SLAKKENBAK HET ZEEAQUARIUM VOOR DE MALACOLOOG. door Bob Entrop

Transcriptie

1 SLAKKENBAK HET ZEEAQUARIUM VOOR DE MALACOLOOG door Bob Entrop.-vF?V 'v H et is ontstellend hoe w einig m alacologen ook m aar enig begrip hebben om trent de anatom ische bouw van h u n w eekdieren, w elke zij w aarschijnlijk dagelijks in de handen hebben. Deze leem te in de kennis is nog w el aan te vullen door h e t lezen v an boeken, m aar ook deze geven niet altijd inlichtingen over h et gedrag van de dieren binnen het levenspatroon van alle dag. O ver h et algem een gesproken w eten w e eigenlijk nog w einig of niets v an de n atu u rlijk e gedragingen v an vele w eek d ieren slakken, tw eekleppigen en keverslakken w elke in onze naaste om geving leven en dus gem akkelijk levend te bem achtigen zijn. In d it artik el w il ik een aantal w eekdieren bespreken, w elke reeds m eer dan 3 ja ar in m ijn zeeaquarium rondkru ip en en destijds verzam eld w erden op de rotsen van de noordkust van B retagne. H et aquarium w aarin deze dieren zijn ondergebracht, v erg t nauw elijks een onderhoud, m aar biedt w el de kans om m eer van h e t leven van deze trage, m aar toch boeiende aq u ariu m d ieren aan de w eet te kom en. E en voederprobleem bestaat voor de buikpotigen verdeeld in tw ee categorieën n.1. de planteneters of herbivoren en de vleeseters of carnivoren nauw elijks, w ant een aquarium w aarvan de ru ite n en de rotsen flink begroeid zijn m et algen is een paradijs voor de planteneters, terw ijl een flinke tros levende m osselen de prooi vo rm t voor de roofslakken, die zelf h u n voedsel w el w eten te vinden. W aar de m eeste van de te bespreken slakken afkom stig zijn uit het eb- en vloedgebied, leveren een w isselende w ate rtem p e ratu u r en een v ariëren d zoutgehalte geen problem en. Im m ers ook in de n a tu u r ondervinden de dieren dagelijks w ijzigingen. D enken w e m aar eens aan de felle zonbestraling w aaraan de dieren, die bij eb droogvallen zijn blootgesteld, terw ijl zij die in de achtergebleven plasjes tussen de rotsen leven onderhevig zijn aan een sterke toenam e van de zoutconcentratie, doordat veel w ate r verdam pt. Deze uitw ijding heb ik m et opzet gegeven, teneinde ook de n iet gerou tin eerde ze e-aq u arian ers onder de m alacologen de v e r zekering te geven d at h et in het geheel geen toer is om een aquarium voor m ollusca in te richten. A an de afm etingen van de bak w orden nauw elijks eisen gesteld. Te groot kan hij nooit zijn, m aar een aquarium in de afm eting 60 x 40 x 40 cm is reeds een ideale m aat. In een zeer groot aquarium kunnen de dieren zoveel schuilm ogelijkheden vinden, dat ze vaak aan h et oog onttrokken zijn. En dat is ju ist n iet de bedoeling. E en gevaar van overbevolking b estaat n atu u rlijk ook bij een w eekdierenaquarium, m a ar toch k an een flin k aan tal dieren in een rijkelijk k lein aq u ariu m gehouden V IT A M A R IN A - Zeebiologische docum entatie A quarium techniek decem ber A quariologie

2 w orden. In een aquarium van 80 x 30 x 30 een zgn. uitzw em m er hield ik zeker w el een honderd w eekdieren naast nog een aan tal andere aquarium dieren als krabben, enkele vissen en steurkrabben. Bezit u geen aquarium van enige omvang, dan k u n t u n atu u rlijk ook een aantal kleinere volglasaquaria n aast elk aar opstellen en in elk b ak je een bepaalde soort plaatsen. H oew el de zuurstofbehoefte van w eekdieren n iet zo enorm groot is en m ogelijk de bealging bij een flinke lichtbron of daglicht reeds genoeg zuurstof levert, kunnen w e vooral in h et begin b eter een luchtpom p inschakelen, die zow el h e t filte r b e dient als voor de nodige w aterbew eging zorgt. H et zijn im m ers d ieren die aan het fel bew egende w ate r van hun n atuurlijke m ilieu gew end w aren. U doet er verd er goed aan de opbouw van de rotspartij zo sim pel m ogelijk te houden. E nkele stenen ongedw ongen sam engevoegd bieden de dieren genoeg o nd ergrond om zich op vast te zuigen of voort te bew egen. Een flinke rechtopstaande steen kan een goed su b straat vorm en voor een flinke m osselkluit, die liefst m osselen van verschillende grootte bevat. Hoe eenvoudiger de aankleding van de bak is des te b eter k u n t u de dieren in hun gedragingen w aarnem en. Zij blijven langer in uw gezichtsveld, w at b.v. erg belangrijk is w anneer u de dieren zoudt w illen fotograferen. B uikpotigen en tw eekleppigen zijn dankbare en gem akkelijke fotoobjecten, vooral w anneer u de eerste schreden gaat zetten op h et glibberige pad v an de aquarium fotografie. De bodem bedekking bestaat u it zeezand te r dikte van 3 4 cm. H et vorm t het m ilieu voor die dieren w elke zich graag ingraven. T er verdere aankleding van de bak kunnen enkele groenw ieren als zeesla-u lva lactuca L., darrrrwier-enteromorpha spec. Link., sponsw ier-c odittm tom entosum Stackh. of het mooie roodw ier, Iersm os- C hondrus crispus L. geb ru ik t w orden. M aar nogm aals, m aakt u h et n iet te vol. DE V ERSCHILLENDE SOORTEN W EEKDIEREN. In dit a rtik el bespreek ik slechts een zevental w eek d ieren en w el v an de b u ikpotigen: Calliostovia zizyp h in u m conuloide (Lam.), gew one alik ru ik -L ittorina littorea (L.), p u rp erslak -T h ais lapïllus lapillus (L.), stekelhoornslak-o cenebra erinaceus (L.), fuikhoren-jvassariws reticulatus (L.), van de tw eekleppigen: m ossel-m ytilus edulis L. en bonte m antel-c hlam ys varia (L.) De volgorde w aarin deze w eekdieren hierboven genoem d zijn is slechts w illekeurig en heeft bijvoorbeeld niets te m aken m et m eer of m inder gem akkelijk houdbaar in het aquarium. De levensduur in h et aquarium h an g t voor de dieren n atu u rlijk sterk af van de al dan n iet optim ale toestand in h et aquarium. Een optim aal m ilieu even te r toelichting is het m ilieu dat zo goed m ogelijk tegem oetkom t aan de levensvoorw aarden w elke het dier stelt. Ik m oet haast w el aannem en dat h e t aquarium m ilieu toch w el duidelijk zal afw ijken van h et n atu u rlijk e m ilieu, al w as h et alleen m aar op de factoren lichtintensiteit, zuurstofgehalte, chem ische sam enstelling, p lan kton g ehalte e.d. V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie decem ber 1967 Aquariologie 8

3 H et feit d at een aantal van bovengenoem de w eekdieren reeds langer dan 3 ja ar in m ijn slakkenbak flo reert w il n atu u rlijk nog n iet zeggen, d at m ijn aquarium voor deze dieren een optim aal m ilieu is. D at de dieren h et er toch zo n respectabele tijd in uithouden danken zij aan hun aanpassingsverm ogen. Hoe flexibeler de eisen zijn, die door een organism e aan zijn m ilieu w orden gesteld, destem eer kans heeft h et om toch in leven te kunnen blijven, ook w anneer veran d erin g en in d at m ilieu op gaan treden. E r w o rd t w el eens bew eerd en gem eend d at h et organism e w aartoe dan ook de m ens gerekend w ordt zich m aar steeds aan de veranderde om standigheden zou aanpassen, m aar ook aan dit verm ogen zijn grenzen gesteld. Im m ers h et leven is slechts m ogelijk tussen m inim um - en m axim um grenzen, w elke zeker n ie t overschreden k u n n en w orden zonder zekerheid van de dood. Een mossel zal in ons aquarium een zoutgehaltetoenam e of een verzoeting vaak prachtig kunnen doorstaan zelfs w el een ab ru p te verandering in het zoutgehalte m aar een overschrijding van de m inim um - of m axim um lim iet zal ook de mossel n iet kunnen opvangen, ondanks het feit, dat hij ook in de n atu u r aan sterk e schom m elingen in zoutgehalte en tem p eratu u r onderhevig is. M aar genoeg hierover. G raag zal ik nog eens in de V ita M arina op d it zeer interessante onderw erp over h et m ilieu terugkom en. De genoem de w eekdieren kunnen w at hun voedsel b e tre ft in 3 groepen verdeeld w orden en wel: Planktoneters Algeneters jvleeseters m ossel- M ytilu s edulis (L.) bonte m an tel- C hlam ys varia (L.) alik ru ik - L ittorina littorea (L.) Calliostoma zizyp h in u m conuloide (Lam.) stekelh o renslak- Ocenebra erinaceus (L.) 1p u rp erslak- Thais lapillus lapillus (L.) fuikhoren- Nassarius reticulatus (L.) H et m oeilijkst te verzorgen in een zeeaquarium zijn de planktoneters, om dat vele eencellige organism en, die w e m et vers zeew ater in de bak brengen n a k o rte tijd afsterv en en slechts een gering percentage als voedsel voor b.v. m ossel en bonte m antel overschieten. Deze zullen dus op den d u u r sterk verm ageren, tenzij ze reeds eerder door de vleeseters geconsum eerd w orden. Ook het laatste is n iet zo erg, w an t h e t is geen k u n st om van tijd to t tijd een nieuw e m osseltros aan te voeren. H et van tijd to t tijd p lankton gaan vissen aan zee en hierm ee het aquariu m w ater te in jecteren is n atu u rlijk erg n u ttig en interessant. V ooral w an n eer we een m icroscoop te r beschikking hebben om de p lankton vangst eens te onderzoeken op zijn vele prach tig e vorm en. Voor hen die ver van de k u st w onen is h et planktonvissen n a tu u rlijk een onoverkom enlijke m oeilijkheid. Voor de algenetende slakken ligt de zaak w eer w at gem akkelijker. Zij zullen hun kostje w el opscharrelen in de algen w eiden op de aquariu m ru iten of op de begroeide stenen, die w e van het veldw erk m eebrengen. U m oet d it even tussen haak jes èens m et een 10 x vergrotende loep een alik ru ik in zijn graasbew egingen volgen w an n eer hij langs de voorru it kruipt. P rach tig is dan de w erking van de brede rasp ton g te zien, die regelm atig b aan tjes algen w egm aait. V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie decem ber 1967 Aquariologie 9

4 V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie decem ber 1967 Aquariologie 10

5 A fb. pag. 10, li. bo. R echterkleppen van M ytilus galloprovincialis Lam. (boven) en de m ossel - M ytilus edulis L. lx. A fb. pag. 10, re. bo. Bonte m antel - C hlam ys varia (L.). A fb. pag. 10, l. onder Calliostom a zizyp h in u m conuloide (Lam.) l / i x. A fb. 10, re. onder Ocenebra erinaceus (L.) lx. A fb. pag. 11, li. P urperslak Thais lapillus lapillus (L.) lx. A fb. pag. 11, re. G evlochten fuikhoren Nassarius reticulatus (L.) 2x. (O ntleend aan Schelpen vind en en h erken nen). De vleeseters zijn onze gem akkelijkste kostgangers. Zij vinden hun voedsel zelf door mosselen of andere tw eekleppigen m et hun scherpe rad u la aan te boren. Is h et hun gelukt om door de harde schelp heen te boren, dan steekt de slak een lange zuigslurf de proboscis door het 1 lys m m grote gaatje n aar binnen en zuigt de inhoud, die onder invloed van enzym en van de slak is opgelost, Via de proboscis op. De slak k en zijn van deze gew oonte gauw af te brengen, w an n eer w e ze opengebroken m osselen aanbieden. Zij nem en dan de gem akkelijkste w eg en w andelen via de geopende schelpen n a a r binnen, om zich te goed te doen aan h e t m osselvlees. De p u rperslakken zullen m eestal traag rondkruipen langs de ruiten, over de rotsen of de m osseltrossen en m aar zelden over de zandbodem. Dit in tegenstelling tot de fuikhorens, die zich heel vaak juist in de zandbodem ingraven, zodat h et lijkt alsof alle fuikhorens uit de bak verdw enen zijn. M aar d a t is eenvoudig te controleren. B rengt u daartoe uw oog m aar eens te r hoogte van de zandbodem. Op vele plaatsen ziet u 1 cm lange schoorsteentjes boven het zand uitsteken. H et zijn de adem buizen de sipho s van de fuikhorens. W ilt u ze u it hun schuilplaatsen te voorschijn toveren? W el open een flinke mossel, knijp er even in zodat w at m osselsap in het w ater terecht kom t en la at hem vervolgens op een uitstekende p u n t van de rotspartij zakken. En nu opletten. P lotseling kom t overal in de bodem bew eging en de fuikhorens w oelen zich uit h et zand, rollen m et u itg e strek te voet V IT A M A R IN A Zeebiologische docum entatie januari 1968 Aquariologie 11

6 enkele m alen om h u n len g te-as en zetten zich snel in bew eging n a a r de voedselbron. H et is onvoorstelbaar hoe snel de slakken de prooi w eten te vinden. N aar links en rechts zw aaiend m et h u n sipho vangen zij de m osselgeur op en stevenen op hun doel af. M et deze dieren kunt u allerlei aardige experim enten uithalen. U k u n t eens de tijd opnem en, die zij er voor nodig hebben, u k u n t de m ossel aan een to u w tje ophangen op enkele centim eter afstand van de voorruit, u k u n t de w eg pro b eren in k aart te brengen om te zien of ze m et veel om w egen h et doel bereiken, enz. enz. Bij deze proeven m oet u w el de uitstrom er bijtijds uitschakelen zodat h et w ate r tot ru st kom t. Ook m et de bonte m antel k u n t u aardige proefjes doen. D aartoe m oet u een of m eer zeesterren in h et aquarium brengen. H eeft de bonte m antel zich m et byssusdraden vastgesponnen aan een steen, dan m oet u eerst de byssusdraden losknippen (kan gerust zonder gevaar voor het dier) en de schelp op de zandbodem neerleggen. Z odra nu de zeesterren in de b u u rt kom en zal de bonte m antel gaan zwemmen, om aan h et naderende gevaar te ontkom en. Hoe m eer zeesterren in h et aquarium zijn, des te vak er zult u dit interessante verschijnsel kunnen w aarnem en. Hoe dit precies in zijn w erk gaat la a t ik aan uw eigen w aarn em ing en over. V INDPLAATSEN. Mossel, alikruik, p u rp erslak en fuikhoren k u n t u op onze eigen kust aantreffen. De purp erslak is geen zeldzam e verschijning op de dijken en beschoeiingen in Zeeland en op de N oorderpier van Hoek van H olland, w aar de noordelijke verspreidingsgrens van de p u rp erslak in ons land ligt. Voor de fuikhoren ligt de zaak w at m oeilijker. Deze k u n t u m et succes bem achtigen op tw ee plaatsen in ons land en w el in h et K anaal door Z uid-b eveland en h et K anaal door W alcheren. U m oet ze daar m et een sleepnet u it de bagger van de bodem vissen. E en andere m ethode is een klein k orfje v an gaas te m aken d a t u gevuld m et opengebroken mosselen bv. v an af één van de bruggen laat zakken. N a enige tijd w o rd t h e t k o rfje opgeh aald en b ent u in h et bezit van levende fuikhorens. V oor de Calliostoma zizyp h in u m conuloide (Lam.), de Ocenebra erinaceus (L.) en de C hlam ys varia (L.) m oet u de kust van B retagne bezoeken, w aar u ze zult vinden naast vele andere m ollusca. W ant en dat zult u begrijpen w e zijn m et de genoem de soorten n atu u rlijk nog lang n iet aan het eind van ons latijn. E r zijn veel m eer m ollusken, die zich lan g er of k o rter in een zeeaquarium levend laten bestuderen. H et is echter n iet de bedoeling van d it artik el u alle houdbare soorten op te somm en. V eeleer m oet het een aansporing zijn voor u om eens te proberen w elke w eekdieren zich goed laten houden. D at hierbij nog vele in teressan te gegevens over het leven van deze dieren door u verzam eld kunnen w orden is buiten tw ijfel. H et zal u bij n ad ere studie opvallen hoe w einig v aak nog bekend is om tre n t h et doen en laten van vele algem een voorkom ende w eekdieren. H ierin m eer inzicht te krijgen moge voor u een stim ulans zijn bij het inrichten van een w eekdierenaquarium. B eschikt u reeds over w aardevolle w aarnem ingen van m ollusca in aquaria, w el in de ru b rie k V aria M aritim a is volop ru im te voor uw berichten. Foto s en tekening van de schrijver. Cliché s N.V. W. J. Thiem e & Cie, Z utphen. V IT A M A R IN A Zeebiologisch? docum entatie januari 1968 Aquariologie 12