Zelfmanagement: Van model naar praktijk

Transcriptie

1 Zelfmanagement: Van model naar praktijk Jos van Erp Psycholoog/Programmacoördinator Hart voor Mensen Nederlandse Hartstichting

2 Indeling 1. Ingrediënten 2. Afstemmen zelfmanagement op aanpassingsproces 3. Zelfregulatie: een balans tussen motivatie en vaardigheden

3 1. Ingrediënten

4 Definitie (Chronic Care Model) Het individuele vermogen om goed om te gaan met symptomen, behandeling,lichamelijke en sociale consequenties van de chronische aandoening en de bijbehorende aanpassingen in leefstijl. Zelfmanagement is effectief wanneer mensen in staat zijn zelf hun gezondheidstoestand te monitoren en de cognitieve, gedragsmatige en emotionele reacties te vertonen die bijdragen aan een bevredigende kwaliteit van leven.

5 Kernpunten Wat is het? Zorgvrager neemt meer regie bij de behandeling van de ziekte Leert omgaan met chronische ziekte Beperken van verlies van zelfstandigheid en autonomie als gevolg van ziekte Zelfmanagement draagt bij aan verbetering van de kwaliteit van leven Inzet van zorgvrager en zorgverlener Gelijkwaardige samenwerking tussen zorgvrager en zorgverleners Goede patiëntenvoorlichting en educatie Ondersteunen van leer- en groeiprocessen Bevorderen van het zelfsturend vermogen Het versterken van zelfvertrouwen Het vinden van een methode voor het realiseren van persoonlijke doelen Landelijk actieprogramma zelfmanagement:

6 Ingrediënten Positieve psychologie: focus op mogelijkheden i.p.v. op beperkingen

7 Ingrediënten Ketenzorg: Volgen welbevinden patiënt gedurende acute, revalidatie en chronische fase

8 Ingrediënten Regie: Meer regie in handen van de patiënt, bevordering van de autonomie

9 Ingrediënten Leefstijl: Steeds meer focus op leefstijl i.v.m. preventie van ziekte

10 Ingrediënten Vergrijzing: steeds meer chronische ziekte en minder hulpverleners. Zorg moet efficiënter en goedkoper door: Taken naar nursepractitioner Taken naar patiënt Inzet ICT Efficiëntere organisatie zorg

11 Ingrediënten Marktwerking: van patiënt tot consument

12 Gradaties van zelfmanagement Veel cognitieve beperkingen vermoeidheidklachten psychische problematiek etc. Geen cognitieve beperkingen vermoeidheidsklachten psychische problematiek etc. Weinig zelfmanagement Veel zelfmanagement

13 Gradaties van zelfmanagement Autonomie: Zelfstandigheid in ADL of zelfstandigheid in het prioriteren van activiteiten

14 Resultaatgebieden

15 Resultaatgebieden zelfmanagement 1. Ziektegerelateerd, aandachtsgebieden specifieke ziekte zoals symptoomherkenning en medicatie 2. Algemene gezondheidsbevordering, leefstijl en preventie 3. Kwaliteit van leven, het leiden van een zo normaal en prettig mogelijk leven

16 Resultaatgebieden: Geluk en gezondheid Psychosociaal en biomedisch Gezondheid Ziekte Welbevinden

17 Resultaatgebieden: via ICF model uit de revalidatie, een biopsychosociale benadering Aandoening, ziekte Structuur en functie Activiteiten Participatie Persoonlijke factoren Omgevings factoren

18 2. Afstemmen zelfmanagement op aanpassingsproces

19 Het aanpassingsproces bij chronische ziekte: op zoek naar nieuwe balans tussen draaglast en draagkracht

20 Wanneer door ziekte de draaglast groter wordt dan de draagkracht doorloopt de patiënt een aanpassingsproces om een nieuw evenwicht te vinden. Om zelfmanagement aan te laten sluiten op de beleving en motivatie van de patiënt moeten ze aansluiten op dit aanpassingsproces

21 1. Streven naar herstel / Bestrijden van draaglast Herstellen wat er hersteld kan worden en het minimaliseren van gevolgen / Cure

22 2. Verwerking / (H)erkennen van blijvende draaglast Dagelijkse confrontatie met beperkingen / Besef van blijvende gevolgen

23 3. Aanpassing aan blijvende gevolgen / Vergroten draagkracht Ontwikkelen persoonlijke eigenschappen / Aandacht voor waardevolle ervaringen

24 Aanpassingsproces samengevat 1. Herstel: Verminderen draaglast (Diseasemanagement) 2. Verwerking: Herkennen blijvende draaglast (Disabilitymanagement) 3. Aanpassing: Vergroten draagkracht (Disabilitymanagement)

25 Aanpassing bij een chronische ziekte

26 Directe gevolgen x Weerstand = Draaglast Gevolgen Draaglast Weerstand

27 Aandachtsveld / Mentale ruimte Draagkracht Gevolgen Draaglast Weerstand 1 Aanpakken gevolgen: revalidatie, therapie, voorlichting (medisch circuit) 2 Stilstaan bij weerstand: psycho-educatie verwerking, stilstaan bij de gevolgen 3 Vergroten draagkracht: aandacht richten op mogelijkheden, doelen

28 Kwetsbaarheidmodel Kwetsbaarheid is onderdeel van het leven. Welbevinden ontstaat door het vinden van een balans tussen enerzijds het bestrijden van beperkingen en anderzijds het hanteren van blijvende beperkingen

29 Balans tussen biomedische en psychosociale aspecten Cure én care

30 Balans tussen gezondheidsideaal en onvermijdelijke aftakelijking Streven naar gezondheid én accepteren van lichamelijke aftakeling

31 Afstemmen op aanpassingsproces acuut revalidatie herstel chronisch verwerking / aanpassing Diseasemanagement Disabilitymanagement

32 Afstemmen interventies op aanpassingsproces CVA-patiënt Herstelfase: Voorlichting medisch technisch CVA Voorlichting onzichtbare gevolgen Voorlichting leefstijl Praktische info Therapie Verwerkings- aanpassingsfase: Voorlichting onzichtbare gevolgen Stressmangement Psycho-educatie verwerking Aandacht richten op mogelijkheden / doelen Leefstijl afstemmen op persoonlijke doelen

33 3. Zelfregulatie: een balans tussen motivatie en vaardigheden

34 Motiveren Motivatie staat aan het begin van alle, blijvende, verandering Het opbouwen en onderhouden van motivatie is daarom minstens zo belangrijk als het aanleren van vaardigheden of het geven van voorlichting

35 Motiveren Eerst contact, dan richting: Motiveren door het vinden van persoonlijke doelen. Afstemming op het aanpassingsproces (Herstel, Verwerking, Aanpassing) Zoeken naar gezondheidsdoelen Koppelen van gezondheidsdoelen aan levensdoelen (doelen m.b.t. welbevinden)

36 Richtinggevende vragen bij ontwikkeling motivatie 1. Wat zou je voor jezelf willen veranderen op het gebied van leefstijl? 2. Waarom wil je dit veranderen? 3. Wat is voor jouw een belangrijk levensdoel, waar wil je naar streven in je leven, waar doe je het allemaal voor, wat zou je willen bereiken? 4. Hoe draagt die verandering op het gebied van leefstijl bij aan de realisatie van hetgeen waarnaar je wilt streven in je leven? 5. Wat weerhoudt je ervan om die verandering tot stand te brengen, wat is je hindernis? 6. Wat heb je dan nodig om die verandering tot stand te brengen? 7. Wanneer doe je dit al een beetje? Hoe zou je hier meer van kunnen doen? Hoe ga je dit doen?

37 Motivationeel Interview Ziektegeschiedenis Evolutie gewicht Risicoperceptie Self-efficacy Sociale steun Kosten en baten Goal Setting: Persoonlijk doel Ik wil afvallen omdat Bron: Veronique de Gucht, Universiteit Leiden

38 Persoonlijk doel, een voorbeeld Ik wil dit jaar tenminste 5 kg afvallen omdat ik voldoende fit wil zijn om samen met mijn vrouw en dochters op vakantie te gaan Bron: Veronique de Gucht, Universiteit Leiden

39 4 stappen Kijk Kies Doe Evalueer Bron: Veronique de Gucht, Universiteit Leiden

40 Kijk Huidig gedrag Kosten en baten Self-monitoring Patronen Bron: Veronique de Gucht, Universiteit Leiden

41 Kies Doel stellen Bespreken van andere doelen die het bereiken van het gewichtsreductiedoel kunnen bemoeilijken Anticiperen op mogelijke obstakels (coping) Plannen Realistische verwachtingen Bron: Veronique de Gucht, Universiteit Leiden

42 Doe Zelfbekrachtiging Sociale steun Self-efficacy Feedback Emotionele controle Terugvalpreventie Bron: Veronique de Gucht, Universiteit Leiden

43 Evalueer Wat is er gebeurd? Behouden van wat je bereikt hebt Doel herformuleren Hoe verder? Terug naar stap 1, 2, 3 Bron: Veronique de Gucht, Universiteit Leiden

44 Rol zorgverlener Coach die zelfmanagement begeleidt Maakt inschatting beperkingen en mogelijkheden patiënt Sluit aan op het aanpassingsproces patiënt Doseert aandacht voor draaglast en draagkracht Motiveert door het helpen vinden van realistische persoonlijke doelen Beschikt over een protocol dat richting geeft aan het proces

45 Rol zorgverlener: Eerst contact dan richting

46