Wanneer is dementie erfelijk? Dr. Harro Seelaar Neuroloog-in-opleiding & arts onderzoeker Alzheimercentrum Erasmus MC 14 april 2018

Transcriptie

1

2 Wanneer is dementie erfelijk? Dr. Harro Seelaar Neuroloog-in-opleiding & arts onderzoeker Alzheimercentrum Erasmus MC 14 april 2018

3 Opbouw presentatie Wat is dementie Wat is DNA Wat is erfelijkheid Erfelijkheid bij dementie Wanneer erfelijkheidsonderzoek Wetenschappelijk onderzoek in erfelijke vorm Vragen 2

4 Wat is dementie? Dementie is een parapluterm Elke vorm heeft eigen kenmerken Mate van erfelijkheid verschilt per vorm van dementie 3

5 Vormen van dementie Dementie Alzheimer Vasculaire dementie FTD Lewy body Overig Komt meest voor Bloedvaten Gedrag Schommelingen Geheugen Traagheid Taal Hallucinaties Orientatie Concentratie Motoriek Verwardheid Taal Taal Jonge leeftijd Parkinsonisme Planning Motoriek Familiair Elke vorm heeft specifieke klachten, afwijkingen op MRI, en onderliggend ziektemechanisme Overlap 4

6 DNA 2000 The Human Genome project Ontdekking van DNA structuur Watson en Crick

7 Tomaat genen Komkommer genen! DNA in 1 cel is 2 meter lang 6

8 Opbouw DNA DNA opgebouwd uit 4 bouwstenen: A, T, C, G Specifieke volgorde lettercode Verandering in deze lettercode = mutatie Mutaties zorgen voor variaties (evolutie) Meestal blijft een mutatie onopgemerkt Maar mutatie kan ook een ziekte veroorzaken 7

9 DNA Mutatie DNA Eiwit Gevolgen van een mutatie: Er wordt geen eiwit meer gevormd Eiwit krijgt een verkeerde functie ( giftig ) Eiwit kan normale functie niet meer uitvoeren 8

10 Erfelijke dementie: één gen veroorzaakt de ziekte mutatie Gen Dementie 9 - Alzheimer: < 5% van alle gevallen (PSEN1, PSEN2, APP) - Frontotemporale dementie: circa 25% van alle gevallen (MAPT, GRN, C9Orf72)

11 Stamboom

12 Overerving 11

13 Multifactorieel: genen als risicofactor Dementie gen 2 gen 1 gen 3 Gen 1 Gen 2 Gen 3 Omgeving risico- factoren Omgeving Ziekte van Alzheimer: > 20 verschillende genen (o.a. APOE) 12

14 Risicofactoren Genetische risicofactoren Leeftijd <1% jonger 65 dementie 40% boven de 90 dementie Roken Overgewicht en te weinig bewegen Hoge bloeddruk, suikerziekte Te weinig mentale en sociale activiteiten Depressie 13

15 Dementie en erfelijkheid Dementie is meestal niet erfelijk (veroorzaakt door één gen) Grootste kans bij dementie < 65 jaar Meerdere familieleden dementie Erfelijke dementie begint vaak jonger en ziekte is agressiever Meerdere erfelijke risicofactoren een rol in het ontstaan van dementie ( multifactorieel ) Als een familielid (>65 jaar) dementie heeft, neemt de kans met enkele procenten toe 14

16 Wanneer erfelijkheidsonderzoek bij patient? Jonge beginleeftijd van dementie (<65 jaar), en/of Meerdere personen met dementie in familie Afhankelijk type dementie DNA wordt verkregen uit bloed Waarom erfelijkheidsonderzoek bij patient? Diagnose, oorzaak, prognose Geen onnodige extra onderzoeken Consequenties familieleden Toekomst: specifieke behandelingsmogelijkheden? 15

17 Voorspellend genetisch onderzoek (gezonde mensen, presymptomatisch) Indien genetische oorzaak in familie is aangetoond Voor / nadelen test, consequenties Testen via klinisch geneticus, gesprek psycholoog Redenen: Wegnemen van onzekerheid, need to know Toekomstplanning Mogelijkheden bij kinderwens 16

18 Embryoselectie Preimplantatie genetische diagnostiek (PGD) Selectie van bevruchte eicellen via IVF 17

19 Waarom wetenschappelijk onderzoek in erfelijke dementie? Diagnose verbeteren Inzicht in het ziektemechanisme Ontwikkelen van nieuwe meetinstrumenten (MRI, bloed, hersenvocht) Verbeteren van de zorg Medicijnonderzoek 18

20 Erfelijke FTD Familieleden van patiënten met erfelijke FTD (50% at risk ) Twee-jaarlijks: MRI scan, bloedonderzoek, neuropsychologisch onderzoek Internationale samenwerking > 600 deelnemers 19

21 FTD=Frontotemporale dementie frontaalkwab FTD Gezond 20 temporaalkwab

22 MRI Verschillende technieken volume grijze stof kwaliteit wittestofbanen hersendoorbloeding 21 Vroege veranderingen

23 Grijze stof volume bij FTD Rohrer et al. Lancet Neurology 2015 normaal jaar ervoor Start van de klachten

24 Genetische studies Studies naar mutaties die ziekte veroorzaken In families Studies naar erfelijke factoren Wereldwijde samenwerkingen Meer patiënten, meer kans op vinden van erfelijke factoren 23

25 Take home messages Dementie is meestal niet erfelijk Klein deel duidelijk erfelijk Erfelijke risicofactoren verhogen kans op dementie, niet zeker dat je het krijgt Mate van erfelijkheid hangt af van: 24 Vorm dementie, leeftijd, aantal zieke familieleden Genetische screening bij gezonde mensen met bekend gen in de familie is mogelijk

26 Dank voor uw aandacht 25

27 26 Vragen?