TIPS VOOR BETERE COLLECTIETECHNIEK

Transcriptie

1 TIPS VOOR BETERE COLLECTIETECHNIEK door Bob Entrop Als van twee gepaarde schelpen d ene breekt of wel verliest, niem and zou u kunnen helpen hoe nauw m en zoekt, hoe nauw aan één die m et effen randen juist op de andere passen zou. kiest CATS INLEIDIN G D at elke v erzam elaar en dan reken ik hiertoe de serieuze verzam elaar trots is op zijn collectie, w aaraan hij zoveel zorg h eeft besteed, is een volkom en a a n v aard b aar verschijnsel. Met voldoening k ijk t hij n aar zijn collectie en bedenkt w elk een m oeite het hem heeft gekost bepaalde stukken te bem achtigen, hoeveel vrije u re n hij reeds heeft ingezet voor de catalogisering, h e t determ ineren, h et leggen van buitenlandse contacten en het voeren van de d aa ru it voortvloeiende correspondentie, kortom hij heeft heel w at tijd en vaak ook geld ingezet om zijn collectie te brengen tot h et peil w aarop hij nu staat. H et is mij tijdens contacten m et verzam elaars opgevallen hoe vindingrijk m en vaak is in de vervaardiging van vang- en transportm ateriaal, m aar evenzeer w anneer het er om gaat de collectie zo keurig m ogelijk op te bergen of sm aakvol te exposeren. Op velerlei m an ieren streeft m en n aa r h e t zelfde doel, vaak m et een enorm do o r zettingsverm ogen en enthousiasm e, w aarvoor de voldoening van iets goeds to t stand gebracht te hebben, de beloning kan zijn. D ikwijls echter blijft de vindingrijkheid of het techniekje to t een zeer kleine kring bep erk t en dat is jam m er, w an t w a a r om zouden n iet vele verzam elaars van elkanders ervaringen en w erkm ethoden kunnen profiteren. L aten wij eens bedenken dat n iet elke verzam elaar zo v in d in g rijk is als u of over de zelfde technisch vaardige vingers beschikt. U it vele brieven blijkt mij dat m enig verzam elaar m et een probleem zit w aarvoor hij niet zo een, tw ee, drie een oplossing heeft gevonden en het is verstandig en zijn goed recht d at hij zijn heil zoekt door een brief aan de redactie te richten. Deze brieven w erd en in de loop der tijd af gehandeld, m aar daarbij kreeg ik het gevoel dat de v erstrek te inlichting m isschien w el voor m eer verzam elaars van w aard e had kunnen zijn. V andaar dit artik el w aarin ik een aan tal collectietechnieküps voor h et voetlicht zou w illen brengen, die ik zo hier en d aar opdook of die u it eigen p rak tijk zijn geboren. H et zijn vaak zeer eenvoudige ideeën, w aarv an u m isschien zuit zeggen dat ze geen nieuw s onder de zon brengen, m aar bedenkt u dan, dat ook beginnende verzam elaars graag de helpende hand geboden krijgen om goed in h e t zadel te kom en. De tips zijn volkom en onsam enhangend en louter en alleen bedoeld als tips, die er aan kunnen m edew erken om uw collectie tot een nog fraaier en w aardevoller geheel te m aken. M isschien b rengen ze u op w eer andere ideeën of w ilt u nog v e r beteringen aanbrengen. N iets w eerhoudt u hiervan en evenm in w illen wij u b e lette n ons eens p er brief op de hoogte te brengen hoe u de zaken aanpakt. Stellig zijn vele lezers d aarin geïnteresseerd. Uw brieven kunnen w eer de stof leveren voor een vervolg op deze collectietechniek-tips. V IT A M A R IN A Zeebiologisch? docum entatie ;a:umri G ollectic techniek 21

2 No. Soortnaam Familienaam Datum 1745 C ardium edule L. Cardiidae T urritella terebra L. Turritellidae enz. REGISTER Op deze en de volgende pagina is de eerste tip afg ed ru k t en w el de opzet van een losbladig reg ister voor het inboeken van door u verzam elde voorw erpen en w el speciaal van schelpen. Teneinde een goed overzicht te hebben over de om vang en de groei v an de collectie dient elke vondst in een register ingeschreven te w orden. D aarnaast is h et register van veel w aarde om dat hierin de belangrijke gegevens o m tren t vindplaats, datum en bijzonderheden van de vondst w orden vastgelegd. N o rm aliter schaft de v e r zam elaar voor dit register een cahier m et harde k a ft aan, om dat het vele jaren g eb ru ik t zal w orden. In d it cahier b ren g t hij een kolom m enverdeling aan b.v. v olgens h et patroon v an h e t hier afgebeelde register. S taat u mij toe nog even enkele toelichtende w oorden aan de versch illen d e kolom m en te wijden. De eerste kolom : het nummer, spreekt voor zich zelf. E lke nieuw e vondst krijgt een volgend num m er. H et num m er van het register w ordt ook op de schelp aan gebracht en w el geschreven m et O ostindische in k t of door m iddel v an een zelfklevend etiket, w aaro ver strak s nog m eer gezegd zal w orden. W ordt een bepaalde soort, die reed s ingeboekt w erd, op een an dere v in d p laats gevonden, dan k rijgt deze w eer een nieuw num m er teneinde de exem plaren van verschillende vindplaatsen te kunnen onderscheiden. Zo heb ik om een voorbeeld te noem en in m ijn collectie de tijgerslak Cypraea tigris L. v an vele v ersch illende vin d plaatsen opgenom en, om dat heel duidelijke u iterlijk e verschillen w a a r neem baar zijn tussen exem plaren v an de ene en de an dere vindplaats. Op de rechter pagina tre ft u nog een kolom voor h e t num m er aan. H ierin kom t hetzelfde num m er als dat van de lin k er kolom, alleen als controle d at de tekst van de linker pagina aansluit op die van de rechter pagina. Bij h et gebruik van ongelinieerd papier zouden anders gem akkelijk een verspringen van de regels en dus v erw arrin g en fouten k unnen ontstaan. In de tw eede kolom kom t de Latijnse naam van de schelp te staan, gevolgd door de n aam van de au teu r (L., L am arck, D illw ijn, Da Costa enz.). A angezien V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie januari 1968 C ollectietechniek 22

3 N o. Vindplaats Bijzonderheden S k t H oek v. H. strand, N. pier levend na storm X 1746 N ieuw Guinea (juiste plaats onbek.) geschenk van J. de V ries X 1747 enz. alleen de L atijnse naam als internationaal geldend en begrijpelijk gehanteerd w ordt, ontb reekt h ier een kolom voor de N ederlandse naam. A angezien bovendien slechts enkele soorten, die n iet afkom stig zijn van onze kusten, ook een N ederlandse naam bezitten, zou deze kolom nauw elijks b ru ik b aa r zijn. In de derde kolom w o rd t de familienaam genoteerd. Door de fam ilienaam ook op h et etiket in h et doosje w aarin de schelp in de collectie iigt te schrijven, is h e t fam iliegew ijs ran gsch ikk en van vele soorten erg eenvoudig. O nder de datum gegevens in de datumkolom verstaan we dag, m aand en jaar. In de kolom vindplaats w ordt zo exact m ogelijk de juiste vindplaats om schreven. E xact noem ik b.v. Scheveningen, tussen strandpaal x en stran d p aal y, of om een ander voorbeeld te noem en: in de m ond van de Rance, D inard, B retagne. De kolom b ij z onderheden om vat inderdaad bijzonderheden, die kunnen slaan op de toestand van de schelp b.v. de verm elding m isvorm ing, linksgew onden ex em plaar, m aar kan evengoed iets naders verm elden over de m anier w aarop de schelp w erd bem achtigd, b.v. gevonden in vissersnetten aan boord van de Schev. 24, of aangetroffen op stuk vliegtuigalum im um, gevist op de T erschellingerbank door de Kw. 23. De laatste kolom systeemkaart is toegêvoegd om d aarin aan te tekenen b.v. door een kruisje, d at van de b etreffend e soort ook reeds een k a a rt voor h e t k a a rtsysteem is gem aakt. Hoe zo n systeem kaart er u it ziet, k u n t u zien in Schelpen vinden en h erk en n en. De reden d at wij d it register zo uitvoerig bespreken en afbeelden, is de volgende. H et N ederlands In stitu u t voor Biologische leerm iddelen is voornem ens deze reg isterbladen voorzien van de 17-g'aatsperforatie te laten d rukken en in de handel te brengen. De voorbereidingen hiertoe zijn reeds getroffen, m aar op dit m om ent kan de prijs nog niet genoem d w orden. Wij m enen d at dit aantrekkelijke plan een w arm onthaal zal vinden bij de verzam elaars, die op deze m anier in h et bezit kunnen kom en van een uniek schelpenregister. Z onder u te verbinden, k u n t u w el even een k a a rtje schrijven, dat u in principe geïnteresseerd bent in zo n register. Wij kunnen dan ongeveer een voorlopige oplaag plannen. Hoe m eer bestellingen, hoe lag er de prijs! V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie januari 1968 C olléctietechniek 23

4 OPBERGEN VAN KLEINE SOORTEN K leine soorten (tot ong. 5 m m ) w orden doorgaans in glazen buisjes opgeborgen, die in lucifersdoosjes passen. Indien er m eer exem plaren in een buisje zitten, zijn ze doorgaans erg m oeilijk te bekijken. Ze ro llen steeds door elk aar en h e t gedeelte d at w e te zien w illen krijgen (m et de loup) d raait altijd n et n a a r de verk eerd e kant. Op afbeelding 1 ziet u een aardige oplossing voor het opbergen en tevens voor h et exposeren van schelpen in buisjes. Op een reepje vrij stevig donker gekleurd papier lijm de ik een aantal juveniele noordhorens-jveptwnea antiqua (L.) in verschillende standen. H et reepje w ordt tussen het plastic dopje geklem d. A chter op h et reepje k u n t u h et num m er schrijven in w itte in k t of een n u m m eretiketje plakken. H et stan d aard je vervaardigde ik van een stu k je m assief plexiglas. H iervan w erden een aantal blokjes gezaagd (fijne ijzerzaag) van ongeveer 2 a 3'/2 cm lengte. M et een ron d e vijl w o rd t een holletje gevijld, w aa rin h et buisje rust. Op deze m an ier k u n nen kleine soorten sm aakvol op een glasplaat in een v itrine geëxposeerd w orden, zonder dat de buisjes gaan rollen. De blokjes k u n t u n atu u rlijk van elk ander m a teria al vervaardigen. Een andere m anier laat afbeelding 2 u zien. H ier w orden horlogeglazen gebruikt om de kleine exem plaren te exposeren. Op h e t horlogeglas zou u h et n u m m eretiket k u n n en plakken. De eerste m ethode p re fe re e r ik om dat de schelpen in de eerste plaats veiliger opgeborgen zijn, m aar ook stofvrij en b eter zichtbaar. Een andere verzam elaar gebruikt zw artek arto n n etjes van ongeveer 5 x 8 cm, w aarop de schelpjes geplakt w orden en tevens alle gegevens als naam, vindplaats, datum w orden verm eld. Deze kartonnetjes w orden als op de m anier van diapositieven in een doos opgeborgen. Afb. 1. H et exposeren van kleine soorten in buisjes. L inks de achterzijde m e t het num m er. Afb. 2. K leine schelpsoorten, uitgestald op horlogeglazen. V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie ianuari 1968 C ollectictechniek 24

5 EFFECTV O LLE ONDERGROND Om schelpen goed te laten uitkom en, w ordt vaak gebruik gem aakt van gekleurd fluw eel of een gekleurde zijdeachtige stof als ondergrond of m en p laatst ze tegen een geschilderde achtergrond. In h et laatste geval grijpt m en al gauw n aar een blauw e tint, associërend m et h et blauw van de zee. In ons m useum zoekend n aar w at nieuw e w egen hebben w e de bodem van vitrines geschilderd m et de prachtige latexverf Stelatex. H et is een enorm goed dekkende verfsoort die veel in de tentoonstelling'sbouw w o rd t gebruikt. In w el 50 schitterende k leuren is hij leverbaar, echter helaas n iet in alle verfzaken. Een sta le n k aart k u n t u aanvragen bij de fa. L. A. de W aal, H erd erin n estraat 16, Den Haag. De prijs bed raag t ongeveer ƒ 5. to t ƒ 7. per kilobus. Wij verw erkten de k leur w ijnm oer, een mooi w arm rood-bruin, dat het uitstekend doet bij kleurrijke tropische schelpen. N eem t u vooral geen zw art of w it. Op beide k leu ren ziet m en alles. Liggen uw schelpen in doosjes gerangschikt dan is een zw arte ondergrond erg fraai. U k u n t de doosjes n atu u rlijk geheel zw art m aken m et C eta-b ever beits of stukjes zw a rt-m a t papier op m aat van de bodem s snijden. G eeft u de voorkeur aan een w at kleurige ondergrond, wel ook in diverse k leuren zijn mooie papiersoorten te koop. N eem t u voor uw bestellingen eens een d ru k k er in de arm. Hij k a n u mooie m onsters tonen. SCH ELPEN MET EN ZONDER O PPERH U ID De ene verzam elaar noem t een schelp puntgaaf w anneer hij geen opperhuid, geen herstellingen verto o n t van opgedane n atuurlijke beschadigingen en bovendien geen begroeiingen bezit zoals zeepokken, kalkkokerw orm en e.d. M isschien b en t u een andere m ening toegedaan over de toelaatbaarheid van een schelp tot uw collectie. Toch is h et m isschien n iet onnuttig te w eten, hoe u een dikke opperhuid, die m eestal h et prachtige kleurenpatroon grotendeels aan het oog onttrekt, k u n t verw ijderen. N iet gaan poetsen of schuren of krabbelen. U zoudt de schelp of de horen ernstig kunnen beschadigen. Wij vernam en een eenvoudig en goedw erkend recept. N eem t u een pot onverdund bleekw ater, leg de schelp er enige uren in en daarna zult u heel gem akkelijk het periostracum de opperhuid k u n n en verw ijderen. Bezit u m eerdere exem plaren. L aat u er dan ook één in de m eest n atu u rlijk e staat in uw collectie prijken. MEER GLANS Om w elke reden dan ook kunnen tropische schelpen soms een m atte in d ru k m aken, alsof zij veel van h u n glans verloren hebben. Soms slaan ze w at w itm at uit. Deze aanslag verdw ijnt zodra u ze n at m aakt, m aar kom t toch m eestal w eer terug. De laatste tijd hebben wij nogal succes m et teakolie. Deze w ordt m et een doekje dun ingew reven, w aardoor de kleuren direct een frissere indruk m aken. G aat u vooral n ie t vernissen, w an t de glans die u dan krijgt, doet heel onna tu u r lijk aan. B ovendien vergeelt de vernis op den d u u r ook nog en m aakt het erg e r dan h e t was. V IT A M A R IN A - Zeebiologische docum entatie februari 1968 C ollcctietechnick 25

6 SCH ELPEN AAN DE WAND Ons lid de h eer V eltm an schrijft: Ik w eet dat het geen w etenschappelijke m anier van schelpen verzam elen is, m aar ik lijm de schelpen p er soort op paneeltjes, die ik tevoren m et lijm insm eer en e r zand overheen strooi. H ierop kom en dan de schelpen in verschillende n atu u rlijk e standen. M osselen b.v. in tro sjes bijeen, alik ruiken op stukjes steen om zodoende het m eest n atu u rg etro u w e effect te v erkrijgen. Ik h ang de paneeltjes aan de w and. Ieders oog v alt er direct op en hopelijk geniet elke bezoeker evenzeer als ik van deze w onderen der n atu u r, die schelpen heten. VITRINES D it w aren voor deze keer de tips die ik u w ilde geven. H opelijk volgen er in de toekom st nog m eer, m aar daarvo o r graag zoals in h e t begin van d it a rtik e l g e vraagd, u w m edew erking. M ogelijk dat w e nog eens een speciaal artikel w ijden aan het probleem vitrines voor schelpen. W elke vorm geef ik ze, w aar plaats ik ze in de woning, hoe krijg ik de v itrin e zo stofdicht m ogelijk. W elke verlichting pas ik toe. D at zijn zo enkele vragen w aar een vitrinebouw er m ee te m aken krijgt. H eeft u op enigerlei w ijze in u w w oning een v itrin e in g ebruik of zelf gem aakt, geeft u ons d aa r eens een te k e ningetje of foto van, eventueel m et een korte beschrijving om trent de constructie. H eeft u originele ideeën voor vitrinebouw m aak een schets van uw ontw erp en stu u r h et ons toe. De verschillende gegevens kunnen wij dan tot een geheel in een artikel sam envatten. O ntw erpers in onze lezerskring, er is voor u w erk aan de w inkel. F oto s v an de schrijver. GLAZEN BUISJES SCHADELIJK? M isschien heeft h et opbergsysteem van kleine soorten, zoals dat in h et voorgaande artik el is besproken, nog een ander, geheel onverw acht voordeel, om dat op deze m anier de schelpen h et glas van het buisje niet raken. Doen zij dat wel, dan k an dit, zo h eeft de h eer A. W. Jan sen, van het N atu urh isto risch M useum te R otterdam onlangs ervaren, een nadelige invloed hebben op de schelpen. H et glas w aarv an de m eeste buisjes w orden gem aakt, k an m en zien als een n iet u itg e k ristalliseerde zgn. vaste vloeistof. E en van de sam enstellende stoffen v an het glas is een zuur, dat na geruim e tijd aan de binnenzijde van het glas in de vorm van kleine k ristalletjes uittreedt. H ierdoor w orden de schelpen aangetast. Nu is het w el niet zo, d at dit verschijnsel zich van de ene dag op de andere voordoet, m aar toch w el binnen een tijdsbestek van ongeveer 70 jaar. Een afdoende oplossing is nog niet gevonden. N atuurlijk k an m en na 30 a 40 ja a r alle buisjes vervangen, m aar de m ogelijkheid daartoe is w el enigszins afhankelijk van de grootte van de verzam eling. Ook is het nog helem aal niet zeker, dat de hiervoor beschreven opbergm ethode geen bezw aren m eebrengt. O ver de invloed v an de lijm op de schelp is ons althan s voor de lange d u u r nog niets bekend. W. F. V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie februari 1968 C ollectietechniek 26