Algemene aspecten van erfelijkheid. Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek?

Transcriptie

1 Erfelijke nierziekten: algemene aspecten van erfelijkheid, overerving en erfelijkheidsadvies Nine Knoers Klinisch Geneticus Commissie Erfelijke Nierziekten NVN 4 november 2006 HUMAN GENETICS NIJMEGEN

2 Inhoud voordracht Algemene aspecten van erfelijkheid Overervingsvormen Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Bron: Nature Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek? Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Waar kan ik terecht voor onderzoek/vragen e.d.? Human Genetics Nijmegen

3 Inhoud voordracht Algemene aspecten van erfelijkheid Overervingsvormen Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek? Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Waar kan ik terecht voor onderzoek/vragen e.d.? Human Genetics Nijmegen

4 Zo simpel is het niet...

5 Onze erfelijke eigenschappen liggen opgeslagen in iedere lichaamscel Organisme/lichaam Orgaan Cel

6

7 Mens heeft 46 chromosomen in iedere cel (23 paren) Op deze chromosomen liggen ca genen Gen = stuk van DNA dat de code bevat voor een eigenschap

8 * DNA RNA * eiwit *

9 Erfelijkheid algemeen Ieder mens draagt zijn erfelijk materiaal in 2-voud bij zich Erfelijke aanleg wordt via chromosomen overgedragen aan kinderen De ene helft komt van moeder en de andere helft van vader Human Genetics Nijmegen

10 Inhoud voordracht Algemene aspecten van erfelijkheid Overervingsvormen Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek? Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Waar kan ik terecht voor onderzoek/vragen e.d.? Human Genetics Nijmegen

11 Verschillende overervingsvormen voor erfelijke ziekten Autosomaal dominant Autosomaal recessief X-gebonden Human Genetics Nijmegen

12 Autosomaal Dominante overerving Niet aan het geslacht gebonden: zowel mannen als vrouwen kunnen de ziekte krijgen Iemand die eenmaal de erfelijke aanleg voor de ziekte heeft (op één van beide chromosomen van een paar) krijgt de ziekte Ieder kind van persoon met erfelijke aanleg voor de ziekte heeft 50% kans om deze aanleg te erven

13 Autosomaal dominante overerving = aangedaan = chromosoom met gen-mutatie Human Genetics Nijmegen

14 Autosomaal dominante erfelijke nieraandoeningen Dominante polycysteuze nierziekte Nagel-Patella syndroom Liddle syndroom Branchio-oto-renaal syndroom Tubereuze sclerose

15 Autosomaal recessieve overerving Niet aan het geslacht gebonden: zowel mannen als vrouwen kunnen de ziekte krijgen Erfelijke aanleg voor de ziekte (ziektegen) is ondergeschikt (recessief) aan de normale aanleg Iemand die éénmaal het ziektegen heeft en éénmaal het normale gen is drager van de ziekte en niet ziek Iemand die tweemaal de ziekteaanleg heeft krijgt de ziekte Kind kan alleen ziekte krijgen wanneer hij/zij erfelijke aanleg daarvoor van zowel vader als moeder heeft gekregen.

16 Autosomaal recessieve overerving = drager = aangedaan Human Genetics Nijmegen

17 Autosomaal recessieve erfelijke nieraandoeningen Bartter syndroom Gitelman syndroom Bepaalde vormen van nefrotisch syndroom Pseudohypoaldosteronisme Nephronophtise e.v.a. Cystinose Recessieve polycysteuze nierziekte Bron : Gahl et al., NEJM 2002

18 X-gebonden overerving Ziekteaanleg ligt op één van de geslachtschromosomen (X-chromosoom) Wel aan het geslacht gebonden: mannen met ziekteaanleg krijgen ziekte Vrouwen met ziekteaanleg zijn draagster voor de ziekte en hebben over algemeen (maar niet altijd) geen of slechts milde verschijnselen Draagster heeft 50% kans om ziekteaanleg door te geven

19 X-gebonden overerving = drager XY XX XY = aangedaan XX XY XX XY Human Genetics Nijmegen

20 X-gebonden erfelijke nieraandoeningen Alport syndroom Ziekte van Dent Ziekte van Fabry Syndroom van Löwe e.v.a. Nefrogene diabetes insipidus Somlo & Mundel, 2000 Voor beide ziekten zijn ook autosomaal dominante en recessieve overervingsvormen bekend die heel zeldzaam zijn Perry et al., 1967

21 Inhoud van het college Algemene aspecten van erfelijkheid Overervingsvormen Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek? Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Waar kan ik terecht voor onderzoek/vragen e.d.? Human Genetics Nijmegen

22 Belangrijk omdat......het ons kan helpen bij de diagnostiek van een aandoening...wij patiënt en familieleden een erfelijkheidsadvies kunnen geven...patiënt/familie op basis daarvan bepaalde keuzes kan maken...via fundamenteel onderzoek van betrokken genen uiteindelijk (nieuwe) ideeën kunnen ontstaan over behandeling van de aandoening

23 Inhoud van het college Algemene aspecten van erfelijkheid Overervingsvormen Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek? Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Waar kan ik terecht voor onderzoek/vragen e.d.? Human Genetics Nijmegen

24 Wanneer erfelijkheidsonderzoek bij nierziekten? U heeft een nierziekte en uw arts denkt dat deze erfelijk zou kunnen zijn Uw kind heeft een nierziekte en uw arts denkt dat deze erfelijk zou kunnen zijn In uw familie is een erfelijke nierziekte ontdekt en u wilt weten of dit belangrijke gevolgen kan hebben voor u en/of uw kinderen U hebt vragen over de oorzaak en de erfelijkheid van de nierziekte van uw kind U, uw kind, of een ander familielid heeft een erfelijk syndroom waarbij de nier ook meedoet

25 Inhoud van het college Algemene aspecten van erfelijkheid Overervingsvormen Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek? Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Waar kan ik terecht voor onderzoek/vragen e.d.? Human Genetics Nijmegen

26 Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Aanmelding: Huisarts Medisch specialist Het intake gesprek Familie in kaart brengen: stamboom Welke overervingsvorm?? NDI

27 Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Opvragen medische gegevens patiënt/familieleden Aanvullend medisch onderzoek Literatuuronderzoek Teamoverleg DNA onderzoek (patiënt, adviesvrager)

28 DNA onderzoek Bloed DNA Mutatie? Cellen

29 DNA onderzoek bij vermoedelijk geslachtsgebonden NDI Heeft patiënt een mutatie in gen voor vasopressine type-2 receptor? Indien ja: zus (adviesvraagster) kan worden getest op dragerschap. Indien draagster: het risico voor haar op een kind met de NDI - aanleg = 50%. Zoons met deze aanleg zullen NDI krijgen, dochters met de aanleg zijn draagster

30 Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Eindgesprek Bespreken herhalingsrisico, (kans op) dragerschap Hulp bieden om met geboden informatie om te kunnen gaan en gedragslijn te kiezen Prenatale diagnostiek? Alternatieven?

31 Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Schriftelijke samenvatting Indien nodig maatschappelijk werk Duur: tot 6 maanden

32 Prenatale diagnostiek: onderzoek tijdens zwangerschap Verhoogd risico op een met DNA-onderzoek aantoonbare ernstige erfelijke aandoening Vlokkentest: ~ 11e week zwangerschap Vlokken bevatten DNA van foetus dat in laboratorium kan worden onderzocht Uitslag uiterlijk 2 weken

33 Preïmplantatie Genetische Diagnostiek In combinatie met IVF Indicaties: ernstige met DNA-onderzoek aantoonbare erfelijke aandoeningen Alleen in Maastricht

34 Biopsy on day 3

35 Preïmplantatie Genetische Diagnostiek Voordeel: Vanaf begin van zwangerschap duidelijk dat foetus niet is aangedaan Nadeel: aantal geslaagde zwangerschappen nog erg laag Tot op heden voor erfelijke nierziekten nog maar op zeer beperkte schaal uitgevoerd

36 Inhoud van het college Algemene aspecten van erfelijkheid Overervingsvormen Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek? Hoe werkt een erfelijkheidsonderzoek? Waar kan ik terecht voor onderzoek/vragen e.d.? Human Genetics Nijmegen

37 Voor Vragen: Stichting Klinisch Genetisch centrum Nijmegen 849 Sectie Klinische genetica Universitair Medisch Centrum St Radboud Postbus HB Nijmegen Tel Topcentrum voor genetische en metabole aandoeningen (TGM) : 2008 Speciale polikliniek voor erfelijke nierziekten Andere afdelingen Klinische Genetica in 7 andere Universitair Medische Centra in Nederland (AMC, VUMC, LUMC, UMCU, UMCG, EMC, AZM) Veel kennis/expertise op gebied van cystenieren in LUMC