LEIDRAAD ERFELIJKE TUMOREN BINNEN DE NEUROCHIRURGIE december 2009

Transcriptie

1 LEIDRAAD ERFELIJKE TUMOREN BINNEN DE NEUROCHIRURGIE december 2009 deel 1: verwijsindicaties algemeen Nadere (genetische) diagnostiek is aangewezen indien een tumor/afwijking kan voorkomen in het kader van een erfelijke aandoening. In het algemeen zijn aanwijzingen voor een erfelijke aanleg/syndroom: jonge leeftijd, multipele syn/metachrone tumoren, bijzondere uiterlijke kenmerken of andere gezondheids-problemen, en een positieve familiegeschiedenis. Bij aanwijzingen voor erfelijkheid en bij twijfel is verwijzing naar / of overleg met een klinisch geneticus zinvol. Ook bij het diagnostisch proces kan een klinisch geneticus betrokken worden. Indien voldaan wordt aan de klinische criteria is er een indicatie voor verwijzing naar een klinisch geneticus. Een perifeer en centraal zenuw stelsel tumor op de kinderleeftijd (<18 jaar) is in de regel een indicatie voor een beoordeling door de klinisch geneticus. Kiembaan diagnostiek bij voorkeur te verrichten via een klinisch geneticus (zie NTvG 2007;151:295-8). De klinisch geneticus kan een coordinerende rol spelen wat betreft nadere diagnostiek (waaronder DNA-analyse), informeert de patient nader en is verantwoordelijk voor familie-onderzoek. Tumorspecifiek Tumor: Cerebrale caverneuze malformatie Choroid plexus carcinoom Corticale tuber Endolymphatische zak tumor Ependymoom Gliale tumor Glomus tumor Hemangioblastoom craniospinaal Medulloblastoom/PNET Meningioom, cranieel/spinaal Neurofibroom Opticus glioom Paraganglioom Schwannoom, nn.cran/spinaal: Subependymaal giant cel astrocytoom (SEGA) Subependymale nodulus (SEN) Tuber Vestibulair schwannoom opmerking: multipel CCM of positieve familiegeschiedenis multipele ependymomen of < 30 jaar of ook indien multipel of ook andere karakteristieken multipele meningiomen of < 30 jaar of ook indien multipele neurofibromen of ook andere NF1-karakteristieken multipele schwannomen of < 30 jaar of ook unilateraal < 30 jaar of ook of bilateraal vestibulair schwannoom

2 deel 2: welke tumoren kunnen behoren bij welk tumorsyndroom Tumor: syndroom: nadere diagnostiek: Cerebrale caverneuze malformatie familiaire cerebrale caverneuze malformaties craniospinale MRI multipel CCM of c genetica (CCM1/CCM2/CCM3-analyse?familie-onderzoek?) positieve familiegeschiedenis Choroid plexus carcinoom Li Fraumeni syndroom c. genetica Rhabdoid predisposition syndrome Corticale tuber tubereuze sclerose c dermatoloog (TSC huidafwijkingen zoals angiofibromen?) echo hart en nieren Endolymphatische zak tumor Von Hippel Lindau (VHL) craniale resp. spinale MRI echo of MRI abdomen (bij/nier,pancreas,lever) c oogarts (retinale angiomen?) c klinische genetica (VHL-analyse?familieonderzoek?) c internist (onderzoek op feochromocytoom) Ependymoom neurofibromatosis type2 (NF2) craniale resp. spinale MRI Gliale tumoren (overig) neurofibromatosis type1 (NF1) craniale resp. spinale MRI indien multipel of ook neurofibromatosis type2 (NF2) andere karakteristieken Cowden c oogarts (Lisch noduli?/visus?/preseniel cataract?) LiFraumeni c dermatoloog (CAF?/Freckling?) e.a. c klinische genetica (NF1/2-analyse?/familie-onderzoek?) Glomus tumor erfelijke paraganglioom/pheochromocytoom zie paraganglioom Hemangioblastoom craniospinaal Von Hippel Lindau (VHL) craniale resp. spinale MRI echo of MRI abdomen (bij/nier,pancreas,lever) c oogarts (retinale angiomen?) c klinische genetica (VHL-analyse?familieonderzoek?) c internist (onderzoek op feochromocytoom) Medulloblastoom/PNET LiFraumeni c. genetica Familiair Adenomateuze Polyposis (Turcot) Gorlin Rhabdoid predisposition syndrome

3 Meningioom, cranieel/spinaal neurofibromatosis type2 (NF2) craniale resp. spinale MRI Neurofibroom neurofibromatosis type1 (NF1) c oogarts (Lisch noduli?/visus?) indien multipel of ook neurofibromatosis type2 (NF2) c dermatoloog (CAL?/Freckling?) andere NF1-karakteristieken c klinische genetica (NF1/SPRED1-analyse?/familie-onderzoek?) Opticus glioom neurofibromatosis type1 (NF1) c oogarts (Lisch noduli?/visus?) c dermatoloog (CAF?/Freckling?) c klinische genetica (NF1/SPRED1-analyse?/familie-onderzoek?) Paraganglioom erfelijke paraganglioom/pheochromocytoom c genetica (SDHB/C/D-analyse, familie-onderzoek) c KNO (multipte paragangliomen?) c interne (abdominaal/thoracaal paraganglioom, feochromocytoom?) Schwannoom, nn.cran/spinaal: neurofibromatosis type2 (NF2) craniale resp. spinale MRI Subependymaal giant cel astrocytoom (SEGA) tubereuze sclerose c dermatoloog (angiofibromen?acne sebaceous?) Subependymale nodulus (SEN) tubereuze sclerose c dermatoloog (angiofibromen?acne sebaceous?) Tuber tubereuze sclerose zie corticale tuber Vestibulair schwannoom neurofibromatosis type2 (NF2) spinale MRI unilateraal < 30 jaar of ook of bilateraal

4 deel 3: tumorsyndromen Neurofibromatosis type 1: geboorte prevalentie: klinische diagnose bij 2 of meer van volgende criteria: NF1/Recklinghausen autosomaal dominant 6 of meer CAL* van 0,5 cm voor puberteit en 1,5 cm na puberteit de novo frequentie: 50% 2 of meer neurofibromen of 1 plexiform neurofibroom NF1-gen (60 exonen), chromosome 17q11.2 sproeten (freckling) in de oksels of liezen eiwit: neurofibromin opticus glioom Functie: GTP-ase in RAS pathway 2 of meer Lisch noduli (iris hamartomen) specifieke botlesies (speudo-arthrose, sphenoid dysplasie ed) NB: SPRED1-gen geeft NF1-like phenotype 1e graads familielid met NF1 (niet van kind naar ouder) Opticus glioom c oogarts (Lisch noduli?/visus?) in eerste instantie expectatief met reguliere MRI follow-up c dermatoloog (CAL?/Freckling?) gericht behandelen bij invaliderende symptomen c klinische genetica (NF1-analyse?/familie-onderzoek?) Neurofibroom als bij opticus glioom als bij opticus glioom indien multipel of ook andere NF1-karakteristieken Gliale tumor als bij opticus glioom als bij opticus glioom indien multipel of ook andere NF1-karakteristieken controle-advies bij syndroom-diagnose: t/m 16 jaar: jaarlijks controle door de kinderarts (tensie, lengte, schedelomtrek, neurologische ontwikkeling en skeletafwijkingen). periodiek oogheelkundig onderzoek volgens de NvK-Leidraad. na 16 jaar: op geleide van symptomen laagdrempelig neuroloog/neurochirurg consulteren. Instructies tav maligne ontaarding *CAL = cafe au lait spot Neurofibromatosis type 2: geboorte prevalentie:1: Modified Manchester criteria voor neurofibromatosis type 2: NF2 autosomaal dominant 1. Bilateraal vestibulair schwannoom de novo frequentie:50% (vaak mozaiek) 2. 1e graads familielid met NF2 en unilateraal vestibulair schwannoom NF2-gen (17 exonen), chromosoom 22q e graads familielid met NF2 en 2 van: meningioom, glioom, eiwit: merlin neurofibroom, schwannoom, preseniel cataract functie: mogelijk rol in signalling en cel-adhesie 4. Unilateraal vestibulair schwannoom en 2 van: meningioom, glioom, neurofibroom, schwannoom, preseniel cataract 5. Multipele meningiomen plus unilateraal vestibulair schwannoom 6. Multipele meningiomen en 2 van: glioom, neurofibroom, schwannoom, preseniel cataract

5 Vestibulair schwannoom spinale MRI In eerste instantie expectatief. unilateraal < 30 jaar of ook Bij hydrocephalus ventriculoperitoneale drain. SRT*/RC** bij progressie of impressie hersenparenchym (globaal bij >20mm) Excisie bij hersenstamsymptomrn of bij midline shift (globaal bij > 40mm). of bilateraal Schwannoom, nn.cran/spinaal craniale resp. spinale MRI In eerste instantie expectatief. SRT*/RC** of partieel excisie bij bedreigende omvang, progressie of invaliderende pathologie. Bespreken optie van hersenstam implantaat Ependymoom/glioom zie bij schwannoom Excisise voor histologische diagnose. Meningioom, cranieel/spinaal zie bij schwannoom als bij schwannoom Neurofibroom: zie NF1 controle-advies bij syndroom-diagnose: Jaarlijks een neurologisch onderzoek / Jaarlijks cranio(spinale) MRI vanaf jaar tussen 2-10 jaar jaarlijks oogheelkundig onderzoek, daarna eenmalig bij diagnose bij functioneel gehoor jaarlijks audiologisch onderzoek en BAER *SRT= stereotactische radiotherapie gerichte follow-up van eventuele afwijkingen **RC = radiochirurgie Ziekte van Von Hippel Lindau (VHL): komt bij 2-3: mensen voor Klinische Criteria: VHL autosomaal dominant Een patient met een positieve familie geschiedenis voor VHL en 1 van: de novo frequentie:20% retinaal/cerebellair/spinaal haemangioblastoom, heldercellig niercelkanker, VHL-gen (3 exons), chromosoom 3p25 een feochromocytoom, endolymfatische zak tumor, eiwit:pvhl islet-celltumor van de pancreas of multipele pancreas cystes. functie:regulatie van cellulaire O2-spanning Bij een solitaire patient moet sprake zijn van minimaal 2 van bovengenoemde tumoren. Hemangioblastoom craniospinaal craniale resp. spinale MRI In eerste instantie expectatief. echo of MRI abdomen (bij/nier,pancreas,lever) Excisie voor histologische diagnose (zo nodig) c oogarts (retinale angiomen?) Excisise of SRT*/RC** bij invaliderende symptomen c klinische genetica (VHL-analyse?familieonderzoek?)

6 c internist (onderzoek op feochromocytoom) Endolymphatische zak tumor als bij hemangioblastoom In eerste instantie expectatief. (Partiele) excisie als histologie nodig is controle-advies bij syndroom-diagnose: jaarlijks oogheelkundig onderzoek vanaf 5 jaar Excisise of SRT*/RC** bij progressie c internist jaarlijks vanaf 10 jaar jaarlijks echo bovenbuik vanaf 10 jaar 2-jaarlijks craniospinale MRI vanaf 15 jaar *SRT= stereotactische radiotherapie op indicatie MRI bovenbuik/binnenoor, audiogram, neurologisch onderz **RC = radiochirurgie Tubereuze sclerose: geboorte prevalentie:1: Klinische Trias: Epileptie, Mentale Retardatie, Hamartomen aangezicht TS/Pringles disease autosomaal dominant Klinische diagnose bij 2 major of 1 major en 2 minor van de criteria: de novo frequentie:70% major criteria: TSC1-gen (23 exonen), chromosoom 9q34 angiofibromen gelaat of voorhoofd/cardiaal rhabdomyoom/fibreuze plaque eiwit: hamartin niet-posttraumatische (peri)unguinaal fibroom / corticale tuber functie:interacts met actin-binding proteins en CDK (celcyclus) 3 of meer hypomelanotische maculae/shagreen patch (bindweefsel nevus) multipele retinale nodulaire hamartomen/subependymale nodulus (SEN) TSC2-gen (41 exonen), chromosome 16p13.3 subependymaal giant cel astrocytoom (SEGA) / lymphangioleiomyomatosis eiwit: tuberin renaal angiomyolipoom functie: GTP-ase voor small G-proteins (Rheb) minor criteria: multipele pit tand- le / radiaire migratielijnen cerebrale witte stof hamartomateuze rectale poliep / gingivale fibromen botcyste / niet-renale hamartomen / multipele renale cystes retinale achromatische vlek / "confetti" huid lesies corticale tuber c dermatoloog (angiofibromen?acne sebaceous?) 2-jaarlijk MRI ter evaluatie groei/hydrocephalus excisie of VPD bij obstuerende klachten echo nieren en hart SEN zie bij corticale tuber Expectatief tenzij histologische diagnose nodig is. SEGA zie bij corticale tuber als bij SEN controle-advies bij syndroom-diagnose: Echografie nieren iedere 1-3 jaar CT/MRI nieren, bij veel of grote renale tumoren bij echografie Halfjaarlijkse nierecho voor individuen met angiomyolipomen kleiner dan 3.5 tot 4.0 cm Craniale CT/MRI iedere 1-3 jaar bij kinderen en adolescenten Electroencephalografie voor epilepsie management ontwikkelings en gedrags evaluatie bij start school en bij opvoedkundige of gedragsproblemen Echocardiografie bij klachten

7 CT thorax bij klachten Erfelijke paragangliomen: circa families in Nederland bekend SDHB/SDHD-mutatie bij: glomus-tumoren autosomaal dominant 95% familiar paraganglioom NB imprinting SDHD: alleen risico op ziekte indien mutatie van vader 40% geisoleerd paraganglioom de novo frequentie: niet bekend 10% geisoleerd feochromocytoom <50 jaar SDHD-gen, chromosoom 11q23.1 Nederlandse founder mutaties (Asp92Tyr/Leu139Pro) SDHB-gen en SDHC-gen, lokatie: chromosoom 1 functie: allen zijn mitochondriele succinaat dehydrogenases DNA-diagnostiek voor alle drie de genen mogelijk Paraganglioom somatostatine receptor scan (octreotide-scan) eventuele afwijkingen vervolgen c genetica (SDHB/C/D-analyse, familie-onderzoek) ingrijpen op geleide van dreigende klachten c KNO (paragangliomen?) nb: tumoren zijn zeer stralengevoelig c interne (abdominaal/thoracaal paraganglioom, feochromocytoom?) controle-advies bij syndroom-diagnose: jaarlijk c KNO vanaf 18 jaar 3-jaarlijks MRI hoofd/hals vanaf 18 jaar 2-jaarlijks c internist/endocrinoloog vanaf 18 jaar Cerebrale caverneuze Prevalentie: 0.5%, waarvan 10-50% erfelijk Klinische criteria: malformaties (familiair): autosomaal dominant met wisselende expressie multipele CCMs CCM 50% familiair CCM plus CCM bij 1 of meer 1e graads familieleden CCM1-gen = KRIT1-gen, chromosoom 7q11.2-q21 eiwit: Krev interaction trapped protein 1 CCM2-gen = MGC4607 (malcavernin), chromosoom7p13 eiwit: Malcavernin CCM3-gen = PDCD10, chromosoom 3q26.1 eiwit:programmed cell death protein 10 functie: o.a. betrokken bij angiogenese Cerebrale caverneuze malf. craniospinale MRI In eerste instantie expectatief. multipel CCM of c genetica (KRIT1/CCM2/CCM3-analyse?familie-onderzoek?) Excisie bij symptomatische expansie of bij frequente invaliderende bloedingen positieve familiegeschiedenis of op kinderleeftijd Indien moeilijk benaderbaar eventueel SRT*/RC** controle-advies bij syndroom-diagnose: uitgangs MRI en MRI bij neurologische veranderingen *SRT= stereotactische radiotherapie **RC = radiochirurgie