V.V: 25 juni 2008 Datum 13 mei 2008 Agendapuntnr. 8.9 Bijlagen 4 Onderwerp kredietvoorstel planstudies naar oplossingen enkele vismigratieknelpunten

Transcriptie

1 Aan de leden van de verenigde vergadering V.V: 25 juni 2008 Datum 13 mei 2008 Agendapuntnr. 8.9 Bijlagen 4 Onderwerp kredietvoorstel planstudies naar oplossingen enkele vismigratieknelpunten 1. Inleiding Vismigratie vormt in toenemende mate een belangrijk aandachtspunt binnen het huidige waterbeheer. Binnen verschillende wet- en regelgeving, waaronder de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW)en het Europese en Nationale Aalplan wordt aandacht gevraagd voor vrije migratie van vis binnen de watersystemen. In de Beneluxbeschikking zijn bindende afspraken gemaakt over het realiseren van vrije vismigratie binnen het stroomgebied van de Rijn (voor 1 januari 2010). Ook de Decembernota 2006 van het LBOW gaf richtlijnen: Visgeleidende maatregelen dienen, voor zover ze relevant zijn voor vismigratie, ten minste te worden gerealiseerd bij nieuw te bouwen of te verbeteren gemalen, stuwen, sluizen en Waterkrachtcentrales. Binnen het beheersgebied van HHSK betekent dit concreet dat er zorg gedragen moet worden voor een vrije migratie van onder andere paling. Dit betekent dat we de belangrijkste knelpunten zullen moeten aanpakken. In bijlage 1 is verdere achtergrond informatie opgenomen over de bijdrage van vismigratie aan een gezondere visstand en waterkwaliteit. In uw vergadering van maart 2007 heeft u krediet beschikbaar gesteld voor een studie om de vismigratieknelpunten binnen ons beheersgebied inzichtelijk te maken. Deze studie Prioritering van knelpunten voor vismigratie is inmiddels afgerond, waarmee er een zo objectief mogelijk afwegingskader beschikbaar is voor beoordeling van vismigratieknelpunten. HHSK heeft onlangs het visbeleid in concept uitgewerkt in een zogenaamde Kadernota vis. Deze nota zal (na een inspraaktraject) naar verwachting in de september VV worden voorgelegd. Vismigratie maakt een belangrijk onderdeel uit van het visbeleid dat in hoofdlijnen al in het WBP is opgenomen. In de studie Prioritering van knelpunten voor vismigratie zijn mogelijke oplossingen en de bijbehorende kosten per op te lossen knelpunt globaal in beeld gebracht. Voor een aantal prioritaire knelpunten is er nu behoefte om te komen tot een gedetailleerde planstudie door een gespecialiseerd bureau, waarna ramingen kunnen worden opgesteld. Dit zijn Schilthuis, Leuvehaven (ondergrondse leiding aanwezig), de Snelle Sluis en gemaal Krimpenerwaard. Gemaal Kralingse Verlaat wordt binnenkort vervangen en ook hier is behoefte aan een onderzoek naar de concrete mogelijkheden ter plaatse. Planstudie naar Gemaal Verdoold wordt meegenomen in het renovatieproject van Gemaal Verdoold. De overige prioritaire knelpunten worden in eigen beheer onderzocht en uitgewerkt. 2. Voorstel Wij stellen u voor een krediet van ,- voor onderzoek naar de mogelijkheden voor het vispasseerbaar maken van enkele gemalen en 1 sluis (Schilthuis, Leuvehaven, Snelle Sluis,

2 Kralingse Verlaat en gemaal Krimpenerwaard) beschikbaar te stellen. Het krediet is voorzien en komt ten laste van nr (visstandbeheer) van het investeringsprogramma , Waterbeheersplan Achtergrondinformatie In het concept visbeleid is over het oplossen van vismigratieknelpunten het volgende opgenomen: De prioritaire vismigratieknelpunten moeten in de komende jaren (2015 uiterlijk 2027) worden opgeheven. Veel van de benodigde maatregelen voor vismigratie voor bestaande situaties zullen kunnen meeliften in gebiedsgerichte plannen/visies zoals voor het Restveen-Waterparelgebied of het nieuwe watersysteem voor de Krimpenerwaard. Voor alle overige knelpunten geldt dat de situatie niet mag verslechteren (stand still principe). Nieuwe vismigratieknelpunten komen er in de toekomst in principe niet bij. Bij nieuwbouw, reconstructie of vervanging van gemalen en stuwen of sluizen wordt in principe uitgegaan van vispasseerbaarheid (vispasseerbaarheid als functionele eis). De kunstwerken worden minimaal visvriendelijk uitgevoerd zodat geen sterfte optreedt. In bijlage 2 zijn de peilvakken en kunstwerken weergegeven die in fase 1 van de studie Prioritering van knelpunten voor vismigratie als prioritair zijn beoordeeld. Bijlage 3 geeft de eindconclusie van fase 2: het voorkeursalternatief voor de verbetering voor vismigratie met de prioritair aan te pakken kunstwerken. Dit voorkeursalternatief is mede gebaseerd op technische en financiële mogelijkheden. De lijst met kunstwerken die in het voorkeursalternatief zijn opgenomen als prioritair aan te pakken kunstwerken, omvat de grote polder- en boezemgemalen. Dit gezien de poortfunctie die deze gemalen en peilvakken die ze ontsluiten vervullen voor het achterland. Naast deze gemalen zijn een aantal kleinere poldergemalen, een sluis en enkele stuwen als prioritair aangemerkt. Deze kunstwerken ontlenen hun prioritaire status in de meeste gevallen aan het kwalitatief hoogwaardige achterland. De prioritaire kunstwerken ontsluiten waterlichamen volgens de KRW. De prioritaire knelpunten worden in principe in de periode tot 2027 aangepakt (6 tot 2015). Door daarnaast bij vervanging of nieuwbouw van kunstwerken deze vispasseerbaar uit te voeren worden ook de niet-prioritaire kunstwerken aangepakt en achterliggende gebieden en peilvakken voor vis ontsloten. Voor het oplossen van prioritaire knelpunten zijn er op hoofdlijnen twee oplossingsrichtingen: Aanpassing van beheer van stuwen of sluizen of gemalen; Aanpassing van de technische inrichting van gemalen, stuwen, sluizen. 4. Motivering voorstel De oplossingsrichtingen en kosten zijn in de studie prioritering van vismigratieknelpunten per knelpunt globaal en indicatief bepaald. Om tot de realisatie van migratievoorzieningen te komen is het nodig om de situatie bij elk van de aangegeven kunstwerken in nader detail te gaan onderzoeken (planuitwerking voor investeringsramingen). Op deze wijze kan toegewerkt worden naar een gedetailleerd en locatiespecifiek schetsontwerp en kunnen kostenramingen worden gemaakt. Voor wat betreft de toekomstige uitvoeringsmaatregelen voor vismigratie is van belang te weten dat Rijkswaterstaat bezig is met een landelijke screening van prioritaire vispassages die meegenomen worden in hun Voorkeursalternatief voor het stroomgebied Rijn-West. Rijkswaterstaat heeft aangegeven dat voor de prioritaire punten die hieruit voortkomen een medefinanciering van 50% mogelijk is. Vooruitlopend op deze slag heeft Rijkswaterstaat extra financiering gevonden om al voor 2010 te werken aan het oplossen van enkele vismigratieknelpunten in en rond het gebied van de Haven van Rotterdam. In ons beheersgebied zijn Schilthuis, Leuvehaven hiervoor genoemd. Ook gemeente Rotterdam en het Ontwikkelingsbedrijf zijn mede door Waterplan 2 geïnteresseerd in een nieuwe vispassage bij Leuvehaven. De versterking van de belevingswaarde van de Binnenrotte speelt hierbij een belangrijke rol. 2

3 Door genoemde punten nu nader te onderzoeken kan worden meegelift met de belangstelling die nu is ontstaan voor deze punten bij Rijkswaterstaat, gemeente Rotterdam en de gebiedsontwikkeling in de Zuidplaspolder en de Krimpenerwaard. Door de planstudies uit te voeren kan nader onderzocht worden of en hoe de genoemde locaties geschikt gemaakt kunnen worden voor een vispassage. 5. Gevolgen/consequenties Financieel - Investering ,- (inclusief BTW, inclusief bijdrage Rotterdam voor Leuvehaven) voor uitvoering van de planstudies. - Subsidie: Bijdrage in de planstudie voor Leuvehaven wordt verwacht van gemeente Rotterdam. I-Bureau Rotterdam treedt op als trekker van Leuvehaven. Rijkswaterstaat draagt niet bij aan de planstudies wel aan de uitvoering. - Het bedrag is opgenomen in de begroting en meerjarenraming (investeringsprogramma onder de noemer visstandbeheer) voor de jaren 2008 en Toekomstige subsidieverstrekker uitvoering: Rijkswaterstaat heeft in het kader van uitvoering van KRW maatregelen inmiddels schriftelijk bevestigd (brief 11 april 2008) dat ze bereid is voor de uitvoering van vismigratieoplossingen een bijdrage te verlenen van 50% tot een maximum van ,- per knelpunt en een maximum van ,- per waterschap. Personeel In de beleidsbegroting 2008 is in het investeringsprogramma rekening gehouden met een post opstellen visstandbeheerplannen waaronder deze studies vallen. Juridisch/Risico s Geen juridische consequenties. 6. Aspecten voor de omgeving, communicatie en wijze van publiceren De resultaten van de planstudie worden besproken binnen het regionale platform vismigratie. Verder zal HHSK het initiatief nemen de uitkomsten in te brengen in de diverse gebiedsgerichte plannen (Landinrichting Krimpenerwaard, Driehoek RZG, Waterplan Rotterdam 2, Herstelplan Kralingse plas). 7. Verdere aanpak, procedure, planning Na beschikbaarstelling van het krediet zullen betreffende planstudies op korte termijn worden uitgevoerd (najaar gereed). De resultaten van de planstudies zullen worden gebruikt om concrete investeringsramingen te maken en om met Rijkswaterstaat harde afspraken te maken over medefinanciering. Voor wat betreft Leuvehaven en Schilthuis worden de resultaten gebruikt als input voor verdere realisatiestudies die in samenwerking met Dienst Stedenbouw zullen worden opgepakt. Dijkgraaf en hoogheemraden van Schieland en de Krimpenerwaard, secretaris-directeur, dijkgraaf, M.J.H. van Kuijk mr. J.H. Oosters 3

4 Bijlage 1: Achtergrond informatie De problemen rond vismigratie hangen sterk samen met de aanwezigheid van kunstwerken als stuwen en gemalen in onze watersystemen. De meeste van deze kunstwerken zijn namelijk niet passeerbaar voor vis, waardoor de vrije migratie van vis wordt belemmerd. Voor vis ontstaan hierdoor de volgende problemen: 1. Het afsluiten van migratieroutes, waardoor de benodigde (deel)leefgebieden niet meer kunnen worden bereikt; 2. Het compartimenteren (versnippering) van leefgebieden, waardoor sommige gebieden voor bepaalde vissoorten te klein zijn geworden; 3. Het uitspoelen van vis als gevolg van het feit dat betreffende kunstwerken in stroomafwaartse richting vaak wel passeerbaar zijn; 4. Het beschadigen en doden van vissen door gemalen. Huidige visstand beheergebied HHSK In verband met de Kaderrichtlijn Water heeft HHSK in 2006 de visstand in alle waterlichamen laten bemonsteren. De visstand wordt in alle waterlichamen gedomineerd (vaak meer dan 90%) door eurytope soorten. Deze soorten komen zowel in stromend als stilstaand water voor en stellen in het algemeen weinig eisen aan hun omgeving. Voorbeelden van eurytope soorten zijn brasem, blankvoorn en baars. Daarnaast wordt de visstand in hoofdzaak gevormd door limnofielen, soorten die voorkomen in stilstaande, plantenrijke zones. Voorbeelden zijn ruisvoorn, zeelt en kroeskarper. Het aandeel stromingsminnende soorten in de visstand is klein, wat overeenkomt met het ontbreken van (duidelijk) stromende wateren in het beheergebied. Van de soorten die migreren tussen zee en zoet water worden aal, driedoornige stekelbaars en spiering in enkele waterlichamen aangetroffen in relatief kleine aantallen. De beperkte migratiemogelijkheden spelen hier ongetwijfeld een rol. De visstand varieert op de KRW-maatlatten voor de watertypen in het beheergebied van HHSK over het algemeen van matig tot het goed ecologisch potentieel. Dit komt vooral doordat er een redelijk diversiteit aan vissoorten wordt aangetroffen. Echter, de maatlatten voor de watertypen in het beheergebied van HHSK zijn niet of minder gevoelig voor het wel/niet voorkomen van trekvissen. Dat betekent dat er vanuit de afzonderlijke waterlichamen geredeneerd vaak geen noodzaak lijkt te zijn voor het opheffen van migratieknelpunten. Vanuit het gehele beheergebied van HHSK is dit belang er echter wel degelijk. Veel vissoorten, ook de algemeen voorkomende, hebben namelijk de neiging om in voor- en najaar te trekken, op zoek naar geschikte gebieden om te paaien of te overwinteren. Het verbeteren van de trekmogelijkheden tussen boezem- en polderwateren en de buitenwateren zal dus zeker bijdragen aan de ontwikkeling van een gezondere visstand en daarmee het ecologische functioneren en de waterkwaliteit. De Europese aal. Sinds 1980 is de intrek van glasaal dramatisch afgenomen. Beschermende maatregelen zijn urgent. Besluitvorming op Europees niveau wordt nog dit jaar verwacht. De vraag wordt soms gesteld of het al niet te laat is en of het nog wel zin heeft te investeren in maatregelen die (o.a.) de intrek van glasaal en het weer naar zee migreren van schieraal mogelijk maakt. Van de Beroepsvisserij komen berichten dat er nog steeds intrek van glasaal is naar de rivieren en zeer beperkte intrek naar onze regionale wateren. Het is nog niet te laat, maar haast is wel geboden. 4

5 Het belang van vismigratie vanuit een breder perspectief Het beheergebied van HHSK vormt onderdeel van een groter geheel. Voor de vismigratie tussen de zee en de zoete binnenwateren spelen de Nieuwe maas, de IJssel en de Lek een poort naar het achterland. Op de schaal van het stroomgebied van de Maas en omgeving bieden de wateren in het beheergebied van HHSK goede mogelijkheden om te functioneren als paai- en opgroeigebied voor vissen. Denk hierbij aan soorten als de paling, driedoornige stekelbaars, spiering. Door het herstel van de verbindingen tussen de nieuwe Maas, lek en Hollandse IJssel met het beheersgebied van HHSK kan de kraamkamerfunctie voor in dit stroomgebied worden verbeterd. De vismigratiepoort naar HHSK wordt de komende jaren als het ware geopend. 5