Chart Navigator. Komen de beren nog terug...? Door Nico P.R. Bakker

Transcriptie

1 TA: Chart Navigator Vrijdag 28 oktober 2011 Chart Navigator Door Nico P.R. Bakker Inhoud Chart Navigator: Intermarket P. 2 AEX Hoofdfondsen P. 4 TA Vraagbaak P. 12 Top Selectie P. 13 Selectie Midkap P. 14 Bent u de slimste belegger...?. Als actieve doe-het-zelf-belegger bent u steevast op zoek naar inspiratie, coaching en oefening om uiteindelijk het beleggingsspel goed onder de knie te krijgen. Om u daarbij te helpen start IEX binnenkort een competitie De Slimste Belegger 2011, een virtueel beursspel voor iedereen die zich verder wil bekwamen in het beleggen met diverse (hefboom-) produkten. Hoe werken die produkten, hoe kun je geld verdienen en verliezen, waar moet je op letten, wat zijn belangrijke punten, maar ook hoe kom ik tot een juiste marktvisie? Een leuk spel met mooie prijzen en gratis tips van uw coach. U kunt nu alvast oefenen, op 31 oktober start de competitie. Klik op onderstaande button voor meer informatie Klik hier voor de link Komen de beren nog terug...? Een spannend weekje op het Damrak, met vooralsnog een jubelstemming als resultaat. Maar is nu alle kou uit de lucht? Nee, zeker niet. Bestudeer de weekgrafieken maar en u zult zien dat er nog een goeie kans is op de terugkeer van de beer. Sta niet raar te kijken als er komende week zwarte weekkaarsen verschijnen... Er liggen dus wel degelijk nog beren op de weg. Zo ook bij een drietal Midkapfondsen, te weten Wessanen, Nutreco en Ten Cate. De charts liggen er ogenschijnlijk aantrekkelijk bij, maar pas op voor topvorming. In de Top Selectie presenteer ik het technische landschap van Boeing, AB Inbev en Air Liquide. Voor alle drie fondsen geldt dat de beren op wraak loeren. Lees het commentaar en beslis wat u gaat doen als u posities heeft in deze fondsen. Op de intermarketvelden gebeurt er ook van alles. EuroDollar is in een heftige strijd gewikkeld rond 1,40, waardoor er een trendbreuk dreigt, de Goudstieren zijn er conform verwachting weer rap vandoor gegaan en vervolgen daarmee hun uptrend en de BrentOil stieren vallen weer terug naar de sleepkabel. Lees mijn commentaar, bestudeer de plaatjes en u bent weer helemaal op de hoogte. In de TA vraagbaak vergelijk ik op verzoek van een lezer de bekende candlestick chart met de Heikin-Ashi chart, een variant op de candlestick. Ook in deze editie van de Chart Navigator verse plaatjes, actuele commentaren, zicht op kansen en bedreigingen, kantelpunten en uitbraken, waarmee u als actieve belegger aan de slag kunt. Succes met uw huiswerk voor komende week! Deze week wordt als extra editie een SPECIAL over Safe Havens gepubliceerd, waarin ik de technische conditie bespreek van een elftal alternatieve Turbo titels, met aantrekkelijke in- en uitstapkansen, goed te gebruiken naast de aandelen en indices posities... Nico P.R. Bakker Wilt u reageren? Heeft u opmerkingen, vragen, suggesties, aanvullingen, wilt u reageren? Doe dit dan door een te sturen naar beleggen@rbs.com.

2 Chart Navigator - Intermarket AEX index - Spannende strijd tegen de weerstandlijn Vanaf de low op afgerond 256 is recent een opleving gestart, teneinde het overdreven sentiment aan de onderkant van het speelveld weg te poetsen. inmiddels is het gat tussen koers en weerstandlijn opgevuld en is er topvorming haalbaar rond de huidige niveaus. Dit laatste impliceert het einde van de opluchtingsrally en is tevens een validatie van de dalende trend. Dit is de plek op de chart voor de beer om terug te keren. Nu moet hij zwarte kaarsen gaan produceren. Slechts een hogere bodem boven 256 impliceert een afzwakking van de trend. Koopjesjagers verzilveren hun winst en wachten op nieuwe kansen. Trendvolgende beleggers houden het kruit droog. S&P 500 index - Spannend breakoutscenario Het technische plaatje is aanzienlijk verbeterd. De stieren zijn door de 1230 weerstand gebroken. Tevens heeft de spanningsmeter een draai boven de 50-lijn genoteerd. Zelfs de sleepkabel is opwaarts gekruist. De eerste zet voor een nieuwe uptrend is gemaakt, de breakoutbeweging is in volle gang. In de buurt van 1350 mag weerstand worden verwacht, gevolgd door een pullback. Bodemvorming rond 1230 zal vervolgens de trendbreuk valideren en de start van een nieuwe trend bevestigen. Echter, bij koersvorming onder 1230 falen de stieren. Koopjesjagers slaan hun slag. Pas wel op voor de beer in deze overgangsfase. NIKKEI 225 index - Spelers blijven wat hangen Het middellange termijn plaatje oogt negatief. Recent werd een bodem geplaatst op afgerond 8360, maar een overtuigende herstelbeweging blijft vooralsnog uit. De koers noteert tussen de kantelpunten op afgerond 9100 en Hou deze in de gaten. Boven 9100 weten de stieren toch het herstel te vervolgen, maar onder 8360 zal de dalende trendfase weer rap worden vervolgd. Tot die tijd is er sprake van een afwachtende houding van beer en stier. Geen mooie plek om actie te ondernemen. Blijf loeren op verkoopmomenten, de beer houdt het landschap nog steeds in zijn greep... 2

3 Chart Navigator - Intermarket EURODOLLAR - Berendreiging neemt af Recent leek met een zwarte candle in de maak de dalende trend van start te gaan, maar deze draai is vooralsnog niet gemaakt. De stieren persen er nog een witte candle uit en breken daarmee door de sleepkabel, maar noteren nog wel tegen de weerstand op 1,40, terwijl de RSI tegen de 50-lijn aanschurkt. Kortom, de berendreiging neemt af, maar is nog niet geheel verdwenen. Pas boven circa 1,40 is het vooruitzicht opwaarts gericht en komt 1,46 in vizier. Bij een overtuigende zwarte candle onder de sleepkabel start alsnog een dalende trend. Blijf even aan de zijlijn. Pas bij een duidelijke richting van de markt is het raadzaam om posities in te nemen... BRENT OIL - Stieren hebben het benauwd Op de weekgrafiek begint het aardig benauwd te worden voor de stier. De koers hangt net boven de sleepkabel en de RSI noteert op de 50-lijn. Om de uptrend te hervatten wordt het tijd dat de stieren een flinke witte candle produceren. Noteer het kantelpunt 116, hierboven wordt de serie lagere toppen afgebroken en de uptrend serieus hervat. Komen de stieren niet in actie, dan verslechtert het technische beeld aanzienlijk onder het kantelpunt op afgerond 99. Maar vooralsnog geef ik de stieren het voordeel van de twijfel... Hou het kruit droog tot 116 opwaarts of 99 neerwaarts wordt gebroken, dan is het weer Turbo Tijd... GOLD - Stieren stomen lekker door Het technische beeld op middellange termijn oogt positief. Recent werd de uptrend hervat en gingen de stieren ervandoor. Na wat aarzelingen rond 1695 stomen ze nu goed door. Met een flinke witte candle in de maak krijgt de uptrend een nieuwe impuls. Tevens ondersteunt de RSI de tendens tot stijgen door wederom boven de 50-lijn op te veren. Al met al laten de stieren merken richting de oude top op 1920 te willen stijgen. Let wel op voor een lagere top onder 1920, dit verzwakt enigzins de uptrend. De stieren geven de uptrend een nieuwe impuls. Goed voor de uitstaande TT LONG setup. Voor lange termijn spelers is het nog niet te laat de stier een handje te helpen... 3

4 AEGON - Omschrijving Stieren ruiken of de een weerstandlijn korte headline bij de onderliggende. De Na middellange een lichte aarzeling termijn technische vorige week, conditie waardoor ziet er de nog rebound steeds afzwakte, goed uit, komen zij het dat de stieren op korte deze termijn week een sterk correctie terug. aannemelijk een mooie is. De witte index candle bevindt stomen zich immers ze op Met tegen naar de de dalende bovenkant trendlijn van en het tevens stijgende 4,00 trendkanaal. kantelpunt. In Dit het impliceert verleden topvorming was 4,00 een en weerstand sterk steunpunt, rond 315. binnenkort Een stap zal terug het naar als niveaus weerstand rond worden 272 zou getest. interessant De RSI zijn. raakt Daarmee de 50-lijn en wordt kan dus immers weer de omdraaien brede omkeerformatie daarmee topvorming afgerond. te bevestigen. Bodemvorming op Kortom, of boven het wachten 272 is een is op zeer de sterk zwarte bullish candle, signaal. gevolgd De stieren door zullen het hervatten aansluitend van de dalende weg omhoog trend. inzetten richting 350 en zelfs hoger. Er start dan immers een nieuwe Bestaande middellange koopposities termijn uptrend. strak bewaken en op tijd de winsten verzilveren. Pas op Wacht voor het op Duiveltje. bodemvorming voor additionele long posities. Korte winsten veilig stellen. AHOLD - Omschrijving Katapultsprong of is een klaar korte headline bij de onderliggende. De rebound middellange die vanaf termijn 7,60 technische ingezet, heeft conditie de koers ziet er inmiddels nog steeds opgedrukt goed uit, naar zij het de dat 9,40 op weerstand, korte termijn gelijk aan een de correctie licht dalende aannemelijk sleepkabel. is. Dit De is index de plek bevindt op de chart zich immers om een tegen top te verwachten. de bovenkant Deze van week het wordt stijgende een trendkanaal. magere zwarte Dit candle impliceert geplaatst topvorming als eerste en weerstand indicatie van rond topvorming Een stap Komende terug week naar niveaus nog een rond zwarte 272 kaars zou interessant zou een welkome zijn. Daarmee wordt immers de brede omkeerformatie afgerond. Bodemvorming aanvulling zijn. Of breken de stieren door? Bij overtuigende koersvorming boven 9,40 op of boven 272 is een zeer sterk bullish signaal. De stieren zullen aansluitend gaat een breakoutbeweging van start. Het is aannemelijker dat de katapultsprong klaar de weg omhoog inzetten richting 350 en is, nu eerst een reactie. zelfs hoger. Er start dan immers een nieuwe middellange termijn uptrend. Korte termijn winsten nu veilig stellen en wachten op nieuwe kansen... Wacht op bodemvorming voor additionele long posities. Korte winsten veilig stellen. AIR FRANCE KLM- - Omschrijving Licht herstel in of de een downtrend korte headline bij de onderliggende. De middellange stieren doen termijn goed technische hun best om conditie herstellen, ziet er maar nog steeds elke opleving goed uit, tot zij aan het te dat 6,94 op is slechts korte termijn een kortstondige een correctie opleving. aannemelijk Boven 6,94 is. De is er index zicht bevindt op een zich duurzaam immers tegen herstel. de Onder bovenkant 4,70 slaan van de het beren stijgende weer trendkanaal. genadeloos Dit toe... zo impliceert schreef topvorming ik vorige en weerstand week. Welnu, rond er 315. is niet Een veel stap gewijzigd terug naar in niveaus het technische rond 272 beeld. zou interessant Er is nog zijn. steeds Daarmee sprake van wordt lichte immers bodemvorming brede boven omkeerformatie 4,70, er worden afgerond. schoorvoetend Bodemvorming witte op candles of boven gevormd. 272 is Maar een eens zeer sterk bezien bullish de signaal. stieren krachtig De stieren genoeg zullen zijn aansluitend om nog of de wat weg witte omhoog kaarsen inzetten te produceren. richting 350 en zelfs hoger. Er start dan immers een nieuwe Mits middellange 4,70 als steun termijn blijft uptrend. liggen, houden koopjesjagers hun aankopen vast. Bij Wacht een zwarte op bodemvorming candle, of bij voor de additionele retracementgrens long posities. winsten Korte afromen. winsten veilig 38,2% stellen. 4

5 AKZO NOBEL - Stieren stomen flink door Vanaf de 29,25 bodem is een felle rebound gestart die nog in volle gang is. Er worden immers nog steeds witte candles geproduceerd. Nog even en de 50% retracementgrens rond 41,30 wordt aangetikt. Dit zou wel eens het einde van de katapultbeweging kunnen zijn. Topvorming rond 41,30 impliceert het einde van de pullback en de start van een dalende trend. De RSI hikt tegen de 50-lijn, de beste plek om neerwaarts te draaien. Volgende week een zwarte candle zegt dan genoeg. Reboundconditie is nog valide, maar pas op, bij een zwarte weekcandle komen de beren terug. Dan winsten veiligstellen..., is nog steeds mijn advies. ARCELOR MITTAL - Herstelpoging loopt lekker De schijnbeweging van de beer vorige week was vervelend. Alles wees op het afronden van de korte opleving. Echter, deze week komen de bullen sterk terug. Ze produceren een mooie witte kaars, ze vervolgen hun opleving. Ze zijn inmiddels wel aanbeland bij de 38,2% retracementgrens rond 16,00, toch een natuurlijke barrière. Of worden er nog wat streepjes bij gezet? Er is nog ruimte tot 18,00 en zelfs 20,00, zonder dat de dalende trend wordt verlaten. Voor nu de stier de ruimte geven en wachten op topvorming. Korte termijn koopconditie is nog valide. Zolang er witte candles worden gevormd gaat het goed, maar pas op voor de beer, die is nog niet verslagen... ASML - Uitbraak voor nieuwe uptrend in volle gang Met een mooie witte candle prikten de bulls recent door de sleepkabel, waardoor er formeel gesproken een stijgende trendfase van start ging. Beter gezegd, er startte een breakoutbeweging als eerste stap in een positieve overgangsfase. De breek boven 27,00 moet nog worden bevestigd, maar de vooruitzichten zien er bullish uit. Na een succesvolle test van 27,00 als eerste steun, kan een nieuwe stijgende trend van start gaan. Mocht 27,00 niet als steun worden geaccepteerd, dan falen de stieren. Spannend kantelpunt dus. Nu wachten op het afronden van de breakout. Koopposities vasthouden, maar pas op als de beren de pullback gaan inzetten. 5

6 APERAM - Overgang naar nieuwe uptrend Voor Aperam is te weinig data beschikbaar voor een adequate weekgrafiek. Daarom staat de daggrafiek afgebeeld. Langzaam maar zeker verbetert het technische landschap. Na de doorbraak door de sleepkabel en de pullback die een hogere bodem opleverde op 11,29, zijn de stieren rap op weg naar de 14,04 weerstand. Koersvorming boven deze grens verstevigt hun grip op de chart en zal het proces van hogere toppen en hogere bodems aanwakkeren. Kortom, een nieuwe stijgende trendfase is in voorbereiding. Met 11,29 als kritiek kantelpunt blijft een koopconditie valide. Kopen op zwakte dus. BOSKALIS - Stierenprik richting weerstandlijn kan worden afgerond Een leuke opleving, maar nog lang niet voldoende voor een duurzaam herstel, laat staan een trendbreuk. Sterker nog, topvorming tegen 27,50 of iets daaronder, zal het negatieve sentiment opnieuw aanwakkeren..., zo luidde recent mijn commentaar. Vorige week gaven de beren al hun visitekaartje af, deze week persen de stieren er toch nog een stijging uit. Trendlijn en 50% retracement zwaar onder vuur dus. Maar de RSI beweegt nog net onder de 50-lijn en moet eigenlijk neerwaarts krullen. Volgende week weer een zwarte kaars graag. Geen goeie plek op de chart om aankopen te doen. Waak voor topvorming, stel tijdig de winsten veilig als er nog koopposities uitstaan. CORIO - Lichte verbetering Aan het lijnenspel op de weekgrafiek is duidelijk te zien dat er sprake is van een dalende trend en dus overheerst negatief sentiment. Toch hangt er een lichte verbetering in de lucht, omdat het de bullen is gelukt om de steile weerstandlijn uit te nemen. Hierdoor kan een opleving plaatsvinden richting de tweede lijn die rond 41,00 de markt binnenkomt. De RSI bevindt zich nog steeds onder de 50-lijn, dus de beren zijn geenszins verslagen. Het wachten is op een nieuwe lagere top. Als daarna een hogere bodem volgt, zijn de vooruitzichten wel hoopvol. Bij topvorming (zwarte candle) winsten veilig stellen en wellicht daarna meedoen met de beer. 6

7 DSM - Herstelbeweging kan worden afgerond Na bodemvorming rond 30,00, een positief omarmingspatroon en inmiddels drie lange wittte candles op rij, zijn de stieren bezig met een stevige opmars.., zo schreef ik recent. Thans ziet het er naar uit dat de countertrendbeweging kan worden afgerond. Er wordt immers een top gevormd tegen een 50% retracementgrens, terwijl de RSI afketst tegen de 50-lijn. Al met al een prima plek voor topvorming met daarna de start van een nieuwe downtrend. Ik noteer vooralsnog 38,31als weerstand. Aangezien er topvorming in de maak is, kunnen koopposities worden afgerond. Room de winsten af... FUGRO - Dalende trendlijn in zicht Het plaatje wordt nog steeds gekenmerkt door een proces van lagere toppen en lagere bodems, ofwel een charttechnische downtrend. De rode dalende trendlijn begeleidt de beren op hun weg naar lagere niveaus. Toch is er thans een alleraardigste opleving gaande. Vanaf 34,00 zijn er inmiddels vier witte kaarsen geproduceerd. Volgende week zou er wel eens een zwarte candle gevormd kunnen worden, omdat de trendlijn is zicht komt. Tevens raakt de RSI de 50-lijn, een mooie plek om te draaien. Volgende week weten we meer. Bij de kleurwisseling in de candles de winsten veilig stellen. HEINEKEN - Koers blijft hangen De spelers weten even niet wat ze willen. Stierenprikken en berentikken wisselen elkaar af, per saldo gebeurt er niet veel. De koers stabiliseert tussen 31,75 steun en sleepkabelweerstand rond 38,00. Buiten deze grenzen zal er meer duidelijkheid zijn over het toekomstige koersverloop, dat lijkt me duidelijk. Het wachten is dan ook op een overtuigende zet van stier of beer. Boven 38,00 een trendbreuk, onder 31,75 een vervolg van de dalende trend richting de 28,00-26,00 zone. Bij duidelijke topvorming tegen de sleepkabel is het voor Turbo Short jagers aantrekkelijk om de beer te helpen een dalende trend te starten. 7

8 ING GROEP - Mooie countertrendbeweging gaande Met inmiddels vijf witte candles op rij zijn de stieren bezig met een aantrekkelijke countertrendbeweging die kan aanhouden tot 7,00, wellicht 7,50. Dit zou dan een zeer uitgebreide en uitgerekte pullback zijn. Het wachten is immers op topvorming om daarmee de pullback af te ronden en de beren de gelegenheid te geven een dalende trend te starten. Dat is nog steeds het meest waarschijnlijke scenario. De RSI kruist de 50-lijn, dat doet de positieve ondertoon aanzwellen. Toch oppassen voor een berenactie... Verzilver de winsten als het Duiveltje langskomt. Pas op voor de beer... KPN - Opmars van de stier afgebroken Het is de stieren net niet gelukt om 10,30 op de borden te krijgen. Deze week laten ze de kop volledig hangen. De beren produceren een lange zwarte candle, zelfs in de vorm van een Bearish Engulfing. Samen met een RSI die onder de 50-lijn duikt, laten de beren zich weer luid en duidelijk horen. Zijn ze in staat om de koers in elkaar te drukken naar de 9,00 steunzone?.., zo luidde vorige week mijn commentaar. Deze week wordt er een zwarte candle toegevoegd, de beren zijn hard op weg naar de 9,00 steunzone. Speculanten acteren aan de shortkant van de markt zolang 10,30 als weerstand blijft liggen. Zak maar mee naar 9,00... PHILIPS - Aantrekkelijk herstel binnen de downtrend Na bodemvorming rond 12,00 en de lichte positieve divergentie op de RSI is het de bullen gelukt om, conform verwachting, op te stomen naar hogere niveaus. In theorie is er ruimte tot aan circa 18,00, gelijk aan een recente top. Ook de gemiddeldelijn zal daar binnenkort weerstand aanreiken. Echter, de RSI nadert de 50-lijn en bij een neerwaartse krul aldaar groeit de kans op topvorming. Het is dus zeer de vraag of de verwachte opleving door kan zetten. U weet het, een zwarte candle is het signaal voor topvorming. Speculatieve aankopen staan er goed bij. Vinger aan de pols als er een zwarte weekcandle wordt gevormd. Dan is het hoog tijd om de winsten te verzilveren. 8

9 RANDSTAD - Countertrendbeweging klaar Letwel, de opmars behelst een herstel binnen de downtrend. Een aantrekkelijk ritje, maar niet voldoende om het tij te keren. zo schreef ik recent. Welnu, er is topvorming gaande tegen een 61,8% retracementgrens rond 27,15, terwijl de RSI tegen de 50-lijn afketst. Voldoende reden om te veronderstellen dat de countertrendbeweging kan worden afgerond en dat de beren voorbereidingen treffen om de dalende trend te vervolgen. Slechts een hogere bodem boven 19,50 zal de berendruk doen afnemen. Zoek naar een aantrekkelijk moment om restant koopposities weg te doen. REED ELSEVIER - Dalende trend kan worden hervat De opleving vanaf 7,60 naar vooralsnog 9,0 is een uitstekende rally binnen het dalende trendkanaal. Conform verwachting hebben de stieren de trendlijn en sleepkabel in de buurt van 9,00 in het vizier gekregen. Daar willen zij ook toppen, dat is ook de plek op de chart om de opleving af te ronden. Maar dan moet er wel een zwarte candle worden geplaatst. Deze week is dat nog niet gelukt, ik verwacht dat de beren komende week hun opdracht zullen uitvoeren. Actieve beleggers romen de winsten van hun koopposities af nu de koers tegen de trendlijn en sleepkabel is gedrukt. Bij een zwarte weekcandle natuurlijk alles weg doen. ROYAL DUTCH SHELL - Breakoutbeweging hapert Maar op de grafiek is ook duidelijk zichtbaar dat het opwaarts potentieel beperkt is. Rond 26,00 tot 27,00 liggen twee toppen die de opmars van de stieren kunnen dwarsbomen..., zo schreef ik vorige week. Met de Doji candle van deze week erkennen de stieren de weerstandzone, zij ronden de breakoutbeweging af en staan toe dat er nu eerst een pullback moet komen. Bodemvorming rond 24,50, gelijk aan de sleepkabel, zou een mooie plaats zijn om een nieuwe uptrend te starten. Door de hapering bij 26,00 is het raadzaam om de koopposities te verkleinen. Opnieuw aankopen doen bij bodemvorming op de sleepkabel. 9

10 SBM OFFSHORE - Pas op voor de beer De opleving onder de sleepkabel lijkt op te drogen rond 17,00, waardoor de beren de kans zullen grijpen de dalende trend nieuw leven in te blazen. Met een High tegen een 61,8% retracementgrens, in combinatie met een RSI die rond de 50-lijn schurkt, wordt het hoog tijd dat de beren in actie komen. Een lagere top tegen de sleepkabel wijst op een downtrend en dus een tendens tot dalen. Terug naar krap 12,00 sluit ik niet uit. Slechts een hogere bodem boven 12,00 doet de berendruk verminderen. Koopjesjagers romen hun winsten af, voor zover nog niet gedaan. Bij de start van een zwarte weekcandle gaan speculanten met de beer meedoen. PostNL - Kort herstel in stevige downtrend Een korte opleving naar 4,15 sluit ik niet uit, maar daar is ook alles mee gezegd. Eigenlijk moet er binnenkort een hogere bodem worden geplaatst om de berendruk te verminderen. Hoe het ook zij, de beren domineren vooralsnog tussen 3,00 steun en 4,15 weerstand..., zo luidde vorige week mijn commentaar. Er wijzigt niets in het geschetste scenario, behalve dat ik 4,15 loslaat als weerstand. De FIBO grenzen indiceren rond 5,00 de eerste natuurlijke barrière. Zolang er witte candles worden neergezet, houdt de herstelbeweging aan. Koopjesjagers zien hun kansen wel. Trendvolgende beleggers hebben niets te zoeken op dit speelveld. TOMTOM - Forse opleving De ondertoon is negatief, maar een herstel boven 3,35 sluit ik niet uit, gezien het verloop van de RSI.Het is een kwestie van tijd, de uitbraak komt heus wel...., zo schreef ik vorige week, niet wetende dat de stieren deze week er als een speer vandoor zouden gaan. Eindelijk weer een beetje leven in de brouwerij, niet waar? Hoe nu verder? Komen er nog wat streepjes bij? De RSI ruikt de 50-lijn, veelal het moment waarop de koers kan gaan toppen. Volgende week een zwarte candle is hiertoe een duidelijke indicatie. Koopjesjagers die de uitbraak hebben meegespeeld, hebben goeie zaken gedaan. Zij loeren op het moment om de winsten te verzilveren. Er zal ongetwijfeld een reactie volgen... 10

11 UNIBAIL RODAMCO - Berendreiging neemt weer toe Met een RSI tegen de 50-lijn wordt het nu spannend. Wordt de dalende trend hervat of gaan we een trendbreuk zien? De kleur van de candle komende week moet uitsluitsel bieden. Even geduld alstublieft..., zo luidde recent mijn commentaar. Welnu, er is topvorming gaande tegen de sleepkabel zo rond 148 tot 150. Anders gezegd, de stieren verslappen, de beren gaan de neerwaartse druk opvoeren, de dalende trend kan nieuw leven worden ingeblazen. Wegwezen dus. Posities afbouwen, portefeuilles beschermen, pas op voor de beer. Pas bij overtuigende koersvorming boven 150,00 kunnen de stieren een vuist maken. UNILEVER - Pullback in volle gang De volgende stap wordt thans het testen van de uitbraak door een stap terug te doen en 24,00 als steun te testen. Bodemvorming aldaar valideert de uitbraak en biedt dan mooie instapkansen... zo schreef ik onlangs naar aanleiding van de stierenprik door de 24,00 weerstand. Welnu, de spelers respecteren de spelregels. Met inmiddels twee zwarte candles is de pullback in volle gang. Volgende week moet er een witte candle verschijnen boven 24,00, anders kunnen de stieren het wel vergeten. Het wordt letterlijk er op of er onder... Wachten op een validatie van de uitbraak. Bij een witte kaars gaan speculanten hun gang. WERELDHAVE - Kwakkelend koersverloop Er wijzigt niet veel in de technische conditie van dit fonds. Al wekenlang beweegt de koers tussen afgerond 50,00 steun en ruim 59,50 weerstand. Een trading range, een consolidatie onder de sleepkabel die rap begint te dalen. De RSI krabbelt voorzichtig omhoog, dus dat geeft wat opwaartse druk. Maar niet eerder dan boven 59,50 kunnen de stieren een echte vuist maken. Het moge duidelijk zijn dat er veel meer moet gebeuren om de dalende trend te keren. Het is even niet anders, het wachten is op een mooie plek op de chart om toe te slaan. Aan de zijlijn wachten op een duidelijk signaal. Het wordt heus wel weer een keer Turbo Tijd. 11

12 WOLTERS KLUWER - Herstel in stevige downtrend droogt op Lagere toppen en lagere bodems, alsook koersvorming onder een dalende gemiddeldelijn wijzen in de richting van de beren. Negatief sentiment overheerst zolang de koers onder de dalende trendlijn beweegt. De recente opleving vanaf de 11,50 steun is dan ook een prima herstelbeweging in de downtrend, meer niet. De opleving droogt op tegen 13,40, daar is nu topvorming gaande. Wellicht dat er nog een kleine koersstijging wordt uitgeperst, maar een tegenaanval van de beer acht ik aannemelijker. Korte termijn RBS Turbo Longjagers hebben goede zaken gedaan. Zij verzilveren hun winsten en overwegen zelfs om met de beer mee te doen... Technische Analyse Vraagbaak: Spelregels, Kennisoverdracht, Inzicht en Praktisch gebruik Wat is een Heikin-Ashi chart? Er zijn vele grafische vormen om koersbewegingen te presenteren. De lijngrafiek, de barchart (hoog-laag-slot), de aloude Point & Figure chart (de bolletjes en kruisjes) en de candlesticks (hoog-laag-opening-slot) zijn bekende grafieken. Minder bekend is de Heikin-Ashi grafiek, een variant op de candlestick. Niet in alle technische analyse pakketten is deze grafiekvorm voorradig, in het RBS Marketindex platvorm kan de grafiek wel worden opgeroepen. Heikin is Japans voor gemiddeld of balans. Ashi betekent voet of bar. De Heikin-Ashi grafiek, hierna te noemen HA chart, probeert zo goed mogelijk een balans te vinden en te weerspiegelen tussen kopers en verkopers, door gebruik te maken van meerdere gemiddelde koersen (zie opsomming onder deze tekst). Het is daarbij de kunst om vervelende spikes, waar die ook vandaan mogen komen, te elimineren, waardoor per saldo een representatieve en significante koersbeweging overblijft. Met de HA chart krijgen min of meer willekeurig tot stand gekomen koersen minder gewicht. Praktisch voordeel hiervan is dat er niet te snel een kleurwisseling optreedt van de candle. Vergelijk het linker en rechter plaatje maar eens. Links staat de klassieke candlestick van de AEX weekgrafiek, nu in rood en groen weergegeven. Rechts staat de HA chart over dezelfde periode. De HA chart oogt rustiger en stabieler, niet waar? Een ander praktische bevinding is het gegeven dat op een HA chart geen gaps voorkomen. Voorts is het gebruik van de HA chart gelijk aan die van de candlestick. Ook op de HA chart gaat het om series witte en zwarte (of rode en groene) lichamen, sprieten naar boven en beneden, kleurwisselingen en koerspatronen. Voor de techneuten onder u geef ik graag de formules voor het berekenen van de High, Low. Opening en Close van de HA chart: HAclose = (Open + High + Low + Close)/4 HAopen = (HAopen[1] + HAclose[1])/2 HAhigh = maximum(high, HAopen, HAclose) HAlow = minimum(low, HAopen, HAclose) AEX Candlestick chart AEX Heikin-Ashi chart 12

13 Chart Navigator - Top Selectie BOEING - Beren dreigen met hervatting dalende trend Het charttechnische plaatje van dit fonds ziet er spannend uit. De stieren doen hun uiterste best om de sleepkabel te raken en te breken, om daarmee een nieuwe uptrend te starten. De RSI probeert de 50-lijn te kruisen, hetgeen de stier zal stimuleren. Maar de beer laat zich niet zomaar wegjagen. Koersvorming tegen de 67,30 weerstand met twee spriettoppen is voor de beer de ideale plek op de chart om zijn krachten te tonen en de dalende trend nieuw leven in te blazen. Komende week een zwarte candle zal een duidelijke indicatie zijn. Oppassen voor de beer die dreigt met topvorming en nieuwe koersdalingen. Bouw posities maar af en zoek bescherming... AB INBEV- Wordt het dalende trendkanaal intact gelaten? Ik zie een mooi proces van lagere toppen en lagere bodems, alsook koersvorming onder een licht dalende sleepkabel. Ik zie groeiende weerstand in de zone en ik zie een RSI die onder de 50-lijn wil duiken. Kortom, de beren voeren de regie, zij hebben de touwtjes in handen. Zolang zij de koers onder de trendlijn en sleepkabel houden, is een vervolg van het dalende koersverloop aannemelijk. Terug naar de steunzone is haalbaar, daarna een lagere bodem? Korte termijn koopposities afbouwen, stukken in portefeuille wegdoen of beschermen en even aanzien of de beren daadwerkelijk zullen toeslaan. AIR LIQUIDE - Spannende strijd tegen de sleepkabel De strijd tussen beer en stier speelt zich af tegen de afgerond 94,00 weerstand, waar ook de vlak lopende sleepkabel de markt binnenkomt. De RSI zwalkt in de buurt van de 50-lijn en wil nog niet overtuigend richting kiezen. Kortom, een zware strijd bij een cruciaal kantelpunt. De weekcandles zijn zwart, dus de beren genieten het voordeel van de twijfel. Een hervatting van de downtrend met zicht op 82,00 tot 80,00 als koersdoel, is aannemelijk. Mocht daarentegen een witte candle worden gevormd boven 94,00 dan nemen de stieren het stokje over. De grafiek nodigt pas uit om aankopen te doen als de 94,00 weerstand overtuigend wordt gebroken. 13

14 Chart Navigator - Selectie Midkap WESSANEN - Stevig rondje winstnemingen In een kort tijdsbestek is de koers omhoog gestuwd van circa 3,00 naar krap 4,00. Met maar liefst zes lange witte candles op rij hebben de stieren uitermate goed hun best gedaan. Dat er een reactie zou komen was wel duidelijk, gezien de stand van de RSI. Met de zware zwarte candle van deze week wordt een rondje winstnemingen gestart, die de koers kan terugdrukken richting 3,20, een 61,8% retracementgrens. Bodemvorming aldaar biedt nieuwe instapkansen omdat daar immers de uptrend hervat kan worden. Winsten verzilveren, wachten met nieuwe of additionele aankopen totdat de beren zijn uitgeraasd. NUTRECO - Topvorming onder de sleepkabel Het charttechnische plaatje oogt negatief, de beren gaan proberen de downtrend nieuw leven in te blazen. Er is immers een proces van lagere toppen en lagere bodems gaande, alsook koersvorming onder de gemiddeldelijn. De RSI beweegt onder de 50-lijn en bevestigt hiermee de negatieve ondertoon. Komende week een zwarte candle met een redelijk lichaam, geen Doji s zoals in de afgelopen twee weken, is een duidelijke indicatie dat de beren hun opdracht begrijpen. Niet eerder dan boven ruim 51,00 kan het tij keren. Korte termijn koopposities veilig stellen en voorts oppassen voor de beer. TEN CATE - Komen de beren weer terug? Er is sprake van een klassieke trendomkeer, waarbij de uptrend wordt ingeruild voor een downtrend. U ziet op de chart de breek onder de gemiddeldelijn, gevolgd door een daling tot 21,00/20,75, waarna de pullback volgde die thans lijkt op te drogen rond 25,85, gelijk aan een 61,8% retracement, fractioneel onder de sleepkabel. Kortom, een mooie plek om te toppen en een dalende trendfase te starten, niet waar? Komende week graag een zwarte candle als bevestiging van topvorming en de start van een serie lagere toppen en lagere bodems. De berendreiging vraagt om enige terughoudendheid. Boven de sleepkabel nieuwe koopkansen... 14

15 Chart Navigator...achter de schermen Als belegger wilt u weten hoe het beleggingslandschap eruit ziet. U wilt weten, als je het Damrak overziet, hoe de bulls en bears gemutst zijn. U wilt weten waar significante steun- en weerstandpunten liggen, ofwel cruciale navigatieniveaus. Ik noem dit ook wel kantelpunten, potentiële draaipunten in de markt. Vervolgens is het natuurlijk raadzaam om inzicht te hebben in de route die je als belegger kunt afleggen. In mijn wekelijkse nieuwsbrief Chart Navigator omschrijf ik van veel financiële titels de technische conditie, afgeleid van subjectieve en objectieve bevindingen die de weekgrafiek en enkele indicatoren prijsgeven. Ik bekijk de markten en fondsen met een min of meer vaste marktlens, om u als belegger door het financiële landschap te coachen. Naast de informatie in deze nieuwsbrief presenteer ik aanvullende technische bevindingen, tips en suggesties op de website www. rbs.nl/markets. De Chart Navigator vervult ook een rol als vraagbaak. Interessante onderwerpen, uitspraken, patronen, beeldspraken en indicatoren uit de technische analyse passeren de revue. Wie is Nico Bakker? Ik ben technisch analist met visuele analyse ofwel chart reading als specialisatie, waarbij ik op een eigen specifieke wijze naar markten en koersontwikkelingen kijk. Ik doe veel research op dit gebied, geef trainingen en workshops en besteed veel tijd aan kennisoverdracht. Dit laatste doe ik ook middels columns, commentaren en analyses op bekende beleggings-websites. Daarnaast mag ik regelmatig spreken op seminars en congressen en kunt u mij zien op web-tv en zelfs volgen via Twitter. Ik benader de technische analyse vanuit een visionairs oogpunt. Ik probeer het beleggingslandschap in kaart te brengen en actieve beleggers te wijzen op kansen en bedreigingen. Een belegger bepaalt zelf wat hij met mijn informatie doet. Als er dan een mooi rendement gehaald kan worden, is mijn missie geslaagd. Ik speel daarbij niet een rol als trader, maar als coach. In mijn rol als coach staat denken en handelen in termen van waarschijnlijkheden centraal. Anders gezegd, het definiëren van scenario s is de basis voor een verantwoorde beleggingsbeslissing. Visies herzien als de markt daar aanleiding voor geeft is dan ook een discipline die niet mag ontbreken. Naast marktbeelden schetsen en routes uitzetten, gaat mijn belangstelling ook uit naar de Behavioral Finance, ofwel allerlei psychologische valkuilen en vaardigheden die bij beleggen een rol spelen. Met diverse uitspraken en beeldspraken geef ik in presentaties en workshops aan hoe emotie en discipline als rode draad tussen de oren van beleggers loopt. Ik heb mee mogen helpen de technische analyse in Nederland een gezicht te geven en dat geeft mij veel voldoening. Ik probeer nog steeds op eigen wijze vernieuwingen en andere inzichten over het voetlicht te brengen, in de veronderstelling dat u daar als actieve belegger uw voordeel mee kan doen. Kijk op voor Technische Condities, Turbo Tijd Setups en aanbevelingen en Breaking News, en op twitter.com met naam TheDailyTurbo. Dan verliest u mij geen seconde uit het oog... Chart Navigator abonnement Bent u na het lezen van deze Chart Navigator enthousiast en wilt u een gratis abonnement? Ga naar markets en klik in de carrousel op Turbo tijd met Nico Bakker. In de rechter kantlijn ziet u vervolgens een link naar de Chart Navigator Nieuwsbrief. 15

16 Disclaimer Dit marketing document is niet opgesteld in overeenstemming met de juridische vereisten opgenomen in Europese Richtlijn 2004/39/EC die van toepassing zijn op de promotie van onafhankelijke research. Juridische beperkingen op grond van deze richtlijn zijn derhalve voorafgaand aan de distributie van dit document niet van toepassing op RBS indien handelend in de financiële instrumenten genoemd in dit document. Dit document is opgesteld en uitgebracht door Bakker Technische Analyse Consultancy B.V. (BTAC) en verspreid door RBS. Nico Bakker is bestuurder van BTAC en hij is een onafhankelijk analist. RBS en BTAC zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin BTAC in ruil voor een financiële vergoeding technische analyse verzorgt en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De technische analyses van BTAC zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Iedere (potentiële) investering dienen beleggers te toetsen aan hun persoonlijke beleggersprofiel en te bespreken met hun adviseur. De in de technische analyses genoemde standpunten en vooruitzichten zijn door BTAC/Nico Bakker gegeven in zijn hoedanigheid als technisch analist. RBS kan van tijd tot tijd producten uitgeven die dezelfde onderliggende waarden kunnen hebben als de financiële instrumenten besproken in de technische analyses van BTAC. RBS heeft echter geen enkele betrokkenheid bij, op welke manier dan ook, invloed op, zeggenschap over of inspraak in van de totstandkoming van de technische analyses van of namens BTAC of een aan haar gelieerde onderneming of persoon. RBS is niet verantwoordelijk voor de volledigheid, juistheid en geschiktheid voor welke doeleinden dan ook en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid in verband met de technische analyses van BTAC of een aan haar gelieerde onderneming of persoon. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm ook van de inhoud van deze brochure is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de hier genoemde indices behoren toe aan de relevante Index Sponsoren. De relevante Index Sponsoren zijn op generlei wijze betrokken bij de totstandkoming of verkoop van effecten, noch wordt door hen enig advies tot aankoop van effecten gegeven. Bij elke grafiek in dit document krijgt u met een button rechtstreeks toegang tot de etalage van de RBS Turbo s op de betreffende onderliggende titel en kunt u het prospectus inzien. Meer informatie? Ga snel naar of bel 0900-MARKETS ( ; lokaal tarief)