Chart Reading Visuals Door Nico P.R. Bakker

Transcriptie

1 TA: Chart Reading Visuals Oktober 2010 Chart Reading Visuals Door Nico P.R. Bakker Expert Informatie en kennisoverdracht Actieve beleggers lezen graag over aandelenmarkten, willen inzicht hebben in het koersverloop van intermarket titels, en willen al dan niet zelfstandig navigeren door de financiële jungle. Daartoe is het nodig om kennis op te doen over het fenomeen technische analyse. In diverse TA Tutorials, gratis te downloaden op besteed ik aandacht aan een specifiek onderwerp uit de technische analyse. In deze Tutorial bespreek ik de zogenaamde Chart Reading Visuals. Dit zijn herkenbare plaatjes van marktgedrag cq. koersverloop, die regelmatig terug te vinden zijn op maand-, week-, dagen intraday grafieken. Inzicht in de uiteenlopende maar ook opvolgende stappen van bull en bear is onontbeerlijk om te komen tot een betrouwbare marktvisie. Aansluitend wordt het duidelijk wat de juiste plaats op de grafiek is om actie te ondernemen. Met de Chart Reading Visuals op het nelvlies herkent u eerder het beleggingslandschap met alle voordelen van dien. Visuele analyse... Een van de veronderstellingen binnen technische analyse is het gegeven dat de prijs of koers de ultieme uitkomst is van alle factoren die de prijs kunnen beinvloeden. De prijs is eigenlijk een consensusmeter en weerspiegelt de rationele en irrationele verwachtingen van een breed publiek over de toekomst. Daarom is de prijs ook het enige onderwerp van studie binnen technische ofwel visuele analyse. Een tweede veronderstelling is dat liquide markten zich bewegen van evenwicht naar evenwicht. Acties van kopers en verkopers leiden tot een evenwichtsprijs op een markt. Nieuwe inzichten, rationeel of irrationeel gevoed, leiden tot nieuwe koop- en verkoopactiviteiten en daarmee tot nieuwe evenwichtsprijzen. Dat heen en weer bewegen naar evenwichtprijzen kan zich openbaren in de vorm van een trend. Dat kuddegedrag tot trends leidt hoef ik niet verder uiteen te zetten. Kopen omdat iedereen koopt is wat dat betreft veelzeggend. De derde veronderstelling binnen visuele analyse heeft te maken met het menselijk gedrag. Het heden is nooit exact hetzelfde als het verleden. Echter, onder soortgelijke omstandigheden hebben mensen de neiging om op soortgelijke manieren te reageren. Het volgen en analyseren van prijsverloop is dan ook een analyse van menselijk gedrag. Dat men nooit exact hetzelfde reageert is mijns inziens de oorzaak van het feit dat marktgedrag niet volledig in een handelsmodel gegoten kan worden. Marktgedrag is een dynamisch en vaak irrationeel gebeuren, waardoor het toepassen van een trucje vaak tot teleurstellingen leidt. Het begrijpen van marktgedrag door het analyseren en uiteenrafelen van een grafiek en het daardoor in kaart brengen van kuddegedrag is praktisch gezien een belangrijke stap. Door gebruik te maken van visuele analyse technieken kan een belegger de foto van marktgedrag ontwikkelen en daar zijn voordeel mee doen. Nico P.R. Bakker

2 Trendomkeer: Reversal Break - UP Een serie lagere toppen en lagere bodems wordt begeleid door de dalende trendlijn (1) over de toppen en een parallel dalende trendkanaallijn (2) over de bodem. Na een trendlijnbreuk (3) volgt er een breakoutbeweging (4), gevolgd door een pullback (5), ofwel een reactiebeweging, teneinde de trendbreuk te valideren. De pullback levert een hogere bodem op boven de eerder gebroken trendlijn, waardoor er een nieuwe, stijgende trendlijn (6) kan worden getekend, met parallel daaraan de nieuwe stijgende trendkanaallijn (7). Deze visual illustreert een klassieke trendomkeer, waarbij de koers in een dalend trendkanaal overstapt naar een stijgend trendkanaal. Elke top of bodem is een interessante plaats op de grafiek om actief te handelen. Let goed op of de nieuwe beweging een actie- of reactiebeweging betreft. Trendomkeer: Reversal Break - DOWN Een serie hogere toppen en hogere bodems wordt begeleid door de oplopende trendlijn (1) over de bodems en een parallel stijgende trendkanaallijn (2) over de top. Na een trendlijnbreuk (3) volgt er een breakoutbeweging (4), gevolgd door een pullback (5), ofwel een reactiebeweging, teneinde de trendbreuk te valideren. De pullback levert een lagere top op onder de eerder gebroken trendlijn, waardoor er een nieuwe, dalende trendlijn (6) kan worden getekend, met parallel daaraan de nieuwe neerwaartse trendkanaallijn (7). Deze visual illustreert een klassieke trendomkeer, waarbij de koers in een stijgend trendkanaal overstapt naar een dalend trendkanaal. Elk raakpunt met de trendlijn en trendkanaallijn impliceert een top of bodem en daarmee een significant kantelpunt in de markt. Trendomkeer: Consolidation Break 1 Aan de linkerkant is een stijgende trendfase actief, duidelijk geillustreerd met de stijgende trendlijn (1) en bijbehorende trendkanaallijn (2). Kenmerk van een uptrend is een serie hogere toppen en hogere bodems. Als er dan een gelijke of licht lagere top wordt gevormd (3), indiceert dit een afzwakking van de stijgende trendfase. Over beide toppen kan een weerstandlijn (7) worden getekend. Vervolgens start er een countertrendbeweging, gevolgd door een trendlijnbreuk (4). De breakoutbeweging (5) die volgt droogt veelal op rond de meest recente bodem in het oude stijgende trendkanaal. Dus ook aan de onderkant twee punten voor een steunlijn (8). De contouren van een trading range, ofwel zijwaarts koersverloop worden hierdoor zichtbaar. De koers gaat na de pullback (6) over van een trend naar een trading range. Bij een consolidation break loopt de trend uit de grafiek. 2

3 Trendomkeer: Consolidation Break 2 In eerste instantie is een dalende trendfase actief, duidelijk geillustreerd met de dalende trendlijn (1) en bijbehorende trendkanaallijn (2). Kenmerk van een downtrend is een serie lagere toppen en lagere bodems. Als er dan een gelijke of licht hogere bodem wordt gevormd (3), indiceert dit een afzwakking van de dalende trend. Over beide bodems kan een steunlijn (7) worden getekend. Vervolgens start er een countertrendbeweging, gevolgd door een trendlijnbreuk (4). De breakoutbeweging die volgt (5) droogt veelal op rond de meest recente top in het oude dalende trendkanaal. Dus ook aan de bovenkant twee punten voor een weerstandlijn (8). Na de pullback (6) gaat de koers verder in een trading range. Een trend heeft schuine rechte lijnen, een trading range heeft vlakke rechte lijnen. Trading Range Break - UP Een trading range heeft als kenmerk een serie gelijke toppen en gelijke bodems. In tegenstelling tot een trendfase is in geval van een trading range veel minder sprake van een overtuigende richting. De koers blijft hangen tussen de steunlijn (1) over de gelijke bodems en de weerstandlijn(2) over de gelijke toppen. Als de bovenlijn wordt gebroken (3) start er een breakoutbeweging (4), gevolgd door een pullback (5) waarbij vrijwel altijd de oorspronkelijke uitbraakkoers wordt getest. Hier geldt het motto Oude weerstand wordt nieuwe steun. Vervolgens kan er een nieuwe steunlijn ofwel trendlijn (6) worden getekend over de twee recente bodems, ter illustratie van het feit dat een nieuwe uptrend van start gaat. Uiteraard mag de trendkanaallijn (7) niet ontbreken. Uitbraak gemist? Er komt vrijwel altijd een tweede kans. Trading Range Break - DOWN Als een koers gevangen zit in een trading range, beweegt de koers tussen de horizontale weerstandlijn (1) en steunlijn (2) Als de bodemlijn wordt gebroken (3) start er een breakoutbeweging (4), gevolgd door een pullback (5) waarbij vrijwel altijd de oorspronkelijke uitbraakkoers wordt getest. Hier geldt het motto Oude steun wordt nieuwe weerstand. Vervolgens kan er een nieuwe weerstandlijn ofwel trendlijn (6) worden getekend over de twee recente toppen, ter illustratie van het feit dat een nieuwe downtrend van start gaat. De trendkanaallijn (7) kan worden ingetekend op de breakout-bodem. Zo maakt deze visual inzichtelijk hoe een koers langzaam maar zeker overgaat van een trading range naar een nieuwe trendfase. De markt biedt twee kansen om portefeuilles te beschermen. 3

4 AEGON Whipsaws - Omschrijving 1 of een korte headline bij de onderliggende. De In middellange de voorgaande termijn Chart technische Visuals conditie aangegeven ziet er nog dat steeds er na een goed trendlijnbreuk uit, zij het of een heb ik dat uitbraak op korte uit een termijn trading een range correctie in eerste aannemelijk een breakoutbeweging is. De index bevindt wordt zich immers ingezet. Na de instantie tegen breakoutbeweging de bovenkant volgt van er een het pullback stijgende als reactie trendkanaal. op de breakout. Dit De impliceert pullback topvorming is een reactiebeweging en weerstand met de intentie rond 315. de Een trendbreuk stap terug of naar trading range niveaus breuk op rond vaiiditeit 272 zou te testen. interessant zijn. Daarmee Welnu, als wordt de pullback immers de niet brede ophoudt omkeerformatie eerder gebroken afgerond. lijnen, maar Bodemvorming lijnen terugbreekt, tegen de op zodat of boven de koers 272 weer is een in zeer de oude sterk trend bullish trading signaal. range De terugkeert, stieren zullen dan aansluitend is er sprake van een of oude de valse weg uitbraak omhoog ofwel inzetten whipsaw. richting De 350 valse en uitbraak zelfs wordt hoger. ook wel Er start zaagtandbeweging dan immers een genoemd. nieuwe komt middellange u de namen termijn bull en uptrend. bear trap tegen. Ook Wacht Bij een whipsaw op bodemvorming wordt ingezette voor additionele ongedaan long gemaakt. posities. Korte winsten veilig koerswijziging stellen. AHOLD Whipsaws - Omschrijving 2 of een korte headline bij de onderliggende. De Een middellange van de veronderstellingen termijn technische binnen con-technischditie analyse ziet is er het nog feit steeds dat marktgedrag goed uit, zij zich het herhaalt. dat Identieke op korte herhaling termijn komt een nauwelijks correctie voor, aannemelijk er zijn altijd wel kleinere is. De of index grotere bevindt afwijkingen zich immers te constateren. tegen Soms komt de bovenkant het voor dat van de het spelers, stijgende de bulls en de trendkanaal. bears zich helemaal Dit impliceert niet aan topvorming de spelregels en houden. weerstand Dat is bij de rond zogenaamde 315. Een stap whipsaws terug naar het geval. In niveaus dergelijke rond situaties 272 zou komt interessant het meest zijn. waarschijnlijke Daarmee wordt immers de brede omkeerformatie afgerond. Bodemvorming scenario helemaal niet uit. Sterker nog, de markt gaat volledig de andere kant op. Vervelend maar waar. op of boven 272 is een zeer sterk bullish signaal. De stieren zullen aansluitend Vermeende uitbraken, trendomkeren etc worden teniet gedaan. de weg omhoog inzetten richting 350 en zelfs hoger. Er start dan immers een nieuwe middellange termijn uptrend. Bij een whipsaw moet de marktvisie en het bijbehorende scenario opnieuw opgetuigd worden. Het getuigt van grote durf en discipline om je mening Wacht op bodemvorming voor additionele long posities. Korte winsten veilig te veranderen. stellen. AIR Trendversteiling FRANCE KLM- - UPOmschrijving of een korte headline bij de onderliggende. De Over middellange de eerste twee termijn bodems technische kan een conditie worden ziet getekend er nog steeds met bijbehorende goed uit, zij trendkanaallijn het trendlijn (1) dat (2). Deze op korte weerstandlijn termijn een wordt correctie bij (4) uitgenomen, aannemelijk wel dit is is. geen De index trendbreuk, bevindt maar zich immers een waarneming let tegen van overspannenheid de bovenkant van aan het de stijgende bovenkant van de trendkanaal. markt. De koers Dit impliceert is te hard topvorming gestegen en en de spelers weerstand zullen proberen rond 315. de koers Een stap terug terug drukken naar in het niveaus stijgende rond kanaal. 272 Als zou er interessant na een reactiebeweging zijn. (5) Daarmee een bodem wordt immers gevormd de op brede middenlijn omkeerformatie relatief ver boven afgerond. de oorspronkelijke Bodemvorming trendlijn, dan (3), dus op is dat of een boven aanwijzing 272 is een dat zeer de trend sterk kan bull-versteilenish Er kan signaal. namelijk De stieren een tweede, zullen aansluitend steilere trendlijn (6) worden weg toegevoegd omhoog inzetten met uiteraard richting 350 de bijbehorende en zelfs trendkanaallijn hoger. Er start (7). Het dan oorspronkelijke immers een nieuwe wordt middellange naar boven termijn gekanteld, uptrend. waardoor een steilere trendkanaal uptrend ontstaat. Wacht op bodemvorming voor additionele Een trendversteiling long posities. Korte zorgt winsten voor een veilig parabolisch stellen. koersverloop. 4

5 Trendversteiling - DOWN Over de eerste twee toppen kan een trendlijn (1) worden getekend met bijbehorende trendkanaallijn (2). Deze steunlijn wordt bij (4) uitgenomen, let wel dit is geen trendbreuk, maar een waarneming van overspannenheid aan de onderkant van de markt. De koers is te hard afgestraft en de spelers zullen proberen de koers terug te drukken in het dalende kanaal. Als er na een reactiebeweging (5) een top wordt gevormd tegen de middenlijn (3), dus relatief ver onder de oorspronkelijke trendlijn, dan is dat een aanwijzing dat de trend kan versteilen. Er kan namelijk een tweede, steilere trendlijn (6) worden toegevoegd met uiteraard de bijbehorende trendkanaallijn (7). Het oorspronkelijke trendkanaal wordt naar beneden gekanteld, waardoor een steilere downtrend ontstaat. Bij een trendversteling-down gaan de beren hard de berg af; portefeuilles vragen bescherming. Trendwaaier - UP Een variant op de trendversteiling-up is de trendwaaier-up. In eerste instantie start er een proces van hogere toppen en hogere bodems, begeleidt door trendlijn 1. Als vervolgens de koers wegloopt van de trendlijn en aansluitend een hogere bodem neerzet, relatief ver boven de oorspronkelijke trendlijn, kan een additionele trendlijn worden getekend, trendlijn 2. De hogere bodem wordt door de toegevoegde trendlijn in het spel betrokken. Dit spel wordt nog eens herhaald met trendlijn 3, zodat er een waaier aan trendlijnen gevolgd kan worden. Drie steunlijnen die elk op hun beurt steunpunten aanreiken. Mocht de meest steile trendlijn worden uitgenomen (4), dan is een terugval van de koers naar trendlijn 1 het meest waarschijnlijke scenario. Bijkopen en afbouwen naar gelang de trendwaaier dit indiceert. Trendwaaier - DOWN De trendwaaier-down start met een klassieke neerwaartse trend, begeleidt door trendlijn 1. Als vervolgens de koers wegloopt van de trendlijn en aansluitend een lagere top neerzet, relatief ver onder de oorspronkelijke trendlijn, kan een additionele dalende trendlijn (2) worden getekend. De lagere top wordt door trendlijn 2 in het spel betrokken. Dit spel wordt nog eens herhaald met trendlijn 3, zodat er een waaier aan neerwaartse trendlijnen gevolgd kan worden. Drie weerstandlijnen die elk op hun beurt topvorming aanduiden. Mocht de meest steile trendlijn worden uitgenomen (4), dan is een opleving van de koers naar trendlijn 1 het meest waarschijnlijke scenario. De trendwaaier kan uitstekend assisteren bij Money Management taken. Scale-in en scale-out zijn hierbij de gewenste acties. 5

6 ......achter de schermen Er is inmiddels een aardige boekenkast te vullen met artikelen, boeken en andere geschriften die over technische analyse zijn verschenen.. Bijna al deze publicaties bevatten methoden en technieken die de belegger zou moeten helpen bij het nemen van een beleggingsbeslissing. Nu is het zo, dat deze methoden en systemen concrete kapstokken zijn voor beleggers om een beslissing te kunnen nemen. Men gaat er daarbij vanuit dat actueel marktgedrag voor 100% in een trucje of model gegoten kan worden. Hamvraag is uiteraard of dit een juiste veronderstelling is. Kan marktgedrag altijd in een model gevangen worden? Een andere vraag is of beleggers wel een trucje nodig hebben om een beslissing te kunnen nemen. Mijns inziens is het veel belangrijker om te begrijpen waar je als belegger mee bezig bent. Als belegger worstel je dagelijks met de soms oneerlijke strijd tussen de bull en de bear. Deze strijd wordt inzichtelijk gemaakt door de grafiek. Is het dan niet veel verstandiger om een blik achter de grafiek te werpen en als belegger goed te begrijpen wat die grafiek vertelt? De grafiek is toch een directe visualisatie van marktgedrag? Kortom, snap goed wat de grafiek indiceert en je kunt alle trucjes overboord zetten. Daarom ben ik ook een groot voorstander van Visuele Analyse. Wie is Nico Bakker? Ik ben technisch analist met visuele analyse ofwel chart reading als specialisatie, waarbij ik op een eigen specifieke wijze naar markten en koersontwikkelingen kijk. Ik doe veel research op dit gebied, geef trainingen en workshops en besteed veel tijd aan kennisoverdracht. Dit laatste doe ik ook middels columns, commentaren en analyses op bekende beleggings-websites. Daarnaast mag ik regelmatig spreken op seminars en congressen en kunt u mij zien op web-tv en zelfs volgen via Twitter. Ik benader de technische analyse vanuit een visionairs oogpunt. Ik probeer het beleggingslandschap in kaart te brengen en actieve beleggers te wijzen op kansen en bedreigingen. Een belegger bepaalt zelf wat hij met mijn informatie doet. Als er dan een mooi rendement gehaald kan worden, is mijn missie geslaagd. Ik speel daarbij niet een rol als trader, maar als coach. In mijn rol als coach staat denken en handelen in termen van waarschijnlijkheden centraal. Anders gezegd, het definiëren van scenario s is de basis voor een verantwoorde beleggingsbeslissing. Visies herzien als de markt daar aanleiding voor geeft is dan ook een discipline die niet mag ontbreken. Naast marktbeelden schetsen en routes uitzetten, gaat mijn belangstelling ook uit naar de Behavioral Finance, ofwel allerlei psychologische valkuilen en vaardigheden die bij beleggen een rol spelen. Met diverse uitspraken en beeldspraken geef ik in presentaties en workshops aan hoe emotie en discipline als rode draad tussen de oren van beleggers loopt. Ik heb mee mogen helpen de technische analyse in Nederland een gezicht te geven en dat geeft mij veel voldoening. Ik probeer nog steeds op eigen wijze vernieuwingen en andere inzichten over het voetlicht te brengen, in de veronderstelling dat u daar als actieve belegger uw voordeel mee kan doen. 6

7 Disclaimer Dit marketing document is niet opgesteld in overeenstemming met de juridische vereisten opgenomen in Europese Richtlijn 2004/39/EC die van toepassing zijn op de promotie van onafhankelijke research. Juridische beperkingen op grond van deze richtlijn zijn derhalve voorafgaand aan de distributie van dit document niet van toepassing op RBS indien handelend in de financiële instrumenten genoemd in dit document. Dit document is opgesteld en uitgebracht door Bakker Technische Analyse Consultancy B.V. (BTAC) en verspreid door RBS. Nico Bakker is bestuurder van BTAC en hij is een onafhankelijk analist. RBS en BTAC zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin BTAC in ruil voor een financiële vergoeding technische analyse verzorgt en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De technische analyses van BTAC zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Iedere (potentiële) investering dienen beleggers te toetsen aan hun persoonlijke beleggersprofiel en te bespreken met hun adviseur. De in de technische analyses genoemde standpunten en vooruitzichten zijn door BTAC/Nico Bakker gegeven in zijn hoedanigheid als technisch analist. RBS kan van tijd tot tijd producten uitgeven die dezelfde onderliggende waarden kunnen hebben als de financiële instrumenten besproken in de technische analyses van BTAC. RBS heeft echter geen enkele betrokkenheid bij, op welke manier dan ook, invloed op, zeggenschap over of inspraak in van de totstandkoming van de technische analyses van of namens BTAC of een aan haar gelieerde onderneming of persoon. RBS is niet verantwoordelijk voor de volledigheid, juistheid en geschiktheid voor welke doeleinden dan ook en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid in verband met de technische analyses van BTAC of een aan haar gelieerde onderneming of persoon. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm ook van de inhoud van deze brochure is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de hier genoemde indices behoren toe aan de relevante Index Sponsoren. De relevante Index Sponsoren zijn op generlei wijze betrokken bij de totstandkoming of verkoop van effecten, noch wordt door hen enig advies tot aankoop van effecten gegeven. Meer informatie? Ga snel naar of bel 0900-MARKETS ( ; lokaal tarief)