5. H et ontw ikkelen van d o eltreffen d e en zoveel m ogelijk g estan d aard iseerd e n av igatieruim ten. O ndan k s alle v erb e teringen die w e op d it gebied de laatste d ecen n ia te zien gekregen hebben is de o ntw ikkeling w einig w etenschappelijk v erantw o o rd en w o rd t zij n o g steeds gek en m erk t d o o r zoveel h o o fd en zoveel zinnen. L u ch tv aart en w ellicht v o o r dit gezelschap w at m erkw aardig, ook de b in n en v aart en wel m et nam e de duw v aart, zijn op dit gebied de zeevaart verre v o o r uit. 6. In sam enw erking m et bedrijfsleven en onderw ijs en de veiligheidsinstanties applicatiecursussen ontw ikkelen en onderw ijsaanpassing stim uleren w an n eer de aansluiting tussen prak tijk en o n d e r wijs v erloren dreigt te gaan. V errich t een N au tisch In stitu u t zijn taak n a a r b eh o ren dan m oet het m ogelijk zijn d a t m en bij het onderw ijs kan g aan an ticip eren op verw achte o ntw ikkeling en inplaats van v o o rtd u re n d hijgend n a a r adem o p gelopen ach te rstan d trach ten in te halen. 7. G even van v o o rlichting b etreffen d e de stro o m van technologische o n tw ik k e lingen die vooral w aar h et d e to ep assing d er elek tro n ica b e tre ft nog steeds g rote invloed zullen heb b en op de to e kom stige to tale b edrijfsvoering aan b o o rd. H et leidt geen tw ijfel d a t wij in vergelijking m et het b u iten land th an s reeds een aanzienlijke ach te rstan d op de experim entele voorb ereid in g h ebben o p gelopen. W ij h ebben b in n en onze n a tio nale grenzen een elek tro n isch bed rijf van w ereld fo rm aat m a a r d o o r h et o n t b rek en van n autische stim ulans is h ieru it geen civiel m aritiem e elektronische in d u strie van b etekenis gegroeid. D it o n d an k s enkele pogingen die in deze rich tin g zijn aangew end. D a t N o orw egen m et een g ro o t m aritiem belang ondan k s zijn veel m in d er om vangrijke elek tro nische in d u strie op het gebied d e r m a ritiem e elek tro n ica een rol begint m ee te spelen m oet voor ons h ier een teken aan de w and zijn. 8. In sam enw erking m et bedrijfsleven en het K N M I een stim ulering en o n tw ik k elin g sp ro g ram m a opstellen v o o r het w eerro u teren. In E u ro p a is het K N M I de eerste w eerro u teerin stantie gew eest die reeds sinds 1960 deze specifiek op de koopvaard ij g erich te taak v errich t. M ede d o o r h et o n tb rek en van v o ld o en de n au tisch e stim ulans heeft deze a c tiviteit niet de vlucht genom en die had m ogen w orden verw acht, en dit ondan k s afw ezigheid van enige co n cu rren tie op d it terrein elders op h et E u ro p ese v asteland. Z o goed als h et N SP te W a- geningen op in tern atio n ale schaal m o d elo n d erzoek v errich t zo goed m oet het K N M I op b red e in tern atio n ale schaal w eerro u terin g sd ien sten k u n n en verlenen. M ijne H eren, ik heb acht w illekeurige activiteiten opgesom d en vluchtig b e sproken. H et zijn alle activiteiten die stu k v o o r stuk aan g ep ak t zo u d en k u n nen en m oeten w orden. W an n eer er d an o o k n u reeds een zo om vangrijke direct op k o o p vaardijbelangen gerichte taak ligt te w ach ten, d an m oet u zich o o k een idee kunnen vorm en van de tak en die een N ed erlan d s N au tisch In stitu u t tegen de ach te rg ro n d van een nog steeds v o o rtd u rende technisch-econom ische evolutie en het nog jaarlijk s to en em en d e goed eren v erv o er te r zee nog te vervullen zou. k u n n en krijgen. N ed erlan d s m aritiem e geschiedenis heeft diverse u p s and dow ns gekend. Bij het beschrijven van één van die dow n s verzucht M ollem a in zijn G eschiedenis van N ed erlan d te r Z e e V o o r h o e veel ellende kan de zeegeschiedenis de zeem ach t al niet sp aren als w at m in d er van d en h eld en tijd en w at m eer van h et verval w erd b ijg eb rach t. D e N ed erlan d se koopvaard ij beleefde h et laatste d ecennium een p erio d e van stilstand, dus ach teru itg an g, dus verval. L aten wij m et M o llem a in ged ach ten d a n d a a ru it de les trek k en. N ed erlan d zal alle zeilen m o eten bijzetten om zich m aritiem te h andhav en. Ik laat de eer van het grootzeil g aarn e aan de econom ie m a a r zou als gro o tb o v en b ram zeil g aarn e een plaatsje in ru im en v o o r een N e d e r lands N au tisch In stitu u t, w aaro m ik u hierbij vraag om uw adhesie, uw m ed e w erking, uw enthousiasm e. Ik d an k u. 306

11 N A V IG A T IE EN W E T EN SC H A P door prof. ir. W. Vinke 1. D e b ehoefte aan een w etenschappelijke benadering Al eerd er is, bij verschillende gelegenheden, duidelijk n aar v oren g ebracht, d at sch eep v aart en scheepsbouw m eer en m eer b ehoefte h ebben aan sturing en o n d ersteu n in g van u it de w etenschap. E r is geen red en om aan te nem en d at dit niet o f m in d er in de navigatieproblem a- tiek zou gelden. D e groeiende behoefte a a n een w etenschappelijke b enadering van de navigatie w erd dan ook een aan tal ja re n geleden onderkend en leidde in 1966 to t de instelling van de eerste ad hoe com m issie voor de navigatie. 2. H et co n tact over navigatie binnen de N ed erlan d se K o opvaardij en de K o n in k lijke M arine A ls een belangrijke v o o rw aard e van een w etenschappelijke benadering is genoem d h et conta c t tussen w etenschap en gebruikerspraktijk. B innen de K oninklijke N ed erlan d sch e R eedersvereeniging vindt h et overleg over de navigatieproblem atiek plaats in de C om m issie N au tisch e en R adiozaken. Veel belangrijke initiatieven zijn u it deze co m m issie voortgekom en. D e m ogelijkheden to t w etenschappelijk o n d erzo ek zijn, gelet op de opzet van deze com m issie, in feite niet aanw ezig. E r lijkt m eer nodig. D en k en wij n u ook aan d e K oninklijke M arine, d a n bestaat b in n en deze o rg an i satie een dergelijk contact. Ik doel op de varen d e vloot, h et loodsw ezen, de a f deling hy d ro g rafie, de onderw ijsinstellingen, beleid, research, opleiding en gebruik ersg ro ep k u n n en in deze organisatie synthetisch in elk aar grijpen. H et nuttig effect ligt voor de h an d ; w e derzijdse stim ulering en bijsturing. M a a r er lijkt ook daar m eer nodig. 3. H et co n tac t over navigatie in b red er verband E en w erkelijke synthese w o rd t p as in b red er verb an d bereikt. E en verband w aarin k o o p v aard ij, m arin e en w eten schappelijke w ereld elk aar o n tm oeten. D e ontw ikkeling v an de laatste ja re n w aarbij h e t onderzo ek van h et co n tin en tale p lat m eer en m eer in de belangstelling kw am, geeft aan deze gedachte een ex tra stim ulans. D e instelling van de genoem de le ad hoe com m issie kan d an ook als een co n crete poging to t m eer verband w orden gezien. H et feit d at in deze com m issie geen echte synthese b ereik t k o n w o rd en w erd deels v ero o rzaak t d o o r een o n d erv erteg en w oordiging van de w etenschappelijke co m ponent. H et is d aaro m verheugend d at in novem b e r 1969 d o o r h et D ire c to ra a t van Scheepvaart, een tw eede ad hoe com m issie w erd ingesteld, m et als doel de m o gelijkheid van een n autisch institu u t en w el in de eerste p laats van een navigatiecen tru m te v erkennen en h ierv o o r een ra a m w e rk op te stellen. K ennisnam e aan nieuw e plannen bij de T echnische H ogeschool te D elft v o o r w at b etreft het O p erationeel Z eev aartk u n d ig O nderw ijs vorm de hierbij een nieuw p e r spectief. U iteraard zou sam enw erking van dit onderw ijs m et een instituut w aarin de nav ig atiep ro b lem atiek van de N e d e r landse m aritiem e w ereld actief w ordt b e studeerd van g rote w aard e zijn. H et n u t tig effect van w ederzijdse stim ulering en b evruchting ligt ook h ier voor de hand. 4. T w ee bijzondere argum enten A fgezien van de intrinsieke behoefte aan w etenschappelijke verdieping van de n a vigatie, gelden nog tw ee bijzondere a r g um enten, te w eten: a. D e noodzakelijke begeleiding van de N ederlandse koopvaard ijo fficicr H et is n am elijk onm isk en b aar d at de w etenschappelijke verdieping zoals deze voor de verschillende beroepen te land heeft plaats gevonden, slechts gedeeltelijk van toepassing is op de m aritiem e b e roepen. O nderw ijs en onderzo ek o n d e r gingen in de techniek, econom ische en sociale secto ren te land een belangrijke activering, niveauverhoging en a a n p a s sing aan m oderne inzichten. In d e N ed erlan d se scheepvaartw ereld w as d it tot n u to e veel m in d er h et geval. D eze w at scheve ontw ikkeling ten aanzien van de koopvaard ijo fficier v erdient echter bijzondere aan d ach t. O p langere term ijn is zij zelfs niet zo n d er gevaar, in verb an d m et de ad eq u ate p e r soneelsvoorziening van de N ed erlan d se koopvaardijvloot. V o o r dit personeel bestaat duidelijk b ehoefte aan een ov ereen kom stige aan p ak, zoals d it v o o r d e b e ro ep en te land p rak tisch reeds is g erealiseerd o f gerealiseerd zal w orden. M o ch t d it niet gebeuren d an leidt d it to t verspilling op allerlei terrein, m a a r vooral van m enselijk intellect. H e t is reeds nu d at o n d er de jo n g ere koopvaardijofficieren een zek ere v erw arring en o n ru st gro eit o v er de eigen positie: W at is m en m et ons van p la n. W ellicht voorvoelt m en in deze groep d at een groeiend relatief tek o rt aan te c h nische en w etenschappelijke know -how op den d u u r niet voldoende g ecom penseerd zal k u n n en w orden m et een beroep op p rak tisch -o p eratio n ele ervaring zond e r m eer. Ik ben van m ening d at een N ed erlan d s nau tisch institu u t v o o r d eze v raagstukken een belangrijke w etenschappelijke o n d e r steuning zal k u nnen geven vo o r h et vaststellen v an n o rm en w aarop h et b ed rijfsleven, de vakorganisaties en o n derw ijsin stellingen de juiste uitw erking van deze p ro b lem en k u n n en realiseren. b. D e in tern atio n ale positie V ooral g ed u ren d e de laatste jaren ervaren we een ontw ikkeling van h et scheepv aartb edrijf in m u ltin atio n ale zin. D it geldt niet alleen voor het redersbedrijf, m a a r ook ten aanzien van veiligheidsv raag stu k k en en bem anningsproblem en. D e invloed van in tern atio n ale organisaties zoals de Intern atio n al M aritim e C o n sultative O rg an isatio n op veiligheidsgebied en de In tern atio n al L ab o u r O rg an i satio n te n aanzien van bem anntngsvraagstukken w o rd t steeds g roter. H oew el in N e d e rla n d verschillende groepen zoals de S ch eep v aartin sp ectie, de K oninklijke N ed erlan d sch e R eed ersvereeniging de F ed eratie van W e rk n e m ers in de Z eev aart zich m et dit in te rn a tio n ale w erk beziighouden kan gesteld w orden d a t ook h ier steeds m eer b ehoefte zal kom en aan de m ogelijkheden tot w e tenschappelijke o n d ersteu n in g van hun w erk. In d at opzicht zou h et N au tisch In stitu u t een belangrijke bijdrage k unnen leveren. H et is im m ers zo d at in de steeds m eer gestalte krijgende in tern atio n ale sam en w erking h et van g ro o t belang is een gedegen inbreng van intellect te g aran d eren. N a a r analogie van de ru ilk ralen u it de ontdekkingstijd, kan m en bij een d erg e lijke sam enw erking van w eten sch ap p e lijke ru ilk ra le n spreken, die de eigen positie aanzienlijk k unnen versterken. H et oude v u u rw ater zal ongetw ijfeld een rol blijven spelen, over de positie van de zendelingen, die de ontd ek k in g sreizigers in vroeger tijden vergezelden, kan ik geen u itsp raak doen. W el kan ik o p m erk en d at in verschillende landen m et n am e E ngeland, W est- D u itsland, N o orw egen en niet te vergeten de V erenigde S taten van A m erik a, R uslan d en Jap an d eze nautisch-w etenschappelijke k ra le n in p ro d u k tie zijn. In h et bijzonder wil ik m ededelen, d at m en in E n g elan d th an s reeds een fase v erd e r is. O p A ngelsaksische wijze w ordt de sam enbundeling van de m asterm arin ers, de pilots, d e m arin e sup e rin ten d en ts v an rederijen, het nautisch-w etenschappelijk onderw ijs in een professional body m et k rach t nagestreefd. In E ngeland is m en in w ezen bezig m et de overgang van h et kralen -stad iu m n aar h et k ettingen-stadium. A ls bijzonderheid geldt h ierv o o r d a t de n autische opleiding reeds aan tw ee universiteiten (W ales en S o u th am p to n ) en aan tw ee p o ly tech n i sche scholen (L iverpool en P ly m o u th ) is geïntegreerd. H et is niet v erw onderlijk d at ook de universiteit van L o n d en in deze een o p leiding zal beginnen. 5. N av ig atie als n o o dzakelijk onderdeel van h et m aritiem w etenschappelijk o n derzoek. L ast, but n o t least wil ik een aan tal p u n ten noem en van h e t w eten sch ap p e lijk onderzo ek d at v o o r h e t m aritiem e tra n sp o rt n o o d zak elijk is en w aarbij de S. en W. 38e jaargang no

12 navigatie tesam en m et andere w etenschappen op de voo rg ro n d kom t. a. D e bestudering en analyse van v erkeersproblem en in d ru k bevaren v a a r w aters. b. D e herziening van het verk eersreglem ent in verb an d m et de au to m atisering van de scheepvaart. c. D e auto m atiserin g van het systeem - schip en in verband hierm ede de interface tussen brug-voorstuw ing- en w albedrijf. N au w e sam enw erking van navigatie als toegepastc tak van w etenschap en an d ere disciplines zoals w iskunde, n atu u rk u n d e, scheepsbouw en w erktuigbouw lijkt hier o p zijn plaats. 6. H oe nu? H et v o o rg aande overziend kan m en wel stellen d at er voldoende inhoud te geven is aan toegepast w etenschappelijk o n d erzoek in de navigatie. H et lijkt d a a r om tijd om een begin te m aken m et de ex p lo ratie van de m ogelijkheden, zoals deze in het v o o rgaande zijn a a n geduid. D e vraag is nu w elke opzet het best bij deze uitgangspunten past. E en nationaal instituut, dan wel het zoeken n aar m ogelijkheden binnen een in tern atio n ale sam enw erking. H et e n ta m eren van een in tern atio n ale sam enw erking zo n d er d at m en zelf over voldoende w etenschappelijke k ra le n beschikt zal in de realiteit w einig zinvol blijken. Im m ers elke in tern atio n ale sam enw erking d raag t de kenm erken van een verloving, de rol om alleen het bloem enboeket te m ogen schikken is w einig bevredigend en w ordt niet erkend. D aarom zou ik w illen voorstellen te streven n a a r een natio n aal sam en w erkingsverband d at in eerste instantie kan u itm onden in het navigatiecentru m van h et op te rich ten nautisch in stituut. E en in het oog springend v o o r deel van een dergelijke conceptie is d at alle aspecten vertegenw oordigd zijn en voorts d at vele m iddelen al aanw ezig zijn, w aard o o r g rote investeringen v o o r lopig verm eden w orden. A antrekkelijk in die opzet is toch ook d at van de zijde van de reders en industrie een feitelijke inbreng reeds b estaat; nam elijk het In stituut v o o r S cheepvaart en Scheepsbouw. D it in stitu u t heeft th an s een vrij geringe arm slag m a a r m et de opzet van h et nautisch in stituut zou zeker nieuw leven ingeblazen kunnen w orden. Ik heb gezegd. EEN N A U T IS C H IN ST IT U U T, EEN N U T T IG IN S T IT U U T Inleiding N e d e rla n d is een zeevarende en zeegerich te natie. A lleen al vanw ege zijn geografisch e ligging en historie is N e d e r land verplicht d at te blijven. O ok andere d an nautische en scheepsbouw kundige diciplines zijn d aarin betrokken, o.a. de w aterbouw kunde. H isto rie A an het eind van de G o u d en E euw, goud gew orden d o o r o n d ern em in g sd rift en h andelsvaart, w o rd t ervaren d at de toegangen van u it zee n a a r R otterdam en A m sterdam niet m eer de diepte hebben, die overeenkom t m et de afm etin gen van de schepen, die reders en ko o p lieden am biëren. S cheepsbouw m eesters o n tw erp en het o n d iep stek en d e schip, d at w elisw aar geschikt is v o o r het passeren d er banken, m a a r m in d er geëigend voor de vaart op de o ceaan ; ze vergaan. A ls na de 18e eeuw van verval de h a n del w eer op gang kom t en d aarm ee ook de sch eep v aart, is h et K oning W illem I m et nam e die een nieuw e dicipline n a dru k k elijk betrekt bij het zeescheepvaartgeb eu ren ; de w aterbouw kunde. D e eerste resu ltaten, de k analen d o o r V oorne en N o o rd -H o llan d zijn slechts ca. 25 ja a r to ereik en d. V ervolgens kom en de buitenhaven IJm uiden en de doorg rav in g H o ek van H o l land (de laatste als volledig R ijksw a terstaa tsp lan ) to t stand. In eerste aanleg zijn ze opgezet voor een tegenw oordige coaster. T o t de helft van deze eeuw voldoen b eide plannen, zij het m et nam e n a 1917 o n d er regelm atige aanpassing. N au tisch e inbreng bij havenw erken In de 19e eeuw w ordt bij h et o pm aken van de p lannen nog veel gekopieerd van buiten lan d se havens (IJm u id en ) o f geëx trap o leerd vanuit bin nenlandse v o o r zieningen (H oek van H olland). U ite r aard w o rd t daarbij aangepast aan de lokale situatie en w o rd t de N ed erlan d se w aterbouw kundige kennis in ach t genom en. Bij de aanpassingen van af h et begin van deze eeuw rek en t de R ijksw aterstaat als o n tw erp er en u itv o erd er van hav en en vaarw eg p ro jecten reeds op een n a u tische bijdrage in de vorm van o.a. een nautisch p ro g ram m a van eisen. (D e R ijkshavenm eesters zijn sinds hu n instelling aan het eind van de 20e eeuw d aa ra a n op adviesbasis per instructie gehouden.) H et op w etenschappelijke basis com bineren van w aterloopkundige o m stan d ig heden, nautische eisen en w aterb o u w kundige m ogelijkheden kan leiden to t optim ale voorzieningen voor de zeescheepvaart. D e nautische w etenschap is in het begin van de 20e eeuw niet als zodanig v o o r handen S cience in the system atic Classification o f experien ce. D e nautische erv arin g blijkt ech ter zo gedifferentieerd d a t hoe system atisch ook bew erkt, niet to t een zodanig n a u tisch w etenschappelijke basis is te ko m en, d at w etenschappelijke afw eging m et w aterlo o p k u n d ig e en w aterb o u w kundige aspecten m ogelijk is. In te rn R ijk sw aterstaat n autisch in stitu u t K o rt na 1955 d o et te r verb eterin g van deze situatie de eerste eigen nautisch m edew erker zijn en tree bij de b u iten dienst van de R ijksw aterstaat n aast de adviserende R ijkshavenm eester en adviserende dienst van het L oodsw ezen. E r o n tstaat een so o rt van in tern n a u tisch instituutje. In overleg m et de K a- piteinsvereniging w o rd t een gezam enlijk geredigeerde o p ro ep geplaatst in het org aan van de V ereniging. D e m ed e w erk er zal een erv aren kapitein m oeten zijn en de capaciteit hebben eigen door ir. J. van Dixhoorn ervaringen en die van collega s over te drag en aan an d ere diciplines in voor die diciplines begrijpelijke taal. D e selectie kom t to t stand via een test. N autisch w etenschappelijk w erk t.b.v. zeevaart voorzieningen D e aanleg van m eerdere nieuw e h av en toegangen in N ed erlan d in de periode leidt tot het bij de R ijksw a terstaa t doen van to eg epast gericht nau tisch w etenschappelijk w erk. a. O n d erzoekingen en m etingen van scheepsgedrag aan boord van k o o p v aardij- en eigen m eetschepen en v an af de w al, en b. O n d erzo ek en in w aterloopkundige en scheepsbouw kundige lab o rato ria, alsm ede zintuig-fysiologische instituten w o r den gedaan. A lle zijn ze g ericht op h et gedrag van schepen o n d er uitw endige om stan d ig h e den en op h et navigeren van de schepen. D it leidt tot vele nieuw e inzichten. H e t geldt m et nam e h et aan lo p en en a a n v aren van haventoegangen, m ede o n d er g eb ruikm aking van m o d ern e navigatiehulpm iddelen. D e opzet van de o n d erzoekingen en studies en de in terp re tatie van de resultaten geschiedt gezam enlijk m et eigen n autische m edew erkers en d a a rto e o p gerichte nau tisch e w erkgroepen (R ijkshavendiensten, L oodsw ezen, G em een telijke H avendiensten, K oninklijke M arine). D e nieuw e verw orven inzichten w orden d o o r de R ijksw aterstaat en nautische w erkgroepen overgedragen via loodseninform aties, publikaties, in fo rm atieb ro ch u res en dergelijke (Jo u rn al o f N avigation). V oor het treffen van zeevaartvoorzieningen is ook inzicht in het v erk eersgedrag van de zeev aart van belang. S tudiem ethodes en m eetm eth o d iek en zijn in voorbereiding en uitvoering. Z o w orden m et behulp van SL A R reeds sam en

13 m et E ngeland, helaas nog op kleine schaal, opnam es van de zeevaart gem aakt in het gehele N oordzeegebied. H oew el beiderlei o n derzoek duidelijk gerich t is op bepaalde pro jecten, w ordt het fundam enteel opgezet en bew erkt. H et is dan ook voor an d ere p ro jecten in aanleg geschikt, zoals bijv. blijkt u it buitenlandse co n tacten, o.a. m et A ustralië en Z u id-a frika. N iveau brugbezetting en equipm ent D e nieuw verw orven inzichten doen de v raag rijzen o f en hoeveel extra geld kan w orden besteed aan havenaanleg en o n d erh o u d in verband m et een niet o ptim ale bezetting en uitrusting van de brug. M odern opgeleide stuurlieden en een m odern geëquipeerde brug w erken kostenbesparend op de w aterb o u w k u n dige voorzieningen. E en goede dicipline en het openstaan voor aanw ijzingen van loods o f v an af de wal in een eenduidige nautisch in tern atio n ale taal zoals bij de lu chtv aart gebruikelijk d o et d at ook. B epaald van n u t is ook de registratie en in terpretatie van n e a r misses in dit verband; de oorzaak kan im m ers bij navigatie, schip o f vaarw eg liggen. (O p de aanleg van aanloop en geul in zee voor H o ek van H o llan d zo uden bijv. 10-tallen m iljoenen guldens zijn te sp a ren indien bezetting, equipm ent, dicipline en loyaliteit aan boord o p tim aal zou zijn en een beter inzicht zou bestaan in de oorzak en van n ear misses.) In dit verb an d is alleen m a a r te hopen d at h et gezegde: It takes th e N avy th ree years to built a new ship. It will tak e h e r 300 years to built a new tra d itio n " tegenw oordig niet m eer geldt. N autisch In stitu u t N ederland O ok zo n d er dat d aaro p nadrukkelijk is gew ezen, zal bij h et voorgaande geconstateerd zijn, d at ook v o o r diciplines b u i ten de p rim air nautische, bijv. bij het ontw erp van zeehavens en zeevaarw e- gen, een nau tisch in stitu u t zinvol is. M its hoog gekw alificeerd en tot m ultidiciplinair w erk bereid, is het instituut niet alleen nuttig, m aar voorziet het ook in een behoefte. T er bevoorrading van h et aangehaalde gerichte toegepaste nautisch w etenschappelijk w erk en te r verspreiding en overd rach t van de verkregen inzichten kan een nautisch instituut veel w erk overnem en, d at niet p rim air op de w eg ligt van bijv. de havenbouw ers. H et nautisch in stituut zou nautische p rak tijkinzichten kunnen system atiseren en bew erken, daarbij inbegrepen de n ear m isses. V oorts zouden nieuw e inzichten k u nnen w orden overgedragen via applicatiecursussen, sym posia, publikaties. D etail-o n d erw erp en zouden op w etenschappelijke basis kunnen w orden b estu deerd, bijv. de instrum entatie. Sam en m et collega-instituten in h et buitenland zou k unnen w orden bevorderd, d at m et nam e de brug van bijzondere schepen (m am m ouths, snelle containerschepen enz.) ad eq u aat w orden bem and en u itgerust. T enslotte zou het een nieuw e traditie k u n n en trach ten te vestigen in een k o r ter tijdsbestek dan 300 jaar. A ndere m aritiem e activiteiten en m ultidiciplinaire studies O ok buiten h et acco m m o d eren van de zeevaart zijn er activiteiten op zee, w a a r bij nautische inbreng nodig is. Bij enkele d aarv an is o.a. R ijksw aterstaat b e tro k ken. In d it verb an d zijn te noem en de o n t w ikkeling van zeegaande bagger- en w erkschepen, het m arien-geologisch en m arien -to p o g rafisch o p de uitvoering van w erken o f w etenschappelijk o n d e r zoek gericht o p n am ew erk, d etectie van zeew aterkw aliteit, d etectie en bestrijding van olie-verontreinigingen, aanleg en b e h eer m eetstations, pijpleidingen enz. enz. O ok bij m u lti-diciplinaire feasibility stu dies, voor p rojecten, verb an d h o udend m et de zeevaart o f p ro jecten aan, op o f in zee bestaat veelal b ehoefte aan n a u tische inbreng. D e studie R D -tan k er 1970, in zekere zin de opvolger van de reeds aan gehaalde ondiep stekende O ost-indiëvaarders uit de G o u d en E euw, is daarv an een voorbeeld. (S ym posium 9 / 10 septem ber 1971). In deze gevallen is er sprake van een sterk gespecialiseerde nau tisch e inbreng, een specialism e, d at een N ed erlan d s N au tisch In stitu u t v ertrouw d zal m oeten zijn. Conclusie Een N ed erlan d s nautisch in stituut kan er aan m eew erken d at een helaas de laatste jaren veel toepassing vindend gezegde: E n d e zijt ge van goed verstand" Z o ere dan de zee en blijft te lan d geen opgeld m eer d o et en N ederland als zeevarende en zeegerichte natie van reders, vissers, navigatoren, scheepsbouw ers, nautisch w etenschappelijke d esk u n digen, havenbouw ers, baggeraars enz. zijn rol blijft spelen. DOEL, T A A K EN O PZET V A N HET N A U T IS C H IN S T IT U U T door J. N. F. Lameijer N a d a t de v o o rgaande sprekers de n o o d zaak van een N au tisch In stitu u t t.a.v. de m eest belangrijke aspecten hebben toegelicht en ik d ach t o o k wel d u id e lijk hebben aangetoond, is de volgende v o o r de h an d liggende vraag w aarop een antw oord m oet w orden gegeven, w at is nu concreet h et doel en de taak van een dergelijk instituut, hoe zal het gerealiseerd w orden en w at b etek ent h et in kosten. In de d o o r het C om ité opgestelde publikatie E en N au tisch Instituut W a a ro m? is m elding gem aakt van een w erkstuk, d at een uitgew erkt plan v o o r dit In stitu u t om vat. D it plan is gereed gekom en o n d er leiding van de adhoc com m issie nautisch instituut. D eze com m issie w erd in novem ber 1969 ingesteld en staat o n d er v oorzitterschap van de h eer H. J. H. Janssen, D irecteur-g e n e ra a l van de S cheepvaart. H et C om ité is n iet bevoegd noch gem achtigd om de in houd van h et w erkstuk in detail te behandelen. H et C om ité is echter wel in grote lijnen bekend m et het w erkstuk en kan gebaseerd op deze kennis een in d ru k geven van doel, ta a k en o p zet van het nautisch instituut. E en n a u tisch in stituut in zijn volle om vang zou ideaal gesproken een institu u t m oeten zijn, w aarbinnen een geïntegreerde w e tenschappelijke b en adering kan p laatsvinden van alle aspecten van het schip, t.w. h et navigatorische (gedeeltelijk ook v o o r an d ere vervoersm iddelen) h e t sociologische, h et econom ische en het technische. E en dergelijk veelom vattend in stituut kan niet uit de grond gestam pt w orden, doch m oet geleidelijk groeien en d o o r m iddel van een geleidelijk en stabiel proces in fasen tot volle w asdom kom en. A ls urgent w erd gezien de realisering van een navigatiecentrum en van een m odern functio n eren d nautisch inform atie- en d o cu m entatiecentrum van uitstekend gehalte. D e urgentie v o o r de opzet van cen tra binnen een nautisch instituut, die zich bezighouden m et resp. de technische en econom ische aspecten is aanzienlijk m in d er of nauw elijks a a n w ezig. B eide aspecten w orden nl. op dit m om ent bestudeerd en b ehandeld, h et technische d o o r T N O /N e d e rla n d s S cheepsstudie C en tru m, h et N ederlandsch S cheepsbouw kundig P ro e fsta tion en de S tichting N ederlandse Scheepsbouw industrie, het econom ische d o o r de Stichting M aritiem e R esearch. In eerste opzet dus een N au tisch In stitu u t w aarin onderg eb rach t: een n av igatiecentrum en een m odern nautisch d o cum entatieert in fo rm atiecen tru m. Bij een verdere uitbouw zal w ellicht in de eerste p laats m oeten w orden g edacht aan een cen tru m w aar de w eten sch ap pelijke ben ad erin g van h et sociale aspect van de sch eep v aart aan de o rd e kom t. D e uitw erking van d it cen tru m is niet ov erd ach t, doch is uitsluitend gesignaleerd als een m ogelijke tw eede fase van de uitbouw van h et N au tisch In stituut. S. en W. 38e jaargang no

14 D oel van hel n av igatiecentrum H et n av igatiecentrum dien t zich ten doel te stellen de verdere ontw ikkeling van de w etenschap d er navigatie alsm e de de verdieping van het inzicht in en de v ergroting van de kennis van d e nav ig atiekunde in het agem een bij o.m. b eoefenaren van het nautisch beroep; het nautisch onderw ijs; de op n autische technieken en m ethode afgestem de industrie. D e verw ezenlijking van deze do elein den zal o.m. k u n n en geschieden d oor: a. het doen van onderzo ek en n a a r nieuwe navigatiesystem en, -m eth o d en en tech n iek en ; b. h et sam enstellen, uitw isselen en verspreiden op zo ruim m ogelijke schaal van w etenschappelijke in fo rm atie in elke v o rm ; h et m edew erken aan een v erantw oorde nautische publikatievorm. c. het organiseren van en deelnem en aan congressen, sym posia en andere bijeenkom sten to t verbreding en v erd ieping van kennis en inzicht; d. h et leggen en o n d erh o u d en van c o n ta c te n m et organisaties, instanties en b e drijven in binnen- en b u iten lan d die zich m et de navigatie bezighouden. T a a k van het navigatiecentrum a. H et verrichten van o n d erzo ek op het gebied van de navigatie in de ruim ste zin van het w oord en in h et bijzonder te r b ev o rd erin g van de veiligheid en d o elm atig h eid van de navigatie. b. H et verrich ten van onderzo ek n aar de m ogelijkheden en h et gebruik van d e bij de en v o o r de veiligheid van de navigatie noodzakelijke co m m u n icatiesystem en, m eer in het bijzonder n a a r de ontw ikkeling van satellietcom m unicatie- en navigatiesystem en. c. O p onderw ijsgebied, het bevorderen van de invoering van nieuw e navigatiem eth o d en en technieken in het leerp ro g ram m a van het navigatieonderw ijs, h et b ev o rd eren van een verdere o n tw ik keling van h et navigatieonderw ijs op w etenschappelijk niveau, h et b evorderen van co n tacten en h et zoeken van a a n sluiting m et andere aanverw ante ta k ken van w etenschap, het signaleren van de n o o d zaak en w aar nodig en m ogelijk het b ev o rd eren van de opzet van ap p licatiecu rsu ssen ter na- en bijscholin g van in de nautische beroepstakken w erk zaam zijnde b eo efen aren van de n a vigatie. d. H et u itw erk en van o n d erzo ek p ro jecten op navigatiegebied in o n d rach t van instanties, instellingen, groepen en bedrijven. D e opzet van een m o d ern fu nctionerend in fo rm atie- en d o cum en tatiecen tru m H e t In stitu u t v o o r S cheep vaart- en Scheepsbouw beschik t over een goed w erk en d algem een georiënteerd in fo r m atie- en d o cu m en tatiecentru m. D it institu u t is evenw el op dit m o m en t niet voldoende geëquipeerd om in alle o p zichten te voldoen aan de b ehoefte n aar g ekw alificeerde in fo rm atie van de verschillende op de scheepvaart gerichte o n d erzo ek cen tra, zoals bijv. T N O /N e derlands Scheepsstudie C en tru m en de S tichting M aritiem e R esearch en w aarschijnlijk zou het ook niet k u n n en vold o en aan een dergelijke b ehoefte van een navigatiecentrum. D e spoedige m o d ernisering en u itbreiding van de in form atieverstrekking, zodat aan de b e h o efte van de verschillende op het scheepvaartgebied w erk zaam zijnde w e tenschappelijke cen tra efficiënt en cen traal voldaan kan w orden is van het g rootste belang. H et is d aaro m zinvol het reeds b estaande en in zekere zin goed functionerende bestand van het In stitu u t van S ch eep v aart en S cheepsbouw uit te bouw en, z o d a t o p deze w ijze binnen redelijke tijd over een d o c u m entatie beschikt kan w orden die m e de aan de eisen van de belanghebbende w etenschapscentra kan voldoen. R ealisatie van h et N au tisch In stitu u t O p g ro n d van de reeds bij h et In stitu u t van S cheepvaart en Scheepsbouw a a n w ezige in fra stru c tu u r (personeel en m aterieel) is h et aan te bevelen d it in stitu u t bij de o p zet van h e t N au tisch In stitu u t te b etrek k en. H et navigatiecentru m zou a ld a a r o n d e r te bren g en zijn en m et h et gem oderniseerde en uitgebreide info rm atie- en d o cu m en tatiecen tru m van h et In stitu u t v o o r S cheepvaart en Scheepsbouw de eerste fase van het N autisch In stitu u t k u n n en vorm en. S am enw erking m et an d ere w etenschappelijke cen tra H et is u iteraard niet de bedoeling d at er een doublu re in het w etenschappelijk o n derzoek van het N au tisch In stitu u t t.a.v. an d ere in stitu ten zal ontstaan. H et is noodzakelijk d at van m eet af aan de nodige co ö rd in atie m et de a n d ere d aarv o o r in aan m e rk in g k om ende w etenschappelijke cen tra to t stand w ordt g eb rach t, zo d a t nauw e sam enw erking in de uitw erking van onderzo ek sp ro jecten gerealiseerd zal k u n n en w orden. H et kostenaspect van de eerste opzet van h et N au tisch In stitu u t D e voor 1968 ter beschikking gekom en cijfers to n en aan d a t de o n tvangsten van de zeesch eep v aart voor aan het b u iten lan d geleverde g oederen en diensten ƒ 2355 m iljoen b ed raag t. D it b ed rag v erm in d ert m et de ƒ 873 m iljo en u itgaven d o o r de sch eep v aart in h et b u iten lan d g ed aan geeft de n etto deviezeninkom sten ad ƒ 1472 m iljoen gulden, w elke v an u iterm ate grote betekenis zijn als bijdrage tot dek k in g v an het stru ctu rele tek o rt o p d e n ationale h a n delsbalans. B eschouw t m en dit tek o rt o ver een recent tijdvak van 5 jaren, 1964 t / m dan blijkt d a t d e N ed erlan d se sch eep v aart d it stru ctu rele te k o rt v o o r ± 3 p et gedekt h eeft. D eze b ijd rag e is ruim 5 m aal zo groot als die van de lu ch tv aart. D eze cijfers in overw eging n em end m ag gesteld w orden d at de o n t w ikkeling van de sch eep v aart een algem een N ed erlan d s belang is. E en beroep op overheidssteun v o o r w etenschappelijk ond erzo ek in deze secto r kan d a a r om als redelijk en van algem een belang beschouw d w orden. V an overheidsw ege w orden w elisw aar nu reeds gelden b e schikbaar gesteld voor subsidiëring van op de scheepvaart gericht w etenschappelijk onderzoek. In de beg roting van h et M inisterie v an V erk eer en W ate r staat is ongeveer f , gevoteerd voor subsidie van dergelijk onderzoek. D e o p rich tin g van h et N ed erlan d s N a u tisch In stitu u t zou een vergelijkbaar bed rag vergen, de exploitatie van het N a v igatiecentrum jaarlijks belangrijk m inder. G een onbelangrijke bijdrage, doch deze staan in geen v erh o u d in g tot de bijdrage in de ex p lo itatie van h et N a tio n aal L ucht- en R u im te v a a rtla b o ra to rium, zijnde ruim ƒ 7 m iljoen. E r w o rd en vele zak en in N ed erlan d gesubsidieerd, dit b etreft zeer terech t ook zak en d ie geen deel u itm ak en v an b e drijfstak k en w elke in positieve zin de betalingsbalans beïnvloeden. Z eer b e langrijke b ed rag en zijn h ierm ed e vaak gem oeid. H et M inisterie van C.R.M. besteedt jaarlijks m iljoenen aan dergelijke subsidies, om m a a r enkele voorbeelden te noem en u it de begroting v o o r 1971, ruim ƒ 16 m iljoen vo o r subsidies ten b e hoeve van orkesten, bijna ƒ 9,5 m iljoen voor subsidies van d e toneelkunst, ƒ 1,6 m iljoen subsidie aan h et pro d u k tiefo n d s voor N ed erlan d se film s. M et deze b e drag en voor ogen is h et b ed rag v o o r het N au tisch In stitu u t noodzakelijk voor.de goede ontw ikkeling van d e scheepvaart en d aarm ed e v erw an t zijnde bed rijfstak ken bep aald bescheiden te noem en. C o n clu d erend m oet gesteld w orden d at de nodige fin an ciën geen belem m ering m ogen zijn, v o o r de o p rich tin g van het N ed erlan d s N au tisch In stitu u t. W ij zijn g eco n fro n teerd m et een enorm e uitb reid in g van navigatiesystem en en technieken. V oorb eeld en hiervan zijn de ontw ikkeling van de m o d ern e elek tro nische navigatiem iddelen, de satellietsystem en, de toepassing v an verkeersscheidingssystem en en verkeersbegeleidingssystem en. D e toepassing van co m puters voor de navigatie staat v o o r de deur. H et is onm isk en b aar d a t navigatie geëvolu eerd is to t een volw aardige ta k van toegepaste w etenschap. N ed erlan d kan h et zich m et zijn b elangen in de sch eep v a a rt en zijn havens en m et zijn b elangen in de ex p lo itatie v an de zeebodem niet p erm itteren o m deze ontw ikkeling niet te volgen en n iet d aadw erkelijk de w etenschappelijke navigatie te beo efenen. N avig are necesse est is onveranderlijk w a a r en zal ook nog v erd ere evolutie v an deze w etenschap o n v eranderlijk geldig blijven

15 A U T O K O N -7 1 SE M IN A R O p 28 en 29 april 1971 is in het G rand H o tel te K ongsberg, N oorw egen, een sem inar gehouden over het A u tokon-71 systeem. D it sem inar is georganiseerd door de Shipping R esearch Services A / S (SR S) voor gebruikers en toekom stige gebruikers van het A u to k o n systeem. R eeds in m aart van d it jaar w erd een eerste sem inar gehouden, m aar alleen voor gebruikers. B ij die gelegenheid w erd ook een U sers C lub" opgericht, waarvan M r. B rulez, ch ef R. en D. van C hantiers de l A tlantique, voorzitter is gew orden. H ierover straks m eer. A ls v o o rzitter van dit tw eede sem inar is opgetreden M r. C. E. Ellertsen, directeu r van de A dm. D iv. SRS. D e v eran tw o o rd e lijke m an v o o r de voordrachten w as M r. P. F. Sdrensen, sales m anager S.R.S. (die ik in 1968 ontm o ette als één d er sprekers op het E u ro p o rt C ongres te A m sterdam ). E r w aren 20 deelnem ers v an w erfzijde uit D uitsland, F inland, F ran k rijk, Joegoslavië, N oorw egen en Schotland, w aarvan de m eeste toekom stige gebruikers. A lleen u it Joegoslavië w aren van 4 w erven (B rodogradiliste 3rd M ay, Jad an b ro d, U ljanik en Split) to taal 11 deelnem ers aanw ezig. D e deelnem ers w aren van zeer verschillend niveau en functie: p roduktie m anagers, chefs tekenkam er, leider van R D o f E D P afdelingen en m allenzolder. Zij w erden dinsdagavond 27 april ontvangen en n a h et diner gaf M r. E llertsen een uiteenzetting o v er de organisatievorm van S.R.S. Zie figuur 1. V ervolgens w erd een film verto o n d T h e A k er G ro u p & H aak o n V II b e treffen d e de bouw van een ton dw tan k er bij de Stord werf. H et sem inar w as onderverdeeld in 2 h oofdonderw erpen nl. de eerste dag o v er A p p licatio n o f A u tokon-71 o n d er leiding van M r. lv a r Staurset en d e tw eede d a g o v er A natom y of A utokon- 71 o n d er leiding van M r. O. H. B otterud. O p de eerste d ag w erden de volgende o n d erw erpen behandeld door de erbij genoem de sprekers: 1.1 A utokon-71 philosophy and definitions P. F. S0rensen 1.2. P relim inary design, P R E L IK O N, F A IR R. D oornbos 1.3. H uil C om pletion, L A N S K I, S H E L L C. B alchen 1.4. S tructural D etailing, view an d details O. E ng 1.5. W ork p rep aratio n and p ro d u ctio n C. B alchen 1.6. C hanges in design R. D oornbos 1.7. Plans an d P rospects T. R eenskaug 1.8. S um m ary P. T. Santi O p de tw eede dag w erden d e volgende onderw erpen behandeld: 2.1. A L K O N, p a rt 1 A. la n d m a rk 2.2. A L K O N, p a rt 2 A. L an d m ark 2.3. N E S T, P R O D A I. A. Stauerset 2.4. F A IR B. S teensrud 2.5. L A N S K I, SH E L L, T E M P L A T E R. D oornbos 2.6. D elivery O. H. B otterud 2.7. U ser s C lub P. T. Santi 2.8. C onclusion P. F. Sprensen N a elke v o o rd rach t volgde een gedachtenw isseling. H e t is w ellicht interessant o m h ier d e functies, leeftijd en op leiding v an de 10 sprekers te verm elden om d at d it spreekt voor d e hele aan p ak bij de SRS. 1. Cliristian Balchen, G roup Leader, NC-Department, Stord Yard. Leeftijd 32 jaar. Education from Stavanger Tech. College, Norway. 2 years in workshop, 2 years lofting experience, 4 years in steel departm ent, 10 years in numerical department. door prof. ir. J. H. Krietemeijer 2. Ola H. Botterud. System Consultant, SRS. Leeftijd 30 jaar. B.Sc., Teehn. University of Norway, Physics D etonations and shock waves (Norwegian Defence Research Establishment), Com piler Development, m a trix mathematics and matrix package programming, finite element methods for structural analysis, lecturer in computing sciences (University of Stuttgart, Germany), 1970 Numerical control of flame-cutters, C om puter aided design in shipbuilding (SRS, Norway). 3. Rudolf Doornbos, Consultant Engineer, com puter applications, Bergen Yard. Leeftijd 30 jaar. Is N ederlander. Education from H aarlem Technical College, Holland. 2 years in structural design, 3 years in projecting and development engineering, 3 years in technical computer applications. 4. Ove Eng, System Consultant, SRS. Leeftijd 33 jaar. B.Sc. Technical University of Norway, El. Eng V4 years - system development in Autokon, Vi year - consultant services. 5. Anton Landmark, Project Leader, Autokon Development at Central Institute for Industrial Research (C11R), N orway. Leeftijd 35 jaar. B.Sc. El. Eng., Purdue University, Indiana, USA. 10 years in system development at CIIR. 6. Trygve Reenskaug, Head, Software Development Departm ent at CIIR, Norway. Leeftijd 40 jaar. B.Sc., H eriot-w att University, 1954, El. Eng. Diplom a o f the Imperial College, , Design of radio sets , Design o f control systems, 1960-, C om puter Programming. 7. Per T. Santi, Sales Consultant, SRS, leeftijd 31 jaar. B.Sc. Technical University of Norway, Mech. Eng , H. K. Hygen & Co., head of Shipping Division, , Data- Ship A /S, consultant, 1969-, SRS, Sales Consultant. 8. Ivar A. Staurset, System Consultant, SRS. Leeftijd 35 jaar. B.Sc. University of Michigan, Nav. Arch, and Mar. Eng. J. J. Henry Co. Inc., Philadelphia, 1 year, Avondale Shipyard Inc., Philadelphia, 2Vi years, Aker Yard, Oslo 2'A years, Det norske Veritas 3'A years, SRS Vi year. 9. Bj0rn Steensrud, Consultant SRS. Leeftijd 28 jaar. Education from University of Oslo, M ath, and Phys. 1 year in service bureau, applying EDP on G.E years at SRS applying EDP on several com puter configurations. 10. Paul F. Sorensen, M anager D ata Division, SRS. Leeftijd 38 jaar. B.Sc., Technical University of Norway, Nav. Arch , A ker G roup Head Office, Structural Design, Engineer, , Aker G roup Head Office, Machinery Engineer, , Aker G roup Head Office, Structural Design, Head of Dept., , Aall & Co., Japan, Consultant, Surveyor, , Aker G roup Head Office, R & D M anager, 1968-, Head of SRS D ata Division. V an deze 10 sprekers behoren er 6 tot de SR S-organisatie, 2 zijn van de w erven en 2 van de organisatie C IIR (C entral Institute fo r In dustrial R esearch). SRS w erk t duidelijk o p een com m erciële basis en heeft daarbij uitstekende co n tacten m et het scheepsbouw bedrijfsleven (de leden van de A k er groep), h et sch eep v aartb ed rijf (F red O lsen), de O IIR en de universiteit van T rondheim. D e presentatie van de v o o rd rach ten w as uitstekend, D e o n d e r w erpen goed op elkaar aan g ep ast m et een duidelijk blijk van goede voorbereiding. A lle sprekers hadden een p akket m oderne ov erhead-projector diapositieven in verschillende kleu ren, w a a r bij steeds bij de aanvang op hetzelfde schem a van de A utokon p ro g ram m a s ro n d de centrale d atab a n k w erd teruggegrepen. D aard o o r v ertoonden alle gepresenteerde detailo n d erw erp en een bijzonder goede sam enhang en opbouw. H e t w as een genoegen om n a a r de efficiënte en didactisch op hoog peil staande presen tatie door d it team v a n jonge en enthousiaste A u to k o n gelovigen te luisteren. AUTOKON-71 H et,,a u tokon-71 systeem is een verzam eling van co m p u terp ro g ram m a tu u r d a t w erd ontw ikkeld u it h et A utokon 1 systeem. D it vond to t dusver reeds toepassing bij 15 groepen van w erven, om v atten d e in totaal bijna 40 scheepsw erven. D eze zijn verspreid over de gehele w ereld en wel in N oorw egen, V erenigde Staten, F ran k rijk, Spanje, Italië, D uitsland, N. Ierland, Schotland en C anada. H et oorspronkelijke A u to k o n 1 systeem h ad een zekere b ep erking tot h et zgn. plaatuitslagw erk en om vatte voornam elijk de pro g ram m a s F A IR -2, S H E L L -2 e n N E S T -2, w aarbij h et cijfer 2 reeds duidt op een tw eede g eneratie. S. en W. 38e jaargang no

16 In h et A utökon-71 systeem zijn nu toegevoegd de nieuw e p ro g ram m ap ak k etten : P R E L IK O N 1 voor geom etrische berekeningen bij h et o n t w erpen D R A W L A N S K I T E M P L A T E A L K O N P R O D A D U P 2 voor controletekeningen 1 voor langsscheepse constructies 1 v o o r m allenw erk ten behoeve van controle bij de p ro d u k tie 2 een algoritm ische p ro g ram m e er codeertaal 1 v o o r produktiegegevens 2 een D a ta U tility P ro g ra m Schem atisch w o rd t h et gebruiksgebied van A u to k o n 1 en A utokon-71 w eergegeven in figuur 2. H et is een sem i-auto m atisch systeem, w aarbij de co n tro le d o o r de m ens te allen tijde m ogelijk blijft. H et hoofdsam enstel is: 1. E en D A T A -B A S E 2. N O R M E N 3. E en W IR E -M O D E L H et w ire m odel is in w ezen niet an d ers d a n een w eergeven van alle intersecties in een m odel, d.w.z. van alle snijlijnen v an v lak ken v an bouw delen, co n to u re n enz. M e t h et A u to k o n 1 systeem is reeds eeen 10-jarige erv arin g o p gedaan. H et overgaan op A utokon-71 v raag t slechts een geringe inspanning en train in g van de lieden die m et A u to k o n 1 v ertrouw d zijn. H o o fd zaak is d at A utokon-71 een p ak k et p ro g ra m m a s heeft d a t een b re d e r gebied om vat v a n o n tw erp en pro d u k tie-activ i- teiten te n dienste v a n scheepsw erven. V o o rts v in d t een d e r p ro g ram m a s reeds toepassing in de au tom obiel-industrie en de vliegtuig-industrie. D e verschillende nieuw e pro g ram m a-een h ed en w erden besproken en h ie r volgt een k o rte sam envatting: P R E L IK O N is een op zichzelf staan d p ro g ram m a p ak k et, te g e b ru ik en bij h e t v o o ro n tw erp. H et is ontw ikkeld d o o r de B ergenw e rf v an d e A k erg ro ep en C o m p u tas, h et rek en cen tru m v an D et norske V eritas. H et kan afzonderlijk w orden g ebruikt en heeft d an een lokale d ata -b ase", m aar o o k in co m binatie m et A u to kon en een cen trale d a ta base. H et is toe te passen v o o r alle geb ru ikelijke berekeningen in d it vroege o n tw erp stad iu m zoals carèn ed iag ram, trim, beladings-, stabiliteits-, p eildiagram m en, langsscheepse sterkte e.d. D e resu ltaten k u n n en desgew enst w orden gepresenteerd d o o r een regelschrijver o f in d e vorm v an g rafieken op een auto m atisch e tekenm achine. D e b erek e ningen w orden gedaan m et een m inim um aan invoergegevens, zoals L, B, D, depl, 6 e.d. en h et systeem kan w o rd en geh an teerd d o o r h et tek en k am er-p erso n eel bij de w erf, na een een voudige training. H et systeem is volledig operatio n eel en geb ru ik ersh an d leid in g en zijn verkrijgbaar. M et b e h u lp van de d eelp ro g ram m a s H u il D efin itio n, H u il V a ria tio n en H u il D raw in g k an m en snel to t lijnentekeningen k o m en die v a n voldoende om vang zijn v o o r d e eisen aan een v o o ro n tw erp te stellen. O ok zijn d eze lijnen van uitstek en d e kw aliteit. Z o k an m en snel een arch ief o p b o u w en van scheepsv orm en die d o o r h et H u il V a ria tio n p ro g ram m a d e basis k u n n en v orm en v o o r w eer andere ontw erp en. U itg aan d e v an het P R E L IK O N lijnenplan k u n n en de lijnen verd e r w o rd en g estro o k t m et behulp v an d e F A IR p ro g ram m a- eenheid. C o n tro letek enin g en en uitein d elijk g ecom pleteerde lijn en p lan n en w o rd en dan gem aakt m et het D R A W p ro g ram m a en de resu ltaten k u n n en w orden opgeslagen in de d ata-base m et b eh u lp van een k o p p elp ro g ram m a, genaam d T R A B O. P R E L IK O N kan n iet w o rd en geb ru ik t v o o r optim aliseringstech n iek en bij h et o n tw erp en van schepen. D eze p ro g ram m a 's b esto n d en reeds bij A u to k o n 1 m a a r zijn v o o r A utokon-71 in b elangrijke m ate gew ijzigd en m eer gericht o p d e beh o efte van d e gebruiker. Z o kan h e t p ro g ra m m a F A IR -2 nu g eb ru ik t w o rd en voor iedere w illekeurige v o rm v an het gro o tsp an t, bijvoorbeeld o o k v o o r onderzeeb o ten. E en schip m et o p lo p en d e kiel levert geen p ro blem en op. D e geb ru ik er krijgt m eer in fo rm atie o m tren t de stand van het p roces d o o rd at tekeningen k u n n en w orden geleverd van alle k ro m m en d ie d o o r F A IR w o rd en g em aakt en heeft d a a rd o o r een betere co n tro le op alle ruim telijke k ro m m en. Z oals reeds verm eld w o rd t d it p ro g ra m m a F A IR -2 nu o o k toegepast in de vliegtuigindustrie en de au to m obielindustrie. V erm eld w o rd t d at h ier oo k toepassingsm ogelijkheden liggen v o o r het ontw ikkelen van pijpleidingsystem en van m achineinstallaties. D e sp rek er suggereert een nieuw p ro g ram m a: A u- to p ip e (ik heb o p g em erk t d a t d e n a a m A u p ik o n (A u to m a tic P Ipe K C W struksjon) b eter zou zijn). L A N S K I M et d it p ro g ra m m a ( L A N g.s'a7psdetaljer ) w orden, uitgaande van h et verkregen lijnenplan, langsscheepse k ro m m en o p het huid-oppervlak en uitsp arin g en v o o r spanten e.d. (cutouts) v e r kregen. D a a rto e b ehoren o.a. lan d en, dekaansnijdingen m et de huid, langsspanten, stringers. D e resu ltaten w o rd en opgeslagen in de d atab a n k voor v erd er gebruik d o o r h et S H E L L ontw ikkelp ro g ra m m a en de A L K O N processor. L A N S K I o n tw ikkelt en te k e n t k ro m m en in alle p ro jecties alsook in uitgeslagen vorm en. In een aldus verkregen huiduitslag behoeven in d it geval alleen de p laatstu ik en m et de h a n d te w orden aangegeven. L A N S K I k a n ook langsspantengegevens en w ijzigingen daarin opleveren, zoals cuto u t v orm en, h o ek m et de huid, verlo p en d e hoeken bij d e g eto rd eerd e langsspanten. D e gegevens k u n n en in tab elv o rm w o rd en g edru k t en opgeslagen in de datab ank. D oor de toepassing van het L A N S K I-p ro g ra m m a w o rd t d e inv o er v o o r de S H E L L -p ro g ram m aeen h eid zeer vereenvoudigd. B enodigd zijn gegevens van p laatd ik ten en situ atie d er platen ten opzichte van reeds opgeslagen gegevens van spanten en landen. S H E L L geeft d a n o p aan v raag een ponsb an d v o o r 2- o f 3-assig snijbranden, v o o r m erken, referen tielijn en voor w alsen der platen, gegevens v o o r bestellijsten van staal en k an d e o n t w ikkelde p laatv o rm v erstrekken op de reg eldrukker. Als voorbeeld v o o r de capaciteit van de L A N S K I-S H E L L co m binatie w o rd t verm eld d at voor de to tale u itw erk ing v an een lijnenplan to t en m et de com plete h u id o ntw ikkeling v an een tons dw ta n k e r bij de A k ers-g ro u p m in d er d an 3 w e ken nodig w aren. S h ip p in g Div. SHIPPING RESEARCH SERVICES FRED 0LSEN S h ip y a r d Div. o rg a n is a tie vorm SRS AKERS GROUP c ia g ' SRS board SRS management D a ta Div. ship b u ild. [ a u t o k o n D a ta Div. automotive g i r o d t ' Cl 1R (1957) X) C la G s C IIR.A K E R S GROUP Com puter A p p lic a tio n T e c h n i c a l Byggedata b o a rd Byggedata gen.m an Civ. Eng. osetting va n de D a t a Div., shipping en shipyard div. is n a a r schatting oa. 3 0 m a r Fig

17 cen trale d atabank toe te passen voor alle problem en van een grote organisatie. D it voert volgens hem tot ram pzalige gevolgen. is onm enselijk, o n h andelb aar en niet geschikt. O p de 2e dag sp rak M r. B otterud nog over d e leverm ogelijkheden van SRS. D e organisatie om vat th an s m et de d o chterorganisatie B vggedata A /S een sta f van 50 m an en vorm t een van de toonaangevende p ro g ram m a tu u r leveranciers v o o r de scheepsbouw, autom obiel- en vliegtuigbouw, civiele techniek en k a rte ring, w elke laatste tw ee activiteiten onlangs zijn toegevoegd. SRS is er om het d e geb ru ik er gem akkelijker te m aken bij h et aanschaffen en invoeren v an het A utokon-71 systeem. A utokon is te gebruiken m et U N IV A C, IB M. IC L, C D C, Siem ens, B ull-g e en B urrough B 5500 com puters. M eer gedetailleerd w ordt de volgende co m p u ter genoem d: A L K O N structural design Autokon-71 uitbreiding»h Autokon! j Fig. 2. G elijk m et de uitslagw erkzaam heden kunnen de details van de constructiedeien van h et inw endige van de rom p w o rd en o n t w ikkeld m et beh u lp van h e t A L K O N -p ro g ram m a d at is gebaseerd op d e A L K O N -program m eertaal. A L K O N is afgeleid van A L goritm isk ATO/Vstruksjon. E en algoiitm us is een stapsgew ijze beschrijving van h et rekenkundig oplossen van een gegeven probleem, vervaardigen van een w erkstuk o f afw erken van een pro g ram m a. D ergelijke algoritm i zijn n o rm en en in dit geval volgens de A L K O N -p ro g ram m eertaal. D eze norm en voeren bij uitvoering van h et pro g ram m a uiteindelijk to t N ub e banden voor constructiedeien van d e scheepsrom p. H ierm ede w ordt een geheel van gegevens en vorm en (w ire-m odei) opgebouw d voor de d atabank of data-base. O p elk m om ent kunnen ook controletekeningen w orden v erstrekt en inform atie tevoorschijn w orden gebracht, aangepast aan de form aten, schalen en beschrijvingsspecificatie van de gebruiker. H et is op eenvoudige wijze m ogelijk o m veranderingen in delen van het p ro g ram m a aan te brengen. A L K O N w erd d o o r een d er sprekers een very pow erful to o i genoem d, m et m eer m ogelijkheden, flexibeler en m eer dynam isch dan F o rtra n, A lgol o f w elke andere hem bekende taal dan ook. H e t N E S T -p ro g ram m a m aakt het m ogelijk om snel gegevens te verkrijgen v o o r het nesten van vorm en op rechthoekige p la ten. H et is van h e t A utokon 1 systeem overgenom en m et enkele w ijzigingen en verbeteringen. H e t P R O D A -p ro g ram m a geeft bij uitv o er inform atie o v er snijlengten, m erklengten, snijtijden, oppervlak en gew icht van elk onderdeel. T enslotte is e r nog een D U P (D ata D tility P ro g ram ). H et vervult een aantal nuttige functies in verband m et vervallen gegevens, verkleinen van om vang gegevens in data-base, drukken van stuklijsten, herschrijven van m agneetbanden e.d. H et totaal van deze program m aeen h ed en vorm t A U T O K O N - 71, een n a a r m en bew eert m achtig stu k gereedschap voor scheepsontw erp, ontw erpen v a n constructiedeien en details daarv an en produktiesystem en. E en der sprekers m erk t op d a t h e t n ie t juist is om één grote DOORSNEDE *. «U N IV A C 1108 C en traal geheugen M agn. d rum M agn. tapes E xec 8 32 K w oorden 2 m ïlj. w oorden 2 O ver co m puters die eventueel bij toekom stige geb ru ik ers a a n w ezig zijn g af m en het volgende co m m en taar i.v.m. A utokon-71: 1BM / K bites to o sm all IB M / K bites D O S d o u b tfu ll 1B M / K bites D O S O.K. IB M / K bites OS d o u b tfu ll IB M / K bites O S O.K. E en aardige o p m erking m aak te de heer B otterud: A u to k o n is p ortable, SRS has p o rters. In O slo beschikt m en o ver een U N IV A C 1108 co m p u ter 192 K w ords, m agn. drum type. D e w erf in B ergen heeft een Online term inal en heeft het gevoel d at m en de co m p u te r in eigen huis heeft. D e S to rd w erf heeft een off-line term inal en voelt zich w at ver w eg van d e c o m p u ter m et m eer gecom pliceerde handelingen. O pgegeven w o rd t d at de prijs van een term inal varieert van $ to t $. A an het slot van h et sem inar w erd nog m ededeling gedaan van de oprichting van een U sers C lu b in m aart D e bedoeling is om d o o r uitw isseling van ervaring to t een nog g ro tere efficiency te kom en. L eden kunnen zijn gebruikers en toekom stige gebruikers. Z o als reeds gezegd is M r. B rulez van 1 A tlan tiq u e voo rzitter gew orden. H et is mij duidelijk gew orden d at voor een serviceverlening op com m erciële basis, zoals SRS d at doet, een capabele en uitgebreide staf van enthousiaste lieden nodig is. Invoering bij de bedrijven vraagt een v o o rtd u ren d contact. H et eerste instructieco n tact is het v oornaam ste. E en der deelnem ers, een lofts fo rem an van een grote w erf in S chotland, deelde m ede dat de gehele ploeg m old lofts m en enkele jaren geleden na een 6-w eekse cursus A utokon 1 volkom en o n d er de knie had. D e aanvullingen en w ijzigingen volgens A utokon-71 v ra gen een aanvullende cursus van 5 a 10 dagen en zijn gem ak kelijk te leren. K o rt na h et sem inar w erd bekend d at d o o r SRS co n tracten w erden afgesloten voor A utokon-71 m et de 3rd M ay w erf in Y oegoslavië en de w erf van St. Jo h n Shipb. an d D ry d o ck Cy. in C anada. H et ziet er n a a r uit d at d it systeem in de toekom st nog m eer in tern atio n ale toepassing zal vinden. O p h et eind van de le dag w erd nog een bezoek g eb rach t aan de A /S K ongsberg V ap en fab rik k w aar M r. R. K ristiansen M.Sc., M.E. (S enior d a ta system s en gineer industrial electronics and d a ta system s), die het sem inar bijw oonde, de groep rondleidde door de,,p lo tter -afdeling. D a a r w erd g edem onstreerd m et de grote tek en m ach in e (6.00 X 1.80 m nuttige w erkoppervlakte), een kleinere p lo tter en het spanten aftek en - apparaat. V oor deze laatste zijn co n tram allen d o o r K o ngsberg/ ESSI geprogram m eerd. D e m oeilijkheid is d at vo o r deze m allen er een com pensatie m oet zijn voor de lengte langs de n eu trale lijn. D e schaal is 1 : 10 in lengterichting en 1 : 1 in de richting haaks d aarop. S. en W. 38e jaargang no

18 V o o rts w erd m ededeling gedaan van een a u to m atisch e instelling van de snijhoek hij drieassig sn ijb ran d en. D o o r instelling van de d ra a ib o e k n van het b ran d ersu p p o rt w ordt de snijhoek /? ingesteld o p de vereiste hoek. Z ie figuur 3. A ls en te rta in m e n t w erd op de avond van de eerste dag een bezoek g eb rach t aan de o u d e zilverm ijnen en het 330 m o n d e r g ro n d s gelegen m useum. In de d aarbij gelegen o n d erg ro n d se z a a l w erd een K o ld tb o rd m aaltijd geb ru ik t w aarn a een stud en ten g ro ep folk lo re-d an sen opvoerde. D e u iteenzetting over de geschiedenis van deze zilverm ijnen, w aar m en in 1624 m et het delven begon, w as b ijzonder interessant. D e m ijn is in 1950 gesloten. N a o n tv an g st van de p roceedings van h et sem inar, zal zo m o gelijk m eer g ed etailleerd e in fo rm atie k unnen w orden verstrekt. V LISSIN G E N S C O N T A IN E R H A V E N IN G EBRU IK G E N O M E N Verwachtingen overtroffen H et feit d at m en in de haven van Vlissingen op g rote schaal contain ers zou gaan lossen, heeft zelfs de sto u tste v erw achtingen van destijds o v ertro ffen. D e g ro te w aarschijnlijkheid, d a t h et niet bij w ol alleen blijft, m oet to t voldoening stem m en. D e keuze is ju ist gew eest, en h et pessim ism e, d a t gro eide toen h et nieuw e h avengebied aan de Sloehaven aan v an k elijk slechts langzaam op gang kw am, is n iet g erech tv aard ig d geb lek en. D it zei m r. R. J. N elissen, de m inister van E conom isch e Z ak en, to en hij zate rd ag de H an d elsk ad e en de d a a r a c h te r liggende C o n tain er T erm in al van V lissingen, officieel in gebruik stelde. H et com plex is gelegen aan de S lo eh a ven. D e m in ister zei, d at de sam en h an g van zeehavens en industrialisatie steeds belan g rijk ere v orm en aan n ecm t. D e o verheid is d aaro m, vooral de laatste tien jaren, de tre k van de b asisindustrie ën n a a r d e k u st g a an stim uleren. V o o ral v o o r de provincie Z eelan d is deze o m stan d ig h eid een zeer gelukkige gew eest. H et D eltap lan heeft erv o o r gezorgd, d at de provincie uit h a a r eeuw enlan g e isolem ent is g eraak t. A ls gevolg heeft e r een p rach tig e regionale ex p an sie p laatsgevonden: het tem p o en de om - vang van de industrievestigingen heeft zich h ier nu snel o n tw ikkeld en niet lan g er trek k en de Z eeuw en w eg om elders w erk te zoeken; integendeel, a n d e ren trekken n a a r Z eeland. M r. N elissen zei, d at m en h ier th an s in een nieuw e fase van de econom ische groei verkeert. H e t gebied van R o tte r d am is p rak tisch vol en dit zal ongetw ijfeld de zeeh av en in d u strie in Z eelan d stim uleren. W el voorzag de m in ister in dit p roces de nodige k n elp u n ten, zoals het tijdig g ereed m ak en v an in d u strie te r reinen, m a a r deze k u n n en volgens hem gem akkelijk overw onnen w orden. M ilieuhygiëne V óór de m inister w erd h et w o o rd gevoerd d o o r m r. J. van A artsen, C o m m issaris van de K o n in g in in Z eeland, die de rijksoverheid d an k b ra c h t v o o r de w ijze w aaro p m en g eholpen h eeft aan de uitb reid in g van de S loehaven-projecten. H ij zei, dat m en nu zo ver was, d at velen de vraag m eenden te m oeten stellen: Is het nu niet lan g za m erh an d ver g en o eg? V erh eu g en d is h et d a a ro m d at de b e zo rgdheid om redenen van m ilieuhygiëne, d o o r d e vestiging van deze nieuw e sch o n e in d u strie geen nieuw voedsel w o rd t gegeven. E en a n d e r w in stp u n t d at de co n ta in e rte rm in a l b ren g t is een v o o r Z eelan d m eer g ed ifferen tieerd e arb eid s m arkt. D e open in g van de term in al geschiedde d o o r een com m an d o van de m inister aan de m achinist van de g rote 64-tons P ein er-c o n tain erk raan, deze in w erking te stellen. D e k raan kw am in bew eging, lich tte een d e r vele contain ers op en plaatste deze op de kade, w aarn a een stra d d le -c a rrie r hem af voerde. N a de plechtigheid w erd een d ankw o o rd g esproken d o o r drs. D. R oem ers, b u r gem eester van V lissingen, w aarn a de festiviteiten m et een b an k et w erden besloten. Gunstig D e eerste w eek d a t de term in al (al officieus) in gebruik is gew eest, was volgens de h eer C. O reel, d irecteu r van d e N.V. H aven van V lsisingen, een zeer gunstige. V an het D uitse v o lco n tain erschip S y d n e y E xpress w erden niet m ind e r dan een 'kleine 600 co n tain ers gelost; deze w aren geladen m et w ol, stukgoed en fruit. E r is in een pittig tem p o gew erkt. O p 8 ju n i k o m t h e t N ed erlan d se m.s. A b e l T asm an van de N edlloyd, als tw eede schip aan de nieuw e faciliteit. D e to tale o p p erv lakte van de term in al b eslaat voorlo p ig 7 hectare. D e lengte van de k ade is 420 m en de diepgang v o o r de k ade b ed raag t 35 voet. T.z.t. zal een tw eede (P aceco )-co n tain erk raan w o r den g eïn stalleerd. V o o r h et in- en u itp ak k en van de co n tain ers w erd een loods g ebouw d m et een o p p erv lak te van 2000 m2. N IEU W E U ITG A V EN N orspec 70 Proceedings the N orth Sea Spectrum O nder redactie van Kenneth D. T roup Uitgave: Thom as Reed Publications Ltd. 39 St. A ndrew s Hill I.ondon EC4 V 5 DH, England. 260 pag. Afm. 30,5 X 21,5 X 1,7 cm. Prijs 10,50 Tijdens de 4-daagse conferentie Norspec 1970 zijn een aantal voordrachten gehouden over de exploitatie van de N oordzee. De conferentie droeg een sterk tnulti- en interdisciplinair karakter en de onderwerpen van de voordrachten bestreken een breed gebied van de problem atiek. In grote lijnen werden een viertal hoofdgebieden behandeld, OD elke dag één. Tijdens de eerste dag kwamen vooral de vraagstukken van de N oordzee en de omgeving ter sprake, terwijl op de tweede dag vooral aandacht w erd geschonken aan de elektronica. Op de derde dag werden bovenen onderw atervaartuigen besproken alsmede de problem en bij het duiken. De vierde dag was gewijd aan onderw erpen als menselijke relatie tot de problem atiek en voorts wettelijke bepalingen en golfspectra. De 27 voordrachten m et illustraties zoals foto s, tekeningen, kaarten, grafieken, zijn gebundeld en tevens voorzien van de gevoerde discussies. H et in linnen band gebonden boek is typografisch zeer verzorgd en vorm t een w aardevolle bijdrage tot de bestudering van de problem en rond de exploitatie van de zeeën in het algemeen en die van de N oordzee in het bijzonder. V oor allen die hierm ede hebben te m aken is het een zeer aan te bevelen boek. Prof. ir. J. H. Kr. O N T V A N G E N B R O CH U R ES De N.V. Rijdam te Alphen a.d. Rijn heeft een brochure uitgegeven getiteld: H et gebruik van aardgas als voorw arm gas bij het autogeen snijden. H et boekje is op aanvraag verkrijgbaar bij genoemde vennootschap. Energieweg 6, Alphen a. d. Rijn. Billiton-van der Rijn N.V. zond ons de 2e druk van A lum inium in beweging. De brochure is geen technisch vademecum, doch een richtingaanwijzer op het gebied van alum im ium bewerking. Deze brochure is op aanvraag gratis verkrijgbaar bij Billitonvan der Rijn N.V., Dam 21, Am sterdam

19 DE EERSTE 850/1700 M O T O R V A N G Ö T A V E R K E N IN GEW IJZIGDE SL U IT DE BEPR O EV IN G MET G O E D E RESU LTA TEN AF U IT V O E R IN G E en 9 -cilin der m o to r van G ö tav erk en type 850/1700 V G S U w erd onlangs gebouwd, in een gew ijzigde uitvoering en d o o r de bouw er in een van de m o ntagew erkplaatsen bep ro efd. E en aantal ondergeschikte veranderingen w erd v o o r de eerste keer in deze m o to r g e ïn tro d u ceerd, w aarv an de m eeste vereen voudigde inspectie-routines tot doel h ad d en en een verdere verbetering van de b etro u w b aarh eid in h et bedrijf. D e m o to r zal g eïn stalleerd w orden in een O B O -schip, w aarvan de bouw b in n en k o rt begonnen zal w orden op de A rendal-w erf voor rekening van A. K. F ern strö m s R ederi AB te K arlsh am n. D it schip m aak t deel uit van een lange reeks van bijna identieke schepen, die de G ö tav erk en g ro ep begon te bouw en in 1968 en enkele ja re n w erk zal geven aan zow el de A rendalals öresu n d sw erv en. V an een to taal van m eer d an 20 schepen in bestelling zijn e r th an s vijf afgeleverd. G V -m o to ren m et negen cilinders m et g rote m iddellijn zullen in al deze schepen geïnstalleerd w orden, die 256,5 m lang en 39 m b reed zijn bij een holte van 19,7 m. E en van de m eer belangrijke w ijzigingen b etreft h et m echanism e v o o r de bew eging van de u itlaatk lep p en. D e Y -vorm ige hefb o o m in h et bovendeel v an de k ru k k ast, die tot nog toe toegepast w erd, is w egens fab ricatiered en en vervangen door tw ee gescheiden hefb o m en, die elk d o o r h u n eigen nok bew ogen w orden. D e tw ee h efbom en en de n o kkenas w orden d o o r een gem eenschappelijk gietstalen huis gedragen, dat aan het bovendeel van d e leibaan door bouten bevestigd is. D e nokkenas is verdeeld in afzonderlijke delen, die a a n elk aar do o r b o u tk oppelingen v erbonden zijn. D e koppelingen k u n nen nagesteld w orden of, zonodig, d o o r m iddel van h y d rau lische d ru k g ed em o n teerd w orden. D e beschreven opstelling schiep tw ee m ogelijkheden: H et d raag stu k m et de tw ee h efbom en en nokkenasdeel op hun plaats kan uit de k ru k k ast gew enteld w orden om een oog, d at e ro n d e r aan de leibaan bevestigd is (fig. 1). - D e gehele inrichting k an op h a a r plaats geh o u d en w orden, en aldus bescherm d, als de cilindereenheid o v erg eb rach t w o rd t van de m o n tag ew erk p laats n a a r de scheepsw erf v o o r de in stallatie. H et com p lete-cilin d er-p rin cip e, d at typisch is voor de m o to ren van G ö tav erk en, is langs deze w eg verd er o n t w ikkeld. H et verw ijderen van de cilinderdeksels b ehoort tot de h e rh a a l delijk voorkom ende reparatiew erk zaam h ed en, de inspectie van zuigers en voeringen om m a a r tw ee voorbeelden te noem en. O m dit w erk te versnellen w o rd en de cilinderdeksels nu n o r m aal vastgezet m et m oeren, die tegelijkertijd hydraulische vijzels zijn (fig. 2). D oor een hydrau lisch e pom p, die m et de h an d o f d o o r druklu ch t aan g ed rev en w o rd t, aan de gem eenschappelijke h y d ra u lische leiding te koppelen k unnen alle tw aalf m oeren tegelijker- Fig. 2. Hydraulische moeren op hel cilinderdeksel. S. en W. 38e jaargang no

20 Fig. 4. De m otor van Götaverk'en m et 850 m m boring en 1700 m m slag. tijd a a n g etro k k én o f losgem aakt w orden. D eze p erm an en te m oer-vijzelcom binatie v o o r de cilinderdeksels is van nu aan nieuw, m aar h et hydraulisch aan trek k en m et afzonderlijke vijzels (als g ereedschap) is al ja re n n o rm aal bij de m otoren van G ö taverk en m o to ren, bijv. v o o r alle boutv erb in d in g en van h et krukm echanism e. H et m an oeuvreersysteem is in prin cip e aangeh o u d en als bij de vroegere m otoren, m aar enkele van de details ervan, bijvoorbeeld de m echanische inrichting in geval van n o o d, zijn n a a r b eter toegankelijke posities o v ergebracht. D e h o o fd lag ers zijn nieuw o n tw o rp en. D e tw ee h elften van de lag erm etalen zijn nu op elk aar g ecen treerd d o o r axiale p ennen in de h o rizo n tale voeg tussen de h elften en de laatste b ew erkin g v an de d raagvlakken w o rd t uitgevoerd a a n de tw ee h elften tezam en. D e vroegere tussenstukken om de radiale speling in te stellen zijn nu niet m eer nodig. A ls w egens de een o f andere o o rzaak de o.id erh elft in het bedrijf beschadigd w ordt, k an deze tijdelijk vervangen w orden d o o r de bovenhelft. D e tw ee h elften verw isselen aldus van p laats en de m o to r kan m et deze provisionele oplossing in b edrijf blijven, to td a t nieuw e reservedelen a a n g ebracht k u n n en w orden. E r is een nieuw e spoelinrichting o n tw o rp en v o o r de koelers voor de spoellucht om het reinigen van de pijpen aan de k an t van de lu ch t te vereenvoudigen. E r is een w asappendage in de lu ch treceiv er g em o n teerd boven de co rresp o n d erende koeler en elk ap p en d ag e bezit ach t sp u itstu k k en, die h et w asw ater over de gehele koeler verdelen. D eze p ro cedure kan dus ter p laatse uitgevoerd w o rden, m a a r n a tu u rlijk niet terw ijl de m o to r in b edrijf is (zie fig. 3). D eze ontw erpw ijzigingen zijn niet gekoppeld aan een herziening van de v erm ogensw aarden. H e t n o rm ale m ax im u m -co n tin u e v erm ogen is dus aan g eh o u d en, t.w kw (2650 epk) p er cilin d er bij 119 o m w /m in. en een gem. eff. d ru k van 11,5 b a r (11,5 k g f/c m 2). 326

onderzoeksopzet WATT Defin itieve versie dd 2 ju li 2010 1 D oel- en vraagstelling De reken kam er beoogt m et dit on derzoek de gem een teraad in zich t te geven in h et on tstaan van de fin an ciële

Nadere informatie

met de in concept b ijgev o egd e b r ie f om a d vies voor t e leggen aan :

met de in concept b ijgev o egd e b r ie f om a d vies voor t e leggen aan : y H 1 0 M i IJ83 m,vörp Voorgesteld wordt het b ijgev oegd e stuk a f te doen op de hieronder aan gekru iste w ijz e : voor kennisgeving aan te nemen; conform de in concept bijgevoegd e b r i e f ; ter

Nadere informatie

Studiedag Remediaal. 25 maart 2011 Sui Lin Goei (s.l.goei@vu.nl)

Studiedag Remediaal. 25 maart 2011 Sui Lin Goei (s.l.goei@vu.nl) Studiedag Remediaal 25 maart 2011 Sui Lin Goei (s.l.goei@vu.nl) 1 Dyscalculie - een nieuw verschijnsel? Rekenexperimentje (TTR en ABC-toets) Ernstige reken/wiskundeproblemen en dyscalculie: zomaar twee

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE SPREEK BEURT SPREEK BEURT IN GROEP 6 SPREEK BEURT IN GROEP 8.

INHOUDSOPGAVE SPREEK BEURT SPREEK BEURT IN GROEP 6 SPREEK BEURT IN GROEP 8. %DVLVVFKRRO+HW3DOHW +HWKRXGHQYDQ HHQVSUHHNEHXUW INHOUDSOPGAVE SPREEK BEURT SPREEK BEURT IN GROEP 5 SPREEK BEURT IN GROEP 6 SPREEK BEURT IN GROEP 7. SPREEK BEURT IN GROEP 8. HOE BEREID IK MIJ N SPREEK BEURT

Nadere informatie

M IJN W E R K STU K O V E R K A R A TE. G em aakt door Rob van den E yssel 11-2008 G roep 6 Johanna huiskam pschool E erbeek

M IJN W E R K STU K O V E R K A R A TE. G em aakt door Rob van den E yssel 11-2008 G roep 6 Johanna huiskam pschool E erbeek M IJN W E R K STU K O V E R K A R A TE G em aakt door Rob van den E yssel 26-11 11-2008 G roep 6 Johanna huiskam pschool E erbeek Bronverm elding Ik heb de inform atie van dit w erkstuk uit m ijn hoofd

Nadere informatie

b e s p r e k in g op teneinde plannen Sanderse F t. a.v. R e d i c h e m s e Waard voortgang te kunnen doen [vinden

b e s p r e k in g op teneinde plannen Sanderse F t. a.v. R e d i c h e m s e Waard voortgang te kunnen doen [vinden b e s p r e k in g op 23-4-1971 teneinde plannen Sanderse F t. a.v. R e d i c h e m s e Waard voortgang te kunnen doen [vinden r a p p o r t v o o r b u r g e m e e s t e r en" w e t h o u d e r s I /

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Stein F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, juni 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k S t e i

Nadere informatie

ENQUETE BIJ REDERS EN SCHEEPSJONGENS IN DE BELGISCHE ZEEVISSERIJ:

ENQUETE BIJ REDERS EN SCHEEPSJONGENS IN DE BELGISCHE ZEEVISSERIJ: MINISTERIE VAN LANDBOUW Bestuur der Economische Diensten DIENST VOOR DE ZEEVISSERIJ Koninginnelaan 59 8400 Oostende ENQUETE BIJ REDERS EN SCHEEPSJONGENS IN DE BELGISCHE ZEEVISSERIJ: - Het "Fonds voor scheepsjongens

Nadere informatie

HERVERPANDING REPLEDGE OF COLLATERAL. ter verkrijg in g van de graad van doctor aan de Erasmus U niversiteit Rotterdam

HERVERPANDING REPLEDGE OF COLLATERAL. ter verkrijg in g van de graad van doctor aan de Erasmus U niversiteit Rotterdam HERVERPANDING REPLEDGE OF COLLATERAL P ro e fs c h rift ter verkrijg in g van de graad van doctor aan de Erasmus U niversiteit Rotterdam op gezag van de rector magnificus Prof.dr. H.G. Schmidt en volgens

Nadere informatie

L i mb u r g s e L a n d m a r k s

L i mb u r g s e L a n d m a r k s L i mb u r g s e L a n d m a r k s P r o g r a m m a I n v e s t e r e n i n S t ed e n e n D o r p e n, l i j n 2 ; D e L i m b u r g s e I d e n t i t e i t v e r s i e 1. 0 D o c u m e n t h i s t o

Nadere informatie

Al g e m e e n : O p a l o n z e a a n b i ed i n g en, a a n v a a r d i n g en, m ed ed el i n g en en o v er een k o m s t en v o o r o n d er s t a a n d e v er r i c h t i n g en z i j n u i t s l

Nadere informatie

Borgerhout BIBLIOTHEEK

Borgerhout BIBLIOTHEEK 62-13 Borgerhout BIBLIOTHEEK 3 ü 3 i MODEL DER SCHELDE VAN HANSWEERT TOT OOSTERWEEL (verlengd Mod. 11 P ro ev en in verband m et de dw ars stro m en b i j m a^m m n_vloed_ter hoogte van_de_mttoqj^van_

Nadere informatie

schip en wer A C H T EN D ER T IG S T E JAARGAN G 30 APRIL 1971 N O. 9

schip en wer A C H T EN D ER T IG S T E JAARGAN G 30 APRIL 1971 N O. 9 O ve rn e m in g va n a rtik e le n enz. zo n d e r to e - ttem m ing van de uitgevers is verboden. Jaara b o nnem e n t (b ij v o o ru itb e ta lin g ) ƒ 3 1,2 0, b u ite n N e d e rla n d ƒ 6 0,, losse

Nadere informatie

T IJD SC H R IF T VAN HET R ADIOGEN OOTSCH AP

T IJD SC H R IF T VAN HET R ADIOGEN OOTSCH AP T IJD SC H R IF T VAN HET NEDERLANDS R ADIOGEN OOTSCH AP TIJDSCHRIFT VAN HET NEDERLANDS RADIOGENOOTSCHAP DEEL X V UITGEGEVEN DOOR HET N E D E R L A N D S RADIOGENOOTSCHAP N ederlands R adiogenootschap»

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Venray

Bepaling toezichtvorm gemeente Venray Bepaling toezichtvorm 2007-2010 gemeente Venray F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, april 2 0 0 7 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k V e n

Nadere informatie

H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W +

H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W + H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W + D o e l m a t i g h e i d s t o e t s v o o r g e b i e d e n w a a r v o o r g e e n b o d e m b e h e e r p l a n i s v a s t g e s

Nadere informatie

Natura 2000 Waddengebied. Natuur in een dynamis ch lands chap

Natura 2000 Waddengebied. Natuur in een dynamis ch lands chap Natura 2000 Waddengebied O n d e rd e le n : W a d d e n z e e e n N o o rd z e e k u s tz o n e Natuur in een dynamis ch lands chap Opzet pres entatie 2 Natura 2000 Aanwijzing s bes luiten Natuurdoelen

Nadere informatie

H O E D U U R I S L I M B U R G?

H O E D U U R I S L I M B U R G? H O E D U U R I S L I M B U R G? N AD E R E I N F O R M A T I E S T A T E N C O M M I S S I E S OV E R O N D E R AN D E R E A F V A L S T O F F E N H E F F I N G E N I N L I M B U R G 1 6 a u g u s t u

Nadere informatie

Instructie excelmeetinstrument Op Eigen Benen Vooruit In het datam anagem entprotocolen het voorbeeld m eetplan (bijlage IIprojectplan)w ordt verw ezen naar excelsheets voor het m eten van de centrale

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Meerlo-Wanssum

Bepaling toezichtvorm gemeente Meerlo-Wanssum Bepaling toezichtvorm 2007-2010 gemeente Meerlo-Wanssum F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k Provincie L i m b u r g, april 2 0 0 7 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k M e e

Nadere informatie

B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n

B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n I n é é n d a g k a n r e l i g i e u s e r f g o e d v a n m e e r d e r e g e n e r a t i e

Nadere informatie

MINISTERIE VAN LANDBOUW. Bestuur voor Landbouwkundig Onderzoek. Rijkscentrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent

MINISTERIE VAN LANDBOUW. Bestuur voor Landbouwkundig Onderzoek. Rijkscentrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent MINISTERIE VAN LANDBOUW Bestuur voor Landbouwkundig Onderzoek Rijkscentrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent RIJKSSTATION VOOR ZEEVISSERIJ Oostende Directeur : P. HOVART OZONATED WASHING WATER : NO

Nadere informatie

BIJ D A G E XV. IV INZAKE DE FORMULIEREN VAN ENIGHEID

BIJ D A G E XV. IV INZAKE DE FORMULIEREN VAN ENIGHEID tekst der uitgegeven A cta '54 op te nem en in h a a r Acta, m et verklaring van reden w aarom. Ten aanzien van het bezw aar van de k erk te C hatham m erk t uw com m issie op, dat de door de k e rk van

Nadere informatie

T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M +

T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M + T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M + A a n l e i d i n g I n d e St a t e nc o m m i s si e v o or R ui m t e e n G r o e n ( n u g e n o em d d e St at e n c

Nadere informatie

9. Ik w eet hoe ik m oet om gaan m et pijn. 10. Ik w eet hoe ik m oet om gaan m et m oeheid. 11. Ik w eet hoe ik m oet om gaan m et andere licham elij

9. Ik w eet hoe ik m oet om gaan m et pijn. 10. Ik w eet hoe ik m oet om gaan m et m oeheid. 11. Ik w eet hoe ik m oet om gaan m et andere licham elij Individueel Transitieplan voor Jongeren N aam : D atum van invullen: 1. Ik kan m ijn A. M IJN A A N D OEN IN G aandoening beschrijven. 2. Ik begrijp w at m ijn arts vertelt. 3. Ik w eet w elke m edicijnen

Nadere informatie

I. f. s c h i p e n w e r BERICHT OVER DE WERKZAAMHEDEN V A N DE STICHTING NEDERLANDSE SCHEEPSBOUW-INDUSTRIE IN HET DERDE KWARTAAL 70

I. f. s c h i p e n w e r BERICHT OVER DE WERKZAAMHEDEN V A N DE STICHTING NEDERLANDSE SCHEEPSBOUW-INDUSTRIE IN HET DERDE KWARTAAL 70 O vernem ing van artikelen enz. zonder to e stem m ing van de uitgevers is verboden. J a a r a b o n n e m e n t ( b ij v o o r u it b e t a lin g ) ƒ 3 1,2 0, b u ite n N e d e r la n d ƒ 6 0,, losse

Nadere informatie

N A T I O N A A L I N S T I T U U T V O O R DE S T A T I S T I E K DE BE LG-ISCHE Z E E V I S S E R I J IN

N A T I O N A A L I N S T I T U U T V O O R DE S T A T I S T I E K DE BE LG-ISCHE Z E E V I S S E R I J IN KONINKRIJK BELGIE MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN N A T I O N A A L I N S T I T U U T V O O R DE S T A T I S T I E K Leuvenseweg 44-1000 BRUSSEL Tel. : 513.96.50 DE BE LG-ISCHE Z E E V I S S E R I J IN

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Simpelveld

Bepaling toezichtvorm gemeente Simpelveld Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Simpelveld F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, j u n i 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k

Nadere informatie

o o

o o o o 1 1 1. 2. 3. 4. 1. 2 2. 3. 1 2 2 Elke stam groep kent een team van ped agogisch m edew erkers. Eén van de vaste pedagogisch m edew erkers is aanw ezig op de groep als het kind er is, behoudens

Nadere informatie

AUTEURSRECHT @ INTERNET. M arie-christine JANSSENS. Hendrik VA N HEES. UGf!

AUTEURSRECHT @ INTERNET. M arie-christine JANSSENS. Hendrik VA N HEES. UGf! AUTEURSRECHT @ INTERNET M arie-christine JANSSENS Hendrik VA N HEES m ' UGf! IN H O U D INHOUD I. IN L E ID IN G... 11 1. H et auteursrecht en zijn impact op het dagelijks leven... 11 2. H et auteursrecht

Nadere informatie

HET N I E U W. V orige w eek w erd a a n a lle g ro o t. v a n v e rse zeevis. I k h eb de eer u m e d e te d e le n d a t

HET N I E U W. V orige w eek w erd a a n a lle g ro o t. v a n v e rse zeevis. I k h eb de eer u m e d e te d e le n d a t ! HET N I E U W I ERE J A A R G A N G - Nr 7 ri 19! 1 in e vf 60 betri :el. voor Ise Z en pali [1 PRIJS : 2 FR. R I J A G 17 F E B R U A R I 1950 1 2 3 4 ISSCHERUBLA 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Nadere informatie

Onderdeel van de voorwaarden als bedoeld in artikel 12b van de Gaswet

Onderdeel van de voorwaarden als bedoeld in artikel 12b van de Gaswet Sam enw erkingsregeling Netbeheerders Gas Onderdeel van de voorwaarden als bedoeld in artikel 12b van de Gaswet Disclaim er: Deze bundel bevat de doorlopende tekst van een onderdeel van de voorwaarden

Nadere informatie

ZEEAQUARIUM TEMPERATUUR

ZEEAQUARIUM TEMPERATUUR ZEEAQUARIUM TEMPERATUUR D o o r J.H. L O G E M A N N. IN L E ID IN G T en e in d e enig b egrip te k rijgen van de tem p e ra tu u rb eh o e fte n van p la n te n en d ieren in het zeea q u a riu m, zullen

Nadere informatie

TIJDSCHRIFT VAN HET N E D E R L A N D S ELEKTRONICA-

TIJDSCHRIFT VAN HET N E D E R L A N D S ELEKTRONICA- TIJDSCHRIFT VAN HET N E D E R L A N D S ELEKTRONICA- EN R A D IO G E N O O T S C H A P TIJDSCHRIFT VAN HET nederlands elektronica - en radiogenootschap D E E L 31 1966 U itgegeven door het N E D E R L

Nadere informatie

De bescherming van minderjarige erfgenamen

De bescherming van minderjarige erfgenamen De bescherming van minderjarige erfgenamen De bijzondere curator bij de bescherming van de vermogensrechtelijke belangen van de minderjarige erfrechtelijke verkrijger R. van der Vaart (C Inhoudsopgave

Nadere informatie

R e g i o M i d d e n -L i m b u r g O o s t. G r e n z e l o o s w o n e n i n M i d d e n -L i m b u r g R e g i o n a l e W o o n v i s i e

R e g i o M i d d e n -L i m b u r g O o s t. G r e n z e l o o s w o n e n i n M i d d e n -L i m b u r g R e g i o n a l e W o o n v i s i e R e g i o M i d d e n -L i m b u r g O o s t G r e n z e l o o s w o n e n i n M i d d e n -L i m b u r g R e g i o n a l e W o o n v i s i e 4 o k t o b e r 2 0 0 6 P r o j e c t n r. 2 9 5 7. 7 2 B o

Nadere informatie

_ FONDAMENTSTEENEN / SPEL-ENLEESBOEK, VOOR. De Afrikaansche Jet1gd. JliiJN J3oEK MET JwAALF J--ETTEf\S. VlcJFfdE ldi{uk.

_ FONDAMENTSTEENEN / SPEL-ENLEESBOEK, VOOR. De Afrikaansche Jet1gd. JliiJN J3oEK MET JwAALF J--ETTEf\S. VlcJFfdE ldi{uk. _ FONDAMENTSTEENEN. ---- / SPEL-ENLEESBOEK, VOOR De Afrikaansche Jet1gd. JliiJN J3oEK MET JwAALF J--ETTEf\S. VlcJFfdE ldi{uk. De Serie Spel~ en Leesboekjcs die ik mij voorstel onder den titcl van " Fonda.ruentst

Nadere informatie

R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s

R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s O p le i d i n g: M a s t e r P u b l i c M a n a g e m e n

Nadere informatie

Q u i c k -s c a n W M O i n L i m b u r g De e e r s t e e r v a r i n g e n v a n g e m e e n t e n e n c l i ë n t e n

Q u i c k -s c a n W M O i n L i m b u r g De e e r s t e e r v a r i n g e n v a n g e m e e n t e n e n c l i ë n t e n Q u i c k -s c a n W M O i n L i m b u r g De e e r s t e e r v a r i n g e n v a n g e m e e n t e n e n c l i ë n t e n M w. d r s. E. L. J. E n g e l s ( P r o v i n c i e L i m b u r g ) M w. d r s.

Nadere informatie

D iverse ontw ikkelin gen mbt erfpacht/h uur

D iverse ontw ikkelin gen mbt erfpacht/h uur D iverse ontw ikkelin gen mbt erfpacht/h uur Nr. I G E M E E N T E C U L E M B O R G RAPPORT VOOR/güRQEMEESTER EN WETHOUDERS* r 9 o - ^ \%*ii I O n d e r w e r p : Redichemse Waard. B ijlag en : Op verzoolt

Nadere informatie

I( IJ LAGE X, RAPTORT COMMISSIE l i l INZAKE 1>E OPLEID INC TOT l>e DIENST DES WOORDS

I( IJ LAGE X, RAPTORT COMMISSIE l i l INZAKE 1>E OPLEID INC TOT l>e DIENST DES WOORDS I( IJ LAGE X, RAPTORT COMMISSIE l i l INZAKE 1>E OPLEID INC TOT l>e DIENST DES WOORDS Iu handen van uw com m issie zijn gesteld de volgende voorstellen: 1. H et ra p p o rt van de deputaten voor de opleiding

Nadere informatie

De competenties van de nieuwe burgemeester van Helmond: het oordeel van de burger

De competenties van de nieuwe burgemeester van Helmond: het oordeel van de burger De competenties van de nieuwe burgemeester van Helmond: het oordeel van de burger Onderzoek en Statistiek, februari 2012 Inleiding Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek Gooitske Marsman Februari 2012

Nadere informatie

Nieu s rief jeugdopleidi g

Nieu s rief jeugdopleidi g Nieu s rief jeugdopleidi g ZATERDAG MAART JAARGANG, NR VOORBEREIDINGEN SEIZOEN - GESTART O da ks dat het huidige seizoe og olop gaa de is, zij de oor ereidi ge op het ieu e seizoe al a start. Door hier

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De Septuaginta (LXX) is een verzameling vertalingen van bijbelboeken die door Grieks sprekende joden uit h et H ebreeuw s zijn vertaald. R ond 2 5 0 v. C h r. voltooide men de

Nadere informatie

www.burodb.nl info@burodb.nl

www.burodb.nl info@burodb.nl G em eente Houten Hofstad III Tijdelijke bouw w eg A koestisch onderzoek w egverkeer G em eente Houten Hofstad III Tijdelijke bouw w eg A koestisch onderzoek w egverkeer Datum 20 novem ber 2014 K enm erk

Nadere informatie

OUDE GEVELANKERS TE NIEUWPOORT IN DE 17DE EN 18DE EEUW.

OUDE GEVELANKERS TE NIEUWPOORT IN DE 17DE EN 18DE EEUW. OUDE GEVELANKERS TE NIEUWPOORT IN DE 17DE EN 18DE EEUW. L. D E V L I E G H E R 0 T ijd en s de E erste W ereldoorlog, op 8 au gustu s 1915, steld e P. P oullet, M in iste r van W eten sch ap p en en K

Nadere informatie

Consumenteninformatie van de Autoriteit Financiële Markten Loop geen onnodig renterisico H oud rekening met rentestijgingen Voor wie is deze folder? Deze folder is voor iedereen die geld leent of gaat

Nadere informatie

M YTHE EN GESCHIEDENIS1)

M YTHE EN GESCHIEDENIS1) M YTHE EN GESCHIEDENIS1) H et onderw erp van de v o o rd rach t luidt: My the en G eschiedenis. Deze w oorden bepalen tersto n d den inhoud. W ij zullen onze aandacht m oeten bepalen bij de m ythe, bij

Nadere informatie

St appenplan Aanvr agen subsidie Mobilit eit sf onds

St appenplan Aanvr agen subsidie Mobilit eit sf onds St appenplan Aanvr agen subsidie Mobilit eit sf onds Kunst educat ie Kost en in het kad er van m ob ilit eit w ord en o p b asis van ar t ikel 12:3 CAO Kunst ed ucat ie 2012-2013 voor 50% gesub sid ieer

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/36498

Nadere informatie

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT Dit is een vereenvoudigde lijst met spijkerschrifttekens uit Mesopotamië. Deze lijst maakt het mogelijk de tijdens de workshop Graven om te Weten bestudeerde tablet te vertalen.

Nadere informatie

Principe verzoek tot het verlenen van een vergunning voor het realiseren van een zonne-energie park in de Gemeente Tiel.

Principe verzoek tot het verlenen van een vergunning voor het realiseren van een zonne-energie park in de Gemeente Tiel. gemeente Tiel ontvangen op: 31-07-2017 *BD00025649* BD00025649 Principe verzoek tot het verlenen van een vergunning voor het realiseren van een zonne-energie park in de Gemeente Tiel. Opgesteld door Frans

Nadere informatie

m Page 1 of 12 Alle persberichten over Jouw 5-S terren R a d io F orest. Bron - F M R a d i o/ R a d i ov i s i e 0 4 d e c e m b e r 2 0 0 4 F orest: V a n D ex ters en U ltiem e K erstpla ten V a na

Nadere informatie

MKB-vriendelijk aanbesteden 14 November 2014

MKB-vriendelijk aanbesteden 14 November 2014 MKB-vriendelijk aanbesteden 14 November 2014 H.C.A. Zwitserloot Beng, inkoopmanager Bizob Opgericht door de deelnemende gemeenten 2003; Bizob is van en voor de 18 gemeenten, daarnaast werken wij voor organisaties

Nadere informatie

OCTOPUS ALS LEERLING

OCTOPUS ALS LEERLING Afb. 1. Zwemmende Octopus vulgaris Lam. De oogspleet blijft ongeacht de stand van het lichaam en dus ook tijdens het zwem m en horizontaal. OCTOPUS ALS LEERLING D it artikel is een bew erk ing van het

Nadere informatie

B espreking op

B espreking op B espreking op 21-9 - 1972 I twmsnjg m u m m m 1 6 AUG 1972 Ingekomen PROJEKT MAATSCHAPPIJ SANDERSE N.V. CULEMBORG - ELISABETHDREEF 7 - TE L (03450) 2398 Bank Amro Bank - Culemborg Postrekening van de

Nadere informatie

M een t 94 Postbu s 70012 in fo@ reken kamer.rotterd am.n l t 010 417 22 42 3000 K P R otterd am www.reken kamer.rotterd am.n l Visie R eken kamer R otterd am on s ken merk PH betreft 1 van 8 V isie R

Nadere informatie

7. De synode z a l b r. H. D o ffe rs bedanken w ille n voor b e t v e le door bem vo'or de ople id in g v e rric h te w erk, N.B.

7. De synode z a l b r. H. D o ffe rs bedanken w ille n voor b e t v e le door bem vo'or de ople id in g v e rric h te w erk, N.B. COMMISSIE I. B etreffen d de OPLEIDING TOT DE DIENST DES WOORDS. Aanwezig z i j n de volgende stu k k en en zaken: 1. Het Rapport van D oputaten benoemd door do Synode 1958. D aarin z ijn door Depp d rio

Nadere informatie

N ATIO N ALE BANK VAN BELGIË

N ATIO N ALE BANK VAN BELGIË N ATIO N ALE BANK VAN BELGIË BELGISCHE ECONOMISCHE STATISTIEKEN 1 9 6 0-1 9 7 0 DEEL I Toelichting NATIONALE BANK VAN BELGIË BELGISCHE ECONOMISCHE STATISTIEKEN 1 9 6 0-1 9 7 0 DEEL I Toelichting B E

Nadere informatie

' (") * + % %, "' (") -. ) $%*

' () * + % %, ' () -. ) $%* onderzoeksopzet aankoop en beheer w oningen 1 inleiding 1-1 aanleiding H et O ntw ikkelingsbedrijf R otterdam (O BR ) beh eert sinds juli 2009 al h et gem eentelijk vastgoed. H ieronder valt ook h et

Nadere informatie

Nederlands Radiogenootschap

Nederlands Radiogenootschap Tijdschrift van het Nederlands Radiogenootschap DEEL 25 No. 4 1960 T E N G E L E ID E H e t4 0 - ja r ig Ju bileu m v an h e t N e d e rla n d s R a d io G e n o o ts c h a p h e b b e n wij g em een d

Nadere informatie

Ik ben blind. Het vertrouwen van mijn werkgever in mij ook.

Ik ben blind. Het vertrouwen van mijn werkgever in mij ook. I brailleliga Ik ben blind. Het vertrouwen van mijn werkgever in mij ook. WJH llül in: Je hoeft niet altijd goed te kunnen zien om goed te w erken. De Brailleliga begeleidt blinde en slechtziende personen

Nadere informatie

Z W E M T O N G. door A. J. de Jonge. A fb. 1. De tong - Solea solea (L.)

Z W E M T O N G. door A. J. de Jonge. A fb. 1. De tong - Solea solea (L.) A fb. 1. De tong - Solea solea (L.) Z W E M T O N G door A. J. de Jonge Door een artikel, in mei 1966 verschenen in een van de dagbladen, zijn wij op het spoor gekom en van een interessant onderzoek n

Nadere informatie

geurt s /meertens Adres: Mathematisch Centrum, 2 e Boerhaavestraat 4 9, Amsterdam Telefoon: (020)947272 Kunsthandel: G a le rie S wa rt, Amsterdam

geurt s /meertens Adres: Mathematisch Centrum, 2 e Boerhaavestraat 4 9, Amsterdam Telefoon: (020)947272 Kunsthandel: G a le rie S wa rt, Amsterdam "1 geurt s /meertens p e rs o o n lijk : Leo Ge u rts (1 9 4 2, Den Haag) e n Lambert Meertens (1 9 4 4, A mst e r- dam) werken a l s programmeur b i j d e S t ic h t in g Mathematisch Centrum, Amsterdam.

Nadere informatie

TOON UW SCHELPENCOLLECTIE ER IS BELANGSTELLING GENOEG

TOON UW SCHELPENCOLLECTIE ER IS BELANGSTELLING GENOEG TOON UW SCHELPENCOLLECTIE ER IS BELANGSTELLING GENOEG d o o r B. E n tro p. A fb. 1 Toon met gematigde trots uw verzameling aan vrienden en kennissen, maar bedenk dat de vormen- en kleurenrijkdom eigendom

Nadere informatie

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN AT ELIERRUIMT E KANT O O R 8 8 0 0 R O E S E L AR E a d re s o p a a n vra a g P R I J S O P AAN VR AAG re f. P 0 2 3 8 AL G E M E E N R e fe re n ti e P

Nadere informatie

H ET JAARVERSLAG DER KONINKLIJKE NED ERLANDSCHE REEDERSVEREENIGING

H ET JAARVERSLAG DER KONINKLIJKE NED ERLANDSCHE REEDERSVEREENIGING a L t O h i p e n ' W e r f 14 - D A A G S T I J D S C H R I F T, G E W IJ D A A N S C H E E P S B O U W, S C H E E P V A A R T E N H A V E N B E L A N G E N O RGAAN V A N D E VEREENIG ING V A N TECHNICI

Nadere informatie

0.44 12.58 20 M ame plaa gooi. doi ; raii

0.44 12.58 20 M ame plaa gooi. doi ; raii VIJFDE JAARGANG - Nr 10 15 P R IJS VRÜJDAG 10 AART 1950 HET NIEUW 2 FR. VERSCHIJNT ELKE VRIJDAG - VISSCHERUBLAD ardí maa bel íe n b boo op i AART 1 W 10.20 22.4» 2 D 11.08 23.30 4 5 6 7 8 9 10 11 Z 0.07

Nadere informatie

KANTTEKENINGEN BIJ GANG VAN ZAKEN IN DE WERELDSCHEEPSBOUWINDUSTRIE

KANTTEKENINGEN BIJ GANG VAN ZAKEN IN DE WERELDSCHEEPSBOUWINDUSTRIE I. f s c n i p e n w e i * Overneming van artikelen enz. zonder toestemming van de uitgevers is verboden. Jaarabonnement (bij vooruitbetaling) f 36.40. buiten Nederland f 60,, losse nummers f 2,10, van

Nadere informatie

! " # $ " ( " ) " & "" ' " " * ' " +, ' . "/ ' " ' 1' ' ' ' " " - 3 4 ' " "

!  # $  (  )  &  '   * '  +, ' . / '  ' 1' ' ' '   - 3 4 '  M een t 94 Postbu s 70012 in fo@ reken kam er.rotterdam.n l t 010 267 22 42 3000 K P R otterdam w w w.reken kam er.rotterdam.n l Gem een te Rotterdam Gem een teraad d.t.k.v. de G riffie Coolsin gel 40

Nadere informatie

KONINKRIJK BELGIE MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN. NATIONAAL INSTITUUT VOOR DE STATISTIEK Leuvenseweg BRUSSEL

KONINKRIJK BELGIE MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN. NATIONAAL INSTITUUT VOOR DE STATISTIEK Leuvenseweg BRUSSEL KONINKRIJK BELGIE MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN 1 i NATIONAAL INSTITUUT VOOR DE STATISTIEK Leuvenseweg 44-1000 BRUSSEL *] j DE BELGISCHE ZEEVISSERIJ IN 1979 '1 Uittreksel "Landbouwstatistieken" nr 5-6

Nadere informatie

B I J L A G E XII. RAPPORT COMMISSIE III INZAKE CORRESPONDENTIE MET DE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND

B I J L A G E XII. RAPPORT COMMISSIE III INZAKE CORRESPONDENTIE MET DE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND C anada m eebrengt, en de andere belangrijke opdrachten, die de kerk heeft te v errich ten. Kr. Pol is bezw aard over deze regeling, om dat de kerken daardoor een zeer b elan g rijk e taak, die ze in de

Nadere informatie

Reglement voor het gebruiken van het gemeentelijk materiaal

Reglement voor het gebruiken van het gemeentelijk materiaal Reglement voor het gebruiken van het gemeentelijk materiaal Algemeen Art.1. Het gem eent eb est uur st elt m at eriaal t er b eschikking van elke Moorsleed se vereniging of init iat ief voor inw oners

Nadere informatie

schip en werf Nieuwbouwproduktie brak in 1973 vele records

schip en werf Nieuwbouwproduktie brak in 1973 vele records schip en werf Overneming van artikelen enz. zonder toestemming van de uitgevers Is verboden. Jaarabonnement (bij vooruitbetaling) f 36.40, buiten Nederland f 60,, losse nummers f 2,60, van oude jaargangen

Nadere informatie

VISSEN VOOR HET ZEEAQUARIUM

VISSEN VOOR HET ZEEAQUARIUM VISSEN VOOR HET ZEEAQUARIUM D o o r G.W.N O O R D H O E K. Illu straties B. E N T R O P. DE HONDSHAAI - Scylliorhinus caniculus (L.) IN L E ID IN G Uit o n d e rstaa n d system atisch overzicht kan de

Nadere informatie

o 1 1 1. 2. 3. 4. 1. 2 2. 3. 1 2 3 3 2 De locatie Basisgroepen en pedagogisch medewerkers Verlaten van de basisgroep Beroepskracht-kind-ratio (BKR) Voertaal Incidenteel en structureel afnemen

Nadere informatie

BELGISCHE ECONOMISCHE STATISTIEKEN

BELGISCHE ECONOMISCHE STATISTIEKEN o NATIONALE BANK VAN BELGIË AFDELING STUDIËN EN DOCUMENTATIE BELGISCHE ECONOMISCHE STATISTIEKEN 1941-1950 DEEL I Verschijnt om de tien jaar NATIONALE BANK VAN BELGIË Afdeling Studiën en Documentatie T

Nadere informatie

Zorgpreferenties van jongeren m et chronische aandoeningen: : vier profielen Een Q-m Q ethodologisch onderzoek onder jongeren m et chronische aandoeningen in de leeftijd van 12 tot 1 jaar van het Erasm

Nadere informatie

borgerhout Afvalwaterafvoer Antwerpse ruien HUIDIGS FUnCTIE vnn dg Ruisn Gfl ESRGTS flfvoermetinжйd

borgerhout Afvalwaterafvoer Antwerpse ruien HUIDIGS FUnCTIE vnn dg Ruisn Gfl ESRGTS flfvoermetinжйd WATERBOUWKUNDIG LABORATORIUM borgerhout Afvalwaterafvoer Antwerpse ruien HUIDIGS FUnCTIE vnn dg Ruisn Gfl ESRGTS flfvoeretinжйd Vlaas Waterbouwkundig Laboratoriu M inisterie van de Vlaase Geeenschap Departeent

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/83240

Nadere informatie

Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019

Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019 Toelichting Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019 Hieronder treft u de geanonimiseerde ranglijst per 1 januari 2019 aan voor het woongebied van Land van Matena. Het betreft een momentopname.

Nadere informatie

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R 8 8 0 0 R O E S E L AR E a d re s o p a a n vra a g P R I J S O P AAN VR AAG re f. P 0 2 3 8 AL G E M E E N R e fe re n ti

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/87179

Nadere informatie

' De Stormvloed van 1 Februari 1953

' De Stormvloed van 1 Februari 1953 ) \ I PROVINCIERAAD VAN ANTWERPEN ' De Stormvloed van 1 Februari 1953 Rede uitgesproken door ahr R. DECLERCK Gouverneur der Provincie bij de opening van de gewone Zittijd op 1 Oktober 1953, Vlaams Instituut

Nadere informatie

Ideeën van bewoners herstel groenstrook Opaalweg. Bewoners Opaalweg en omgeving, 3 november 2009

Ideeën van bewoners herstel groenstrook Opaalweg. Bewoners Opaalweg en omgeving, 3 november 2009 Ideeën van bewoners herstel groenstrook Opaalweg Bewoners Opaalweg en omgeving, 3 november 2009 a wen s ertrou Met v e menw rken! Gerrit Rietveld Gerrit Rietveld (1888-1964) was betrokken bij het ontwerp

Nadere informatie

De openbare verdediging zal plaatsvinden op donderdag 17 februari 2011 om 11.30 u ur door Bart Johan Vincent Keupink geboren te Dordrecht

De openbare verdediging zal plaatsvinden op donderdag 17 februari 2011 om 11.30 u ur door Bart Johan Vincent Keupink geboren te Dordrecht D a d e r s c h a p b ij w e t t e l ij k e s t r a f r e c h t e l ij k e z o r g p l ic h t b e p a l in g e n Ov e r h e t g e d r a g in g s b e s t a n d d e e l z o r g e n in h e t m a t e r ië

Nadere informatie

S c h i p b n W e r f

S c h i p b n W e r f S c h i p b n W e r f 14 - D A A G S T I J D S C H R I F T, G E W I J D A A N S C H E E P S B O U W, S C H E E P V A A R T E N H A V E N B E L A N G E N ORGAAN VAN DE VEREENIGING V A N TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED

Nadere informatie

ALLE OMSTANDIGHEDEN VAN HET GEVAL

ALLE OMSTANDIGHEDEN VAN HET GEVAL ALLE OMSTANDIGHEDEN VAN HET GEVAL EEN ONDERZOEK NAAR DE OMSTANDIGHEDEN DIE DE WERKING VAN DE REDELIJKHEID EN BILLIJKHEID BEÏNVLOEDEN PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING VAN DE GRAAD VAN DOCTOR AAN DE RADBOUD

Nadere informatie

Jim Butcher. Stormnacht. U itg ev erij D e V lieg end e H olland er

Jim Butcher. Stormnacht. U itg ev erij D e V lieg end e H olland er Stormnacht Jim Butcher Stormnacht U itg ev erij D e V lieg end e H olland er U itg ev erij D e V lieg en d e H o lla n d er s telt a lles in het w erk o m o p milieuv rien d elijk e en d uurz a me w ijz

Nadere informatie

CUB. t i r 23. SP2014. Reactie inzake behandeling elektronische dienstverlening burgerlijke stand

CUB. t i r 23. SP2014. Reactie inzake behandeling elektronische dienstverlening burgerlijke stand Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken Aan de leden van de Eerste Kam er der Staten-Generaal Postbus 20017 2500 EA 's-gravenhage (.:S1;- t-we EERSTE Kit.MER NVVB Boerhaavelaan 14 2713 FIX Zoetermeer Postbus

Nadere informatie

Advies 2 7 JAN Gemeente Texel Besluit. Doelenboom. Consequenties. Bijlagen T e r in z a g e 0.

Advies 2 7 JAN Gemeente Texel Besluit. Doelenboom. Consequenties. Bijlagen T e r in z a g e 0. Gemeente Texel 20150410-1045 201504101045 2 7 JAN. 2015 Advies Num m er Behandeischema eaw 27-01-2015 Raadscommissie N.v.t. Gemeenteraad N.v.t. Portefeuillehouder E. Hercules Definitieve vaststelling regeling

Nadere informatie

O tn N. https://db3prd0611.outlook.com/owa/info~dewaardwerkt.nl/ Aan de leden van de Raad

O tn N. https://db3prd0611.outlook.com/owa/info~dewaardwerkt.nl/ Aan de leden van de Raad Aan de leden van de Raad Geachte raad, E-mail Bijgaand ontvangt uw raad de motie Schijnconstructies Agenda Arbeidsmigranten van de raad van Westland. Deze motie is op 22 januari 2013 door de raad van Westland

Nadere informatie

D e afschrikking voorbij

D e afschrikking voorbij D e afschrikking voorbij E e n e m p iris c h e stu d ie n a a r a fs c h rik k in g, g e n e ra le p re v e n tie en re g e l- n a le v in g in d e N e d e rla n d s e a fv a lb ra n c h e K arin van

Nadere informatie

No.W /I 's-gravenhage, 22 november 2018

No.W /I 's-gravenhage, 22 november 2018 ... No.W05.18.0283/I 's-gravenhage, 22 november 2018 Bij Kabinetsmissive van 14 september 2018, no.2018001626, heeft Uw e Majesteit, op voordracht van de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderw ijs en

Nadere informatie

TIJD SCH RIFT VAN HET NEDERLANDS RADIOGENOOTSCHAP

TIJD SCH RIFT VAN HET NEDERLANDS RADIOGENOOTSCHAP TIJD SCH RIFT VAN HET NEDERLANDS RADIOGENOOTSCHAP TIJDSCHRIFT V A N H E T NEDERLANDS RADIOGENOOTSCHAP DEEL XVI 1951 U IT G E G E V E N D O O R H E T NEDERLANDS RADIOGENOOTSCHAP N ederlands R adiogenootschap

Nadere informatie

Ministerie van Economische Zaken

Ministerie van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag Ministerie van Financien Directie Begrotingszaken ter attentie van de heer mr. R.J.M. Creusen Postbus 20120 2500 EE Den Haag

Nadere informatie

3000 kp Rotterdam. www.rekenkamer.rotterdam.nl. fotografie. Rekenkamer Rotterdam. De werf, Rotterdam. uitgave. augustus 2011 978-90-76655-64-2

3000 kp Rotterdam. www.rekenkamer.rotterdam.nl. fotografie. Rekenkamer Rotterdam. De werf, Rotterdam. uitgave. augustus 2011 978-90-76655-64-2 tussen de regels door onderzoek naar subsidierelatie Get Hoekt Rekenkamer Rotterdam Postbus 70012 3000 kp Rotterdam telefoon 010 267 22 42 info@rekenkamer.rotterdam.nl www.rekenkamer.rotterdam.nl fotografie

Nadere informatie

No.W /I 's-gravenhage, 21 augustus 2014

No.W /I 's-gravenhage, 21 augustus 2014 ... No.W05.14.0228/I 's-gravenhage, 21 augustus 2014 Bij Kabinetsmissive van 10 juli 2014, no.2014001361, heeft Uw e Majesteit, op voordracht van de Minister van Onderw ijs, Cultuur en Wetenschap, mede

Nadere informatie

Colofon. Deze publicatie is uitgegeven in opdracht van de bestendige deputatie van de Provincie West- Vlaanderen.

Colofon. Deze publicatie is uitgegeven in opdracht van de bestendige deputatie van de Provincie West- Vlaanderen. ! Colofon Deze publicatie is uitgegeven in opdracht van de bestendige deputatie van de Provincie West- Vlaanderen. VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Regine Vantieghem Externe Relaties, Europese Programma's en

Nadere informatie

Europese feestdagen 2017

Europese feestdagen 2017 Januari - Februari - Maart Bestemming Januari Februari Maart Nederland (NL) 01-01 Bestemming Januari Februari Maart België (BE) 01-01 Bosnie en Herzegovina (BA) 01-03 Bulgarije (BG) 01-01 03-03 Denemarken

Nadere informatie