FRAILTY : DEFINIËREN EN METEN

Transcriptie

1 FRAILTY : DEFINIËREN EN METEN 20 november 2014 Robbert Gobbens

2 INLEIDING Persbericht Den Haag, 4 februari 2011 Kwart van de 65-plussers kwetsbaar - Ruim een kwart van de 65-plussers is kwetsbaar voor ernstige gezondheidsproblemen. - Het aantal kwetsbare ouderen zal tussen 2010 en 2030 naar verwachting toenemen met ruim van bijna naar meer dan 1 miljoen. - Kwetsbare ouderen hebben een vier tot vijfmaal grotere kans op opname in verzorgings- of verpleeghuis en een twee tot driemaal grotere kans op overlijden binnen drie jaar in vergelijking met de groep niet-kwetsbare ouderen. Bron: SCP, 2011

3 AANTAL KWETSBARE OUDEREN (SCP, 2011)

4 HET BELOOP VAN KWETSBAARHEID (SCP, 2011)

5 WAT VINDEN OUDEREN ZELF? Bron: SCP, 2011

6 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (EERSTE) 1978 Charles F. Fahey: introductie van de term frail elderly Personen die meestal, maar niet altijd, een hogere leeftijd hebben dan 75 jaar en die vanwege een opeenstapeling van diverse voortdurende problemen frequent ondersteuning nodig hebben om het hoofd te kunnen bieden aan het dagelijks leven Bron: Hogan et al., 2004

7 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL) Smal Bijvoorbeeld: Een biologisch syndroom van een verminderde reserve en weerstand tegen stressoren, dat het resultaat is van dalingen van diverse fysiologische systemen, en dat gevoeligheid voor ongewenste uitkomsten veroorzaakt. (Fried et al., 2001)

8 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL) Breed Bijvoorbeeld Een syndroom dat een groep van problemen en verlies aan mogelijkheden in diverse domeinen bevat, en een individu gevoelig maakt voor omgevingsfactoren. (Strawbridge et al., 1998)

9 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (OPERATIONEEL) Fried et al. (2001) criteria om kwetsbaarheid vast te stellen: Gewichtsverlies Uitputting Inactiviteit Traagheid Zwakte Kwetsbaar 3

10 CYCLE OF FRAILTY (FRIED & WALSTON, 1998)

11 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (OPERATIONEEL) Frailty markers (Puts et al., 2005) Laag lichaamsgewicht Verminderde longfunctie Cognitieve beperkingen Slechtziendheid Slechthorendheid Incontinentie Weinig ervaren regie over het eigen leven Depressieve symptomen Lichamelijke inactiviteit Kwetsbaar 3

12 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID Wanneer is een definitie succesvol? Criteria: - inhoud (verschillende determinanten) - samenhang (neemt toe met stijgen van de leeftijd) - voorspellend zijn (bijv. voor sterfte, opname in ziekenhuis of verpleeghuis, vallen) - bruikbaar zijn (je moet er interventies op kunnen richten) (Gobbens et al., 2010)

13 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID Kritiek op smalle definitie Fragmentatie van zorg Aandacht voor de gehele persoon komt in gevaar. Kwaliteit van leven

14 EXPERTS RAADPLEGEN 20 Experts (Amerika, Canada en Nederland) Verschillende disciplines (o.a. geneeskunde, verpleegkunde, psychologie) Conceptuele (11) en operationele definities voorgelegd Scoren

15 EXPERTS RAADPLEGEN Focus op lichamelijk domein Frailty # disability # comorbidity Disability = beperkingen in ADL/IADL Comorbidity = het hebben van tenminste twee chronische ziekten

16 CONSENSUS OVER DEFINITIE VAN FRAILTY Van consensus over een definitie van frailty is (nog) geen sprake! J Gerontol A Biol Sci Med Sci Jan;68(1):62-7. doi: /gerona/gls119. Epub 2012 Apr 16. Searching for an operational definition of frailty: a Delphi method based consensus statement: the frailty operative definition-consensus conference project. Rodríguez-Mañas L, Féart C, Mann G, Viña J, Chatterji S, Chodzko-Zajko W, Gonzalez- Colaço Harmand M, Bergman H, Carcaillon L, Nicholson C, Scuteri A, Sinclair A, Pelaez M, Van der Cammen T, Beland F, Bickenbach J, Delamarche P, Ferrucci L, Fried LP, Gutiérrez-Robledo LM, Rockwood K, Rodríguez Artalejo F, Serviddio G, Vega E; FOD- CC group (Appendix 1).

17 KWETSBAARHEID, COMORBIDITEIT, ADL BEPERKINGEN (FRIED ET AL., 2004)

18 KWETSBAARHEID, COMORBIDITEIT, BEPERKINGEN (DEEG EN PUTS, 2007) N % Geen van de drie ,6 Comorbiditeit, geen kwetsbaarheid, geen beperkingen ,8 Beperkingen, geen comorbiditeit, geen kwetsbaarheid 45 3,8 Kwetsbaarheid, geen comorbiditeit, geen beperkingen 21 1,8 Comorbiditeit, beperkingen, geen kwetsbaarheid ,1 Comorbiditeit, kwetsbaarheid, geen beperkingen 36 3,1 Beperkingen, kwetsbaarheid, geen comorbiditeit 14 1,2 Comorbiditeit, beperkingen, kwetsbaarheid ,7 Totaal ,0

19 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL) Fragiliteit is een dynamische toestand waarin een individu verkeert die tekorten heeft in één of meerdere domeinen van het menselijk functioneren (lichamelijk, psychisch, sociaal), die onder invloed van een diversiteit aan variabelen wordt veroorzaakt en die de kans op het optreden van ongewenste uitkomsten vergroot. Biedt kader voor een integrale operationele definitie van fragiliteit

20 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (OPERATIONEEL) Lichamelijk domein Onbedoeld gewichtsverlies, moeilijkheden met lopen, kracht in handen, lichamelijke moeheid, lichamelijke gezondheid, evenwicht, gehoor- en gezichtsproblemen Psychisch domein Cognitie, depressieve symptomen, angst, coping Sociaal domein Alleenwonend, sociale relaties, sociale steun

21 EEN INTEGRAAL CONCEPTUEEL MODEL VAN KWETSBAARHEID (GOBBENS ET AL., 2010) Leeftijd Leeftijd Leeftijd Gezondheidsbevordering en preventie Voorkomen/ Uitstellen van fragiliteit Verminderen van fragiliteit Voorkomen /Uitstellen van ongewenste uitkomsten FRAGILITEIT Levensloop determinanten - leeftijd - gevolgd onderwijs - inkomen - geslacht - etniciteit - burgerlijke staat - leefomgeving - leefstijl - levensgebeurtenissen - biologische (inclusief genetische) Ziekte(n) Vermindering van fysiologische reserve Lichamelijke fragiliteit Vermindering van: - voeding - mobiliteit - lichamelijk actief zijn - kracht - uithoudingsvermogen - evenwicht - zintuiglijke functies Psychische Sociale fragiliteit fragiliteit Vermindering van: Vermindering van: - sociale relaties - cognitie - sociale steun - stemming - coping Ongewenste uitkomsten Beperkingen Gezondheidszorggebruik Sterfte

22 HET METEN VAN KWETSBAARHEID In Nederland worden de volgende instrumenten gebruikt: - Groningen Frailty Indicator (GFI) - Transmuraal Zorg Assessment Geriatrie Maastricht (TraZAG) - Easycare - Evaluative Frailty Index for Physical activity (EFIP) - Tilburg Frailty Indicator (TFI)

23 CRITERIA MEETINSTRUMENT Fragiliteit # comorbiditeit # beperkingen Validiteit en betrouwbaarheid Eenvoudig, gebruiksvriendelijk

24 TRANSMURAAL ZORG ASSESSMENT GERIATRIE MAASTRICHT (TRAZAG) Ontwikkeld door Warnier, Academisch Ziekenhuis Maastricht TraZag is een assessment-instrument, dat gebruikt kan worden om de probleem- en zorgsituatie van de patiënt op gestructureerde wijze in kaart te brengen. Items in startdocument zijn: huishouden, ADL, afvallen, eten en drinken, vallen, bewegen, huisartsbezoek, opname ziekenhuis, medicatiegebruik, gezichtsvermogen, gehoor, geheugen, depressie. Daarna wordt verder onderzoek gedaan (o.a. met behulp van MMSE, Barthel-index) TraZag is nog niet gevalideerd.

25 EASYCARE Ontwikkeld door Olde Rikkert, UMC St. Radboud Nijmegen Vragenlijsten en methodieken voor: vlotte screening op kwetsbaarheid probleemanalyse opstellen zorgbehandelplan Onderdelen: algemeen deel (zintuigen, communicatie, welbevinden) afhankelijkheid (ADL en IADL) stemming (depressie) cognitie mantelzorgbelasting vallen

26 EASYCARE Doelbepaling: de oudere geeft zelf aan wat prioriteit heeft in zijn situatie. Daarna wordt op basis van gezamenlijke doelbepaling een plan opgesteld. Easycare TOS: screeningsinstrument Valideringsstudie

27 TILBURG FRAILTY INDICATOR (TFI) Ontwikkeld door Gobbens et al., 2010 Screeningsinstrument, vragenlijst, zelfrapportage Twee delen: deel a) determinanten: 10 items en deel b) componenten: 15 items Lichamelijk: lichamelijke gezondheid, afvallen, lopen, evenwicht, kracht, horen, zien, lichamelijke moeheid Psychisch: cognitie, depressie, angst, coping Sociaal: alleenwonend, eenzaamheid, sociale steun Afkappunt: 5

28 TILBURG FRAILTY INDICATOR (TFI) Psychometrische eigenschappen Predictieve validiteit: functionele beperkingen, mortaliteit, ziekenhuisopname (Daniels et al., 2012); ontvangen van verpleging, verzorging en mantelzorg (Gobbens et al., 2012) Constructvaliditeit: o.a. TUG-test, four test balance scale, HADS-A, eenzaamheidsschaal (Gobbens et al., 2010) Betrouwbaarheid: Cronbachs alpha 0,79 (Metzelthin et al., 2010); 0,73 (Gobbens et al., 2010) Test-hertest voor een periode van 1 jaar: 0,79 en periode van twee weken 0,90 (Gobbens et al., 2010)

29 TFI DEEL A DETERMINANTEN (1) 1. Wat is uw geslacht? 0 man 0 vrouw 2. Wat is uw leeftijd?....jaar 3. Wat is uw burgerlijke staat? 0 gehuwd of samenwonend 0 ongehuwd 0 gescheiden 0 weduwnaar/weduwe 4. Wat is uw geboorteland? 0 Nederland 0 Nederlands Indië 0 Suriname 0 Nederlandse Antillen 0 Turkije 0 Marokko 0 Anders, namelijk Wat is de hoogste opleiding die u heeft afgemaakt? 0 geen of lager onderwijs 0 middelbaar onderwijs 0 hoger beroepsonderwijs of universiteit

30 TFI DEEL A DETERMINANTEN (2) 6. In welke categorie valt het netto maandinkomen van uw 0 600,- of minder huishouden? 0 601,- tot en met 900, ,- tot en met 1200, ,- tot en met 1500, ,- tot en met 1800, ,- tot en met 2100, ,- of meer 7. Hoe gezond vindt u alles bij elkaar uw manier van leven? 0 gezond 0 niet gezond, niet ongezond 0 ongezond 8. Heeft u twee of meer ziekten en/of chronische 0 ja 0 nee aandoeningen? 9. Heeft u het afgelopen jaar één of meerdere van de volgende gebeurtenissen meegemaakt? - het overlijden van een dierbaar persoon 0 ja 0 nee - een ernstige ziekte van uzelf 0 ja 0 nee - een ernstige ziekte van een dierbaar persoon 0 ja 0 nee - een scheiding, verbreking duurzame, intieme relatie 0 ja 0 nee - een verkeersongeval 0 ja 0 nee - een misdrijf 0 ja 0 nee 10. Bent u tevreden met uw woonomgeving? 0 ja 0 nee

31 TFI DEEL B COMPONENTEN (1) B1 Lichamelijke componenten 11. Voelt u zich lichamelijk gezond? 0 ja 0 nee 12. Bent u de afgelopen periode veel afgevallen zonder 0 ja 0 nee dit zelf te willen? (veel is: 6 kg of meer in de afgelopen 6 maanden of 3 kg of meer in de afgelopen maand) Heeft u problemen in het dagelijks leven door 13...slecht lopen? 0 ja 0 nee 14...het slecht kunnen bewaren van uw evenwicht? 0 ja 0 nee 15...slecht horen? 0 ja 0 nee 16...slecht zien? 0 ja 0 nee 17...weinig kracht in uw handen? 0 ja 0 nee lichamelijke moeheid? 0 ja 0 nee

32 TFI DEEL B COMPONENTEN (2) B2 Psychische componenten 19. Heeft u klachten over uw geheugen? 0 ja 0 soms 0 nee 20. Heeft u zich de afgelopen maand somber gevoeld? 0 ja 0 soms 0 nee 21. Heeft u zich de afgelopen maand nerveus of angstig 0 ja 0 soms 0 nee gevoeld? 22. Kunt u goed omgaan met problemen? 0 ja 0 nee B3 Sociale componenten 23. Woont u alleen? 0 ja 0 nee 24. Mist u wel eens mensen om u heen? 0 ja 0 soms 0 nee 25. Ontvangt u voldoende steun van andere mensen? 0 ja 0 nee

33 RESULTATEN METINGEN TFI Dwarsdoorsnede onderzoek Zelfstandig wonende ouderen, 75+, Gemeente Roosendaal N = 484 (respons 42%) Steekproef

34 KENMERKEN RESPONDENTEN n (%) Leeftijd, gemiddelde ± SD 80.3 ± 3.8 Geslacht, % of vrouwen 277 (57.2) Burgerlijke staat Gehuwd of samenwonend 240 (49.7) Ongehuwd 46 (9.5) Gescheiden 15 (3.1) Weduwnaar/weduwe 182 (37.7) Opleiding Geen of lager 181 (37.7) Middelbaar 225 (46.9) Hoger of universiteit 74 (15.4)

35 KWETSBAARHEID IN DE THUISSITUATIE Mannen Vrouwen Totaal Componenten van kwetsbaarheid (n = 207) (n = 277) (n = 484) % % % Lichamelijk domein Lichamelijke gezondheid Gewichtsverlies Slecht lopen** Slecht evenwicht Slecht gehoor** Slecht gezichtsvermogen Kracht in handen*** Lichamelijke moeheid*** Psychisch domein Klachten geheugen* Somberheid Nervositeit of angst* Coping Sociaal domein Alleenwonend*** Sociale relaties** Sociale steun Gobbens, R.J.J., van Assen, M.A.L.M., Luijkx, K.G., Wijnen-Sponselee, M.Th., Schols, J.M.G.A. (2010). Determinants of frailty. J Am Med Dir Assoc;11(5):

36 KWETSBAARHEID BEZOEKERS CBO (GEMIDDELDE LEEFTIJD 61,4) Mannen Vrouwen Totaal Lichamelijk functioneren n (%) n (%) n (%) Lichamelijke ongezondheid 21 (18,4) 27 (13,9) 48 (15,6) Gewichtsverlies 5 (4,4) 4 (2,1) 9 (3,0) Slecht lopen 20 (17,9) 25 (13,0) 45 (14,8) Slecht evenwicht 8 (7,0) 20 (10,4) 28 (9,2) Slecht gehoor* 23 (20,4) 20 (10,4) 43 (14,1) Slecht gezichtsvermogen 11 (9,6) 7 (3,7) 18 (5,9) Weinig kracht in de handen 16 (14,0) 42 (21,8) 58 (18,9) Lichamelijke moeheid 27 (23,7) 43 (22,3) 70 (22,8) Psychisch functioneren Klachten geheugen* 7 (6,1) 3 (1,5) 10 (3,2) Somberheid* 31 (27,2) 77 (39,9) 108 (35,2) Nervositeit of angst** 24 (21,1) 72 (37,1) 96 (31,2) Slecht omgaan met problemen 13 (11,7) 26 (13,6) 39 (12,9) Sociaal functioneren Alleenwonend* 11 (9,6) 35 (18,0) 46 (14,9) Eenzaamheid* 22 (19,3) 60 (31,3) 82 (26,7) Onvoldoende sociale steun 11 (9,8) 15 (7,9) 26 (8,6) Gobbens, R.J.J., van Assen, M.A.L.M., Luijkx, K.G., Wijnen-Sponselee, M.Th., Schols, J.M.G.A. Fragiliteit bij ouderen: meting met de Tilburg Frailty Indicator. TGG:;43(6):

37 DETERMINANTEN VAN KWETSBAARHEID Leeftijd lichamelijke kwetsbaarheid Geslacht sociale kwetsbaarheid Levensgebeurtenissen psychische kwetsbaarheid Ongezonde leefstijl en multimorbiditeit voorspellen kwetsbaarheid

38 GEBRUIK VAN DE TFI Prevalentie kwetsbaarheid: 47,1% (afkappunt 5) bij zelfstandig wonende ouderen ( 75 jaar) Preventie van kwetsbaarheid: eerstelijnszorg Kwetsbaarheid vraagt om een multidisciplinaire benadering: samenwerking Complexe hulpvragen van kwetsbare ouderen Uitgangspunt: integrale behoeften van de individuele zorgvrager

39 INTERVENTIES Identificeren van kwetsbaarheid bij ouderen is van belang, maar uiteindelijk gaat het om interveniëren!

40 INTERVENTIES BIJ KWETSBARE OUDEREN Zelfmanagement (regie) Depressieve klachten behandelen Stimuleren tot lichaamsbeweging Stimuleren van sociale contacten Voedingsadviezen

41 GEZOND OUD WORDEN 10 tips Stel doelen Bewaar gevoel voor humor Neem voldoende beweging Zorg voor voldoende slaap Leer omgaan met verliezen Onderhoud contacten Wees dankbaar en trots Zorg voor anderen of dieren Goede voeding Geniet van kleine dingen

42 DE BOODSCHAP Kijk naar kenmerken van kwetsbaarheid Niet alle ouderen zijn kwetsbaar Signaleer kwetsbaarheid Licht voor, stimuleer, activeer Ondersteun, grijp in Bevorder zelfmanagement Werk multidisciplinair

43 BEDANKT VOOR JULLIE AANDACHT! ROBBERT GOBBENS