Visserij Service Nederland sterk in viswerk Glasaalonderzoek Kinderdijk

Transcriptie

1 Visserij Service Nederland sterk in viswerk Glasaalonderzoek Kinderdijk Onderzoek aanbod glas- en pootaal met glasaaldetector Rapport VSN In opdracht van Waterschap Rivierenland 19 juli 2016

2

3 Glasaalonderzoek Kinderdijk; Onderzoek aanbod glas- en pootaal met glasaaldetector Projectnummer VSN Datum 19 juli 2016 Aantal pagina s 14 Opdrachtgever Contactpersoon Samenstelling Auteur(s) Gecontroleerd door Waterschap Rivierenland Bjorn Prudon Visserij Service Nederland Molenkade LB Groot-Ammers info@visserijservicenederland.nl Jan-Willem Kroon kroon@visserijservicenederland.nl Bram van Wijk Bibliografische referentie: Kroon, J.W. & A.N. van Wijk, Glasaalonderzoek Kinderdijk; Onderzoek aanbod glas- en pootaal met glasaaldetector. VSN Visserij Service Nederland, Groot-Ammers in opdracht van Waterschap Rivierenland. Visserij Service Nederland, Groot-Ammers / Waterschap Rivierenland Dit rapport is vervaardigd op verzoek van de opdrachtgever en is zijn eigendom. Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever en Visserij Service Nederland, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Visserij Service Nederland is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede schade welke voortvloeit uit toepassingen van resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van Visserij Service Nederland; opdrachtgever vrijwaart Visserij Service Nederland voor aanspraken van derden in verband met deze toepassing.

4 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Aanleiding Doelstelling Werkwijze Bemonsteringmethode Bemonsteringsinspanning Resultaten Aangetroffen vissen Overige waarnemingen Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen... 12

5 - Samenvatting - Samenvatting In opdracht van Waterschap Rivierenland heeft Visserij Service Nederland in het voorjaar van 2016 een onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van jonge aal (glas- en pootaal) in de spuikom van de Overwaard te Kinderdijk. Dit onderzoek is uitgevoerd door middel van een glasaaldetector. Tijdens de bemonsteringsperiode zijn in totaal 13 glasalen, 44 pootalen en 3 rode alen aangetroffen. De vangsten laten zien er op deze relatief ver landinwaartse locatie aanbod van glasaal en pootaal is. Ook wordt duidelijk dat deze vissen in staat zijn om door middel van het op een kier zetten van een spuikoker vanuit de Lek de spuikom te bereiken. Dit maakt het nuttig/noodzakelijk om verdere migratie vanuit de spuikom naar het Achterwaterschap mogelijk te maken, zodat een groot deel van de boezemwateren in de Alblasserwaard door jonge paling bevolkt kan worden Visserij Service Nederland / Waterschap Rivierenland

6 - Glasaalonderzoek Kinderdijk - 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In opdracht van Waterschap Rivierenland heeft Visserij Service Nederland in het voorjaar van 2016 een onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van jonge aal (glas- en pootaal) in de spuikom van de Overwaard te Kinderdijk. Dit onderzoek is uitgevoerd door middel van een glasaaldetector. De gemalen bij Kinderdijk zijn in het vismigratieplan Ruim baan voor vis in Rivierenland aangewezen als prioritair knelpunt voor vismigratie. De locatie vormt een belangrijke verbinding tussen Rijkswater en de regionale wateren in de Alblasserwaard. Om het belang van het oplossen van dit migratieknelpunt aan te tonen, is in 2015 gestart met het project Samen voor de aal. Dit project waar wordt gemonitord met behulp van vrijwilligers, levert echter niet het verwachte beeld op van visaanbod op deze locatie. Daarom is besloten om in 2016 aanvullend onderzoek uit te voeren met behulp van de glasaaldetector. 1.2 Doelstelling Het doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in de aanwezigheid van glasaal en pootaal in de spuikom van de Overwaard te Kinderdijk. Een bijkomend doel is om te onderzoeken en aan te tonen of er mogelijkheden zijn om vismigratieoplossingen te realiseren met de bestaande infrastructuur. Als er op deze locatie jonge aal wordt aangetroffen, kan dit een aanleiding zijn maatregelen ter bevordering van de vismigratie te nemen. Visserij Service Nederland sterk in viswerk 6

7 - Werkwijze - 2 Werkwijze 2.1 Bemonsteringmethode Het glasaalonderzoek is uitgevoerd door middel van een glasaaldetector. De glasaaldetector is een kunststof bak, waaraan een goot is bevestigd die is bekleed met kokosmat. Door middel van een pomp wordt water in de bak gepompt. Als de bak vol is, stroomt het overtollige water via de goot uit te bak. Dit zorgt voor een lokstroom, die glasalen aantrekt. Deze glasalen kruipen vervolgens tegen de goot omhoog, waarbij de kokosmat voldoende houvast biedt. Uiteindelijk komen de glasalen in de verzamelbak terecht. Ook in deze bak zijn kokosmatten bevestigd, waartussen de glasaal schuilgelegenheid vindt. De glasaaldetector werd geplaatst in de spuikom, direct naast gemaal De Overwaard. Dit gemaal pompt water vanuit het Achterwaterschap in de spuikom, waarna het water onder vrij verval naar de Lek wordt gespuid. Dit zorgt voor een lokstroom, waardoor glasalen vanuit de Lek kunnen worden aangetrokken. De watersamenstelling van de lokstroom uit de glasaaldetector is exact gelijk aan die van het gemaal, doordat water vanuit het Achterwaterschap door de detector werd gepompt. Het spuien van overtollig water gebeurt via vier spuikokers, die als er niet wordt gespuid met schuiven worden afgesloten. Daardoor is in veel gevallen geen migratie van jonge aal van de Lek naar de spuikom mogelijk. Speciaal voor het onderzoek is de schuif van de rechter spuikoker daarom constant op een kier gezet, zodat wel migratie tussen de Lek en de spuikom mogelijk was. Zie figuur 2.1 voor een verduidelijking van de hierboven beschreven situatie. Spuikoker op een kier Glasaaldetector Gemaal De Overwaard Pomp glasaaldetector Figuur 2.1. Situatie glasaalonderzoek Kinderdijk Visserij Service Nederland / Waterschap Rivierenland

8 - Glasaalonderzoek Kinderdijk Bemonsteringsinspanning De glasaaldetector is geplaatst op 9 april 2016 en is verwijderd op 23 juni Hierbij is de detector 24 uur per dag en 7 dagen per week in werking geweest, wat een constante bemonsteringsinspanning van ruim 2 maanden betekent. Deze constante en langdurige werking van de glasaaldetector is een groot pluspunt ten opzichte van conventionele bemonsteringstechnieken als kruisnetvisserij, omdat het zo mogelijk is om ook bij zeer lage dichtheden toch de aanwezigheid van glasaal vast te stellen. Gedurende de bemonsteringsperiode is de glasaaldetector twee keer per week gecontroleerd op de aanwezigheid van aal. Figuur 2.2. Glasaaldetector naast gemaal De Overwaard Visserij Service Nederland sterk in viswerk 8

9 - Resultaten - 3 Resultaten 3.1 Aangetroffen vissen Tijdens de bemonsteringsperiode zijn in totaal 13 glasalen, 44 pootalen en 3 rode alen aangetroffen. De pootalen zijn palingen van cm lengte. De glasalen raken later in de tijd ook meer gepigmenteerd en worden dan ook wel elvers genoemd. Deze elvers zijn gerekend tot de glasalen. In tabel 3.1 en in figuur 3.1 is een overzicht te zien van de dagen waarop de detector is bemonsterd en de vangsten per datum. Tabel 3.1. Vangsten glasaaldetector Kinderdijk Datum Glasaal Pootaal Rode aal 12 april 14 april 18 april 1 25 april 29 april 1 2 mei 6 mei 1 9 mei 12 mei mei mei 25 mei 27 mei 30 mei 1 3 juni juni juni 8 13 juni juni juni juni 6 In goot bij opruimen 2 1 TOTAAL Na de start van de monitoring op 9 april is de eerste glasaal gevangen op 18 april. In april zijn er in totaal maar 2 glasalen gevangen, wat neerkomt op circa 15% van het totaal, terwijl er in juni 8 glasalen zijn gevangen (circaa 60 % van totaal). Ook van de pootalen zijn de meeste in juni gevangen, namelijk 40 van de 44. Dit betekent dat ruim 90% van de gevangen pootalen in de maand juni is aangetroffen Visserij Service Nederland / Waterschap Rivierenland

10 - Glasaalonderzoek Kinderdijk - Figuur 3.1. Vangsten glasaaldetector Kinderdijk De vangsten laten zien er op deze relatief ver landinwaartse locatie aanbod van glasaal en pootaal is. Ook wordt duidelijk dat deze vissen in staat zijn om door middel van het op een kier zetten van een spuikoker vanuit de Lek de spuikom te bereiken. Dit maakt het nuttig/noodzakelijk om verdere migratie vanuit de spuikom naar het Achterwaterschap mogelijk te maken, zodat een groot deel van de boezemwateren in de Alblasserwaard door jonge paling bevolkt kan worden. Dat de Kinderdijk redelijk ver landinwaarts ligt vanaf de kust is ook duidelijk terug te zien aan het feit dat de meeste glasalen relatief laat in het voorjaar zijn gevangen. Ook zijn er circa drie keer zoveel pootalen dan glasalen aangetroffen, wat kenmerkend is voor een landinwaarts gelegen locatie. Veel glasalen blijven relatief dicht bij de kust hangen, om het jaar daarop als pootaal verder landinwaarts te migreren. De monitoringsperiode was te kort om een volledig beeld te kunnen vormen van het pootaalaanbod op deze locatie. Visserij Service Nederland sterk in viswerk 10

11 - Resultaten - Figuur 3.2. Glasalen en pootaal bij Kinderdijk 3.2 Overige waarnemingen Naast de glasaalvangsten is begin mei een grote hoeveelheid paaiende brasems waargenomen in de spuikom. Dit geeft aan dat niet alleen jonge alen de kier in de spuikom weten te passeren, maar dat ook andere vissoorten gebruik maken van deze migratiemogelijkheid, om zodoende te proberen een geschikt voortplantingsgebied te bereiken. In het recente verleden konden deze vissen de Hooge Boezem van de Overwaard bereiken om te paaien, echter is deze migratieroute nu het grootste deel van het jaar afgesloten door middel van schuiven. Dit is gedaan in het kader van natuurherstel in de Hooge Boezem Visserij Service Nederland / Waterschap Rivierenland

12 - Glasaalonderzoek Kinderdijk - 4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Conclusies Bij gemaal De Overwaard in Kinderdijk is door middel van een glasaaldetector aangetoond dat glasaal en pootaal vanuit de rivier de Lek de spuikom weet te bereiken door middel van het op een kier zetten van een spuikoker. De meeste jonge aal is gevangen in de maand juni. Met name van de pootaal is bekend dat deze pas later in het seizoen stroomopwaarts migratiegedrag vertonen. Dit komt overeen met de vangsten. De monitoringsperiode was te kort om een volledig beeld te kunnen vormen van het pootaalaanbod op deze locatie. 4.2 Aanbevelingen Door de spuischuiven tussen de maalkom en de Lek op een kier te zetten, is het voor jonge aal mogelijk om vanaf de Lek naar de maalkom te migreren. Verdere migratie naar het achterliggende gebied is in de huidige situatie slechts zeer beperkt mogelijk. Er zal moeten worden onderzocht of het mogelijk is om de waterinlaatvoorziening gelegen naast gemaal De Overwaard in de juiste periode (voorjaar/zomer) op een kier te zetten, om het zodoende voor jonge aal mogelijk te maken om verder de Alblasserwaard in te migreren. Er wordt aanbevolen om in het voorjaar van 2017 te onderzoeken of jonge aal daadwerkelijk gebruik maakt van de migratiemogelijkheid via de waterinlaat. Daarvoor moet de inlaat in het op een kier worden gezet, waarna door middel van een fuikconstructie onderzocht kan worden of migratie van jonge aal plaatsvindt. Dit levert ook gelijk een beter beeld op van welke vissoorten nog meer willen en kunnen profiteren van deze mogelijkheid om de Alblasserwaard in te migreren. Het voorgestelde onderzoek biedt inzicht in de mogelijkheden om met behoud van de taakstellingen van het waterschap met bestaande infrastructuur te werken aan het verbeteren van vismigratie. Visserij Service Nederland sterk in viswerk 12

13

14 Visstandonderzoek Afvissingen Vismigratieonderzoek Natuurtoetsen en QuickScans Calamiteitenservice Advies en begeleiding Rapportage Transport en opslag van vis