Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie. Jaarrapport Calibris. Kenniscentrum voor leren in de praktijk. in zorg, welzijn en sport.

Transcriptie

1 Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Jaarrapport Calibris Kenniscentrum voor leren in de praktijk in zorg, welzijn en sport Postbus CC Bunnik T F I

2

3 Inhoudsopgave Inleiding... 4 Leeswijzer Zorg Arbeidsmarkt Onderwijs Beroepspraktijkvorming Welzijn Arbeidsmarkt Onderwijs Beroepspraktijkvorming Sport Arbeidsmarkt Onderwijs Beroepspraktijkvorming Assisterende gezondheidszorg Arbeidsmarkt Onderwijs Beroepspraktijkvorming Praktijkopleider Arbeidsmarktgekwalificeerde assistent Onderwijs en beroepspraktijkvorming per domein en sector Bijlage 1 Aanvullende gegevens studenten en bpv Bijlage 2 Afkortingen kwalificaties Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

4 Lijst figuren figuur 1 Verdeling banen werknemers naar branche, 2012 (totaal personeel) en verdeling werknemers met een zorgkwalificatie naar niveau, 2012 (binnen zorg & welzijn)... 6 figuur 2 Aantal vacatures per zorgkwalificatie in de afgelopen drie jaar... 7 figuur 3 Ontwikkeling aantal studenten, zorgkwalificaties... 9 figuur 4 Ontwikkeling aantal gediplomeerden*, zorgkwalificaties figuur 5 Ontwikkeling doorstroom gediplomeerden binnen het mbo, zorgkwalificaties figuur 6 Ontwikkeling aantal erkende leerbedrijven per zorgkwalificatie figuur 7 Leerbedrijven erkend voor één of meer zorgkwalificaties, naar branche, figuur 8 Aanbod stageplaatsen (in fte s) per zorgkwalificatie en leerweg, figuur 9 Verdeling banen werknemers naar branche, 2012 (totaal personeel) en werknemers met een welzijnskwalificatie naar niveau, 2012 (binnen zorg & welzijn) figuur 10 Aantal vacatures per welzijnskwalificatie in de afgelopen drie jaar figuur 11 Ontwikkeling aantal studenten, welzijnskwalificaties figuur 12 Ontwikkeling aantal gediplomeerden, welzijnskwalificaties figuur 13 Ontwikkeling aantal erkende leerbedrijven per welzijnskwalificatie figuur 14 Leerbedrijven erkend voor één of meer welzijnskwalificaties, naar branche, figuur 15 Aanbod stageplaatsen (in fte s) per welzijnskwalificatie en leerweg, figuur 16 Verdeling werkgelegenheid (fte) sport & bewegen naar branche, figuur 17 Aantal vacatures per sportkwalificatie in de afgelopen drie jaar figuur 18 Ontwikkeling aantal studenten, sportkwalificaties figuur 19 Ontwikkeling aantal gediplomeerden, sportkwalificaties figuur 20 Ontwikkeling aantal erkende leerbedrijven per sportkwalificatie figuur 21 Leerbedrijven erkend voor één of meer sportkwalificaties, naar branche, figuur 22 Aanbod stageplaatsen (in fte s) per sportkwalificatie en leerweg, figuur 23 Aantal vacatures voor assisterenden in de gezondheidszorg in de afgelopen drie jaar figuur 24 Ontwikkeling aantal studenten, assisterende gezondheidszorg figuur 25 Ontwikkeling aantal gediplomeerden, assisterende gezondheidszorg figuur 26 Ontwikkeling aantal erkende leerbedrijven, assisterende gezondheidszorg figuur 27 Aanbod stageplaatsen (in fte s) per kwalificatie AG en leerweg, figuur 28 Ontwikkeling aantal studenten (links) en gediplomeerden (rechts), praktijkopleider figuur 29 Ontwikkeling aantal erkende leerbedrijven en verdeling naar branche (2013), AKA figuur 30 Verdeling studenten* naar domein (groepen kwalificaties) in schooljaar figuur 31 Verdeling stageplaatsen (in fte*) naar domein en leerbedrijven naar sector, Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

5 Lijst tabellen tabel 1 Kans op Werk per zorgkwalificatie, ontwikkeling personeelsvraag en onderwijsaanbod... 8 tabel 2 Studierendement (in %) voor zorgkwalificaties, in tabel 3 Sectorrendement * (in %) voor zorgkwalificaties tabel 4 Kans op Stage voor zorgkwalificaties, ontwikkeling aantal studenten en stageplaatsen tabel 5 Kans op Werk per welzijnskwalificatie, ontwikkeling personeelsvraag en onderwijsaanbod tabel 6 Studierendement (in %) voor welzijnskwalificaties, in tabel 7 Sectorrendement* (in %) voor welzijnskwalificaties tabel 8 Kans op Stage voor welzijnskwalificaties, ontwikkeling aantal studenten en stageplaatsen tabel 9 Kans op Werk per sportkwalificatie, ontwikkeling personeelsvraag en onderwijsaanbod tabel 10 Studierendement (in %) voor sportkwalificaties, in tabel 11 Sectorrendement* (in %) voor sportkwalificaties tabel 12 Kans op Stage voor sportkwalificaties, ontwikkeling aantal studenten en stageplaatsen tabel 13 Kans op Werk voor assisterenden gezondheidszorg, ontwikkeling personeelsvraag en onderwijsaanbod tabel 14 Studierendement (in %) voor kwalificaties assisterende gezondheidszorg, in tabel 15 Sectorrendement (in%) voor kwalificaties assisterende gezondheidszorg tabel 16 Kans op Stage voor kwalificaties AG, ontwikkeling aantal studenten en stageplaatsen tabel 17 Totaal aantal studenten in het mbo en Calibris-kwalificaties ( ) tabel 18 Ontwikkeling instroom studenten over de afgelopen vier jaar* tabel 19 Ontwikkeling aantal ingeschreven studenten over de afgelopen vier jaar* tabel 20 Aantal ingeschreven studenten naar BOL en BBL, schooljaar * tabel 21 Ontwikkeling aantal gediplomeerden tussen en tabel 22 Ontwikkeling aantal leerbedrijven per kwalificatie tussen 2010 en 2013* tabel 23 Aantal leerbedrijven en stageaanbod (in fte * ) per branche, tabel 24 Ontwikkeling stageaanbod (in fte * ) per kwalificatie tussen 2010 en tabel 25 Aanbod stageplaatsen (in fte * ) per kwalificatie en leerweg, Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

6 Inleiding Voor u ligt het jaarrapport arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie van Calibris Het rapport beschrijft de stand van zaken in zorg, welzijn en sport in Waar mogelijk worden ontwikkelingen ten opzichte van voorgaande jaren geschetst en een blik op de toekomst gegeven. Om de vraag naar arbeid van instellingen in zorg en welzijn in kaart te brengen hebben we voornamelijk gebruik gemaakt van gegevens uit het landelijk Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (OAZW). Dit programma levert jaarlijks gegevens over de ontwikkeling van de werkgelegenheid. Voor de opleidingen assisterende gezondheidszorg (AG) zijn specifieke bronnen van de beroepsgroepen dokters-, apothekers- en tandartsassistent gehanteerd. Voor sport is gebruik gemaakt van de Arbeidsmarktmonitor Sport Daarnaast is aanvullend informatiemateriaal gebruikt van met name Jobfeed, UWV en FCB. De ontwikkeling van de onderwijsdeelname is beschreven aan de hand van DUO-gegevens. Tenslotte is het leerbedrijvenregister van Calibris gebruikt om trends in het aantal erkende stage- en leerwerkplaatsen in kaart te brengen. Contact Inhoudelijke vragen over het rapport Pieter Osterthun (arbeidsmarkt) en Marike Knape (onderwijs en bpv), adviseurs arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie p.osterthun@calibris.nl / m.knape@calibris.nl / Perswoordvoerder Lex Eschauzier Manager Marketing en Communicatie Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

7 Leeswijzer Calibris is verantwoordelijk voor de kwalificatie-eisen en de organisatie van het praktijkleren van de middelbare beroepsopleidingen (mbo) in zorg, welzijn en sport. Het gaat om 36 kwalificaties die in dit rapport verdeeld zijn over de domeinen zorg, welzijn, sport & bewegen (SB) en assisterende gezondheidszorg (AG). De kwalificaties praktijkopleider en arbeidsmarktgekwalificeerde assistent worden apart beschouwd. De opleiding helpende zorg & welzijn wordt behandeld bij het domein zorg; de bijdrage van deze opleiding aan welzijn is beperkt. De opleidingen medewerker maatschappelijke zorg niveau 3 en 4 zitten inhoudelijk tussen zorg en welzijn in. Er zitten zowel agogische als zorgcomponenten in. Zij worden binnen dit rapport toegekend aan zorg. In schooljaar konden studenten zich voor het eerst inschrijven op een domein of dossier, zonder een specifieke keuze te maken voor een kwalificatie. Daarnaast staan er nog studenten ingeschreven op oude opleidingen. Waar relevant en mogelijk nemen we oude en nieuwe opleidingen samen. Inschrijvingen op domein, dossier of kerndeel worden waar relevant aan de gerelateerde kwalificaties toebedeeld. Met stageplaatsen bedoelen we zowel de stageplekken voor BOL-studenten als de leerwerkplaatsen voor BBL-studenten, tenzij anders vermeld. Hoofdstuk 1 tot en met 4 beschrijven de stand van zaken en landelijke ontwikkelingen voor achtereenvolgens de domeinen zorg, welzijn, sport & bewegen en assisterende gezondheidszorg. Voor elk domein wordt informatie gegeven over de arbeidsmarkt, het onderwijs en de beroepspraktijkvorming. In hoofdstuk 5 en 6 komen de praktijkopleider en arbeidsmarktgekwalificeerde assistent aan bod. Hoofdstuk 7 geeft een overzicht van de verdeling van studenten en beroepspraktijkvorming over de verschillende domeinen. In bijlage 1 vindt u tabellen met aanvullende basiscijfers over studenten, leerbedrijven en stageplaatsen. Bijlage 2 bevat een lijst met afkortingen van de kwalificaties. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

8 1 Zorg 1.1 Arbeidsmarkt De zorg is qua werkgelegenheid een van de grootste sectoren van Nederland: begin 2013 werken er ruim 1,1 miljoen mensen, uitgedrukt in fulltime banen komt dit neer op ruim 750 duizend FTE 1. Tot 2010 nam de werkgelegenheid in de zorg sterk toe. Vanaf 2010 neemt de groei af. In 2012 is er nog een lichte toename van het aantal banen, voornamelijk door de relatief sterke groei in de verpleegen verzorgingshuizen (mede als gevolg van de extra middelen voor de langdurige zorg vanaf 2012), de gehandicaptenzorg en de overige zorg. Hier staat tegenover dat de werkgelegenheid in de thuiszorg in 2012 relatief sterk afneemt. In de ziekenhuizen en de GGZ blijft het aantal banen min of meer stabiel. Na jaren van groei van de werkgelegenheid en zorgen over tekorten treedt in de loop van 2013 een trendbreuk op: de werkgelegenheid in de zorg als geheel nam af. Voor het eerst in ruim 40 jaar werkten er volgens het CBS in maart 2013 minder mensen in de zorg dan een jaar eerder. Voornaamste oorzaak is gelegen in beleidswijzigingen, ingegeven door de noodzaak: - om de sterk groeiende uitgaven in de zorg naar een houdbaar groeipad te verlagen; - om de kwaliteit van de zorg nu en in de toekomst te kunnen waarborgen en verbeteren en - om te zorgen voor een betere aansluiting van de zorg bij de veranderende eisen van de moderne maatschappij. Bijna twee van de vijf banen in de zorg bevinden zich in de VVT (Verpleeg-, Verzorgingshuizen en Thuiszorg), een kwart in de ziekenhuizen. De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en gehandicaptenzorg zijn beperkter van omvang. Begin 2012 werkt het grootste deel van de medewerkers in de zorg (52 procent) in een verpleegkundige of verzorgende functie of is daarvoor in opleiding (3 procent). Van het personeel met een zorgkwalificatie vormen verzorgenden (niveau 3) de grootste groep, gevolgd door verpleegkundigen op niveau 4 en niveau 5 (hbo). Een kleiner deel van de werknemers met een zorgkwalificatie werkt op een lager niveau (niveau 1 of 2). figuur 1 Verdeling banen werknemers naar branche, 2012 (totaal personeel) en verdeling werknemers met een zorgkwalificatie naar niveau, 2012 (binnen zorg & welzijn) 7% 16% 13% 39% VVT ziekenhuizen gehandicaptenzorg GGZ overig 7% 40% 10% 11% 31% hbo-verpleegkundige mbo-verpleegkundige verzorgende helpende zorghulp 25% Bron: OAZW, standcijfers 2012 Bron: AZW. Rapport arbeidsmarktprognoses Personeel met een zorgkwalificatie werkt naast in de zorg ook in andere sectoren zoals welzijn en overheid (gemeenten). Niet iedereen is in loondienst: een deel werkt als zelfstandige of via een uitzendbureau. Zo werken er in de zorgsector begin 2012 circa verpleegkundigen terwijl het BIG-register begin 2014 bijna geregistreerde verpleegkundigen telt. 1 Bron: OAZW, standcijfers 2012 Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

9 Door de onzekerheid over de uitkomsten van de kabinetsmaatregelen is het moeilijk te voorspellen hoe de arbeidsmarkt van de zorg zich zal ontwikkelen. Er zal een verschuiving plaatsvinden van de intra- naar extramurale zorg. Dit heeft gevolgen voor de arbeidsmarkt. Niet alleen voor de omvang van de vraag naar personeel, maar ook voor de benodigde competenties. Volgens de arbeidsmarktprognoses van het Onderzoeksprogramma Arbeid in Zorg & Welzijn blijft de werkgelegenheid in de zorgsector de komende jaren gelijk aan die in Dit geldt echter niet voor elke zorgbranche. Zo zal de verpleging en verzorging werkgelegenheid moeten inleveren, omdat het kabinet wil dat ouderen met een lichte zorgvraag langer thuis blijven wonen en daar de (professionele) hulp krijgen. Het aantal bewoners van verzorgingshuizen zal hierdoor sterk afnemen. Bij de thuiszorg zien we een andere ontwikkeling. Als gevolg van de korting op het budget voor huishoudelijke hulp zal een overschot ontstaan aan thuiszorghulpen, oplopend tot ca in Maar hier tegenover staat echter een extra behoefte aan hoger gekwalificeerden (mbo- én hbo-gediplomeerden). Dit is het gevolg van de voorgenomen extra investeringen in de wijkverpleegkundigen. Inmiddels is de wind weer gedraaid. De bezuiniging op de thuiszorg is deels teruggedraaid en uitgesteld, waardoor er op de korte termijn minder banen voor thuiszorghulpen verloren gaan dan tot voor kort werd aangenomen. De gemeenten gaan een aantal zorgtaken overnemen, echter ook hier wordt bezuinigd. Hoeveel personeel met een zorgkwalificatie uiteindelijk bij de gemeenten aan de slag kan is nog niet duidelijk. Wel is het waarschijnlijk dat overgehevelde zorgtaken met minder personeel zullen worden uitgevoerd dan voorheen. In 2012 zijn er bijna vacatures geplaatst voor personeel met een zorgkwalificatie op mboniveau. Dit is bijna een kwart minder dan het jaar daarvoor en bijna 10 procent minder dan in Het overgrote deel van deze vacatures is bestemd voor de hogere niveaus. In lijn met de arbeidsmarktontwikkelingen worden verzorgenden en verpleegkundigen het meest gevraagd. figuur 2 Aantal vacatures per zorgkwalificatie in de afgelopen drie jaar VP4 VZ HZW ZH MZ4-GZ MZ4-SD MZ3 april maart 2011 april maart 2012 april maart 2013 * Exclusief vacatures waarvoor geen externe werving is georganiseerd. Bron: Jobfeed 2013, bewerking Research voor Beleid en Calibris. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

10 Kans op Werk voor gediplomeerde schoolverlaters De Kans op Werk geldt voor gediplomeerde schoolverlaters op het niveau en in het verlengde van de opleiding. Deze kans is van toepassing op het moment van afstuderen van iemand die nu met de opleiding begint en deze na een normale studieduur afrondt. De Kans op Werk voor een driejarige opleiding, moet dus iets zeggen over het arbeidsmarktperspectief over 3 jaar. We verwachten dat studenten die nu beginnen aan een opleiding verpleegkundige niveau 4 na diplomering gemakkelijk aan een baan komen. Dit geldt ook voor toekomstige persoonlijk begeleiders gehandicaptenzorg / specifieke doelgroepen. Het positieve beeld voor verzorgenden is in 2013 gekanteld. Omdat het kabinet wil dat ouderen met een lichte zorgvraag langer thuis blijven wonen zal het aantal bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen afnemen. Onzeker is hoe dit uitwerkt op het aantal benodigde verzorgenden. Voor studenten die nu aan een opleiding verzorgende beginnen verwachten we dat de effecten nog niet zijn uitgekristalliseerd en de kans om op korte termijn na afstuderen een baan te vinden matig is. De perspectieven op een baan voor de opleidingen helpende zorg & welzijn - maar vooral zorghulp - zijn in de komende jaren nog minder gunstig. Mede hierdoor gaat de helft van de studenten op de lagere niveaus na diplomering verder met een vervolgopleiding. Ook voor de opleiding medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) zijn de vooruitzichten op een baan ongunstig. tabel 1 Kans op Werk per zorgkwalificatie, ontwikkeling personeelsvraag en onderwijsaanbod kwalificaties Kans op Werk personeelsvraag onderwijsaanbod prognose gemaakt najaar 2013 ontwikkeling vacatures / ontwikkeling gediplomeerden richting arbeidsmarkt / * Mbo-verpleegkundige -11% -3% Verzorgende-IG -23% 10% Helpende Zorg & Welzijn -25% 15% Zorghulp ** 15% Persoonlijk begeleider GHZ 35% 57% Persoonlijk begeleider SD 31% 81% Medewerker maatschappelijke zorg 60% 88% * alleen gediplomeerden direct voor arbeidsmarkt beschikbaar = exclusief doorstromers naar vervolgopleiding ** het aantal vacatures voor deze kwalificaties is te klein om betrouwbare uitspraken te kunnen doen Bronnen: AZWinfo, Jobfeed, DUO, bewerkt door Calibris AOD. Legenda Kans op Werk / Stage Gering Matig Voldoende Ruim voldoende Goed Regionaal bestaan er verschillen. Zo is de kans op een baan voor net afgestudeerde verpleegkundigen in het zuid- en noordoosten minder goed dan in de rest van Nederland. In tegenstelling tot de matige landelijke vooruitzichten komen gediplomeerde verzorgenden in het midden van het land naar verwachting makkelijker aan de slag. Voor het regionale overzicht verwijzen we naar onze website ( of de Calibris Monitor Arbeidsmarkt en Onderwijs. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

11 1.2 Onderwijs Vooral binnen het hbo-segment, maar ook binnen het mbo-segment verschuift de vraag naar een hoger niveau. Nieuwe zorgconcepten stellen andere eisen aan personeel, er moet een professionaliseringsslag plaatsvinden. Het onderwijs zal daarin mee moeten gaan: met haar onderwijsprogramma's, de inhoud van de lessen en (mogelijk) de praktijkvorming. In schooljaar zijn er in totaal ruim studenten die een zorgopleiding volgen binnen het bekostigd onderwijs. Dit doen zij bij 42 verschillende roc s. In de afgelopen drie jaar is het aantal studenten dat een opleiding voor een zorgkwalificatie volgt met 20 procent toegenomen. Het afgelopen jaar neemt het aantal studenten ingeschreven voor het kerndeel / dossier maatschappelijke zorg sterk af. In mindere mate geldt dit ook voor het aantal studenten zorghulp en medewerker maatschappelijke zorg niveau 3. Alle overige zorgopleidingen groeien ten opzichte van De negatieve kentering in het perspectief op een baan als gediplomeerde verzorgende heeft nog niet geleid tot een afname van het aantal studenten. figuur 3 Ontwikkeling aantal studenten, zorgkwalificaties Bron: DUO(Dienst Uitvoering Onderwijs), peildatum 1 oktober 2012, exclusief niet-bekostigd onderwijs Niet alle studenten die beginnen met een studie halen de eindstreep. De mate waarin verschilt per studie en leerweg. Vooral studenten maatschappelijke zorg haken vroegtijdig af. De exacte redenen hiervoor zijn onbekend. Wel weten we dat de belangrijkste redenen van niveau 3/4 mbo-ers om te stoppen schoolgerelateerd zijn: de opleiding was inhoudelijk (toch) niet wat ik wilde en de opleiding was slecht georganiseerd worden veel genoemd (onderzoek vroegtijdige schoolverlaters ROA). Over het algemeen is het studierendement aan de BBL-leerweg hoger dan aan de BOLleerweg. De enige uitzondering hierop is de kwalificatie zorghulp: hiervoor is het studierendement aan de BOL-leerweg hoger. tabel 2 Studierendement (in %) voor zorgkwalificaties, in 2012 BOL BBL BOL+BBL Mbo-Verpleegkundige 51% 60% 55% Verzorgende-IG 54% 63% 60% Helpende Zorg & Welzijn 61% 79% 65% Zorghulp 63% 54% 62% Maatschappelijke zorg 3 en 4* 35% 40% 37% * Maatschappelijke zorg is vanwege de gecombineerde eerste jaren van de opleidingen niet uitgesplitst Bron: DUO (Dienst uitvoering onderwijs), instroomjaar , diploma uiterlijk behaald in 2012 Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

12 In schooljaar haalden ongeveer studenten een diploma van een zorgopleiding. In onderstaande grafiek is te zien dat het aantal gediplomeerden verpleegkundige de afgelopen jaren iets afgenomen is. Het aantal gediplomeerden verzorgende neemt daarentegen het laatste jaar weer iets toe, nadat het de jaren daarvoor juist afnam. Jaarlijks worden de meeste diploma s nog steeds uitgeschreven op niveau 2. De bijna in aan gastouders verstrekte extraneidiploma s helpende zorg & welzijn zijn hier buiten beschouwing gelaten. Gegeven de vraag op de arbeidsmarkt is het streven meer gediplomeerden op de hogere niveaus af te leveren. figuur 4 Ontwikkeling aantal gediplomeerden*, zorgkwalificaties VP4 VZ HZW ZH MZ4-GZ MZ4-SD MZ3 *Exclusief extranei -gediplomeerden helpende zorg & welzijn. Bron: DUO(Dienst Uitvoering Onderwijs), peildatum 1 oktober 2012 Of zorgstudenten na diplomering aan het werk gaan binnen de sector waarvoor ze zijn opgeleid, hangt samen met de gevolgde leerweg en het niveau van de opleiding. Gediplomeerde BBL-ers gaan of blijven vaker aan het werk binnen de sector dan gediplomeerde BOL-ers. Ook geldt hoe lager het niveau van de opleiding hoe groter het deel van de gediplomeerden dat niet direct binnen zorg of welzijn aan de slag gaat. tabel 3 Sectorrendement * (in %) voor zorgkwalificaties. BOL BBL Mbo-Verpleegkundige 66% 93% Verzorgende-IG 69% 94% Helpende Zorg & Welzijn 24% 73% Zorghulp 8% 62% Maatschappelijke zorg 4 50% 92% Maatschappelijke zorg 3 50% 78% * Het percentage gediplomeerden dat een half jaar na afstuderen werkt in de sector waarvoor men is opgeleid. Bron: DUO Market Research, 2013 (bewerkt door Calibris) Van de lager opgeleiden kiest een groot deel voor een vervolgopleiding: bijna de helft van de gediplomeerden helpende of zorghulp begint aan een nieuwe opleiding binnen het mbo. Het aandeel gediplomeerden dat doorstroomt neemt de afgelopen jaren af. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

13 figuur 5 Ontwikkeling doorstroom gediplomeerden binnen het mbo, zorgkwalificaties 60% 50% 40% 30% 20% 10% % VZ HZW ZH MZ3 Bron: DUO (Dienst Uitvoering Onderzoek), studenten en gediplomeerden. Peildatum oktober Van degenen die direct na diplomering doorstromen naar een mbo-opleiding, haalt de meerderheid ook een diploma voor deze vervolgopleiding. Dit geldt voor: bijna driekwart van de doorgestroomde verzorgenden; ruim drie van de vijf doorgestroomde helpenden zorg & welzijn; en circa zeven van de tien doorgestroomde zorghulpen. 1.3 Beroepspraktijkvorming In 2013 zijn er in totaal door Calibris erkende leerbedrijven. Hiervan hebben ruim leerbedrijven een erkenning voor één of meer zorgkwalificaties. Het aantal leerbedrijven voor de zorgkwalificaties blijft in 2013 gelijk. Uit onderstaande figuur blijkt wel dat het aantal verschillende zorgkwalificaties waarvoor een leerbedrijf is erkend toeneemt. figuur 6 Ontwikkeling aantal erkende leerbedrijven per zorgkwalificatie VP4 VZ HZW ZH MZ4-GZ MZ4-SD MZ3 Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

14 Meer dan de helft van de leerbedrijven met een erkenning voor het opleiden van studenten aan een zorgopleiding behoort tot de kinderopvang of gehandicaptenzorg. figuur 7 Leerbedrijven erkend voor één of meer zorgkwalificaties, naar branche, % 9% 6% 13% 5% 1% 3% 23% Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 De leerbedrijven bieden bij elkaar ruim fulltime stageplaatsen aan voor studenten aan een zorgopleiding (1 fte = 40 weken van 40 uur). Hiervan zijn er circa geregistreerd als stageplaats voor BOL-studenten en circa als leerwerkplaats voor de BBL. Gemiddeld heeft elk leerbedrijf bijna twee fulltime plaatsen. Niet iedere geregistreerde stageplaats wordt gebruikt: evenals in 2012 is in 2013 ongeveer driekwart bezet. figuur 8 Aanbod stageplaatsen (in fte s) per zorgkwalificatie en leerweg, % kinderopvang gehandicaptenzorg onderwijs verpleeg- en verzorgingshuizen welzijn en maatschappelijke dienstverlening thuiszorg geestelijke gezondheidszorg ziekenhuizen overig VP4 VZ HZW ZH MZ4-GZ MZ4-SD MZ3 BOL BBL Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

15 Kans op Stage Voor studenten verpleegkunde 4, persoonlijk begeleider specifieke doelgroepen (MZ4-SD) en medewerker maatschappelijke zorg (MZ3) is het moeilijk om een stageplaats te vinden. Voor de opleidingen Verpleegkunde 4 en Persoonlijk begeleider specifieke doelgroepen neemt het aantal studenten toe terwijl het aantal stageplaatsen afneemt. Er zijn vooral minder stageplaatsen voor eerstejaars studenten. Zij vragen meer begeleidingscapaciteit van leerbedrijven dan ouderejaars, terwijl het beschikbare personeel als gevolg van bezuinigingen steeds verder afneemt. Voor de andere zorgopleidingen zijn er over het algemeen voldoende stageplaatsen, ondanks dat voor de meeste van deze opleidingen het aantal studenten de afgelopen twee jaar sneller groeide dan het aantal stageplaatsen. Onderwijsinstellingen ervaren de meeste knelpunten met het aantal stageplaatsen voor de opleiding verpleegkundige 4. Uitgezonderd de persoonlijk begeleider gehandicaptenzorg ervaren zij ook voor de andere zorgopleidingen een tekort aan stageplaatsen. Op niveau 1, 2 en 3 zijn er echter vaak wel stageplaatsen maar matchen vraag en aanbod, om welke reden dan ook, niet goed. tabel 4 kwalificaties Kans op Stage voor zorgkwalificaties, ontwikkeling aantal studenten en stageplaatsen Kans op Stage najaar 2013 ontwikkeling aantal studenten / ontwikkeling aantal stageplaatsen okt 2012/okt 2013 Mbo-Verpleegkundige 6% -8% Verzorgende-IG 15% -8% Helpende Zorg & Welzijn 4% -7% Zorghulp -5% -2% Persoonlijk begeleider GHZ 9% 4% Persoonlijk begeleider SD 21% -6% Medewerker maatschappelijke zorg -3% 3% Bronnen: Artus, DUO, onderzoek onder roc s en leerbedrijven, bewerkt door Calibris AOD. Voor legenda zie pagina 8. Het vinden van een stageplaats is niet in alle regio s even eenvoudig. In het noordwesten en midden van het land is het over het algemeen makkelijker een stageplaats verpleegkunde niveau 4 te krijgen dan in de rest van Nederland. Ditzelfde geldt ook voor studenten medewerker maatschappelijke zorg op niveau 3. Toekomstig persoonlijk begeleiders specifieke doelgroepen, kunnen vooral in het zuidoosten moeilijk een stageplaats vinden. Voor studenten verzorgende in de regio noordoost en studenten persoonlijk begeleider gehandicaptenzorg in de regio s oost en zuidoost is er eveneens minder kans op een stageplaats binnen de regio. Voor het regionale overzicht verwijzen we naar onze website ( of de Calibris Monitor Arbeidsmarkt en Onderwijs. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

16 2 Welzijn 2.1 Arbeidsmarkt De sector welzijn (en maatschappelijke dienstverlening), jeugdzorg en kinderopvang (WJK) is de grootste werkgever voor personen met een welzijnsopleiding. Eind 2012 werken in de drie branches samen circa mensen. De kinderopvang is met werknemers de grootste branche. Welzijn en maatschappelijke dienstverlening (WMD) en jeugdzorg zijn met respectievelijk en werknemers kleinere branches. De deeltijdfactor in de kinderopvang en WMD is laag: respectievelijk 22,3 uur en 24,8 uur per week. In de jeugdzorg is dit 28,8 uur per week 1. In de WMD neemt de werkgelegenheid al enige jaren af, in de jeugdzorg is dat sinds 2011 het geval. De kinderopvang groeide in 2011 nog met 3 procent maar is in 2012 en begin 2013 sterk gekrompen (in 2012 met 8%). Deze krimp is het gevolg van een sterke daling in het gebruik van de kinderopvang: in de eerste helft van 2013 nam het aantal kinderen met kinderopvangtoeslag met acht procent af, het aantal uren kinderopvang per kind daalde met vijf procent. In alle drie de branches overheersen de agogische en gedragswetenschappelijke opleidingen. Naar opleidingsniveau bestaan er tussen de branches grote verschillen. De kinderopvang heeft in 2013 het grootste aandeel werknemers met een mbo-opleiding: 59 procent. In welzijn en maatschappelijke dienstverlening is dit 25 procent en in de jeugdzorg 12 procent. Met name in de jeugdzorg, maar ook in WMD heeft het overgrote deel van de werknemers een opleiding op hbo- of wo-niveau. figuur 9 Verdeling banen werknemers naar branche, 2012 (totaal personeel) en werknemers met een welzijnskwalificatie naar niveau, 2012 (binnen zorg & welzijn) 17% kinderopvang 13% 29% SPH (niveau 5) SCW (niveau 5) 34% 49% welzijn en maatschappelijke dienstverlening jeugdzorg 36% 8% 11% 3% CMD (niveau 5) Pedagogiek (niveau 5) SAW (niveau 4) SAW (niveau 3) Bron: FCB, Bron: AZW. Rapport arbeidsmarktprognoses Personeel met een welzijnskwalificatie werkt naast in de sector WJK ook in andere sectoren zoals in de zorg, de overheid (gemeenten) en bij justitie. De werkgelegenheid is in de afgelopen jaren in rap tempo afgenomen en deze ontwikkeling zet ook de komende jaren door. Uit de toekomstverkenning voor zorg en welzijn blijkt dat tot 2017 in alle WJK-branches aanzienlijke personeelsoverschotten ontstaan. Deze daling raakt alle gediplomeerden met een agogische achtergrond. In absolute termen is het personeelsoverschot het grootst in de kinderopvang. Hierdoor dreigt een groot overschot aan pedagogische medewerkers van niveau 3 te ontstaan. 1 Bron: FCB, standcijfers 2012 Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

17 In WMD is de afname van de werkgelegenheid het sterkst bij gediplomeerden sociaal cultureel werk en maatschappelijke werk en dienstverlening (niveau 5). Uit enquêtes blijkt dat veel gemeenten ook in de komende jaren fors bezuinigen op de uitgaven voor welzijn en maatschappelijke dienstverlening. In de jeugdzorg is het beeld voor de komende jaren erg onzeker vanwege de nieuwe Jeugdwet die in 2015 wordt ingevoerd. Dit gaat samen met een budgetkorting, die oploopt tot 15 procent in Het overschot aan personeel kan daardoor oplopen. Dit betreft waarschijnlijk met name sociaal pedagogen op niveau 5. Net als in de zorg leidt de inzet van nieuwe concepten, gericht op hogere kwaliteit en arbeidsbesparing, ook in WJK tot vraag naar hoger gekwalificeerd personeel. Vooral binnen het hbosegment, maar ook binnen het mbo-segment verschuift de vraag naar een hoger niveau. De krimp van de werkgelegenheid vertaalt zich in een dalend aantal vacatures. In 2012 zijn er bijna vacatures geplaatst voor personeel met een welzijnskwalificatie op mbo-niveau. Dit is ruim 40 procent minder dan in Het overgrote deel van deze vacatures is voor personeel met een opleiding pedagogisch werk. Niet iedereen komt via actieve externe werving binnen. Een deel van het nieuwe personeel stroomt rechtstreeks vanuit het onderwijs of via open sollicitaties in. figuur 10 Aantal vacatures per welzijnskwalificatie in de afgelopen drie jaar PW4-JZ PW4-KO PW3-KO SCW SMD OA april maart 2011 april maart 2012 april maart 2013 * Exclusief vacatures waarvoor geen externe werving is georganiseerd. Bron: Jobfeed 2013, bewerking Research voor Beleid en Calibris. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

18 Kans op Werk voor gediplomeerde schoolverlaters Schoolverlaters met een diploma pedagogisch werk hebben slechts een geringe kans op een baan in het verlengde van hun opleiding. Het aantal gediplomeerden dat beschikbaar komt voor de arbeidsmarkt neemt weliswaar af, maar dit houdt echter geen gelijke tred met de afname van het aantal vacatures. Ook voor studenten die beginnen aan de opleiding onderwijsassistent is er weinig zicht op een aan hun studie gerelateerde baan na afstuderen. tabel 5 Kans op Werk per welzijnskwalificatie, ontwikkeling personeelsvraag en onderwijsaanbod Kwalificaties Kans op Werk personeelsvraag onderwijsaanbod prognose gemaakt najaar 2013 ontwikkeling vacatures / ontwikkeling gediplomeerden richting arbeidsmarkt / * Pedagogisch medewerker 4 jeugdzorg -32% -16% Gespecialiseerd pedagogisch medewerker 4 KO -56% -10% Pedagogisch medewerker 3 kinderopvang -55% -11% Sociaal-cultureel werker -23% 0% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener ** 35% Onderwijsassistent -7% 3% * alleen gediplomeerden direct voor arbeidsmarkt beschikbaar = exclusief doorstromers naar vervolgopleiding ** het aantal vacatures voor deze kwalificaties is te klein om betrouwbare uitspraken te kunnen doen Bronnen: AZWinfo, Jobfeed, DUO, bewerkt door Calibris AOD. Voor legenda zie pagina 8. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

19 2.2 Onderwijs Er is niet alleen minder personeel nodig, maar er worden ook andere eisen aan personeel gesteld. De vraag verschuift naar personeel met een hoger niveau. In schooljaar zijn er in totaal ruim studenten die een welzijnsopleiding volgen binnen het bekostigd onderwijs. Dit doen zij bij 42 verschillende roc s. Gemiddeld over alle kwalificaties daalt het aantal studenten aan een welzijnsopleiding de afgelopen drie jaar met bijna 22 procent. Een deel hiervan komt ten gunste van de opleidingen maatschappelijke zorg (zie hoofdstuk 1). Daarnaast vinden er binnen de welzijnsopleidingen grote verschuivingen plaats van oude naar nieuwe kwalificaties. figuur 11 Ontwikkeling aantal studenten, welzijnskwalificaties Bron: DUO(Dienst Uitvoering Onderwijs), peildatum 1 oktober 2012, exclusief niet-bekostigd onderwijs Niet alle studenten maken hun studie af. Van de studenten die een welzijnsopleiding volgen, rondt 50 tot 60 procent de opleiding af met een diploma. Studenten onderwijsassistent vormen een positieve uitzondering: hiervan haalt bijna driekwart de eindstreep. tabel 6 Studierendement (in %) voor welzijnskwalificaties, in 2012 BOL BBL BOL+BBL Pedagogisch werker 3 en 4* 57% 61% 57% Sociaal-cultureel werker 50% 44% 50% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener 59% 75% 59% Onderwijsassistent 72% 76% 73% * De opleidingen pedagogisch werker zijn vanwege de gecombineerde eerste jaren niet gesplitst Bron: DUO (Dienst uitvoering onderwijs), instroomjaar , diploma uiterlijk behaald in 2012 In schooljaar haalden bijna studenten een diploma van een welzijnskwalificatie. Het aantal gediplomeerden is de laatste drie jaar met bijna 21 procent afgenomen; dit is vergelijkbaar met de afname van het aantal studenten in dezelfde periode. De enige opleiding waarvoor het aantal gediplomeerden stijgt is de opleiding tot sociaal maatschappelijk dienstverlener: ten opzichte van een stijging van 15%. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

20 figuur 12 Ontwikkeling aantal gediplomeerden, welzijnskwalificaties PW4-JZ PW4-KO PW3-KO SCW SMD OA Bron: DUO(Dienst Uitvoering Onderwijs), peildatum 1 oktober 2012 Lang niet iedereen met een welzijnsdiploma gaat na het afstuderen werken in zorg en welzijn. Afgestudeerde BBL-ers blijven of gaan vaak wel aan de slag binnen de sector. Afgestudeerden aan de BOL-leerweg kiezen vaak voor een vervolgopleiding. tabel 7 Sectorrendement* (in %) voor welzijnskwalificaties. BOL BBL Pedagogisch werker 4 44% 79% Pedagogisch werker 3 43% 77% Sociaal-cultureel werker 17% - Sociaal-maatschappelijk dienstverlener 11% - Onderwijsassistent 19% 70% * Het percentage gediplomeerden dat een half jaar na afstuderen werkt in de sector waarvoor men is opgeleid. Bron: DUO Market Research, 2013 (bewerkt door Calibris) Meer dan de helft van de schoolverlaters met een diploma sociaal cultureel werk, sociaal maatschappelijke dienstverlening of onderwijsassistent stroomt door naar het hbo. Het aantal gediplomeerde pedagogisch werkers niveau 3 dat doorstroomt naar een mbo-opleiding neemt af van 35 procent in 2009 tot 26 procent in Gezien de bezuinigingen in de kinderopvang verwachten we dat dit aantal weer zal toenemen. Van de gediplomeerden pedagogisch medewerker niveau 3 die doorstromen haalt het overgrote deel binnen redelijke termijn een diploma voor een vervolgopleiding binnen het mbo (80 tot 90%). Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

21 2.3 Beroepspraktijkvorming Per oktober 2013 hebben bijna leerbedrijven een erkenning voor één of meer welzijnskwalificaties. Het aantal leerbedrijven neemt het laatste jaar licht af. figuur 13 Ontwikkeling aantal erkende leerbedrijven per welzijnskwalificatie PW4-JZ PW4-KO SPW4 PW3-KO SPW3 SCW SMD SD OA Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 Driekwart van de leerbedrijven die studenten aan een welzijnsopleiding mogen opleiden behoort tot de kinderopvang, het onderwijs of de gehandicaptenzorg. figuur 14 Leerbedrijven erkend voor één of meer welzijnskwalificaties, naar branche, % 2% 11% 35% kinderopvang onderwijs gehandicaptenzorg 14% 26% Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 welzijn en maatschappelijke dienstverlening jeugdzorg overig De leerbedrijven bieden bij elkaar ruim fulltime stageplaatsen aan voor studenten aan een welzijnsopleiding (1 fte = 40 weken van 40 uur). De meerderheid bestaat uit stageplaatsen voor BOLstudenten: bijna Daarnaast zijn er leerplaatsen voor BBL-studenten. Gemiddeld heeft elk leerbedrijf iets meer dan 1 fulltime stageplaats. Niet iedere stageplaats wordt benut. Ongeveer 40% van de geregistreerde stagecapaciteit is in 2013 bezet. figuur 15 Aanbod stageplaatsen (in fte s) per welzijnskwalificatie en leerweg, 2013 PW4-JZ PW4-KO SPW4 PW3-KO SPW3 SCW SMD SD OA BOL BBL Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

22 Kans op Stage Het effect van de (aangekondigde) bezuinigingen en de onzekerheid over de verdere uitwerking van het overheidsbeleid werkt door op de mogelijkheid en bereidheid van leerbedrijven om stagiaires een plaats te bieden. De kans op een stageplaats is desondanks voor de meeste welzijnsopleidingen groter geworden: het aantal studenten neemt sneller af dan het aanbod aan stageplaatsen. Alleen voor studenten pedagogisch medewerker niveau 4 jeugdzorg en sociaal maatschappelijk dienstverlener is er een tekort aan stageplaatsen. We zien een verschuiving in de populariteit van studies. Het aantal studenten pedagogisch werk neemt sterk af. Waarschijnlijk kiezen veel studenten in plaats van pedagogisch werk voor een studie maatschappelijke zorg (zie hoofdstuk 1). De stageplaatsen hebben zich in de afgelopen jaren in dezelfde richting ontwikkeld. Ondanks de daling van het aantal studenten pedagogisch werk niveau 4 jeugdzorg is de Kans op Stage nog steeds ongunstig. Werkgevers in de kinderopvang en jeugdzorg hebben al jaren een voorkeur voor studenten op respectievelijk niveau 3 en niveau 5. tabel 8 kwalificaties Kans op Stage voor welzijnskwalificaties, ontwikkeling aantal studenten en stageplaatsen Kans op Stage najaar 2013 ontwikkeling aantal studenten / ontwikkeling aantal stageplaatsen okt 2012/okt 2013 Pedagogisch medewerker 4 jeugdzorg -19% -16% Gespecialiseerd pedagogisch medewerker 4 KO -16% -12% Pedagogisch medewerker 3 kinderopvang -17% -11% Sociaal-cultureel werker -9% 2% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener 3% 1% Onderwijsassistent -6% -1% Bronnen: Artus, DUO, onderzoek onder roc s en leerbedrijven, bewerkt door Calibris AOD. Voor legenda zie pagina 8. Het negatieve beeld van de kans op een stageplaats voor studenten pedagogisch medewerker 4 jeugdzorg en sociaal maatschappelijk dienstverlener geldt niet voor alle delen van Nederland. In het zuiden en zuidwesten is de kans op stage voor studenten aan deze opleidingen groter dan elders. Daarnaast is de kans op stage voor studenten pedagogisch medewerker 4 jeugdzorg in de drie noordelijke provincies zelfs (ruim) voldoende. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

23 3 Sport 3.1 Arbeidsmarkt In omvatte de arbeidsmarkt voor de sector sport & bewegen bijna fte. Naar schatting gaat het daarbij om zo n banen. In deze sector werken namelijk veel parttimers. Dit zijn zowel mbo- als hbo-gediplomeerden. Tussen 2008 en 2011 is de arbeidsmarkt sport & bewegen met ruim 2 procent gekrompen: iets meer dan fte. De totale werkgelegenheid in Nederland liep in diezelfde periode terug met ruim 1 procent. Vergeleken met de totale economie krimpt de arbeidsmarkt sport & bewegen twee maal zo snel. Gezien de negatieve ontwikkeling van de economie verwachten wij dat de vraag naar gediplomeerden sport & bewegen in 2012 en 2013 verder is afgenomen. De afname van de werkgelegenheid voor sport & bewegen vindt vooral plaats in sectoren die sport niet als hoofdactiviteit hebben. De werkgelegenheid in de sporteigen sector is tussen 2008 en 2011 juist toegenomen. Vooral de overheidsdiensten met betrekking tot sport & bewegen zijn sterk gegroeid. Samen met het onderwijs nemen de overheidsdiensten bijna de helft van de werkgelegenheid voor hun rekening. Daarnaast is er werkgelegenheid voor gediplomeerden in met name de branches fitness, veiligheid, sportverenigingen en toerisme & recreatie. figuur 16 Verdeling werkgelegenheid (fte) sport & bewegen naar branche, % 7% 5% 2% 1% 1% 5% overheidsdiensten m.b.t. sport 5% 23% onderwijs 11% 11% Bron: Arbeidsmarkt Monitor sport, % fitness veiligheid sportverenigingen toerisme en recreatie zwembranche gezondheidszorg welzijn sportbonden en sportondersteuning outdoor overig Gemeenten nemen maatregelen om de sector efficiënter (zuiniger, meer onderlinge samenhang) en effectiever te organiseren. Kernbegrippen zijn bezuinigen, dereguleren en herstructureren. Tegelijkertijd verandert de visie op de maatschappelijke rol van sport en bewegen naar preventie en samenwerking met andere maatschappelijke sectoren. Deze ontwikkelingen hebben gevolgen voor de beroepen, de beroepsuitoefening en uiteindelijk voor de opleidingen in deze sector. 1 in de loop van 2014 komen recentere gegevens beschikbaar Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

24 De vraag naar personeel bestaat naast uitbreiding van het personeelsbestand uit de vervanging van zittend personeel. Een belangrijke indicator voor de totale vraag is het aantal vacatures. In 2012 zijn er circa vacatures geplaatst voor personeel met een sportkwalificatie op mbo-niveau. Er zijn weliswaar bijna 4 procent meer vacatures dan in 2010, vergeleken met 2011 is dit een afname van maar liefst 20 procent. Het overgrote deel van de vacatures is voor sportleider op niveau 3 (SB3) of trainer/coach op niveau 4 (SB4-TrCo). figuur 17 Aantal vacatures per sportkwalificatie in de afgelopen drie jaar SB4-agoog SB4-BOS SB4-TrCo SB4-man SB3 SB2 april maart 2011 april maart 2012 april maart 2013 * Exclusief vacatures waarvoor geen externe werving is georganiseerd. Bron: Jobfeed 2013, bewerking Research voor Beleid en Calibris. Kans op Werk voor gediplomeerde schoolverlaters Door de toegenomen onzekerheid over de uitwerking van het kabinetsbeleid op de werkgelegenheid is het inschatten van de kans op werk voor sportstudenten in de komende jaren niet eenvoudig. Ondanks de daling van het aantal vacatures was de Kans op Werk voor schoolverlaters met een diploma SB3 of SB4-trainer/coach tot dusverre voldoende. Wat betreft de overige gediplomeerden op niveau 4 geldt dat het perspectief voor de BOS-medewerker en de manager matig en voor de bewegingsagoog zelfs klein was. Dit geldt ook voor de gediplomeerde sport en bewegingsbegeleiders. Op dit moment hebben we geen duidelijke indicaties dat dit beeld de komende tijd wijzigt. De opleiding Sport & bewegen blijft populair: er stromen veel meer studenten in dan nodig is voor de arbeidsmarkt. Meer dan de helft van de studenten haalt echter de eindstreep niet en veel gediplomeerden studeren verder. Zou dit niet het geval zijn dan zou de Kans op Werk (verder) naar beneden moeten worden bijgesteld (meer concurrentie op de arbeidsmarkt). tabel 9 Kans op Werk per sportkwalificatie, ontwikkeling personeelsvraag en onderwijsaanbod kwalificaties Kans op Werk personeelsvraag onderwijsaanbod prognose gemaakt najaar 2013 ontwikkeling vacatures / ontwikkeling gediplomeerden richting arbeidsmarkt / * SB-coördinator/ bewegingsagoog -12% 13% SB-coördinator/ BOS-medewerker -13% -2% SB-coördinator/ trainer/coach -31% 0% SB-coördinator/ operationeel SB-manager ** 14% Sport- en bewegingsleider -9% 33% Sport- en bewegingsbegeleider -28% 34% * Alleen gediplomeerden direct voor arbeidsmarkt beschikbaar = exclusief doorstromers naar vervolgopleiding. ** het aantal vacatures voor deze kwalificaties is te klein om betrouwbare uitspraken te kunnen doen over de procentuele Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

25 ontwikkeling hiervan Bronnen: AZWinfo, Jobfeed, DUO, bewerkt door Calibris AOD. Voor legenda zie pagina Onderwijs In schooljaar staan bijna studenten ingeschreven bij een sportopleiding binnen het bekostigd onderwijs. Dit doen zij bij 34 verschillende roc s. Met name op niveau 4 neemt het aantal studenten de laatste vier jaar toe, terwijl het perspectief op een baan voor de meeste opleidingen op dit niveau niet gunstig is. Het aantal studenten op niveau 2 en 3 neemt de afgelopen jaren juist iets af. figuur 18 Ontwikkeling aantal studenten, sportkwalificaties Bron: DUO(Dienst Uitvoering Onderwijs), peildatum 1 oktober 2012, exclusief niet-bekostigd onderwijs Vergeleken met andere Calibris-kwalificaties haken relatief veel studenten sport in de loop van hun studie af. Minder dan de helft van degenen die starten met een opleiding haalt hiervoor uiteindelijk een diploma. tabel 10 Studierendement (in %) voor sportkwalificaties, in 2012 Sport- en bewegingscoördinator en Sport- en bewegingsleider* BOL BBL BOL+BBL 46% 47% 46% Sport- en bewegingsbegeleider 46% 60% 46% * SB-coördinator en SB-leider zijn vanwege gecombineerde eerste studiejaren samengevoegd Bron: DUO (Dienst uitvoering onderwijs), instroomjaar , diploma uiterlijk behaald in 2012 In schooljaar haalden ruim studenten het diploma van een sportopleiding. Het aantal gediplomeerden is de afgelopen vier jaar met bijna 20 procent toegenomen. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

26 figuur 19 Ontwikkeling aantal gediplomeerden, sportkwalificaties SB4-agoog SB4-BOS SB4-TrCo SB4-man SB3 SB2 Bron: DUO(Dienst Uitvoering Onderwijs), peildatum 1 oktober 2012 Slechts een gering aantal gediplomeerden met een sportkwalificatie gaat na het afstuderen aan het werk. Beperken we ons tot de sectoren sport, zorg en welzijn dan zien we dat nog geen kwart een half jaar na afstuderen in één van deze sectoren werkt. Hoe hoger het niveau hoe hoger het rendement. Onbekend is hoeveel mensen die stoppen met een vervolgopleiding alsnog gaan werken in sport, zorg of welzijn op het niveau van de eerder behaalde kwalificatie. tabel 11 Sectorrendement* (in %) voor sportkwalificaties BOL BBL Sport- en bewegingscoördinator 24% - Sport- en bewegingsleider 17% - Sport- en bewegingsbegeleider 4% - * Het percentage gediplomeerden dat een half jaar na afstuderen werkt in de sector waarvoor men is opgeleid. Bron: DUO Market Research, (bewerkt door Calibris) Veel gediplomeerden sport & bewegen kiezen voor een vervolgopleiding. Hoe lager het niveau hoe groter het aantal afgestudeerden dat doorleert: van de niveau 2 gediplomeerden schrijft circa twee derde zich in voor een vervolgopleiding, van de niveau 3 gediplomeerden is dit iets minder dan de helft. Van de gediplomeerden sport- en bewegingsleider (niveau 3) die doorstromen halen meer dan vier van de vijf binnen redelijke termijn een diploma voor een vervolgopleiding binnen het mbo. Onder gediplomeerden sport- en bewegingsbegeleider (niveau 2) is het slagingspercentage lager: twee van de vijf halen een diploma voor een vervolgopleiding. Gediplomeerden op niveau 4 stromen veelal door naar het hbo. Hierover hebben we geen gegevens. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

27 3.3 Beroepspraktijkvorming Van de ruim door Calibris erkende leerbedrijven hebben er bijna een erkenning voor één of meer sportkwalificaties (oktober 2013). In de afgelopen drie jaar nam het aantal voor sport erkende leerbedrijven jaarlijks met ongeveer 10 procent toe. figuur 20 Ontwikkeling aantal erkende leerbedrijven per sportkwalificatie SB-agoog SB-BOS SB-TrCo SB-man SB4 SB3 SB Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 Ruim de helft van de leerbedrijven voor de sportopleidingen behoort tot de sector sport & bewegen zelf. Daarnaast zijn er relatief veel leerbedrijven in het onderwijs en de kinderopvang. figuur 21 Leerbedrijven erkend voor één of meer sportkwalificaties, naar branche, % 25% 11% 56% sport en bewegen onderwijs kinderopvang overig Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 De leerbedrijven bieden samen bijna fulltime stageplaatsen voor studenten sport en bewegen (1 fte = 40 weken van 40 uur). Het merendeel is bedoeld voor studenten die de BOL-leerweg volgen. Nog geen fte staat geregistreerd als leerplaats voor de BBL. Stageplaatsen voor de sportopleidingen zijn vergeleken met die voor andere opleidingen beperkter in omvang. Soms kan een leerbedrijf maar een aantal uren per week een stagiaire een plek bieden. Daar staat tegenover dat leerbedrijven voor studenten sport vaak meer stagiaires tegelijk kunnen plaatsen. Gemiddeld biedt een voor sportopleidingen erkend leerbedrijf 0,8 fulltime stageplaats. Evenals in 2012 is in 2013 ongeveer een derde van de geregistreerde stagecapaciteit gebruikt. figuur 22 Aanbod stageplaatsen (in fte s) per sportkwalificatie en leerweg, 2013 SB2 SB3 SB4 SB4-man SB4-TrCo SB4-BOS SB4-agoog BOL BBL Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

28 Kans op Stage Voor studenten bewegingsagoog en operationeel manager niveau 4 is het moeilijk een stageplaats te krijgen. Voor de andere sportopleidingen is er onder de voorwaarde van een goede matching tussen onderwijsinstellingen en leerbedrijven voldoende aanbod. Voor studenten sport- en bewegingsleider is het aanbod ruim. De vraag naar stageplaatsen op niveau 4 is het afgelopen jaar sneller toegenomen dan het aanbod. tabel 12 Kans op Stage voor sportkwalificaties, ontwikkeling aantal studenten en stageplaatsen kwalificaties Kans op Stage najaar 2013 ontwikkeling aantal studenten / ontwikkeling aantal stageplaatsen okt 2012/okt 2013 SB-coördinator/ bewegingsagoog 6% 5% SB-coördinator/ BOS-medewerker 13% 6% SB-coördinator/ trainer/coach 15% 10% SB-coördinator/ operationeel SB-manager 3% 28% Sport- en bewegingsleider -8% 7% Sport- en bewegingsbegeleider -3% 5% Bronnen: Artus, DUO, onderzoek onder roc s en leerbedrijven, bewerkt door Calibris AOD. Voor legenda zie pagina 8. Het vinden van een stageplaats is niet in alle regio s even moeilijk of makkelijk. Zo is het aanbod van stageplaatsen voor studenten sport- en bewegingsleider in het noorden en oosten van het land ruimer dan elders. Dit geldt ook voor studenten sport- en bewegingsbegeleider. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

29 4 Assisterende gezondheidszorg 4.1 Arbeidsmarkt Apothekersassistenten De werkgelegenheid voor apothekersassistenten stagneert. Op 1 januari 2013 waren er volgens het Pensioenfonds Medewerkers Apotheken ruim mensen werkzaam als apothekersassistent in een openbare apotheek, evenveel als een jaar daarvoor. Terwijl de vraag naar geneesmiddelen en farmaceutische zorg verder oploopt, blijkt dat de werkgelegenheid in de branche niet meegroeit. Gemiddeld genomen zijn de inkomsten van openbare apotheken de afgelopen jaren niet toegenomen, wat voor veel apotheken personeelsuitbreiding onmogelijk maakt. Het aantal vacatures voor apothekersassistenten is in lijn met de trend van de afgelopen jaren verder afgenomen. De instroom van nieuwe medewerkers voorziet vooral in de vervangingsvraag. Ook de assisterende beroepen ontkomen niet aan de gevolgen van de bezuinigingen in de gezondheidszorg. Door de voortdurende discussie binnen de apothekersbranche over tarieven met de zorgverzekeraars staan de verdiensten onder druk. Verder dalende tarieven zullen de onzekerheid over het voortbestaan van apothekers in stand houden. We verwachten dan ook een krimp van de personeelsvraag: er zullen de komende jaren minder apothekersassistenten aangenomen worden. Doktersassistenten Er werken ongeveer gediplomeerde doktersassistenten in de huisartsenzorg én de ziekenhuizen. Bijna driekwart werkt in een huisartsenpraktijk, huisartsenpost of gezondheidscentrum. In 2012 was er sprake van een duidelijke afname in het aantal vacatures voor doktersassistenten in vergelijking met het jaar ervoor. Begin 2013 daalt het aantal vacatures verder, halverwege 2013 lijkt er echter sprake van een kentering. Het is niet duidelijk of hier van een incidentele of meer structurele opleving sprake is. Gezien het toenemende belang van de eerstelijnszorg wordt de rol van de doktersassistent steeds belangrijker. Deze rol verschuift onder druk van de sterke toestroom van patiënten steeds meer van administratief naar medisch ondersteunend. De vraag naar gediplomeerden met een hierbij passend profiel neemt de komende jaren toe. Weliswaar is er voor gediplomeerde doktersassistenten (DA) nu sprake van een licht dalende trend in het aantal vacatures, het lijkt niet waarschijnlijk dat deze in de komende jaren doorzet. Tandartsassistenten Het aantal tandartspraktijken in Nederland wordt op ongeveer geschat en het aantal tandartsen op ongeveer Het precieze aantal tandarts- en preventieassistenten in Nederland is niet bekend. Op basis van schattingen in het verleden wordt het aantal geraamd op ongeveer Ook voor de tandartsassistenten geldt dat het aantal vacatures het laatste jaar is afgenomen. De vrije tarieven binnen de tandartsenzorg zijn (even) geparkeerd. Daarnaast heeft de NZa aangegeven dat de tandartstarieven in 2013 en 2014 moeten dalen. De stijging van de prijzen door het experiment met vrije tarieven, en daarmee de inkomsten, worden daardoor teruggedraaid. Welke gevolgen dit heeft voor de vraag naar tandartsassistenten is onzeker. Er is in ieder geval minder ruimte voor extra ondersteunend personeel dan voorheen verwacht. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

30 figuur 23 Aantal vacatures voor assisterenden in de gezondheidszorg in de afgelopen drie jaar AA DA TA april maart 2011 april maart 2012 april maart 2013 * Exclusief vacatures waarvoor geen externe werving is georganiseerd. Bron: Jobfeed 2013, bewerking Research voor Beleid en Calibris. Kans op Werk voor gediplomeerde schoolverlaters In 2012 nam de instroom in de opleiding tot doktersassistent na een jarenlange stijging af, waardoor het aanbod vanuit de schoolbanken in de komende paar jaar krapper wordt. De Kans op Werk in de komende jaren is dan ook ruim voldoende. Voor tandartsassistenten is het beeld vergelijkbaar: het perspectief op een baan is ook hier ruim voldoende. Bij de apotheken is er sprake van een andere ontwikkeling. In de afgelopen jaren is er niet alleen sprake geweest van een beperkte personeelsvraag. Ook het aantal studenten is sterk afgenomen. In het studiejaar was het aantal studenten zelfs historisch laag. Daarna is de instroom in de opleiding weer iets toegenomen (+9%). Hierdoor is het aanbod vanuit het onderwijs de komende jaren weer iets ruimer. Bij een beperkte personeelsvraag en een stabiele instroom in de opleiding, is de kans op werk minder gunstig dan bij de andere twee AG-opleidingen. tabel 13 Kans op Werk voor assisterenden gezondheidszorg, ontwikkeling personeelsvraag en onderwijsaanbod kwalificaties Kans op Werk personeelsvraag onderwijsaanbod prognose gemaakt najaar 2013 ontwikkeling vacatures / ontwikkeling gediplomeerden richting arbeidsmarkt / * Apothekersassistent -23% -11% Doktersassistent -38% 6% Tandartsassistent -21% 14% * Alleen gediplomeerden direct voor arbeidsmarkt beschikbaar = exclusief doorstromers naar vervolgopleiding. Bronnen: AZWinfo, Jobfeed, DUO, bewerkt door Calibris AOD. Voor legenda zie pagina 8. Voor studenten die nu aan een van de drie AG-opleidingen beginnen is het perspectief op een baan in alle regio s voldoende tot goed. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

31 4.2 Onderwijs In schooljaar staan er binnen het bekostigd onderwijs bijna studenten ingeschreven voor één van de AG-opleidingen. Er zijn ruim studenten apothekersassistent, studenten doktersassistent en circa studenten tandartsassistent. Zij volgen hun studie bij 30 verschillende roc s. Naast de roc s bieden ook veel particuliere aanbieders opleidingen in de assisterende gezondheidszorg. Onbekend is hoeveel studenten hier staan ingeschreven. Wij schatten dat het totaal aantal studenten in de assisterende gezondheidszorg tussen de 20 procent en 40 procent hoger is dan op basis van het bekostigde onderwijs bekend is. Binnen het bekostigd onderwijs is het aantal studenten tandartsassistent en doktersassistent ten opzichte van drie jaar geleden toegenomen (met respectievelijk 39 procent en 13 procent). Het aantal studenten apothekersassistent is praktisch gelijk gebleven ten opzichte van drie jaar geleden, hoewel er in de tussenliggende jaren een afname van het aantal studenten te zien was. figuur 24 Ontwikkeling aantal studenten, assisterende gezondheidszorg AA DA TA Bron: DUO(Dienst Uitvoering Onderwijs), peildatum 1 oktober 2012, exclusief niet-bekostigd onderwijs Niet alle studenten maken hun studie af. Van de studenten die een AG-opleiding volgen, rond gemiddeld ruim 70 procent de opleiding af met een diploma. Studenten aan de BOL-leerweg halen iets minder vaak de eindstreep dan BBL-studenten. tabel 14 Studierendement (in %) voor kwalificaties assisterende gezondheidszorg, in 2012 BOL BBL BOL+BBL Apothekersassistent 69% 85% 71% Doktersassistent 77% 87% 78% Tandartsassistent 71% 77% 71% Bron: DUO (Dienst uitvoering onderwijs), instroomjaar , diploma uiterlijk behaald in 2012 In schooljaar haalden ruim studenten het diploma van een AG-kwalificatie: er studeerden ruim 500 tandartsassistenten, circa 600 apothekersassistenten en ruim doktersassistenten af. Het aantal gediplomeerden apothekersassistent daalt ten opzichte van met ruim 20 procent. Het aantal gediplomeerde dokters- en tandartsassistenten neemt in dezelfde periode toe met respectievelijk circa 25 en circa 35 procent. Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

32 figuur 25 Ontwikkeling aantal gediplomeerden, assisterende gezondheidszorg AA DA TA Bron: DUO(Dienst Uitvoering Onderwijs), peildatum 1 oktober 2012 Niet iedereen met een diploma gaat na afstuderen werken in de sector waarvoor hij / zij is opgeleid. Afgestudeerde BBL-ers blijven of gaan vaak wel aan de slag binnen de sector. Van de afgestudeerden aan de BOL-leerweg gaat een groter deel elders en/of niet direct aan het werk dan van de afgestudeerde BBL-ers. Daarnaast kiest zo n 20 tot 30 procent van de gediplomeerden aan de BOLleerweg voor een vervolgopleiding in het hbo. tabel 15 Sectorrendement (in%) voor kwalificaties assisterende gezondheidszorg. BOL BBL Apothekersassistent 71% 93% Doktersassistent 64% 91% Tandartsassistent 51% 89% * Het percentage gediplomeerden dat een half jaar na afstuderen werkt in de sector waarvoor men is opgeleid. Bron: DUO Market Research, (bewerkt door Calibris) Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart

33 4.3 Beroepspraktijkvorming In 2013 zijn er ruim leerbedrijven met een erkenning voor één of meer AG-kwalificaties. Hiervan zijn er circa door Calibris erkend als leerbedrijf voor de apothekersassistent, voor de doktersassistent en voor de tandartsassistent. Het aantal leerbedrijven dat studenten apothekersassistent wil begeleiden blijft de laatste jaren stabiel. Het aantal leerbedrijven voor doktersassistent en/of tandartsassistent neemt ten opzichte van 2010 met respectievelijk 8 procent en 13 procent toe. figuur 26 Ontwikkeling aantal erkende leerbedrijven, assisterende gezondheidszorg AA DA TA Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 Naast apotheken, huisarts- en tandartspraktijken bieden ook (praktijken binnen) de ziekenhuizen stageplaatsen aan studenten assisterende in de gezondheidszorg De leerbedrijven hebben bij elkaar bijna fulltime stageplaatsen voor studenten aan een AGopleiding (1 fte = 40 weken van 40 uur). Ongeveer fte is bestemd voor stages van BOLstudenten, ruim 800 fte voor de BBL. Gemiddeld bieden leerbedrijven voor de assisterende gezondheidszorg elk 0,8 fulltime stageplaats. Leerbedrijven voor studenten doktersassistent bieden gemiddeld minder uren stage aan dan leerbedrijven voor studenten tandarts- en/of apothekersassistent. In 2013 zijn de in het leerbedrijvenregister geregistreerde stageplaatsen beter benut dan het jaar daarvoor. In het afgelopen jaar stijgt de bezettingsgraad van circa 40 naar circa 45 procent. figuur 27 Aanbod stageplaatsen (in fte s) per kwalificatie AG en leerweg, 2013 TA DA AA BOL BBL Bron: Calibris leerbedrijvenregister, oktober 2013 Jaarrapport Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie maart