Verslag 54 e Vissennetwerk: Riviertrekvissen

Transcriptie

1 Verslag 54 e Vissennetwerk: Riviertrekvissen 7 september 2017, locatie: De Verdraagzaamheid, Zaltbommel Opening De dag begint met een kort welkomstwoord door Willie van Emmerik (Vissennetwerk / Sportvisserij Nederland). Dagvoorzitter Tim Vriese (AT-KB) introduceert de sprekers tijdens het eerste dagdeel. Dagvoorzitter Matthijs de Vos (Waterschap Rijn & IJssel) introduceert de sprekers tijdens het tweede dagdeel. Jochem Hop (AT-KB) - Ontwikkelingen riviervissen in de Rijntakken van 1997 tot 2015 Onderdeel van de watersysteemrapportage Rijntakken voor Rijkswaterstaat ( ) is de vis. Deze rapportage gaat specifiek over de IJssel, Nederrijn, Lek en Waal, zowel de hoofdstroom als aangetakte geulen. Door een verscheidenheid aan habitat komen hier zowel reofiele, eurytope als limnofiele soorten voor en sinds 1997 zijn 70 soorten waargenomen. Onder de eurytope soorten zijn vergelijkbare trends te zien, de meeste soorten zijn qua aantallen redelijk constant of nemen licht af. Er zijn hierbij weinig exoten. In de limnofiele groep zijn weinig soorten gevangen en is geen trend van af te leiden. Bij de reofiele soorten is wel een duidelijke verandering, inheemse soorten nemen af en er is een toename aan uitheemse soorten (met name grondels). De rivierdonderpad verdwijnt naarmate grondels toenemen. Qua biomassa is er een grote fluctuatie te zien, maar toch lijkt er sprake van een afname. In de lengteopbouw van vissen is ook verschil te zien, een groot deel van de bestanden bestaat uit weinig maar 1

2 grote vissen, met uitzondering van de Waal. Onder trekvissen zijn nauwelijks trends waar te nemen, moeilijk te monitoren. Het water wordt helderder, minder voedselrijk en de mate van aantakking met zijwateren neemt af. V1: Wat is je persoonlijke conclusie uit de gegevens? A1: Met de komst van exoten nemen reofiele soorten af, lijkt het. Of dit echt komt door de komst van de exoten, of dat deze afname komt door andere invloeden blijft de vraag. Wel zijn er signalen dat de exoten weer wat afnemen. V2: Speelt watertemperatuur een rol in de verandering van de visstand op de grote rivieren? A2: Afgelopen honderd jaar is de watertemperatuur 3 gestegen. Het aantal dagen dat de temperatuur boven de 20 ligt zie je toenemen. Of deze verandering een rol speelt in de onderzochte periode is niet duidelijk. V3: Er is een enorme variatie in de gegevens waardoor lastig zaken statistisch zijn te onderbouwen. Moeilijk een algemene conclusie te geven. Is er gekeken naar statistiek? A3: Er is inderdaad veel variatie, de visstand veranderd maar ook grote invloed van de wijze van monitoren. Bij dit onderzoek is vooral naar het ontstane beeld gekeken, maar bij het totale bestand is wel gebruik gemaakt van statistiek. Thijs Belgers (VBC Roer) - Nieuwe ontwikkelingen salmoniden Maas en zijbeken In 1996 werden in de Roer paaiende grote salmoniden waargenomen. Door diverse stuwen was de Roer vanaf de Maas slecht optrekbaar en daarom werd een uitzet-/ kweekprogramma gestart. In 2008 werd gestart met het passeerbaar maken van de sluizen zodat de zalm weer de Roer op kan. Ook werd dit gemonitord d.m.v. vangkooien, smoltvallen en aalfuiken. Op beken en zijbeken ook actieve monitoring. In de smoltval werden uitgezette vissen die naar zee trekken gevangen. In 2012 werd een samenwerking gestart met kwekerij Erezée. Gevangen zalmen werden daar afgestreken en de eitjes werden opgekweekt, zodat broedjes van de eigen Roerpopulatie konden worden uitgezet. Vanaf 1998 zijn in totaal 1,5 miljoen broedjes uitgezet. We zijn er nog lang niet, staand want, sleepnetten en WKC s zijn nog steeds een probleem. WKC s vormen niet alleen een probleem voor stroomafwaarts trekkende zalm maar ook voor optrekkende zalmen. In de Roer wordt ook gepaaid door beek/zeeforel en een eigen populatie vlagzalm. Monique van de Water (WWF) Beschermingsniveau riviertrekvissen Het Haringvliet is de belangrijkste poort voor trekvis richting zee en terug het zoete op. In het kader van het droomfonds Haringvliet is een inventarisatie gemaakt naar de trekvissoorten die gebruik maken van het Haringvliet. Van 16 soorten die voorkomen of voorkwamen zijn biologische factsheets gemaakt, dit heeft geresulteerd in de vismigratiekalender. Per soort is een knelpuntenanalyse gemaakt en een lijst van maatregelen die deze knelpunten kunnen oplossen. Uiteindelijk 60 in totaal, sommige maatregelen zijn effectief voor veel soorten, andere 2

3 maatregelen zijn minder zinvol. Veel maatregelen hebben betrekking op visserij, bijvoorbeeld het sluiten van gebieden dat zinvol is voor bijna alle vissoorten. Er is een kaart gemaakt waarop de intensiteit van de verschillende visserijen weergegeven is. Door middel van deze kaart zijn potentiële problemen te zien. Volgende stap is onderhandelen met diverse belanghebbenden (vissers, overheden, enz.) om maatregelen toe te passen, dit op een positieve manier met een win-win-principe verbindend onderhandelen. Doel is om deze maatregelen klaar te hebben voor de kier open gaat in V1: Compliment voor de methode waarop de problemen aangepakt worden. Frank Collas (Radboud Universiteit) - Effect van langsdammen op visdichtheden in de oeverzone van de Waal In Nederland lopen diverse programma s naar zelfvoorzienende rivieren (Ruimte voor de Rivier, EU Water Framework, Directive, Natura 2000). RiverCare wil kennis krijgen over de reactie van het riviersysteem op de genoemde programma s en wil de effecten van de maatregelen monitoren. Voortvloeiend uit een onderzoek naar de waarde van kribvakken komt het onderzoek naar de langsdammen. Kribvakken zijn niet optimaal door de extreem hoge mate van dynamiek. Langsdammen zorgen voor meer afvoercapaciteit en toename van habitatdiversiteit- en stabiliteit. In hoeverre beïnvloeden langsdammen de ecologische condities en biodiversiteit? Het verschil van de invloed van scheepvaart op diverse parameters tussen kribvak en langsdam zijn gemeten. De omstandigheden achter de langsdammen zijn minder dynamisch en op basis van 1 jaar monitoren (broedzegen, elektrisch) zijn de visdichtheden ook significant hoger dan in de referentiekribvakken. Hogere dichtheden vis naarmate scheepvaart minder effect heeft. In de toekomst zullen meer metingen volgen, bijvoorbeeld de invloed van recreatievaart, dichtheden van macrofauna en de vestiging van waterplanten. V1: Zijn de stortstenen dammen niet een zetje in de rug voor exotische grondels? A1: Ten opzichte van kribben zijn bij de langsdammen niet meer exoten maar juist meer inheemse soorten waargenomen. Misschien komt dat door de invloed van het zand tussen de langsdam. V2: Langsdammen lijken op de vooroevers in kanalen, in kanaalsystemen treedt vaak verlanding op. Verwachten jullie op lange termijn verlanding van biotoop? A2: Er is een aantal locaties waar aanzanding plaatsvindt, de ontwikkeling van het habitat blijft gemonitord worden met diverse technieken, onder andere met drones. Frank Spikmans (RAVON) Recent kwabaalonderzoek in Gelderland en knelpunten Het gaat slecht met de kwabaal in Nederland, daarom heeft RAVON een studie uitgevoerd voor de provincie Gelderland, waarin de knelpunten en kansen voor herstel en behoud worden beschreven. De kwabaal heeft koud water nodig met overstromingsvlaktes- of uiterwaarden om in te paaien. In Nederland komt de kwabaal voor in de IJssel, Vecht, Zwarte Water en 3

4 Vinkeveense plassen. In Nederland zijn de paaihabitats voor een groot deel verdwenen op bijna alle locaties. Door bodemdaling in de rivieren stromen de uiterwaarden minder vaak en korter vol. In polders is het waterpeilbeheer jaarrond nagenoeg gelijk dus er zijn geen overstromingsvlaktes meer. Beken worden genormaliseerd. Ook een te hoge temperatuur van het water zorgt ervoor dat de soort het niet goed heeft in Nederland. Dit komt door klimaatverandering, lozing koelwater, en bijvoorbeeld verdwijning van beboste beekoevers. Migratiebelemmeringen en in het verleden erg slechte waterkwaliteit hebben ook niet bijgedragen aan het behoud van de soort. RAVON heeft een habitatsgeschiktheidsbeoordeling gedaan d.m.v. onderzoek naar overstromingsvlakten en connectiviteit, schuilplaatsen en watertemperatuur. In Gelderland is de situatie op nagenoeg alle wateren matig tot slecht, maar er zijn ook kansen. In beken kan bodemverhoging bijdragen aan het behoud van de overstromingsvlakten, de oeverlanden kunnen verlaagd worden en er kan dood hout geplaatst worden. In de rivieren zijn minder kansen maar verlagen uiterwaarden en verwijderen zomerkades is een optie. De watertemperatuur verlagen blijft lastig, bij beken kunnen oevers bebost worden en diepe aangetakte wateren kunnen ook bijdragen. In enkele beekmondingen, de IJssel en de Gelderse poort liggen potenties. V1: Als je de beekbodem verhoogt, verhoog je dan niet ook de watertemperatuur? A1: Als je de beekbodem verhoogt zal het waterpeil stijgen en in combinatie met beboste oevers zal de temperatuurstijging wel meevallen. V2: In hoeverre is gebruik gemaakt van de kennis van het INBO? A2: Er zijn bezoeken geweest naar Belgische en Duitse geschikte wateren en de kennis die hier verzameld is, is toegepast bij de beoordeling in Gelderland. V3: Uit onderzoek is gebleken dat juveniele dieren wel in warm water kunnen overleven, alleen de oudere dieren kunnen deze temperaturen niet aan. A3: In de huidige situatie zijn de periodes met te warm water erg lang, waardoor dit toch een probleem vormt. V4: In beken is er ook een temperatuurstijging door lozingen van rioolwater, zouden helofytenfilters kunnen helpen? A4: Ik ben niet op de hoogte van de effecten hiervan op de temperatuur, maar alles wat kan bijdragen aan temperatuurverlaging is goed. V5: Waarom zijn de kansen van het herstel aan het Zwarte Water beter? A5: De uiterwaarden zijn daar langer drassig, daar worden ook juveniele kwabalen gezien dus erg hoopvol. Knelpunt is dat beheerders water wegpompen voor beschermde plantensoorten, daar zit nog kans op verbetering. Lore Vandamme (INBO) Recente inzichten kwabaal herintroductieproject in Vlaanderen De gehele levenscyclus van de kwabaal wordt besproken, van eitjes tot adulte stadium. In 1970 is de kwabaal uitgestorven in Vlaanderen door slechte waterkwaliteit- en connectiviteit. Daarom is een herintroductieprogramma opgezet. Eerst is genetisch onderzoek gedaan naar de juiste populatie voor uitzet, en in 2005 zijn de eerste larven uitgezet. Dit was niet succesvol, later zijn juveniele dieren uitgezet en deze wisten wel te overleven. In 2008 is 4

5 onderzocht of er gepaaid werd, maar dit is niet aangetoond. In 2010 werden de eerste juvenielen gevonden in de Asbeek. In 2016 zijn in grindplassen aan de Maas eitjes en larven uitgezet, met succes. Monitoring gebeurt nu met name door het zoeken naar larven op zicht en met lichtvallen. Juveniele dieren worden elektrisch bevist. Na verschillende jaren natuurlijke reproductie is vastgesteld dat de eerste stappen zijn gezet, maar er zijn nog wel verschillende knelpunten op te lossen. Arthur de Bruin (RAVON) - Evaluatie van vismigratievoorzieningen bij gemalen en stuwen in de Grote Beek en Voorsterbeek op basis van telemetrisch onderzoek Van 2014 t/m 2016 is de werking van verschillende vismigratievoorzieningen bij gemalen en stuwen in de Grote Beek en Voorsterbeek onderzocht met PIT tags. In de Grote Beek is in 1953 een gemaal aangelegd. Dit gemaal is later voorzien van een systeem met kleppen, waarvan één klep (bijna) altijd open staat. Aan beide kanten van het gemaal zijn vissen getagd en dit gemaal bleek voor een breed scala aan vissen passeerbaar te zijn. Helaas staat dit gemaal een groot deel van het voorjaar aan, waardoor het niet passeerbaar is in deze periode. In de Voorsterbeek is in 1972 een gemaal aangelegd, die is voorzien van een vissluisvoorziening die eens in de 300 minuten opengaat. Net als bij de Grote Beek zijn aan beide kanten vissen getagd. Dit gemaal is door weinig vissen en soorten gepasseerd. Ook dit gemaal staat een groot deel van het voorjaar aan, waardoor het niet passeerbaar is. Aanbevelingen zijn het plaatsen van een kunststof klep (vergelijkbaar met die in de Grote Beek), het verhogen van de frequentie waarop het gemaal passeerbaar is en het uitvoeren van een cameraonderzoek naar de visreactie en werking van de vissluis. Aan het eind de presentatie liet Arthur een korte onderwaterfilm van een van de gemalen zien. V1: Wie heeft die 300 minuten bedacht? A1: Hierover is nu discussie gaande, het probleem is vooral dat de motoren van het gemaal niet gemaakt zijn voor de vissluis en snel oververhit raken. V2: Op de onderwaterbeelden zijn ook bodemvissen te zien, migreren die ook? A2: Dit zou geen probleem moeten zijn, want ook de zwartbekgrondels migreren door de sluis heen. === Met dank aan Willem Romeijn voor de verslaglegging. 5

6 Foto s excursie: 6