Chart Navigator - week 19/2012

Transcriptie

1 RBS Markets - Door Nico P.R.Bakker Chart Navigator - week 19/2012 Meer informatie Ga naar of bel 0900-MARKETS ( ; lokaal tarief) Beursindices worstelen met recente toppen of worden rap onderuit gehaald, aandelen zakken veelal diep in het rood, herstelpogingen worden ingezet maar ook weer om zeep geholpen. Kortom, beurzen en aandelen worden geregeerd door de bears. Beleggers voelen De klauw van de beer... Ook op de andere speelvelden is er in het algemeen sprake van flink berengeweld, koersen worden onderuit gehaald, de candles kleuren zwart. Correctie of downtrend Zwarte candles op de aandelenvelden duiden op stevige correcties, danwel dalende trends. Kijk in de Chart Navigator wat van toepassing is op uw favoriete fondsen, bestudeer dan ook meteen de cruciale kantelpunten. Op de intermarket velden is ook de beer heer en meester. De Goudkoers wordt uit zijn uptrend gedrukt, Zilver gaat verder onderuit, EuroDollar vervolgt de dalende trend en de BrentOil beren delen rake klappen uit. Lees in mijn nieuwsbrief hoe de berenroutes er uit zien en beslis of u mee wilt wandelen richting het zuiden. In de sectie Grondstoffen (selectie) bespreek ik deze week drie charts waarop de klauw van de beer duidelijk zichtbaar is. Zowel bij Palladium, Platina als Koper zijn er shortkansen voor de actieve RBS Turbojagers. Wat de Buitenlandse Turbotitels betreft heb ik drie fondsen gevonden die het thema van deze week uitstekend illustreren. Kijk maar eens naar de grafieken van Apple, KBC en BASF. Berendruk en zwarte kaarsen op het veld, oppassen dus, correctie of downtrend? Uit de selectie Midkapfondsen bespreek ik op verzoek van trouwe Twittervolgers (TheDailyTurbo) de grafieken van Aalberts, Deltalloyd en Vopak. Er is negatief sentiment zichtbaar, van paniek is (nog) geen sprake. Op menig chart viert de beer zijn victorie, soms als stevige correctieve beweging, soms als flinke breakoutbeweging, maar ook als significante actie in een dalende trend. Hoe herken je al deze verschijningen? Hoe herken je de vervelende overgangsfase van positief naar negatief sentiment? In de TA vraagbaak zal ik een en ander verder duiden. Bakker s Bull/Bear Webinar Dinsdag 15 mei vul ik wederom mijn TA carrousel met spannende en uitdagende RBS Turbo Titels, waar u tijdens het webinar een keuze uit mag maken. Tien polls leveren tien analyses op. Uiteraard sluit ik af met een Mystery Chart. Tijdens het webinar geef ik veel extra informatie en kunt u rechtstreeks vragen stellen. Wilt u meedoen? Schrijf dan in op Seminars & Webinars en reserveer een plekje. Nico P.R. Bakker Inhoud Chart Navigator: Indices P. 2 AEX Hoofdfondsen P. 4 TA Vraagbaak P. 12 Obligaties P. 12 Valuta P. 13 Grondstoffen P. 14 Turbo Titels Buitenland P. 16 Midkapfondsen P. 17 Info P. 18 Wilt u reageren? Heeft u opmerkingen, vragen, suggesties, aanvullingen, wilt u reageren? Doe dit dan door een te sturen naar beleggen@rbs.com. Op het moment van schrijven heeft Nico Bakker noch in privé, noch zakelijk een positie in de onderliggende waarden zoals beschreven in deze Chart Navigator en zijn er geen andere belangenconflicten bekend. rbs.nl/markets

2 Chart Navigator - Indices week mei 2012 AEX-Index - Negatieve ondertoon Vorige week hebben de beren rake klappen uitgedeeld. Met een Bearish Engulfing patroon krijgt de eerder gestarte downtrend een stevige impuls. Met ruim 313,00 als duidelijke weerstand wordt de weg omlaag vervolgd richting de 290,00 zone, waar enkele Fibonacci niveaus wellicht voor steun kunnen zorgen. De RSI als spanningsmeter bevindt zich onder het 50-niveau en bevestigt hiermee toenemende neerwaartse druk. Al met al bouwstenen voor een negatief getint scenario. De witte candle die thans in ontwikkeling is, doet hier vooralsnog niets aan af. De grafiek nodigt niet uit om aankopen te doen. Niet eerder dan boven ruim 313,00 kan het tij keren. DAX index - Berendruk Het vervolg van de uptrend verloopt moeizaam. Recent ondernamen de stieren een dappere poging, maar de koers is rap teruggezakt richting de sleepkabel en de cruciale steun op afgerond De neerwaartse druk wordt duidelijk opgevoerd. Laat het duidelijk zijn dat onder afgerond 6500 het luik open gaat. Overigens zakt de RSI voorzichting onder de 50-lijn, hetgeen de beren het nodige zetje kan geven. Maar pas bij een duidelijke slotkoers onder afgerond 6500 draait het sentiment. De stier is vooralsnog niet verslagen. Even aanzien. Onder afgerond 6500 koopposities afbouwen... EUROSTOXX50 index - Neerwaartse impuls De rebound richting de sleepkabel verliep moeizaam. Ik wees dan ook op het cruciale kantelpunt op afgerond Inmiddels is de koers onder deze steunlijn gedoken en krijgt de dalende trendfase een nieuwe impuls. Duidelijk is dat de objectieve en subjectieve ingrediënten op één lijn naar beneden wijzen. Een mooie bevestiging van de neerwaartse trend. Al met al hebben de beren het heft in handen genomen en is het vizier gericht op het steunpunt op afgerond Echter, bij koersvorming boven afgerond 2355 is er ruimte voor herstel richting de sleepkabel en trendlijn op circa Trendvolgende beleggers zijn actief met verkoopposities... 2 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

3 Chart Navigator - Indices week mei 2012 S&P 500 index - Diepere correctie Pas bij een duidelijke slotkoers onder 1357,50 start de diepere correctie..., luidde recent mijn commentaar. Deze week wordt duidelijk dat de beren zich klaarmaken voor een verdere daling. Er is ruimte voor een correctie richting de oude weerstand die functioneert als nieuwe steun op afgerond 1292,50, hier ligt tevens de sleepkabel en 38,2% retracementgrens. Kortom, een duidelijke steunzone. Bodemvorming aldaar bevestigt de nieuwe uptrend. Laat de beer maar even uitrazen. Het is wachten op een hogere bodem. Stel wat winsten veilig. Pas bij een hogere bodem boven of op afgerond 1292,50 is het tijd voor nieuwe aankopen... DOW JONES index - Dubbele top Na het plaatsen van een hogere bodem is de index opgeklommen richting de recente top op afgerond Maar hier is de koers opnieuw weggezakt, waardoor er een dubbele top is geplaatst. Inmiddels is de koers gedaald naar de steun op afgerond 12710, hieronder start een diepere correctie richting de sleepkabel en zal de oude weerstand als nieuwe steun op afgerond worden getest. Pas boven het kantelpunt op afgerond is er sprake van een impuls binnen de uptrend en breken de stieren het speelveld open. Room wat winsten af. Laat de beer even uitrazen. Wacht op nieuwe koopkansen... NIKKEI 225 index - Beren nemen het stokje over Recent gaf ik aan dat het vervolg van de uptrend zwaar onder druk lag. Dit beeld is deze week nog eens extra aangedikt. De koers zakt namelijk door de cruciale steunzone op afgerond Nu de koers onder de sleepkabel noteert nemen de beren het stokje over en kunnen zij verder dalen richting de steun op afgerond Tevens duikt de RSI onder de 50-lijn, hetgeen de tendens tot dalen ondersteunt. Echter, de koers noteert nog wel boven de 61,8% retracementgrens. Maar alleen bij een witte candle binnen de retracementzone krijgen de stieren een herkansing. Actieve spelers helpen de beer een handje richting afgerond De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

4 Chart Navigator - AEX hoofdfondsen week mei 2012 AEGON - Leuk herstel, nog geen uptrend Niet eerder dan bij een witte candle kunnen de stieren een tegenaanval inzetten. Boven 3,81 (sleepkabel) kan er pas een nieuwe uptrend starten. Al met al een negatief getint plaatje..., zo besloot ik mijn commentaar vorige week. Welnu, de witte candle is er, een dappere rebound van de stier, maar nog niet voldoende om het tij te keren. Op 3,67 ligt thans weerstand, fractioneel er boven ligt de sleepkabel. De RSI hangt nog net onder de 50-lijn, kortom, een spannend plaatje momenteel. Erop of eronder voor de stier! Speculanten slaan hun slag, zij anticiperen op een sleepkabelbreuk. Anderen wachten tot koersvorming ruim boven 3,67. AHOLD - Omkeerpatroon op de sleepkabel Komende week moeten zij een witte candle produceren boven de sleepkabel om te kunnen overleven. Zo niet, dan nemen de beren het stokje definitief over en zullen zij een downtrend starten..., zo schreef ik vorige week over de gewenste en noodzakelijke stierenactie. Wel, de bulls hebben goed geluisterd, op het juiste moment zetten zij zelfs een Bullish Engulfing patroon neer. Met kritieke steun op 9,30 is een vervolg van de uptrend dan ook aannemelijk. Nu de RSI nog even boven de 50, dan staat alles op groen... Nieuwe koopconditie gaat van start. Aankopen doen met stop op 9,30, koersdoel 10,50... AirFrance KLM - Trading range onder de sleepkabel Er is een gerede kans dat er op 3,41 gebodemd gaat worden als inleiding voor een opleving richting de weerstand op 5,36, zowaar een leuk ritje in de downtrend. Het is slechts een opleving onder de sleepkabel, dus het blijft oppassen voor de bears..., zo schreef ik recent. Welnu, de stieren ondernemen dappere pogingen, maar het wil vooralsnog niet erg vlotten. Zij hebben deze week wel een witte kaars geproduceerd. Ze houden daarmee de trading range intact, dus het oplevingsscenario hou ik nog even aan. Speculanten hebben aankopen gedaan, vinger aan de pols op 3,40, hieronder alles weg doen. 4 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

5 Chart Navigator - AEX hoofdfondsen week mei 2012 Akzo Nobel - Beren nemen het stokje over Het lukt de stieren niet om te herstellen van de recente berentikken. De koers beweegt reeds twee weken onder de sleepkabel, de candles zijn zwart, de RSI zakt onder het 50-niveau en de 61,6% retracement iets boven 38,00 dreigt te bezwijken. Kortom, de beren nemen het heft in handen, zij willen de regie voeren, zij willen de koers omlaag drukken tot wellicht de 30,00 steunzone. Kortstondige reacties zijn mogelijk, maar de toon is gezet. Zolang de candles zwart zijn, zwelt de negatieve ondertoon aan. Koopconditie is ten einde, elke opleving gebruiken om portefeuilles af te bouwen, danwel te beschermen. Arcellor Mittal - Lichte stuiptrekkingen van de bulls Het wil allemaal niet erg vlotten met het koersverloop van deze zwaargewicht. De koers beweegt al geruime tijd onder een fier dalende sleepkabel, de RSI zit ruim onder de 50-lijn en de candles kleuren in het algemeen zwart. De kantelpunten zijn kristalhelder, te weten 10,45 steun en krap 18,00 weerstand. De koers bevindt zich in de buurt van de steunzone, dus de huidige stuiptrekkingen van de bulls kunnen de inleiding zijn voor een herstelpoging. Volgende week nog een witte candle graag als bevestiging. Wacht op de witte kaars om mee te doen met een hernieuwde rebound...nu dus... hou de posities wel bescheiden... ASML - Bullen doen stapje terug Er wijzigt vooralsnog niet veel in de technische conditie. De koers bevindt zich in een stijgend trendkanaal en vindt al zigzaggend de weg omhoog. Bovendien beweegt de koers ruim boven een licht opkrullende sleepkabel en koerst de RSI ver boven het 50-niveau. Kortom, zowel subjectief als objectief gezien voeren de bulls de regie. Toch tonen zij enige vermoeidheidsverschijnselen, dus een gezonde correctie lijkt aannemelijk. Onder 36,40 start de correctie tot wellicht 30,00 al waar de sleepkabel de markt binnenkomt. Trendvolgende beleggers houden hun posities aan maar noteren 36,40 wel als kantelpunt. Hieronder posities verkleinen. 5 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

6 Chart Navigator - AEX hoofdfondsen week mei 2012 Aperam - Dalende dagtrend nog valide Voor Aperam is te weinig data beschikbaar voor een adequate weekgrafiek. Daarom staat de daggrafiek afgebeeld. Een serie lagere toppen en lagere bodems, alsook koersvorming onder een gestaag dalende sleepkabel en een RSI onder de 50-lijn wijzen in de richting van de beer. Anders gezegd, er is een dalende trend actief met zicht op 10,50 tot 10,00 als koersdoel. Van daaruit is een herstel mogelijk, de trend breekt pas boven 13,00, dus er is best veel ruimte voor correctie, zonder dat het tij direct keert. Voor nu wachten op witte kaarsen. Speculantenhanden jeuken als het Engeltje verschijnt... Boskalis - Lichte steun in de dalende trend Er is formeel sprake van een dalende trend, maar de beren gaan schoorvoetend hun gang. Zij ondervinden moeilijkheden bij de 25,80 passage, een 50% retracementgrens. Zij laten een opleving toe tot aan wellicht de sleepkabel, daarna moeten ze wel terugkomen. Met andere woorden, er is een countertrendbeweging actief die moet opdrogen onder de sleepkabel. Bij een zwarte kaars, danwel bij een breek onder 25,80, komen de beren terug om de dalende trend een nieuwe impuls te geven. Boven 28,50 breekt de trend. Boven 28,50 of onder 25,80 is het weer Turbo Tijd... Corio - Downtrend in volle gang Het technische plaatje ziet er eigenlijk heel mooi uit, als u begrijpt wat ik bedoel. Alles wijst immers op lagere koersen, het is een tamelijk negatief getint plaatje. Lagere toppen, lagere bodems, gaps, een scherp dalende RSI, een neerwaartse sleepkabel, kortom een echt berenplaatje. In theorie is een daling tot de recente bodem op 28,25 haalbaar. Een dubbele bodem aldaar zou niet misstaan. Aan de bovenkant van het veld ligt er pas serieuze weerstand op ruim 41,00. De contouren van een dalende trendfase zijn duidelijk. Hou het kruit maar droog en wacht het juiste moment af om toe te slaan. 6 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

7 Chart Navigator - AEX hoofdfondsen week mei 2012 DSM - Lichte aarzeling in de uptrend Recent hebben de stieren de 44,25 passage bereikt en dat was wel even schrikken. Ze vielen daarna rap terug, waardoor de uptrend wat haarscheurtjes oploopt, zelfs een dubbele top sluit ik niet uit. Een stap terug naar de cruciale steungrens op krap 41,00 is aannemelijk, de RSI krult al wat omlaag. Bodemvorming aldaar, met een RSI dan op het 50-niveau, zou een mooie validatie van de uptrend zijn. Een breek eronder impliceert een flinke aderlating en wellicht een trendbreuk. Voor nu even aanzien wat de stieren gaan doen. Met 40,85 als cruciaal kantelpunt zijn koopposities technisch gezien nog immer gerechtvaardigd. Boven 44,25 bijkopen, onder 40,85 afbouwen... Fugro - Bulls strijden met de 50 passage Het plaatje oogt nog wel positief, maar de stieren vertonen lichte krampjes. Het lukt hen niet om de 56,00 weerstand uit te nemen, waardoor er mogelijk een dubbele top geplaatst gaat worden. De trend komt hierdoor als zodanig niet in gevaar, dit is pas onder 50,00 het geval. Met andere woorden, zigzaggende stieren tussen 50,00 steun en 56,00 weerstand, dat is het beeld. Het moge duidelijk zijn dat buiten deze kantelpunten een nieuwe significante beweging van start gaat. Koopconditie blijft valide zolang de koers boven 50,00 noteert. De strijd is heftig daar... Heineken - Gezonde correctie Langzaam maar zeker zakt de koers richting de stijgende steunlijn en vlakke sleepkabel. Een brede top zorgt voor een langzame afzwakking van het positieve sentiment. Geen paniek, want de huidige terugval is slechts een correctie in de uptrend. Er ligt steun op 40,22, daaronder komt 37,45 in beeld. Daaronder breekt de trend pas. Kortom, het is even berentijd, laat ze maar gaan en wacht op overtuigende bodemvorming om daarna de bulls te verwelkomen. Kruit drooghouden en wachten op het Engeltje om daarna aankopen te doen om te profiteren van een vervolg van de uptrend. Onder 37,45 einde oefening. 7 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

8 Chart Navigator - AEX hoofdfondsen week mei 2012 ING Groep - Brullende beren Het koersverloop kent een grillig maar negatief verloop, waardoor het raadzaam is om op veilige afstand het koersverloop te beoordelen. Ik zie een gestaag dalende sleepkabel en een RSI ruim onder de 50-lijn. Anders gezegd, de beren hebben de touwtjes in handen. De kantelpunten liggen relatief ver weg, namelijk op 6,45 als weerstand en 4,68 als steun. Deze week wordt een witte candle geproduceerd, de bullen willen terugkomen. Volgende week nog een wit lichaampje voor bevestiging. In de buurt van de steunzone is de witte candle, het Engeltje, een uitnodiging voor speculanten om de bulls te helpen. Actieve beleggers wachten op bevestiging. KPN - Op het juiste moment een stierenprik Met de lange zwarte candle van deze week hebben de beren er nog een daling uitgeperst, waardoor de koers is aanbeland bij de trendkanaallijn. Tevens raakt de RSI de OS lijn, dus de kans op een countertrendbeweging vanaf circa 6,50 neemt toe. Op zich is er ruimte tot aan 7,70, gelijk aan een oude steun die dan als weerstand getest zal worden. Al met al dus zicht op een opluchtingsrally. Maar dan moet er wel een witte candle verschijnen.... Zie hier wat er is gebeurd. Natuurlijk fundamenteel gevoed, maar wel technisch op het juiste moment... Zij die hebben geanticipeerd op de opluchtingsrally pakken de winst... Philips - De messen worden geslepen De sleepkabel heeft onlangs uitstekend dienst gedaan als dynamische trendlijn, vanaf 15,68 (nieuwe weerstand) worden de bullen teruggeworpen. Onder 13,72 is het weer feest voor de beren, boven 15,68 kunnen de stieren een vuist maken. Dit is in het kort de charttechnische conclusie op basis van het huidige koersverloop. Eigenlijk is er dus sprake van stabilisatie tussen twee duidelijke kantelpunten, maar ook onder de sleepkabel. De beer heeft dus een streepje voor. Wapenstilstand tussen 13,70 steun en 15,70 weerstand. Kom in actie buiten deze kantelpunten... 8 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

9 Chart Navigator - AEX hoofdfondsen week mei 2012 Randstad - Dalende trend nog valide Vorige week werd op de juiste plek een zwarte candle neergezet, netjes tegen de gemiddeldelijn, waardoor ik 27,12 als weerstand kon toevoegen. Zolang de koers hieronder noteert, keurig begeleidt door een RSI onder de 50-lijn, blijft de dalende trend valide en is een daling richting de 20,00 steunzone aannemelijk. Slechts een hogere bodem boven 20,00 luidt een verzwakking van de berenpositie in. Deze week wordt een klein wit lichaampje getoond, een alleraardigst stierenprikje, maar niet voldoende om een vuist te maken. Verkoopconditie blijft valide zolang de koers onder 27,00 (sleepkabelniveau) noteert... Reed Elsevier - Rust op de sleepkabel De stieren zijn nog niet helemaal verslagen, maar dan moeten ze wel komende week hun krachten tonen door een witte candle te produceren boven de gemiddeldelijn. Zo niet, dan nemen de beren het heft in handen..., zo luidde vorige week mijn commentaar. Welnu, de bulls hebben hun opdracht uitstekend uitgevoerd. Met een klein beetje wisselgeld tot 8,80 proberen ze weer richting het noorden op te stomen. Komende week nog een witte candle is een welkome bevestiging van een aantrekkend sentiment. Met een exit onder 8,80 zijn bescheiden aankopen te rechtvaardigen... Royal Dutch Shell - Stieren houden moeizaam stand Het kost ze heel veel moeite, maar de bullen houden de touwtjes in handen. Ze houden stand boven de gestaag oplopende gemiddeldelijn. Het beeld oogt wispelturig, dus rare sprongen van zowel beer als stier zijn te verwachten. Zolang de koers boven de gemiddeldelijn blijft hangen is een opleving naar de 28,00-29,00 weerstandzone aannemelijk. Komende week een witte candle is wenselijk om de positie van de stier te verstevigen. Dat zal hen lucht geven. Koopconditie is nog valide, maar verliest wel aan kracht. Neerwaartse druk is groot, dus doe voorzichtig aan met aankopen doen... 9 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

10 Chart Navigator - AEX hoofdfondsen week mei 2012 SBM Offshore - Brede trading range Ik heb een aantal weken een driehoek gevolgd op de weekgrafiek. Na het Bearish Engulfing patroon van vorige week dook de koers onder uit de driehoek, waardoor ik het thans raadzaam vind om over te stappen naar een brede trading range met krap 12,00 als onderlijn en 16,50 tot 17,00 als bovenlijn. Thans worstelt de koers met de onderlijn, steunvorming aldaar, bevestigd door een witte candle, is het startschot voor een nieuwe rally richting de bovenkant van de trading range. Komende week weten we of de stieren er zin in hebben. Als het Engeltje langskomt slaan koopjesjagers hun slag... Post NL - Neerwaartse druk Na enige weken stabilisatie tegen de sleepkabel laten de beren zich meer en meer horen. Zij zorgen voor neerwaartse druk richting de 3,00 steunzone, het gat op de chart is inmiddels opgevuld. De RSI zakt onder de 50-lijn, hetgeen de tendens tot dalen zal aanwakkeren. Wellicht dat er binnenkort een hogere bodem wordt geplaatst, dat zou dan een eerste teken van herstel kunnen zijn. Hoe het ook zij, het plaatje oogt negatief, slechts een witte candle kan voor opluchting zorgen. De beren houden initiatief, de downtrend wordt vervolgd, de chart herbergt (nog) geen uitnodiging in zich om aankopen te doen. TomTom - Sleepkabel onder vuur Formeel is er sprake van een dalende trendfase, omdat de koers onder een gestaag dalende sleepkabel beweegt. Echter, een duidelijk proces van lagere toppen en lagere bodems ontbreekt, eerder zijn de contouren van een trading range zichtbaar met 2,80 als ruwe onderlijn en circa 3,80 als bovenlijn. Op 3,80 ligt ook de sleepkabel, dus dat is wel een uitdagend kantelpunt. Vooralsnog respecteren de spelers dit draaipunt. Met een RSI die rond de 50 kronkelt wordt het beeld troebel. Afwachten dus. De beren houden initiatief, boven 3,80 kan het tij keren De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

11 Chart Navigator - AEX hoofdfondsen week mei 2012 Unibail Rodamco - Berendruk neemt toe Bij een uitbraak is meer vuurwerk te verwachten, dat moge duidelijk zijn. Daar is thans het wachten op..., zo schreef ik vorige week. Ik doelde hiermee op een uitbraak boven 146,00 of onder 139,00. Dit laatste is thans het geval, waardoor de weg openstaat naar lagere niveaus tot wellicht 123,00. Charttechnisch blijft het beeld grillig, vertrouw op de kantelpunten en kleur van de candles. RBS Turbo Shortspelers zien wel mogelijkheden in deze chart. Meeliften naar 123,00 is thans de strategie, mits de koers onder 146,00 blijft bewegen. Unilever - Stierenprikjes boven de sleepkabel.. een proces van hogere toppen en hogere bodems wordt zichtbaar, de tendens tot stijgen zwelt aan met zicht op ruim 27,00 als eerste koersdoel. Kortom, een verbetering van de technische conditie zolang 24,50 als steun wordt geaccepteerd... zo luidde recent mijn conclusie. De stieren doen thans een stapje terug, maar blijven daarbij boven de oplopende steunlijn en sleepkabel liggen. De RSI kronkelt boven het 50-niveau als bevestiging van opwaartse druk. Komende week wel graag een witte candle... Koopposities aanhouden met 24,60 als kritiek kantelpunt. Extra aankopen zijn te overwegen als het Engeltje langskomt. Wolters Kluwer - Toenemende berendruk Na de neerwaartse sleepkabelbreuk volgde een breakoutbeweging die nog in volle gang is. Het kleine witte kaarsje van deze week geeft hoop op wat herstel, maar dat zal niet veel voorstellen. De koers bevindt zich onder het retracementgebied, hetgeen een bearish signaal is. De koers kan verder onderuit naar de 11,50 steunzone. Bodemvorming aldaar zal ongetwijfeld een reactie oproepen, laten we daar dan maar op wachten. Laat de beer uitrazen, wacht op duidelijke bodemvorming voor speculatieve koopkansen. 11 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

12 Chart Navigator - Technische Analyse vraagbaak week mei 2012 Hoe herken je de sentimentovergang in het speelveld? Menig landschap ziet er troebel uit. In zijn algemeenheid is er sprake van lastige overgangsfases. Veel markten en fondsen zijn op zoek naar nieuwe significante bewegingen. Dat zijn voor beleggers lastige fases. Als de markt het even niet weet, kunnen wij het ook niet weten, nietwaar? Het is dan raadzaam om zich netjes aan de spelregels te houden en de koersbewegingen juist te benoemen. Hoe kun je dat het beste doen? Om te kunnen herkennen dat een markt omschakelt van een uptrend naar een downtrend, of andersom, gebruik ik vaste spelregels. Ik doel hier op charttechnische spelregels die tot stand komen op basis van Visuele Analyse. Maar wat zijn deze stappen in een overgangsfase van downtrend naar uptrend? Ik onderscheid hiertoe een viertal bewegingen. Een actie- (A), reactie- (R), breakout- (B) en pullbackbeweging (P). Ik zal met behulp van een voorbeeldchart (figuur 1) en de actuele chart van het valutapaar EUR/USD de stapjes toelichten (figuur 2). In figuur 1 zie ik in eerste instantie een dalende trend, ofwel een proces van lagere toppen en lagere bodems. Elke dalende beweging in een downtrend krijgt een A als stempel, want een daling in een downtrend is uiteraard een krachtige actiebeweging. Elke opgaande beweging is in dit geval niets meer dan een opleving in de downtrend, ofwel een reactiebeweging (R). Conform natuurkundige wetten zijn reactiebewegingen zwakker dan actiebewegingen. Als vervolgens de dalende trendlijn wordt gebroken, start er een uitbraakbeweging ofwel een breakout (B). De naam van dit stempeltje behoeft verder geen toelichting vermoed ik. Na een breakoutbeweging volgt er vrijwel altijd een reactiebeweging die dan pullback (P) wordt genoemd. Deze P heeft als doel de trendbreuk te valideren. Daarna kan er een nieuw proces van acties en reacties starten, maar dan wel in een uptrendfase. Recent verscheen er op de weekgrafiek van EUR/USD een uptrend met duidelijke actie- en reactiebewegingen. Aansluitend is de breakoutbeweging (B) er geweest en tevens een succesvolle pullbackbeweging (P). Nu is een dalende trend actief met nieuwe actie- en reactiebewegingen, maar dan wel per saldo omlaag. Voorbeeld Overgangsfase Figuur 1 EUR/USD weekly Figuur 2 Chart Navigator - Obligaties Bund - Dominante stier Op het middellange termijn speelveld zijn de bullen recent boven de zware horde op afgerond 140,50 geklommen, waardoor het zijwaartse verloop tussen 133,00 en 140,50 is afgebroken. Echter, vooralsnog was er van een sterke uptrend geen sprake. Maar daar is verandering in gekomen. De stieren hebben de stijgende trendfase een nieuwe impuls gegeven. Een voortzetting richting het noorden blijft daarmee het meest waarschijnlijke scenario. Maar bij het verschijnen van een zwarte weekcandle is het oppassen voor een correctie binnen de uptrend. De koopconditie is valide. Longposities vasthouden zolang de candles wit kleuren De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

13 Chart Navigator - Valuta week mei 2012 EUR/USD - Neerwaartse impuls Onder 1,30 is er sprake van een impuls binnen de downtrend en is het vizier gericht op afgerond 1,26 en lager..., schreef ik recent. Deze week duikt de koers voor het eerst onder de steun op afgerond 1,30. Kortom, er is sprake van een neerwaartse impuls. Maar echt overtuigend is de weekcandle niet, volgende week opnieuw een zwarte kaars is wenselijk. Al met al nemen de beren het voortouw en is een daling richting afgerond 1,26 aannemelijk. Daar maar eens bezien of de stieren een dubbele bodem kunnen plaatsen of dat de beren een lagere bodem gaan noteren. Actieve spelers dalen mee met de beer richting 1,26 en wellicht lager... EUR/GBP - Vrije val Op de weekgrafiek is de koers in een vrije val terrecht gekomen. Week na week worden er flinke tikken uitgedeeld. Zolang de candles zwart kleuren denderen de beren door en ligt het speelveld volledig open. Echter, de koers ligt op de dalende trendkanaallijn en de RSI schurkt tegen de OS-lijn. Bij het verschijnen van het Engeltje is een herstelbeweging binnen de dalende trend, om de flink afgestrafte koers te herstellen, aannemelijk. Maar vooralsnog is het een negatief plaatje zonder tekenen van herstel. Shortposities vasthouden. Bij een witte weekcandle winsten afromen en wachten op een nieuwe lagere top... EUR/YEN - Laatste kans Ik wijs al een aantal weken op een omgekeerd H&S patroon met een neklijn op afgerond 111,50. Maar dan moeten de stieren wel opveren. De koers noteert momenteel op de 61,8% retracementgrens, de laatste FIBO grens voor het plaatsen van een hogere bodem. Bij bodemvorming is in eerste instantie een opleving richting 111,50 aannemelijk, hierboven wordt de neklijn uitgenomen en is het vizier gericht op afgerond 118,00. Maar zolang de candles zwart kleuren is bodemvorming knap lastig. Onder de Fibozone zullen de beren were flink toeslaan. Speculanten wachten op witte candles in de retracementzone voor de eerste aankopen De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

14 Chart Navigator - Grondstoffen week mei 2012 Goud - Beer neemt het voortouw Recent bleef de koers stil op de sleepkabel liggen. Het was vooralsnog wachten op een nieuwe significante beweging. Deze week is er duidelijk meer actie. De beren hebben de steun op afgerond 1612 weggeslagen. Al met al worden de eerste stappen voor een breakoutbeweging gezet. Bij een duidelijke slotkoers buiten de driehoek is de uitbraak een feit en neemt de beer het heft in handen. Een daling richting de steunzone op afgerond ,50 is dan het meest waarschijnlijke scenario. Speculanten helpen de beer. Anderen wachten op een slotkoers buiten de driehoek voor shortposities... Zilver - Doelzone nadert Op de weekgrafiek blijven de beren flinke tikken uitdelen. Deze week is opnieuw een zwarte candle in de maak. De doelzone op afgerond 26,00 komt dichtbij. Echter, de RSI nadert de OS-lijn. Bij indicaties van een hogere bodem boven afgerond 26,00 maken de stieren zich op voor een herstelbeweging richting de sleepkabel en dalende trendlijn op circa 35,00. Maar dan moet eerst wel het Engeltje verschijnen. Al met is het een negatief plaatje met vooralsnog geen tekenen van herstel. Shortposities vasthouden, maar bij het verschijnen van een witte weekcandle winsten afromen. Let op, pas boven circa 35,00 zijn koopposities gerechtvaardigd... Brent Oil - Twijfelachtige zone Op de weekplaat hebben de beren flink roet in het eten gegooid. Met een lange zwarte candle is het vervolg van de uptrend afgebroken en noteert de koers momenteel onder de sleepkabel. Kortom, het technische beeld is aanzienlijk verslechterd. Echter, de RSI schurkt tegen de OS-lijn aan. Het is twijfelachtig of de stieren alsnog terugkeren of dat de beren het heft in handen nemen. Zolang de koers onder de sleepkabel noteert heeft de beer een streepje voor. Pas bij een witte candle boven de sleepkabel oogt het speelveld weer iets vriendelijker. Blijf even aan de zijlijn. Wacht op duidelijkere aanwijzingen voor het innemen van nieuwe posities De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

15 Chart Navigator - Grondstoffen (selectie) week mei 2012 Palladium - Nieuw leven in dalende trend De beren versterken hun grip op de markt. Vanaf afgerond 686,00, precies onder de sleepkabel en dalende trendlijn, blazen zij nieuw leven in de dalende trend. Tevens ondersteunt de RSI een tendens tot dalen door vanaf de 50-lijn omlaag te duiken. Al met al is een daling richting de steunzone op afgerond 565,00-534,00 het meest waarschijnlijke scenario. Daar maar eens bezien of de beren door kunnen drukken en de dalende trend een stevige impuls kunnen geven. Trendvolgende beleggers zijn actief met shortposities. Zij profiteren van een ritje richting en wellicht lager... Platina - Actiebeweging in downtrend houdt aan Het edelmetaal Platina beweegt in een breed dalend trendkanaal. Vanaf de lagere top op afgerond 1730,00 hebben de beren het heft in handen genomen en is een actiebeweging gestart. De stieren zijn er vooralsnog niet in geslaagd een overtuigende herstelbeweging te starten. Ook deze week kleurt de weekcandle zwart en blijft daarmee een voortzetting richting de steun op 1354,00 het meest waarschijnlijke scenario. Overigens bevestigt de RSI het negatieve sentiment. Kortom, een sterk negatief plaatje met voldoende ruimte aan de onderkant. Shortposities vasthouden zolang er geen tekenen van herstel zijn... Koper - Beer heeft een streepje voor Het technische beeld oogt wisselvallig. De koers schommelt rond de gestaag dalende sleepkabel. Tevens zigzagt de RSI rond de 50-lijn. Kortom, de markt kiest vooralsnog geen duidelijke richting. Het is wachten op meer actie. Noteer daarom de kantelpunten op 360,50 en afgerond 398,00. Onder 360,50 is er sprake van een impuls binnen de dalende trend en is het vizier gericht op afgerond 300,00. Daarentegen starten de stieren boven afgerond 398,00 een nieuwe stijgende trend. Al met al heeft de beer een streepje voor. De koers noteert immers onder de sleepkabel en op het kantelpunt op 360,50. Even afwachten dus. Onder 360,50 zijn shortposities gerechtvaardigd De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

16 Chart Navigator - Turbo Titels Buitenland (Selectie) week mei 2012 Apple - Lekkere correctie in de uptrend Het lievelingetje van het beleggend publiek heeft het recent uitstekend gedaan. Ik heb hier in mijn nieuwsbrief regelmatig aandacht aan besteed. Maar momenteel slaat toch de beer zijn slag. Geen drama, want het is een normale en gezonde correctiebeweging om het overdreven sentiment boven in het speelveld weg te poetsen. De RSI als spanningsmeter indiceerde al een teruggang, hetgeen vanaf 644,00 in gang werd gezet. Thans is het wachten op een hogere bodem (reeds op 555?), om daarna de uptrend te vervolgen. Op de juiste plek op de chart weer aankopen doen, dat is thans het motto. Wacht op overtuigende bodemvorming. KBC - Breed uitbodemingsproces De beer is heer en meester op deze grafiek, maar toch zijn er ook wel positieve meldingen. Zo zie ik een breed uitbodemingsproces in de vorm van een omgekeerd Hoofd-Schouder patroon. De strijd speelt zich momenteel af rond 13,00 alwaar de rechterschouder een bodem moet worden. Aansluitend kan de neklijn op krap 21,00 worden opgezocht en gebroken, om daarna een nieuwe uptrend te starten. Zover is het nog lang niet. Voor nu bezien of de spelers het plaatje snappen en verder willen inkleuren. Een spannend en uitdagend plaatje voor speculatief ingestelde beleggers. Gaan de stieren het redden? BASF - Sleepkabel zwaar onder vuur Als ik op afstand naar deze grafiek kijk, valt direct het vlakke verloop van de sleepkabel op. Dit impliceert een lage trendmatigheid, de bereidheid om overtuigend richting te kiezen is er nauwelijks. Dan is het raadzaam om de kantelpunten te volgen. Recent werd een daling ingezet vanaf krap 69,00, een overtuigend draaipunt boven in het veld. Onderin komt pas steun het veld in rond 46,00 tot 42,00. Zou daar de onderlijn van een brede trading range liggen? Dit impliceert dat de beer nog veel ruimte heeft. Thans wil hij de sleepkabel breken. De grafiek vraagt om terughoudendheid. Lage trendmatigheid, hoge beweeglijkheid, geen fijn landschap. 16 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

17 Chart Navigator - Midkapfondsen (selectie) week mei 2012 Aalberts - Stieren hebben het moeilijk Enkele weken terug werd een dappere poging ondernomen om een nieuwe uptrend te starten. Echter, de uitbraak liep stuk op krap 16,00, waarna de stieren rap terugvielen tot thans zelfs onder de sleepkabel. De RSI kruist de 50-lijn neerwaarts, hetgeen een lekker steuntje in de berenrug is. Anders gezegd, de beren dreigen met een downtrend. Nu loopt de gemiddeldelijn redelijk vlak, dus de trendmatigheid verdwijnt, hetgeen tot slappe koersbewegingen kan leiden. Even aanzien dan maar. Eerder ingenomen koopposities afbouwen en wachten aan de zijlijn op meer duidelijkheid. Pas op voor toenemende berendruk. Delta Lloyd - Bodemvorming? Het gaat uitermate moeizaam met de stieren. Zij bewegen onder een gestaag dalende gemiddeldelijn die elke opmars de kop indrukt. Boven in het veld ligt wat dat betreft 12,90 als cruciaal kantelpunt met fractioneel daarboven de sleepkabel. Boven 12,90 zijn de stieren redelijk los. Aan de onderkant van het speelveld liggen 11,50 en 11,40 als steunniveaus. Vooralsnog veren de stieren steeds weer op vanaf deze steunzone. Dat is hoopvol en ook noodzakelijk om zicht te houden op een beter technisch plaatje. Kruit droog houden. Onder 11,40 met de beer meedoen, boven 12,90 de stier een handje helpen. Vopak - Gezonde correctie Al maandenlang is er sprake van een sterke positieve ondertoon. Behoudens enkele vervelende berentikken vertoeft de koers normaal gesproken ruim boven de sleepkabel. Op de weg omhoog is er vrijwel nooit een overspannen situatie, de beweeglijkheid houden de spelers goed in de hand. Echter, twee weken terug heeft de RSI de OB lijn aangetikt. Dit ging gepaard met topvorming rond 49,75. Thans worden er zwarte candles geproduceerd, dus een gezonde correctie is in volle gang. Fibo niveaus indiceren bodemvorming rond wellicht 40,00. Daar de trend weer een nieuwe impuls geven? Winsten afromen en wachten op een nieuw koopmoment. 17 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

18 Chart Navigator week mei 2012 Wie is Nico Bakker? Ik ben technisch analist met visuele analyse ofwel chart reading als specialisatie, waarbij ik op een eigen specifieke wijze naar markten en koersontwikkelingen kijk. Ik doe veel research op dit gebied, geef trainingen en workshops en besteed veel tijd aan kennisoverdracht. Dit laatste doe ik vooral aan de hand van columns, commentaren en analyses op bekende beleggings-websites. Daarnaast mag ik regelmatig spreken op seminars en congressen en kunt u mij zien op web-tv en zelfs volgen via Twitter. Ik benader de technische analyse vanuit een visionairs oogpunt. Ik probeer het beleggingslandschap in kaart te brengen en actieve beleggers te wijzen op kansen en bedreigingen. Een belegger bepaalt zelf wat hij met mijn informatie doet. Als er dan een mooi rendement gehaald kan worden, is mijn missie geslaagd. Ik speel daarbij niet een rol als trader, maar als coach. In mijn rol als coach staat denken en handelen in termen van waarschijnlijkheden centraal. Anders gezegd, het definiëren van scenario s is de basis voor een verantwoorde beleggingsbeslissing. Visies herzien als de markt daar aanleiding voor geeft is dan ook een discipline die niet mag ontbreken. Naast marktbeelden schetsen en routes uitzetten, gaat mijn belangstelling ook uit naar de Behavioral Finance, ofwel allerlei psychologische valkuilen en vaardigheden die bij beleggen een rol spelen. Met diverse uitspraken en beeldspraken geef ik in presentaties en workshops aan hoe emotie en discipline als rode draad tussen de oren van beleggers loopt. Ik heb mee mogen helpen de technische analyse in Nederland een gezicht te geven en dat geeft mij veel voldoening. Ik probeer nog steeds op eigen wijze vernieuwingen en andere inzichten over het voetlicht te brengen, in de veronderstelling dat u daar als actieve belegger uw voordeel mee kan doen. Kijk op voor Technische Condities, Turbo Tijd Setups en aanbevelingen en Breaking News, en op twitter.com met naam TheDailyTurbo. Dan verliest u mij geen seconde uit het oog... Chart Navigator...achter de schermen Als belegger wilt u weten hoe het beleggingslandschap eruit ziet. U wilt weten, als je het Damrak overziet, hoe de bulls en bears gemutst zijn. U wilt weten waar significante steun- en weerstandpunten liggen, ofwel cruciale navigatieniveaus. Ik noem dit ook wel kantelpunten, potentiële draaipunten in de markt. Vervolgens is het natuurlijk raadzaam om inzicht te hebben in de route die je als belegger kunt afleggen. In mijn wekelijkse nieuwsbrief Chart Navigator omschrijf ik van veel financiële titels de technische conditie, afgeleid van subjectieve en objectieve bevindingen die de weekgrafiek en enkele indicatoren prijsgeven. Ik bekijk de markten en fondsen met een min of meer vaste marktlens, om u als belegger door het financiële landschap te coachen. Naast de informatie in deze nieuwsbrief presenteer ik aanvullende technische bevindingen, tips en suggesties op de website De Chart Navigator vervult ook een rol als vraagbaak. Interessante onderwerpen, uitspraken, patronen, beeldspraken en indicatoren uit de technische analyse passeren de revue. Chart Navigator gratis abonnement Bent u na het lezen van deze Chart Navigator enthousiast en wilt u een gratis abonnement? Ga naar en klik in de carrousel op Turbo tijd met Nico Bakker. In de rechter kantlijn ziet u vervolgens een link naar de Chart Navigator Nieuwsbrief. 18 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

19 Chart Navigator week mei 2012 Dit marketing document is niet opgesteld in overeenstemming met de juridische vereisten opgenomen in Europese Richtlijn 2004/39/EC die van toepassing zijn op de promotie van onafhankelijke research. Juridische beperkingen op grond van deze richtlijn zijn derhalve voorafgaand aan de distributie van dit document niet van toepassing op RBS indien handelend in de financiële instrumenten genoemd in dit document. Dit document is opgesteld en uitgebracht door Bakker Technische Analyse Consultancy B.V. (BTAC) en verspreid door RBS. Nico Bakker is bestuurder van BTAC en hij is een onafhankelijk analist. RBS en BTAC zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin BTAC in ruil voor een financiële vergoeding technische analyse verzorgt en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De technische analyses van BTAC zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Iedere (potentiële) investering dienen beleggers te toetsen aan hun persoonlijke beleggersprofiel en te bespreken met hun adviseur. De in de technische analyses genoemde standpunten en vooruitzichten zijn door BTAC/Nico Bakker gegeven in zijn hoedanigheid als technisch analist. RBS kan van tijd tot tijd producten uitgeven die dezelfde onderliggende waarden kunnen hebben als de financiële instrumenten besproken in de technische analyses van BTAC. RBS heeft echter geen enkele betrokkenheid bij, op welke manier dan ook, invloed op, zeggenschap over of inspraak in van de totstandkoming van de technische analyses van of namens BTAC of een aan haar gelieerde onderneming of persoon. RBS is niet verantwoordelijk voor de volledigheid, juistheid en geschiktheid voor welke doeleinden dan ook en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid in verband met de technische analyses van BTAC of een aan haar gelieerde onderneming of persoon. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm ook van de inhoud van deze brochure is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de hier genoemde indices behoren toe aan de relevante Index Sponsoren. De relevante Index Sponsoren zijn op generlei wijze betrokken bij de totstandkoming of verkoop van effecten, noch wordt door hen enig advies tot aankoop van effecten gegeven. Bij elke grafiek in dit document krijgt u met een button rechtstreeks toegang tot de etalage van de RBS Turbo s op de betreffende onderliggende titel en kunt u het prospectus inzien. TURBO is een geregistreerde merknaam van The Royal Bank of Scotland N.V. 19 De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

20 rbs.nl/markets