KWETSBARE OUDEREN. 16 juni Robbert Gobbens. Kenniscentrum Zorginnovatie, Hogeschool Rotterdam

Transcriptie

1 KWETSBARE OUDEREN 16 juni 2014 Robbert Gobbens Kenniscentrum Zorginnovatie, Hogeschool Rotterdam

2 OPBOUW PRESENTATIE Het definiëren van kwetsbaarheid Het meten van kwetsbaarheid

3 INLEIDING Persbericht Den Haag, 4 februari 2011 Kwart van de 65-plussers kwetsbaar - Ruim een kwart van de 65-plussers is kwetsbaar voor ernstige gezondheidsproblemen. - Het aantal kwetsbare ouderen zal tussen 2010 en 2030 naar verwachting toenemen met ruim van bijna naar meer dan 1 miljoen. - Kwetsbare ouderen hebben een vier tot vijfmaal grotere kans op opname in verzorgings- of verpleeghuis en een twee tot driemaal grotere kans op overlijden binnen drie jaar in vergelijking met de groep niet-kwetsbare ouderen. Bron: SCP, 2011

4 AANTAL KWETSBARE OUDEREN (SCP, 2011)

5 HET BELOOP VAN KWETSBAARHEID (SCP, 2011)

6 WAT VINDEN OUDEREN ZELF? Bron: SCP, 2011

7 ONTWIKKELING VAN KWETSBAARHEID 1978 Charles F. Fahey: introductie van de term frail elderly Personen die meestal, maar niet altijd, een hogere leeftijd hebben dan 75 jaar en die vanwege een opeenstapeling van diverse voortdurende problemen frequent ondersteuning nodig hebben om het hoofd te kunnen bieden aan het dagelijks leven Bron: Hogan et al., 2004

8 ONTWIKKELING VAN KWETSBAARHEID Jaren 80 Woodhouse et al.: Operationele definitie van frailty (vragenlijst gericht op stoornissen en pathologieën) Veel aandacht voor ziekten

9 ONTWIKKELING VAN FRAGILITEIT Vanaf jaren 90 Fragiliteit wordt niet alleen bepaald door ziekten Fragiliteit kan worden geplaatst op een continuüm (bijv. tussen zelfstandigheid en afhankelijkheid)

10 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL) Smal Bijvoorbeeld: Een biologisch syndroom van een verminderde reserve en weerstand tegen stressoren, dat het resultaat is van dalingen van diverse fysiologische systemen, en dat gevoeligheid voor ongewenste uitkomsten veroorzaakt. (Fried et al., 2001)

11 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL) Breed Bijvoorbeeld Een syndroom dat een groep van problemen en verlies aan mogelijkheden in diverse domeinen bevat, en een individu gevoelig maakt voor omgevingsfactoren. (Strawbridge et al., 1998)

12 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL) Breed Bijvoorbeeld Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negatieve gezondheidsuitkomsten (functiebeperkingen, opname, overlijden) (SCP, 2011)

13 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (OPERATIONEEL) Fried et al. (2001) criteria om kwetsbaarheid vast te stellen: Gewichtsverlies Uitputting Inactiviteit Traagheid Zwakte Kwetsbaar 3

14 CYCLE OF FRAILTY (FRIED & WALSTON, 1998)

15 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (OPERATIONEEL) Frailty markers (Puts et al., 2005) Laag lichaamsgewicht Verminderde longfunctie Cognitieve beperkingen Slechtziendheid Slechthorendheid Incontinentie Weinig ervaren regie over het eigen leven Depressieve symptomen Lichamelijke inactiviteit Kwetsbaar 3

16 CONSENSUS OVER DEFINITIE VAN FRAILTY Van consensus over een definitie van frailty is (nog) geen sprake! J Gerontol A Biol Sci Med Sci Jan;68(1):62-7. doi: /gerona/gls119. Epub 2012 Apr 16. Searching for an operational definition of frailty: a Delphi method based consensus statement: the frailty operative definition-consensus conference project. Rodríguez-Mañas L, Féart C, Mann G, Viña J, Chatterji S, Chodzko-Zajko W, Gonzalez- Colaço Harmand M, Bergman H, Carcaillon L, Nicholson C, Scuteri A, Sinclair A, Pelaez M, Van der Cammen T, Beland F, Bickenbach J, Delamarche P, Ferrucci L, Fried LP, Gutiérrez-Robledo LM, Rockwood K, Rodríguez Artalejo F, Serviddio G, Vega E; FOD- CC group (Appendix 1).

17 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID Wanneer is een definitie succesvol? Criteria: - inhoud (verschillende determinanten) - samenhang (neemt toe met stijgen van de leeftijd) - voorspellend zijn (bijv. voor sterfte, opname in ziekenhuis of verpleeghuis, vallen) - bruikbaar zijn (je moet er interventies op kunnen richten) (Gobbens et al., 2010)

18 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID Kritiek op smalle definitie Fragmentatie van zorg Aandacht voor de gehele persoon komt in gevaar. Kwaliteit van leven

19 EXPERTS RAADPLEGEN Twee uitgangspunten: Een holistisch mensbeeld Een dynamische toestand Schriftelijk (vragenlijst) en mondeling (twee expertmeetings)

20 EXPERTS RAADPLEGEN 20 Experts (Amerika, Canada en Nederland) Verschillende disciplines (o.a. geneeskunde, verpleegkunde, psychologie) Conceptuele (11) en operationele definities voorgelegd Scoren

21 EXPERTS RAADPLEGEN Focus op lichamelijk domein Frailty # disability # comorbidity Disability = beperkingen in ADL/IADL Comorbidity = het hebben van tenminste twee chronische ziekten

22 KWETSBAARHEID, COMORBIDITEIT, ADL BEPERKINGEN (FRIED ET AL., 2004)

23 KWETSBAARHEID, COMORBIDITEIT, BEPERKINGEN (DEEG EN PUTS, 2007) N % Geen van de drie ,6 Comorbiditeit, geen fragiliteit, geen beperkingen ,8 Beperkingen, geen comorbiditeit, geen fragiliteit 45 3,8 Fragiliteit, geen comorbiditeit, geen beperkingen 21 1,8 Comorbiditeit, beperkingen, geen fragiliteit ,1 Comorbiditeit, fragiliteit, geen beperkingen 36 3,1 Beperkingen, fragiliteit, geen comorbiditeit 14 1,2 Comorbiditeit, beperkingen, fragiliteit ,7 Totaal ,0

24 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL) Fragiliteit is een dynamische toestand waarin een individu verkeert die tekorten heeft in één of meerdere domeinen van het menselijk functioneren (lichamelijk, psychisch, sociaal), die onder invloed van een diversiteit aan variabelen wordt veroorzaakt en die de kans op het optreden van ongewenste uitkomsten vergroot. Biedt kader voor een integrale operationele definitie van fragiliteit

25 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (OPERATIONEEL) Lichamelijk domein Onbedoeld gewichtsverlies, moeilijkheden met lopen, kracht in handen, lichamelijke moeheid, lichamelijke gezondheid, evenwicht, gehoor- en gezichtsproblemen Psychisch domein Cognitie, depressieve symptomen, angst, coping Sociaal domein Alleenwonend, sociale relaties, sociale steun

26 EEN INTEGRAAL CONCEPTUEEL MODEL VAN KWETSBAARHEID (GOBBENS ET AL., 2010) Leeftijd Leeftijd Leeftijd Gezondheidsbevordering en preventie Voorkomen/ Uitstellen van fragiliteit Verminderen van fragiliteit Voorkomen /Uitstellen van ongewenste uitkomsten FRAGILITEIT Levensloop determinanten - leeftijd - gevolgd onderwijs - inkomen - geslacht - etniciteit - burgerlijke staat - leefomgeving - leefstijl - levensgebeurtenissen - biologische (inclusief genetische) Ziekte(n) Vermindering van fysiologische reserve Lichamelijke fragiliteit Vermindering van: - voeding - mobiliteit - lichamelijk actief zijn - kracht - uithoudingsvermogen - evenwicht - zintuiglijke functies Psychische Sociale fragiliteit fragiliteit Vermindering van: Vermindering van: - sociale relaties - cognitie - sociale steun - stemming - coping Ongewenste uitkomsten Beperkingen Gezondheidszorggebruik Sterfte

27 HET METEN VAN KWETSBAARHEID In Nederland worden de volgende instrumenten gebruikt: - Groningen Frailty Indicator (GFI) - Transmuraal Zorg Assessment Geriatrie Maastricht (TraZAG) - Easycare (TOS) - Tilburg Frailty Indicator (TFI)

28 CRITERIA MEETINSTRUMENT Fragiliteit # comorbiditeit # beperkingen Validiteit en betrouwbaarheid Eenvoudig, gebruiksvriendelijk

29 TILBURG FRAILTY INDICATOR (TFI) Ontwikkeld door Gobbens et al., 2010 Screeningsinstrument, vragenlijst, zelfrapportage Twee delen: deel a) determinanten: 10 items en deel b) componenten: 15 items Lichamelijk: lichamelijke gezondheid, afvallen, lopen, evenwicht, kracht, horen, zien, lichamelijke moeheid Psychisch: cognitie, depressie, angst, coping Sociaal: alleenwonend, eenzaamheid, sociale steun Afkappunt: 5

30 TILBURG FRAILTY INDICATOR (TFI) Psychometrische eigenschappen Predictieve validiteit: functionele beperkingen, mortaliteit, ziekenhuisopname (Daniels et al., 2012); ontvangen van verpleging, verzorging en mantelzorg (Gobbens et al., 2012); kwaliteit van leven (Gobbens et al., 2014) Constructvaliditeit: o.a. TUG-test, four test balance scale, HADS-A, eenzaamheidsschaal (Gobbens et al., 2010) Betrouwbaarheid: Cronbachs alpha 0,79 (Metzelthin et al., 2010); 0,73 (Gobbens et al., 2010) Test-hertest voor een periode van 1 jaar: 0,79 en periode van twee weken 0,90 (Gobbens et al., 2010)

31 EERSTE RESULTATEN TFI Dwarsdoorsnede onderzoek Zelfstandig wonende ouderen, 75+, Gemeente Roosendaal N = 484 (respons 42%) Steekproef

32 KENMERKEN RESPONDENTEN n (%) Leeftijd, gemiddelde ± SD 80.3 ± 3.8 Geslacht, % of vrouwen 277 (57.2) Burgerlijke staat Gehuwd of samenwonend 240 (49.7) Ongehuwd 46 (9.5) Gescheiden 15 (3.1) Weduwnaar/weduwe 182 (37.7) Opleiding Geen of lager 181 (37.7) Middelbaar 225 (46.9) Hoger of universiteit 74 (15.4)

33 KWETSBAARHEID IN DE THUISSITUATIE Mannen Vrouwen Totaal Componenten van kwetsbaarheid (n = 207) (n = 277) (n = 484) % % % Lichamelijk domein Lichamelijke gezondheid Gewichtsverlies Slecht lopen** Slecht evenwicht Slecht gehoor** Slecht gezichtsvermogen Kracht in handen*** Lichamelijke moeheid*** Psychisch domein Klachten geheugen* Somberheid Nervositeit of angst* Coping Sociaal domein Alleenwonend*** Sociale relaties** Sociale steun Gobbens, R.J.J., van Assen, M.A.L.M., Luijkx, K.G., Wijnen-Sponselee, M.Th., Schols, J.M.G.A. (2010). Determinants of frailty. J Am Med Dir Assoc;11(5):

34 KWETSBAARHEID BEZOEKERS CBO (GEMIDDELDE LEEFTIJD 61,4) Mannen Vrouwen Totaal Lichamelijk functioneren n (%) n (%) n (%) Lichamelijke ongezondheid 21 (18,4) 27 (13,9) 48 (15,6) Gewichtsverlies 5 (4,4) 4 (2,1) 9 (3,0) Slecht lopen 20 (17,9) 25 (13,0) 45 (14,8) Slecht evenwicht 8 (7,0) 20 (10,4) 28 (9,2) Slecht gehoor* 23 (20,4) 20 (10,4) 43 (14,1) Slecht gezichtsvermogen 11 (9,6) 7 (3,7) 18 (5,9) Weinig kracht in de handen 16 (14,0) 42 (21,8) 58 (18,9) Lichamelijke moeheid 27 (23,7) 43 (22,3) 70 (22,8) Psychisch functioneren Klachten geheugen* 7 (6,1) 3 (1,5) 10 (3,2) Somberheid* 31 (27,2) 77 (39,9) 108 (35,2) Nervositeit of angst** 24 (21,1) 72 (37,1) 96 (31,2) Slecht omgaan met problemen 13 (11,7) 26 (13,6) 39 (12,9) Sociaal functioneren Alleenwonend* 11 (9,6) 35 (18,0) 46 (14,9) Eenzaamheid* 22 (19,3) 60 (31,3) 82 (26,7) Onvoldoende sociale steun 11 (9,8) 15 (7,9) 26 (8,6) Gobbens, R.J.J., van Assen, M.A.L.M., Luijkx, K.G., Wijnen-Sponselee, M.Th., Schols, J.M.G.A. Fragiliteit bij ouderen: meting met de Tilburg Frailty Indicator. TGG:;43(6):

35 DETERMINANTEN VAN FRAGILITEIT Leeftijd lichamelijke fragiliteit Geslacht sociale fragiliteit Levensgebeurtenissen psychische fragiliteit Ongezonde leefstijl en multimorbiditeit voorspellen fragiliteit

36 GEBRUIK VAN DE TFI Prevalentie kwetsbaarheid: 47,1% (afkappunt 5) bij zelfstandig wonende ouderen ( 75 jaar) Preventie van kwetsbaarheid: eerstelijnszorg Kwetsbaarheid vraagt om een multidisciplinaire benadering: samenwerking Complexe hulpvragen van kwetsbare ouderen Uitgangspunt: integrale behoeften van de individuele zorgvrager

37 INTERVENTIES Identificeren van kwetsbaarheid bij ouderen is van belang, maar uiteindelijk gaat het om interveniëren!

38 INTERVENTIES BIJ KWETSBARE OUDEREN Zelfmanagement (regie) Depressieve klachten behandelen Stimuleren tot lichaamsbeweging Stimuleren van sociale contacten Voedingsadviezen

39 GEZOND OUD WORDEN 10 tips Stel doelen Bewaar gevoel voor humor Neem voldoende beweging Zorg voor voldoende slaap Leer omgaan met verliezen Onderhoud contacten Wees dankbaar en trots Zorg voor anderen of dieren Goede voeding Geniet van kleine dingen

40 DE BOODSCHAP Kijk naar kenmerken van kwetsbaarheid Niet alle ouderen zijn kwetsbaar Signaleer kwetsbaarheid Licht voor, stimuleer, activeer Ondersteun, grijp in Bevorder zelfmanagement Werk multidisciplinair

41 BEDANKT VOOR JULLIE AANDACHT! ROBBERT GOBBENS