AAN DE SLAG ALS LERAAR AARDRIJKSKUNDE

Transcriptie

1 AAN DE SLAG ALS LERAAR AARDRIJKSKUNDE DAG VAN BEGINNENDE LERAREN Woensdag 14 oktober 2009 LEEN VAN HECKE Diocesaan pedagogisch begeleider aardrijkskunde (SO)

2 08/10/08 p. 2

3 INHOUDSTAFEL I. Het leerplan als leidraad 4 I.1. Overzicht van de leerplannen aardrijkskunde _4 I.2 Leerplandoelstellingen, leerinhouden en didactische wenken 5 II. Documenten die de klaspraktijk ondersteunen 6 II.2. Schoolagenda van de leraar 7 II.3. Lesvoorbereiding 7 III. Vakgerichte professionalisering 8 III.1. De pedagogische vakbegeleiding aardrijkskunde 8 III.1.1. begeleidingsinterventies op school 8 III.1.2.Diocesane mededelingen 9 III.2. Vakgroepen 9 III.3.1. Navormingscentra 9 III.3.2. VLA = Vereniging Leraars Aardrijkskunde vzw 10 III.4. Nuttige informatiebronnen 10 III.4.1. Bibliografie 10 III.4.2. Vaktijdschriften 10 III.4.3. Websites 11 IV. Bijlagen 12 IV.1. Voorbeeld jaarplan 12 IV.2: Document ter voorbereiding van een begeleidingsbezoek /10/08 p. 3

4 I. HET LEERPLAN ALS LEIDRAAD Het vak aardrijkskunde komt aan bod in : - het eerste leerjaar A van de eerste graad SO : 2 lesuren per week - het tweede leerjaar van de eerste graad SO : 1 lesuur per week - het eerste leerjaar van de tweede graad SO (ASO/TSO/KSO) : 1 lesuur per week - het tweede leerjaar van de tweede graad SO (ASO/TSO/KSO) : 1 lesuur per week In de derde graad is het leerplan aardrijkskunde een graadleerplan. - het eerste leerjaar van de derde graad SO (ASO/TSO/KSO) : 1 lesuur per week - het tweede leerjaar van de derde graad SO (ASO/TSO/KSO) : 1 lesuur per week In de derde graad voor de studierichtingen ASO met Wetenschappen zijn 3 (of 4) lesuren voorzien. - ofwel 2 lesuren per week in het eerste leerjaar en 1 lesuur (of 2 lesuren) per week in het tweede leerjaar - ofwel 1 lesuur (of 2 lesuren) per week in het eerste leerjaar en 2 lesuren per week in het tweede leerjaar I.1. Overzicht van de leerplannen aardrijkskunde Eerste graad D/2008/0279/000 Pas in voege vanaf 01/09/08 TSO/KSO ASO Tweede graad D/2002/0279/040 D/2002/0279/039 in voege vanaf 01/09/2002 Derde graad D/2004/0279/029 zonder component wetenschappen D/2004/0279/028 wetenschappen D/2004/0279/027 graadleerplan in voege vanaf 01/09/ /10/08 p. 4

5 I.2 Leerplandoelstellingen, leerinhouden en didactische wenken Het leerplan is het uitgangspunt voor het werk van de leraar/leraren/vakgroep. Het ligt aan de basis van de lesvoorbereiding. (APR5, p. 2) - Je werkt als leraar met de meest recente leerplannen van de vakken die je onderwijst. Leerplannen zijn goedgekeurd door de inspectie; de eindtermen zijn er vertaald nar concrete leerplandoelstellingen en leerinhouden. Wie het leerplan realiseert, realiseert de eindtermen. - De school is op de hoogte van de leerplannen die er gebruikt worden. De leerplanbrochures kunnen ter beschikking gesteld worden door je school. Je kunt ze ook zelf downloaden van de VVKSO-website ( ; doorklikken naar publicaties leerplannen) - Het leerplan en niet het leerboek! is de leidraad waarnaar de leraar voortdurend moet teruggrijpen. - Een leerplan omvat niet enkel de leerplandoelstellingen en de leerinhouden, maar je vindt er ook heel wat andere informatie. In de leerplannen aardrijkskunde vind je o.a. ook: o uitbreidings- en verdiepingsdoelstellingen die mogelijkheden tot differentiatie bieden o pedagogisch-didactische wenken die je kunnen inspireren voor de concrete uitwerking van de doelstellingen en leerinhouden o visie op het aardrijkskunde-onderricht in het secundair onderwijs o situering van het leerplan (aansluiting met BaO of met andere graden) o suggesties voor evaluatie o minimale materiële vereisten (uitrusting van een vaklokaal) o bibliografie - Het leerplan stelt een bepaalde volgorde voor waarin de thema s kunnen behandeld worden, maar deze is niet bindend : elke leerkracht/vakgroep kan het leerplan in een bepaald leerjaar op een eigen manier volgen als dit in een bepaalde visie kadert, maar toch dient wel alles evenwichtig aan bod te komen. 08/10/08 p. 5

6 - Het leerplan aardrijkskunde 3de graad is een graadsleerplan: de vakgroep maakt afspraken over de manier waarop de leerplandoelen op een evenwichtige manier gespreid worden over de twee leerjaren van de derde graad. II. DOCUMENTEN DIE DE KLASPRAKTIJK ONDERSTEUNEN II.1. Jaarplan Een jaarplan is een document waarin de leraar/ het lerarenteam het leerplan vertaalt naar de concrete toepassing in een bepaald schooljaar. Het biedt een overzicht van de leerplandoelstellingen, oordeelkundig verspreid over het schooljaar. ( APR 5) - Het jaarplan is geen louter administratief document; wij promoten absoluut geen al te formeel document dat als extra taakbelasting ervaren wordt. Het is integendeel een werkdocument waaruit blijkt op welke manier men de leerplanonderdelen in de loop van het schooljaar aan bod zal laten komen voor een bepaalde groep leerlingen. Het kan, mag en moet dus in de loop van het schooljaar bijgestuurd en bijgewerkt worden 1. - Het jaarplan toont op welke manier je de onderdelen van het leerplan over het ganse schooljaar zult schikken, doseren en verdelen in de tijd. Op die manier is het een steun voor jezelf om een evenwicht in de onderdelen van het leerplan te bekomen en al te sterke aandacht voor bepaalde onderdelen te voorkomen. Je maakt er bovendien voor jezelf een controlemiddel mee om na te gaan of je de vooropgestelde leerinhouden vlot kunt afhandelen. - Het jaarplan houdt rekening met de leerlingengroep, het beschikbare aantal lestijden, de concrete schoolkalender en afspraken die binnen de vakgroep zijn gemaakt (o.a. over de spreiding van de leerstof binnen een graadleerplan). - Het jaarplan is nuttig en noodzakelijk bij samenwerking en communicatie met vakcollega s, collega s van andere vakken (bijv. Bij vakoverschrijdend werken), directie, leerlingen, pedagogische begeleiding, inspectie. - Hou bij het opmaken van een realistisch jaarplan rekening met het wegvallen van lessen, met evaluatie-tijd, met onvoorzien omstandigheden, Mik dus niet op een maximalistisch ingevulde planning, maar voorzie voldoende witte ruimtes of rustpunten of reserve-lessen. Ter informatie: een schooljaar telt tussen 25 en 30 volledige weken. Eén lesuur per week komt dus overeen met 25 tot 30 lestijden per jaar, evaluatiemomenten inbegrepen (uitgezonderd proefwerken). In de praktijk is het wijs een planning op te stellen voor (maximum) 22 lestijden. 1 Ga uiterst kritisch om met de uitgewerkte jaarplannen en handleidingen die bij de handboeken horen. Ze zijn immers niet geschreven voor jouw specifieke leerlingengroep, voor jouw schoolcultuur en voor jouw eigen aanpak. 08/10/08 p. 6

7 - Het is handig bij elk leerplanonderdeel te vermelden wanneer je evaluatiemomenten inlast, welk didactisch materiaal je hiervoor nodig hebt, of je hiervoor in de klas zelf blijft dan wel op het terrein gaat of naar een informaticalokaal, - De pedagogische begeleiding legt geen modellen van jaarplan op. Je jaarplan ontstaat in samenspraak met je vakgroep. Het kan zijn dat je school hieromtrent een eigen beleid voert. Je kunt misschien ook inspiratie vinden in de voorbeelden van jaarplanning in bijlage. - Voor een beginnend leraar wordt niet van bij het begin een volledig uitgeschreven jaarplan geëist. Een summier raamjaarplan (skelet) kan volstaan. Het jaarplan zal groeien naarmate je meer vertrouwd raakt is met het leerplan en/of met de nieuwe leerlingengroep. Aarzel niet om een collega met een parallelle lesopdracht of je vakgroep aan te spreken om je jaarplan in overleg en in samenspraak op te maken. - En nogmaals: het is het leerplan dat het uitgangspunt is voor het jaarplan, en niet het handboek! Elk handboek vereist immers een persoonlijke didactische verwerking, het kan NOOIT slaafs worden gevolgd. Sommige onderdelen uit het boek hoeven niet behandeld te worden als ze in het leerplan niet voorkomen of als ze er al te uitgebreid aan bod komen; Bepaalde leerstofonderdelen kunnen toegevoegd worden als deze al te summier worden behandeld. Het leerplan zelf en de afspraken binnen de vakwerkgroep zijn daarin bepalend. II.2. Schoolagenda van de leraar - Je bezit als leraar een eigen agenda en bewaart die gedurende minstens drie schooljaren. - Je agenda bevat voor elk lesuur afzonderlijk: datum, lesuur en een duidelijk omschreven lesonderwerp (met ev. Verwijzing naar leerboek, werkboek of notities). Zorg ervoor dat het lesonderwerp voldoende concreet omschreven is en gebruik in de mate van het mogelijke de terminologie van de leerplannen. - Vermeld in je agenda ook de evaluatiemomenten en de taken die leerlingen moeten maken. II.3. Lesvoorbereiding In een rechtstreekse voorbereiding van een les of lessenreeks worden de leerplandoelstellingen uit het leerplan met het oog op de beschikbare tijd verder uitgewerkt voor de beoogde leerlingengroep. (APR 5) - De lesvoorbereiding toont hoe je de doelstellingen én leerinhouden uit het leerplan verder concretiseert en op een didactisch verantwoorde manier voor een bepaalde groep 08/10/08 p. 7

8 leerlingen vertaalt in een les of lessenreeks. - Het is een werkdocument voor jezelf: besteed vooral aandacht aan het formuleren van de doelstellingen (wat wil ik bereiken in deze les?), aan de didactische werkvormen die je hiervoor wenst te gebruiken, aan de leermiddelen die je hiervoor nodig hebt (wat moet je klaarstellen? Gebruik van ict?), aan de lesopbouw, aan de evaluatiemomenten (toetsvragen) en aan een efficiente tijdsverdeling. - Besteed niet al te veel aandacht aan het formele aspect van je lesvoorbereiding: een volledig uitgeschreven voorbereiding zoals je leerde in je opleiding is niet vol te houden. Wel is het belangrijk zicht te krijgen op wat je aan het doen bent en op je lesopbouw, dat je aan zelfreflectie doet en zo aandachtspunten voor het volgende schooljaar aangeeft. III. VAKGERICHTE PROFESSIONALISERING III.1. De pedagogische vakbegeleiding aardrijkskunde III.1.1. begeleidingsinterventies op school Een vakbegeleider komt naar de school, op vraag of op eigen initiatief. Vakbegeleiders begeleiden scholen, vakgroepen en leraren vanuit de specifieke invalslhoek van het vak. De vakbegeleider aardrijkskunde voert individuele gesprekken met leraren aardrijkskunde, woont eventueel lessen bij en heeft hierover een nagesprek met de betrokken leraar. De bedoeling hiervan is de ondersteuning van de leraar aardrijkskunde op vakdidactisch en inhoudelijk vlak. Er wordt gestreefd naar een procesmatige aanpak, waarbij de begeleider samen met de leraar zoekt naar de sterktes en de zwaktes van de betrokkene. Hierover wordt samen gereflecteerd en worden enkele werkpunten naar voor geschoven. De vakbegeleider hoopt zo het functioneren van de leraren te optimaliseren en een permanente zelfreflectie op de klaspraktijk van de leraren te initieren en te onderhouden. Deze interventies kunnen worden aangevraagd door de directie, maar ook door de leraren zelf. 2 De vakbegeleider kan ook vakvergaderingen bijwonen, bijv. informatie verstrekken over en implementatie van vernieuwingen; horizontale en/of verticale samenhang ivm 2 In bijlage 2 vind je het begeleidingsdocument dat je dient in te vullen voorafgaand aan een begeleidingsbezoek. Op die manier word je reeds voor het bezoek aangezet stil te staan bij je manier van werken en kan je vragen formuleren. 08/10/08 p. 8

9 leerplannen; pedagogisch-didactische aanpak van het vak; opvolging van de doorlichting; effecten van en behoeften aan nascholing; doorspelen van goede praktijkvoorbeelden; verwijzen naar interessant materiaal of helpen bij de ontwikkeling ervan; III.1.2.Diocesane mededelingen In de maandelijkse Diocesane Mededelingen vind je naast niet-vakgebonden thema s ook vakgebonden bijdragen door de diocesane vakbegeleiding : aankondigingen van nascholing, interessante tentoonstellingen, inhoudelijke bijdragen ivm bepaalde leerplanonderdelen, De diocesane mededelingen worden via mail aan de directies bezorgd, die dan zorgt voor de bedeling op school zelf. Je kan ze echter ook zelf raadplegen op de website van DPB Gent : III.2. Vakgroepen Als leerkracht krijg je steeds meer impulsen om samen te werken met collega s. Scholen beseffen meer en meer dat zij professionele relaties moeten ontwikkelen tussen leraren. Dat kadert in de overtuiging dat een school professionele samenwerking nodig heeft om haar opvoedingsproject te realiseren. Autonomie krijgt meer en meer een negatieve connotatie; collegialiteit wordt de norm. Autonomie die nooit leidt tot overleg, is te weinig effectief. Collegialiteit die geen ruimte biedt, doodt alle creativiteit. Een zinvolle samenwerking met de vakcollega s levert op termijn een concrete winst op. Vakgroepwerking houdt o.a. in: afspraken maken ivm inrichting van het vaklokaal, aanschaf en gebruik van leermiddelen; samen nadenken over jaarplannen, leerlijnen, evaluatie, excursies en terreinwerk, zelfstandig werken,... ; strategieën uitdenken voor profilering van het eigen vak op school;... Als leraar aardrijkskunde werk je vooral samen met je vakcollega s op school; op initiatief van de pedagogische begeleiding en/of de scholengemeenschap zul je echter ook deelnemen aan schooloverstijgende vakvergaderingen, die je toelaten met een ruimere groep te overleggen en materiaal uit te wisselen. III.3. Navorming Als je eigen beroepsloopbaan ernstig neemt en professioneel wil bezig blijven, zul je in je loopbaan ook tijd moeten uittrekken om bij te blijven i.v.m. vakinhoudelijke inzichten, vakdidactische suggesties, vernieuwende werkvormen, ICT-gebruik,. Leraren aardrijkskunde in Oost-Vlaanderen hebben de keuze uit een brede waaier aan navormingsactiviteiten. III.3.1. Navormingscentra De diocesane pedagogische begeleidingsdienst Gent werkt nauw samen met PEDIC 08/10/08 p. 9

10 (Pedagogisch Didactisch Centrum Gent): elk semester verschijnen de navormingsactiviteiten die zij aanbieden op een poster die in elke leraarskamer uithangt. PEDIC vzw, Coupure Rechts 314, 9000 Gent 09/ Website : Het Eekhoutcentrum (Kortrijk) is eveneens een navormingscentrum met een ruim aanbod dat goed bereikbaar is vanuit onze provincie. Eekhoutcentrum Universitaire Campus E. Sabbelaan Kortrijk 056/ III.3.2. VLA = Vereniging Leraars Aardrijkskunde vzw De VLA is de spreekbuis van leraren aardrijkskunde in Vlaanderen en heeft tot doel ons vak en het onderwijs in ons vak te stimuleren. Op hun website kun je nader kennismaken met hun aanbod. Eén van hun publicaties is de zeer onderwijsgerichte VLA-krant met o.a. informatieve boekbesprekingen, aankondiging van interessante activiteiten, actualiteit met geografische relevantie, opinievormende artikels,... Er is een regionale werkgroep Oost-Vlaanderen die op regelmatige tijdstippen samenkomt en een eigen bijscholingsaanbod doet. Warm aanbevolen. III.4. Nuttige informatiebronnen III.4.1. Bibliografie In de leerplanbrochures vind je een apart hoofdstuk met nuttige bibliografische verwijzingen (boeken, tijdschriften, reeksen, CD-roms, ) III.4.2. Vaktijdschriften - De Aardrijkskunde/VLA-krant (tijdschriften van de Vereniging Leraars Aardrijkskunde) - Geografie en Geografie Educatief (met zowel inhoudelijke bijdragen als lesmateriaal), KNAG (Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap, Postbus , NL 3508 TC Utrecht) - De Wereldeconomie (met recent statistisch materiaal), DLO Cahiers, Universiteit Gent, Sint-Pietersplein Gent 08/10/08 p. 10

11 III.4.3. Websites is de website van de diocesane pedogische begeleiders aardrijkskunde. Je vindt er o.a. - GEOFAVORIETEN : een overzicht van de interessante URL s per leerjaar en per leerplanonderdeel gerangschikt - GEOBEELDEN : meer dan duizend landschapsbeelden door collega s aardrijkskunde ter beschikking gesteld en vrij te gebruiken, geselecteerd op leerjaar en op thema - EXCURSIES: visie op terreinwerk en excursies in het aardrijkskunde-curriculum 08/10/08 p. 11

12 IV. BIJLAGEN IV.1. Voorbeeld jaarplan Periode September - Herfstvaka ntie LEERPLANDOEL- STELLINGEN LEERINHOUDEN/ LESONDERWERPEN (incl. evaluatiemomenten) VOORZIEN AANTAL LESTIJDEN EFFECTIEF UITGEVOERD OPMERKINGEN November - Kerstvaka ntie Nieuwjaar - Krokusvak an- Tie Krokus- Paasvakan tie 3 de trimester 08/10/08 p. 12

13 IV.2: Document ter voorbereiding van een begeleidingsbezoek. Datum Beste collega Binnenkort is er een begeleidingsbezoek bij jou gepland. Mag ik vragen onderstaande informatie aan te vullen en ten laatste drie dagen voor het klasbezoek naar mijn adres door te sturen? naam leraar telefoonnummer adres diploma naam van de school datum klasbezoek lesuur / lesuren (begin- en einduur) vak onderwijsvorm graad klas en studierichting lesonderwerp leerboek Om het begeleidingsbezoek zo efficiënt mogelijk te laten verlopen, is het interessant jaarplanning, leerboek of cursus, lesvoorbereiding en toetsen van de leerlingen bij je te hebben. Wil je ook in het klaslokaal een zitplaats voor de begeleider voorzien? 08/10/08 p. 13

14 Misschien heb je een aantal vragen. Die kun je tijdens de nabespreking gerust aan bod laten komen. Om mij de kans te geven de antwoorden op die vragen zo goed mogelijk voor te bereiden, kun je ze via dit invulblad vooraf doorsturen. Vakinhoudelijke aspecten (leerplan, leerlijnen, leerlingenpractica, ): Didactische werkvormen (differentiatie, actieve werkvormen, taken, ): Leermiddelen (leerboek, notities, gebruik van het bord, ICT, transparanten, beamer, ): Evaluatie (toetsen, proefwerken, permanente evaluatie, andere evaluatievormen, ): Sociale vaardigheden (omgang met leerlingen, met collega s, werking vakwerkgroep, ): Andere (vakoverschrijdende aspecten, prioriteiten, nascholingen, ): Na het klasbezoek en de nabespreking reflecteer je in een verslag over de onderwerpen die naar aanleiding van dit klasbezoek aan bod kwamen. De volgende vragen kun je hierbij als leidraad gebruiken: Wat zijn mijn sterke punten? Waaraan wil ik werken op korte termijn? Waaraan wil ik werken op lange termijn? Graag ontvang ik dit verslag op mijn adres, binnen de 8 dagen. Je mag zeker rekenen op feedback. Een kopie van het geheel wordt ook aan de directie bezorgd. Ik ben graag bereid tot verdere ondersteuning bij de opvolging van je werkpunten. Met vriendelijke groeten naam begeleider adres begeleider 08/10/08 p. 14