Thema: Vissen tussen zoet en zout II; - tussen zee en binnenwater - Opening

Transcriptie

1 Verslag 20 e bijeenkomst van het Vissennetwerk - 27 november 2008 te Middelburg Thema: Vissen tussen zoet en zout II; - tussen zee en binnenwater - Opening Dagvoorzitter Reinier van Nispen (Provincie Zeeland) verwelkomt de aanwezigen en opent de 20 e bijeenkomst van het Vissennetwerk. De bijeenkomst zal bestaan uit een zestal presentaties. 1. Vismigratie in de Zuidwestelijke Delta Kees-Jan Meeuse (Rijkswaterstaat Zeeland) maakt duidelijk waarom de Zuidwestelijke Delta zo n belangrijke rol speelt voor vismigratie in heel Nederland. Het is de toegangspoort tot de Rijn, Maas en Schelde. RWS Zeeland zet zich in om aanwezige migratiebarrières passeerbaar te maken voor vis. In de door RWS Zeeland uitgevoerde studie Naar een gezonde Zuidwestelijke Delta wordt de problematiek rond vismigratie inzichtelijk gemaakt. Voor 2015 wordt de eerste stap voor het aanpakken van de prioritaire knelpunten gezet. Daarnaast werkt RWS Zeeland aan optimalisatie van het sluisbeheer, zodat vismigratie mogelijk wordt. Er is een verkenning uitgevoerd naar de mogelijkheden voor visvriendelijk sluisbeheer bij de Bergse Diepsluis en de Krammersluizen, door het langer open houden van de sluizen bij opkomend tij. Deze proeven kunnen dienen als pilot voor andere locaties. Aanpassen van het sluisbeheer is in principe mogelijk. Een reden waarom dit nu nog niet gebeurd, is dat de sluizen werken via een ingewikkeld, geautomatiseerd besturingssysteem. Aanpassing hiervan is lastig en kostbaar. Het Krammer-Volkerak zal in de toekomst mogelijk zout worden, waardoor de vismigratie tussen zoet en zout bij de Krammersluizen niet meer nodig is. Dit is geen reden om het project niet door te laten gaan, omdat het is bedoeld als kortlopende pilot om kennis op te doen voor toekomstige projecten. 2. Provinciaal natuurbeleid van Zeeland; raakvlakken met vismigratie en de Kaderrichtlijn Water Reinier van Nispen (Provincie Zeeland) beschrijft het natuurbeleid van de Provincie Zeeland en de raakvlakken die dit heeft met vis. De realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en natte ecologische verbindingszones wordt gekoppeld aan de KRW-opgave 1

2 voor Zeeland. Bij Natura 2000-gebieden is het mogelijk om vis te koppelen aan instandhoudingsdoelen (bijvoorbeeld driedoornige stekelbaars als voedsel voor de lepelaar). De belangrijkste KRW-maatregelen die positief zullen zijn voor de visstand, zijn het aanleggen van natuurvriendelijke oevers en het aanbrengen van vispassages. De streefdoelen en inrichtingsmaatregelen voor overige wateren zijn afhankelijk van de functie van het water. Koppeling van verschillende functies en doelen zorgt voor een zo klein mogelijke ruimteclaim. Dit is noodzakelijk, omdat de grondverwerving lastig en duur is. Uitwerking van de KRW-opgave ligt primair bij de waterschappen. Bij overlapping met provinciaal beleid, zoals de EHS, is de inrichting en het beheer een gezamenlijke taak van waterschap en provincie. Uitslag poll onderwerpen Vissennetwerk 2009 Willie van Emmerik (Sportvisserij Nederland) maakt de uitslag bekend van de poll op de website. Op één is geëindigd het onderwerp Effectiviteit natuurvriendelijke oevers voor vispopulaties. Als tweede komt KRW innovatieprojecten vis. De onderwerpen Visplannen en VBC s, Exoten, Natura 2000 en visserij, Stroomafwaartse vismigratie en (Nieuwe) onderzoekstechnieken voor vis komen daarna met vrijwel evenveel stemmen. Het programma voor 2009 zal eind december of begin januari via de website bekend worden gemaakt na bespreking met de stuurgroep. 3. Visbeleid en Kaderrichtlijn Water waterschap Zeeuwse Eilanden/ Visonderzoek Valle, Colijnsplaat Wouter Quist (Waterschap Zeeuwse Eilanden) schetst de bijzondere situatie van de KRWopgave in het beheersgebied van het Waterschap Zeeuwse eilanden. Doordat er vrijwel geen zoet water aanwezig is, zijn de meeste wateren aangewezen als de KRW-typen M30 (Zwak brakke wateren) en M31 (Kleine brakke tot zoute wateren). Een gevolg hiervan is dat de aanwezige visstand sterk afwijkt van die in de rest van Nederland. Marco Dubbeldam legt dit uit door middel van een case voor De Valle. Door het hoge chloridegehalte en door de aanwezigheid van vooral kleine vis, zijn de gangbare bemonsteringsmethoden (elektro- en zegenvisserij) niet bruikbaar. Daarom wordt bemonsterd met een leusnet ( kleine zegen met een maaswijdte van 6 mm) en door middel van fuiken. De visstand bestaat bij De Valle alleen uit zoutwatersoorten, waardoor een groot deel van de in de KRW-maatlat genoemde ecologische gilden (zoetwatersoorten) geschrapt kan worden. Ook de 2

3 maatlat voor abundantie blijkt niet goed bruikbaar, omdat één grote bot ruim de helft van het totale vangstgewicht uitmaakt. De visstand in De Valle kan worden verbeterd door optimalisatie van de mogelijkheid voor vismigratie en door het verbinden van De Valle met de Willempolder. Wouter Quist gaan verder met een ander voorbeeld. Dit is de polder bij het gemaal Maelstede. Vismigratie is door de aanwezigheid van diverse stuwen (vrijwel) niet mogelijk. Daarnaast bestaat de visstand voor een groot deel uit karper. Het oprichten van een Visstandbeheercommissie, het aanleggen van vismigratievoorzieningen en het uitvoeren van Actief Biologisch Beheer (wegvangen karper, uitzetten snoek en/of snoekbaars) kunnen de situatie verbeteren. Uit de zaal komen diverse vragen over de bruikbaarheid van de huidige KRWmaatlatten en de wijzigingen die een waterschap aan de maatlatten mag doen. Diverse personen vinden het noodzakelijk dat over enkele jaren een evaluatie van de bruikbaarheid en effectiviteit maatlatten moet worden uitgevoerd. 4. Vismigratie in het Scheldestroomgebied Maarten Stevens (INBO) gaat in op de problemen voor trekvissen in de Schelde. Door habitatvernietiging, overbevissing en ziektes zijn veel trekvissen uit de Schelde verdwenen. De vervuiling heeft in België voor de meeste vissoorten de doodsteek betekend. Vanaf 1930 was een groot deel van de Schelde vrijwel het gehele jaar zuurstofloos. Al lange tijd wordt de visstand bemonsterd door de INBO en door een vrijwilligersnetwerk, die hun resultaten rapporteren aan de INBO. Hierbij werden zeven verschillende trekvissen aangetroffen, namelijk de driedoornige stekelbaars, bot, paling, dunlipharder, spiering, rivierprik en fint. Pas vanaf 2007 is de waterkwaliteit sterk verbeterd, als gevolg van het in gebruik nemen van de rioolwaterwaterzuiveringsinstallatie in Brussel. Nu de waterkwaliteit is verbeterd, is de volgende stap het opheffen van migratiebarrières en het zo mogelijk herstellen van verdwenen habitats. De populaties van enkele tolerante trekvissoorten zullen zich dan op een natuurlijke manier kunnen herstellen. Voor verschillende andere soorten is het misschien nodig om deze te herintroduceren. Het palingbeheerplan zal een belangrijke bijdrage leveren aan het opheffen van migratiebarrières, waardoor in 2015 weer een groot deel van de Schelde en de zijrivieren optrekbaar moet zijn. 5. Op de vin gevolgd Onderzoek naar stroomafwaartse schieraalmigratie bij de waterkrachtcentrale Alphen/Lith met akoestische merken Igor Spierts (VisAdvies) presenteert de resultaten van een onderzoek naar de migratiepatronen van schieralen bij de waterkrachtcentrale Alphen/Lith. Bij verschillende alen werden akoestische zendertjes ingebracht, waardoor het mogelijk was om deze vissen in het gebied voor de waterkrachtcentrale te volgen door middel van 3

4 verschillende hydrofoons. Opvallend was dat vrijwel alle alen zich door een groot deel van de waterkolom verplaatsten en niet alleen over de bodem of in half water zwommen. Als de alen dichter bij de centrale kwamen, werd hun zwemgedrag steeds onrustiger. Als een aal de turbine tot een afstand van circa 17 meter naderde, werd de vis snel door de turbine gezogen. Dit wordt het zogenaamde point of no return genoemd. De afstand van dit point of no return tot de turbine kan variëren. Dit is afhankelijk van de stroomsnelheid en de watertemperatuur. Een andere opvallende waarneming was dat de alen bij heldere nachten met maneschijn de schaduwzijde van de rivier opzochten. Aan de hand van de resultaten van het onderzoek is het mogelijk om concrete voorstellen te doen voor visveilige passages en visweringen voor waterkrachtcentrales of gemalen. Het zou nuttig zijn om een vervolgonderzoek uit te voeren waarbij enkele honderden gemerkte alen op grote afstand vanaf de waterkrachtcentrale worden uitgezet. Door het grote aantal en het uitzetten op grotere afstand, kan meer duidelijk worden over het migratiegedrag van de schieraal. Ook is het een optie om stroomafwaarts van de centrale hydrofoons te plaatsen, zodat vastgesteld kan worden of de alen de passage hebben overleefd. Dit was bij het vorige onderzoek niet mogelijk, omdat slechts vier hydrofoons beschikbaar waren. 6. Optrekmogelijkheden, opgroeihabitat en habitatgebruik in Nederland van de rivierprik Erwin Winter (Imares) vertelt over een onderzoek naar de rivierprik in Nederland. De rivierprik heeft een bijzondere levenscyclus. De vis paait van nature in beken. De larven van de rivierprik zijn blind en graven zich in in het sediment. Na vier jaar trekken de larven naar zee, waar zij veranderen in een volwassen rivierprik, die zich voedt met kleine prooidieren of zich vastzuigt op een grotere vis. Twee jaar later trekt de rivierprik weer een rivier op om te paaien, waarbij hij zich laat leiden door de aanwezigheid van larven. De vis keert niet altijd terug naar zijn geboorterivier. Na de paai sterven de volwassen dieren. De trek van de rivierprik vindt vooral plaats in de periode van november tot april. Bij migratiebarrières zoals de Afsluitdijk en de Haringvlietdam worden vaak grote concentraties rivierprikken aangetroffen. Opvallend is dat slechts een klein gedeelte doortrekt tot in Duitsland. Met een speciale bemonsteringsmethode is op drie verschillende locaties (beek, kleine rivier en grote rivier) gezocht naar de aanwezigheid van rivierpriklarven. Op alle drie de locaties werden larven aangetroffen. Deze waren vooral in slib en zanderig slib aanwezig, in de buurt van harde paaisubstraten. Opvallend was de aanwezigheid van larven in de Lek/Nederrijn, wat er op lijkt te duiden dat rivierprikken zich ook in de grote rivieren succesvol voortplanten. Dit kan een gevolg zijn van de aanwezigheid van paaisubstraat in de vorm van steenstort, of omdat de vissen barrières niet kunnen passeren en daardoor gebruik maken van een suboptimaal paaihabitat. Het onderzoek heeft interessante informatie over de rivierprik aan het licht gebracht, maar er zijn ook nog veel vragen. 4

5 Afsluiting Toine Aarts (Sportvisserij Nederland) sluit de bijeenkomst af. Hij blikt kort terug op het eerste lustrum van het Vissennetwerk, dat succesvol is verlopen. De samenwerking tussen verschillende organisaties verloopt goed. Binnenkort zal de website van het Vissennetwerk verder worden verbeterd, waardoor aanmeldingen voor toekomstige bijeenkomsten gemakkelijker zullen verlopen. Toine bedankt de Provincie Zeeland, die de organisatie van de twintigste bijeenkomst voor een groot deel op zich heeft genomen. Ook worden de verschillende sprekers bedankt voor hun bijdrage. Verslag: Jan-Willem Kroon (Sportvisserij Nederland) 5