3SCo â g 1^6. l 1 fm H.Droge No MELKKOEIEN Resultaten in verleden en naaste toekomst ^ -DEM RA« Februari 1975

Transcriptie

1 H.Drge N MELKKEIEN Resultaten in verleden en naaste tekmst 1^6 Februari 1975 ^ -DEM RA«l 1 fm 1975 Land buw-ecnm isch Instituut Afdeling Landbuw 3SC â g

2 verzicht van uitgebrachte verwante publikaties N Inkmenspsitie en bestaansmgelijkheden van weidebed rijven Drs. L.B. van der Giessen Maart 1971 f 6,50 N N Melkkeien Resultaten p melkveehuderijbedrijven in verleden en naaste tekmst J. Hrnweg Mei 1971 Het melkveehuderijbedrijf in beweging September 1971 Uitverkcht Uitverkcht N N N N N Uitkmsten van mderne eenmansbedrijven met melkvee Resultaten van studiebed rijven ver 1968/'69 t/m 1971/'72 K. Klaassens Januari ,50 De cncurrentiekracht van de traditinele grupstal Drs. L.B. van der Giessen Januari 1974 f 8,00 De melkveehuderij p nieuwe wegen Een bundel artikelen en lezingen ver de ntwikkeling van het mderne melkveehuderijbedrijf Augustus 1974 f 13,00 Bedrijfsuitkmsten in de landbuw Bekjaren 1969/'70 t/m 1972/'73 September 1974 f 14,00 De financiële psitie van landbuwbedrijven in het bekjaar 1972/'73 Drs. S. Aukema September 1974 f 15,00

3 Inhud Blz. WRD VRAF HFDSTUK I DE UITGANGSPUNTEN VR DE BEREKE NINGEN 9 1. De keuze van de nderzchte bedrijven 9 2., De bedrijfsmvang van de nderzchte bedrijven 9 3. De bed rijfstype ring De waardering van bepaalde kstenbestanddelen 10 a. Arbeid van ndernemer en gezinsleden 10 b. Bedrijfsleiding 11 c. Grnd en gebuwen 12 d. Rente 12 e. Intern verkeer 12 HFDSTUK II DE NTWIKKELING VAN KSTEN EN P BRENGSTEN - VRCALLATIE 1975/'76 1. De dcumentatiebasis 2. Enkele technische gegevens van de bedrijven 3. De ksten a. Arbeidsksten b. Belning bedrijfsleiding c. Werktuigksten d. Ksten werk dr derden e. Veevederksten f. Meststffenksten g.pacht en nderhud gebuwen h. verige ksten 4. Depbrengsten a. Rundveehuderij b. verige pbrengsten 5. De resultaten a. Samenvatting ksten en pbrengsten van het gehele bedrijf - Vrcalculatie 1975/'76 b. Invled van prijswijzigingen p de arbeid spbrengst van de ndernemer - Vrcalculatie 1975/'76 c. ntwikkeling in prijzen en prduktiviteit t..v. het vrgaande jaar - Vrcalculatie 1975/'76 i. Verschillen in ksten van grnd en gebuwen tussen eigenaarsbedrijven en pachtbedrijven - Vrcalculatie 1975/' _26, X' \ s

4 INHUD (vervlg) Blz. HFDSTUK III DE RESULTATEN IN DE AFGELPEN JAREN De ntwikkeling van de arbeidspbrengst vanaf l968/'69 39 a. Arbeidspbrengst van de ndernemer per bedrijf 39 b. Spreiding in de arbeidspbrengst van de ndernemer 40 c. Arbeidspbrengst van de ndernemer per gewerkt uur De ntwikkeling van de resultaten in de melkveehuderij vanaf 1968/' De ntwikkeling in prijzen en prduktiviteit vanaf 1968/'69 45 a. Prijswijzigingen van pbrengsten en ksten 45 b. Prduktiviteitswijzigingen 46 c. Wijzigingen in de pbrengsten/kstenverhuding 47 BIJLAGEN 1. De indeling van Nederland in gebieden Financiële resultaten vlgens de bedrijfsbekhudingen in de afgelpen jaren Prduktieksten van de melk vlgens de bed rijfsbekhudingen in de afgelpen jaren 59

5 LUST VAN TABELLEN Tabel 1. Gebiedsindeling Aard en mvang van de bedrijven. Vrcalculatie 1975/' Gewerkte arbeidsuren in prcenten van nrmuren Gewerkte arbeidsuren per SBE en lnksten per gewerkt uur Arbeidsverbruik en arbeidsksten. Vrcalculatie 1975/' Werktuigksten in gld. per ha cultuurgrnd Werk dr derden in gld. per ha cultuurgrnd ppervlakte ruwvederwinning per bedrijf Vederksten rundveehuderij per melkke Kunstmeststffenverbruik in kg zuiver per ha Prijzen van kunstmeststffen in ct. per kg zuiver Pacht en nderhud bedrijfsgebuwen in gld. per ha cultuurgrnd verige ksten in gld. per ha cultuurgrnd Specificatie verige ksten in gld. per ha cultuurgrnd. Vrcalculatie 1975/' Melkpbrengsten per melkke Veeprijzen per stuk bij verkp en mzet en aanwas per melkke Financiële resultaten per bedrijf (pachtbasis). Vrcalculatie 1975/' Invled in gld. van 1% prijswijziging p de arbeidspbrengst van de ndernemer. Vrcalculatie l975/' Prijswijzigingen. Vrcalculatie 1975/'76 (in% van het vrgaande jaar) Prduktiviteitswijzigingen. Vrcalculatie 1975/'76 (heveelheid ksten per eenheid prdukt in % van het vrgaande jaar) Arbeidspbrengst van de ndernemer in gld. per bedrijf in de afgelpen jaren Prcentuele verdeling van de bedrijven naar afwijkingen t..v. de gemiddelde arbeid s pbrengst van de ndernemer Gewerkte uren van de ndernemer en de arbeid spbrengst per uur van de ndernemer in de afgelpen jaren Ksten en pbrengsten in gld. per 100 kg melk in de afgelpen jaren ntwikkeling in prijzen van pbrengsten en ksten vanaf 1968/'69 (in% van het vrgaande jaar) ntwikkeling van de prduktiviteit vanaf 1968/'69 (heveelheid ksten per eenheid prdukt in % van het vrgaande jaar) ntwikkeling van de pbrengsten/kstenverhuding (in% van het vrgaande jaar) 47 Biz.

6 Wrd vraf In deze publikatie wrdt een beeld gegeven van de bedrijfsecnmische ntwikkeling p melkveehuderijbedrijven, zals die in de afgelpen jaren is geweest en vr de naaste tekmst nder nrmale prduktiemstandigheden kan wrden verwacht. Daarbij wrdt ingegaan p het verlp van ksten, pbrengsten en bedrijfsresultaat. Vrts is aandacht besteed aan de ntwikkeling van grótere en kleinere bedrijven in de verschillende gebieden. Ten sltte is ingegaan p de invled van het prijsverlp van prduktiemiddelen en prdukten en van de prduktiviteit p de bed rij f s uitkmsten. Deze studie met wrden gezien als een vrtzetting van reeds eerder verschenen publikaties in deze reeks (publikatie n. 3.23, Inlichting n. 124). Genemde reeks is mede bestemd te dienen als grndslag vr de berdeling van de ecnmische ntwikkeling p melkveehuderijbedrijven in het kader van het gemeenschappelijke markt- en prijsbeleid van de EEG. In december 1974 is ten beheve van het Ministerie van Landbuw en Visserij en van het Landbuwschap reeds een samenvatting van deze publikatie verschenen in Inlichting N. 147 "De invled van wijzigingen in prijzen en prduktiviteit p de uitkmsten van melkveehuderijbedrijven, vrcalculatie 1975/'76". Ten pzichte van de in deze Inlichting vermelde berekeningen zijn de arbeidsksten en meststffenksten aangepast in verband met de in januari 1975 herziene CA en gestegen stikstfprijzen. Het nderzek is verricht dr H. Drge van de Sectie Prgnses, Prduktiviteit en Rentabiliteit Landbuw. Dr. ir. L.C. Zachariasse en G. Scheer hebben bijdragen geleverd tt de samenstelling van deze publikatie. De Adjunct-Directeur, Den Haag,februari 1975

7 HFDSTUK I De uitgangspunten vr de berekeningen 1. De keuze van de nderzchte bedrijven De berekeningen zijn gebaseerd p bekhudkundige gegevens ver de bekjaren 1968/'69 t/m 1973/'74 van landbuwbedrijven waar rundveehuderij de belangrijkste prduktierichting is. Het zijn alle bedrijven, die behren tt de vlgens teval bepaalde landelijke steekpref van landbuwbedrijven waarp het LEI een bekhuding bijhudt. Deze bedrijven zijn bij het LEI in administratie ten beheve van een inzicht in de ecnmische ntwikkeling van de Nederlandse landbuwbedrijven van naar bedrijfstype, grtteklasse en ligging nderscheiden grepen daarvan. De bedrijven dienen vr het eigen nderzek van het LEI. Tevens wrden de bekhudkundige gegevens van het grtste deel van deze bedrijven aan de EEG verstrekt ten beheve van het zgenaamde infrmatienet. Een uiteenzetting van het tegepaste systeem van bedrijfskeuze is pgenmen in publikatie n "Bedrijfsuitkmsten in de Landbuw, bekjaren 1969/'70 t/m 1972/'73". In deze studie is gestreefd naar een representatief gemiddeld beeld van de ecnmische ntwikkeling p de bedrijven met melkveehuderij in Nederland. Er zijn daarm uitsluitend gegevens verwerkt van de middels een steekpref gekzen bedrijven en geen gegevens van de zgenaamde studiebedrijven die in administratie zijn ten beheve van het nderzek naar mderne bedrijfsntwikkelingen. Vr andere mede p deze bedrijven gebaseerde resultaten van ecnmisch nderzek in de melkveehuderij wrdt verwezen naar de aan het begin vermelde lijst van verwante publikaties. ver de ecnmische ntwikkeling van akkerbuwbedrijven zal in een afznderlijke publikatie verslag wrden gedaan. 2. De bedrijfsmvang van de nderzchte bedrijven De beschikbare bedrijven zijn ingedeeld in grtere en kleinere bedrijven. Als criterium vr deze indeling is gebruik gemaakt van standaardbedrijfseenheden(sbe).deze SBE zijn verhudingsgetallen die een maatstaf vrmen vr de mvang van een prduktietak f van een geheel bedrijf p basis van nder genrmaliseerde mstandigheden bendigde inzet van factrksten (arbeid, grnd en kapitaal) bij een efficiënte prduktiemvang. De grtere bedrijven hebben een bedrijfsmvang uitgedrukt in SBE welke uitgaat bven een jaarlijks pschuivende grens. Deze grens kmt bij benadering vereen met een gemiddelde prduktiemvang per man, die bij een delmatige bedrijfsmvang wrdt gerealiseerd.

8 In de afgelpen jaren is als grens tussen grtere en kleinere bedrijven het vlgende aantal S BE gehanteerd: 1968/'69 90 SBE 1969/'70 93 SBE 1970/'7l 98 SBE 1971/' SBE 1972/' SBE 1973/* SBE Ter riëntering zij vermeld dat in 1973/' SBE vereenkmt met een melkveehuderijbedrijf van 30 melkkeien en 18 ha cultuurgrnd. Vr een glbale benadering kan men ervan uitgaan dat een melkke met aanhang te zamen met de bijbehrende ppervlakte grasland en vedergewassen bij de gemiddelde bedrijfsvering vereenkmt met bijna 4 SBE. Een specificatie van het aantal SBE per gewas en per diersrt is.a. pgenmen in de LEI-publikatie "Landbuwcijfers 1974". 3. De bed rijf s typer ing De berekeningen zijn pgesteld vr bedrijven met melkveehuderij. Hiernder vallen weidebedrijven en gemengde bedrijven met verwegend rundveehuderij. k vr de bedrijfstypering is gebruik gemaakt van de SBE. Per bedrijf is een prcentuele verdeling berekend vr de mvang van de bedrijfsnderdelen, waarbij nderscheid is gemaakt in akkerbuw, melkveehuderij, intensieve veehuderij (varkens, pluimvee, mestkalveren) en tuinbuw. In deze publikatie zijn uitsluitend pgenmen weidebedrijven (bedrijven met meer dan 80% rundvee) en gemengde bedrijven met verwegend rundvee (bedrijven met 40-80% rundvee). De gemengde bedrijven met verwegend rundvee zijn krtheidshalve verder in de tekst aangeduid met "gemengde bedrijven". Er is bij de bedrijfstypering geen rekening gehuden met de grndsrt waarp de bedrijven zijn gelegen. Bij de grepsindeling in hfdstuk II, paragraaf 1 zijn de p zandgrnd gelegen bedrijven in aparte grepen pgenmen. 4. De waardering van bepaalde ks tenbe s tanddelen a. Arbeid van ndernemer en gezinsleden De gewerkte uren van de ndernemer en van gezinsleden zijn in rekening gebracht tegen het geldende CA-uurln van een vaste vakarbeider p veehuderijbedrijven vermeerderd met diplmateslagen en sciale lasten die ten laste van de werkgever kmen. In deze arbeidsksten zijn dus zwel de premies vr verplichte verzekeringen begrepen, die p het ln van werknemers wrden ingehuden als de premies die ten laste van de werkgever kmen. De in rekening gebrachte vergeding is dus niet vergelijkbaar met het 10

9 brutln van werknemers (vr aftrek van ingehuden premies en lnbelasting) f met het per sald uitgekeerde ln. De pbuw van de lnpst vr de ndernemer is uitgaande van de vr 1975/'76 gemiddeld in rekening gebrachte uren handenarbeid (3125 uur) glbaal als vlgt: Brutln p basis CA f 33100,- 79% Sciale lasten vr rekening werkgever f 8900,- 21% Ttaal arbeidsksten f 42000,- 100% Waarvan te betalen: 1. Premies vlksverzekeringen (AW, AWW, AWBZ, AKW) f 5400,- 13% 2. verige premies vr verzekering van inkmensuitkeringen (Bedrijfspensienfnds, ZW, WA, WW) f 6100,- 3. Verzekering van ziekteksten 15% (Ziekenfnds) f 3 000,- 7% Sald 4. Inkmensherverdeling (Kinderbijslag lntrekkenden) f f ,- 1200,- Nett-ln (vr aftrek van inkmstenbelasting) f 26300,- 62% Laten we de premie vr kinderbijslag lntrekkenden buiten beschuwing mdat hier uitkeringen van kinderbijslag vr het eerste en tweede kind tegenver staan, dan resteert na aftrek van de diverse premies dus ca. 65% van de arbeidsksten. m tt het besteedbaar ln te kmen met hierp ng de verschuldigde inkmstenbelasting in mindering wrden gebracht. Vr de premies van vlksverzekeringen wrden k zelfstandigen p basis van hun inkmen aangeslagen. Tegenver de premie vr het ziekenfnds staan vrts vr de zelfstandige de premies van particuliere ziekteksten verzekering en de vr eigen rekening kmende uit- - gaven vr geneeskundige hulp, geneesmiddelen en verpleging in ziekenhuizen. De verige premies vr uitgestelde inkmensverwerving, waarvan tijdstip en duur afhankelijk van persnlijke mstandigheden variëren, zijn te beschuwen als gedwngen besparingen van werknemers. Agrarische ndernemers treffen hiervr in het algemeen in veel mindere mate afznderlijke vrzieningen. Daarentegen wrden de besparingen van agrarische ndernemers in het algemeen vr een belangrijk deel in het eigen bedrijf vastgelegd. Deze besparingen meten echter mede dienen ter dekking van dezelfde vrzieningen, die vr werknemers wrden gedekt uit genemde premies. 65% 3% b. Bedrijfsleiding In de berekende arbeidsksten van de ndernemer is ng geen belning begrepen vr bedrijfsleiding. 11

10 Bij de vaststelling van de prduktieksten van de melk is deze belning vr bedrijfsleiding afznderlijk in rekening gebracht. De belning wrdt elk jaar aangepast aan de ntwikkeling van de ksten van arbeid, grnd en kapitaal p de bedrijven. c. Grnd en gebuwen De bedrijfsresultaten zijn berekend p pachtbasis. De ksten van grnd en gebuwen p eigendmsbasis zijn echter belangrijk hger. Van bedrijven met grnd en gebuwen in eigendm zijn evenwel nvldende waarnemingen per gebied beschikbaar m betruwbare berekeningen te kunnen pstellen, üi 1972/'73 bedreg het verschil in ksten van grnd en gebuwen tussen pachtbedrijven en eigenaarsbedrijven gemiddeld p de grtere weidebedrijvenj255 gld. per ha. p de gemengde bedrijven met verwegend rundvee bedreg dit verschil gemiddeld 282 gld. per ha. Vr een nadere telichting p deze verschillen wrdt verwezen naar LEI-publikatie n "Bedrijfsuitkmsten in de landbuw 1969/' /'73" en Inlichting N. 140 "Telichting p de vrlpige bedrijfsuitkmsten in de landbuw 1973/'74". Vr een benadering van deze verschillen p pachtbasis en eigendmsbasis bij de berekening van de vrcalculatie 1975/'76 wrdt verwezen naar hfdstuk II, paragraaf 5d. d. Rente ver het geïnvesteerde vermgen (excl. grnd en gebuwen) wrdt een gemiddelde rente in rekening gebracht p basis van de samenstelling van het vermgen. p deze rente wrdt een aftrek tegepast vr de hierin begrepen vergeding vr geldntwaarding. mdat rente en afschrijvingen elk jaar wrden berekend p basis van de in dat jaar geldende prijs (c.q. nieuwwaarde) wrden de ksten regelmatig aangepast aan de prijsstijging van de diverse duurzame prduktiemiddelen. Aangezien p deze wijze reeds rekening is gehuden met de waardevermindering van het geld wrdt, m dubbeltellingen te vrkmen, de rentevet gecrrigeerd vr de hierin begrepen vergeding vr geldntwaarding. In 1973/'74 bedreg de in rekening gebrachte rentevet 7,5%. e. Intern verkeer De aanwending van de marktbare prdukten in het eigen bedrijf is zwel nder de ksten als nder de pbrengsten tt uitdrukking gebracht. De waardering is gebaseerd p de marktprijs. 12

11 HFDSTUK II De ntwikkeling van ksten en pbrengsten vrcalculatie 1975/'76 1. De dcumentatiebasis De dcumentatie vr de berekeningen is ntleend aan de bedrijfsbekhudingen ver een reeks van achterliggende jaren (nacalculaties). Het zijn de werkelijke bedrijfsresultaten in deze bekjaren (mei t/m april). In bijlage 2 is een verzicht gegeven van de bedrijfsresultaten ver de peride 1968/'69 t/m 1973/'74. De uitkmsten van 1973/'74 meten echter als vrlpig wrden beschuwd mdat ng niet van alle bedrijven een uitgewerkte bekhuding beschikbaar was. Vr 1974/'75 is bvendien een raming pgesteld die gedeeltelijk gebaseerd is p statistische gegevens t.a.v. het prijsverlp. De nderzchte bedrijven zijn met behulp van een landelijke steekpref gekzen. Uit deze steekpref zijn p grnd van gegrafische ligging grepen bedrijven samengesteld die een bepaald gebied vertegenwrdigen. Indien het aantal bedrijven te gering was zijn k weer steekprefsgewijze aanvullende bedrijven gekzen m een vldende betruwbaar beeld van een gebied te kunnen geven. Tabel 1 geeft een verzicht van de aldus samengestelde grepen van bedrijven. Zals in hfdstuk I is uiteengezet zijn vrts de bedrijven p basis van de SBE ingedeeld in grepen grtere- en kleinere bedrijven. Evenals in vrgaande publikaties in deze reeks is in de vlgende paragrafen vr de grtere bedrijven de ntwikkeling weergegeven van ksten en pbrengsten vlgens de nacalculaties en de mede hierp gebaseerde vr 1975/'76 verwachte ntwikkeling nder nrmale prduktiemstandigheden. Vr deze vrcalculatie 1975/'76 is uitgegaan van bedrijven met een prduktiemvang in SBE van ten minste de minimumgrens vr grtere bedrijven (113 SBE in 1973/'74) en ten hgste het drievudige van deze grens (339 SBE in 1973/! 74). Het aantal grepen grtere bedrijven is t..v. de vrgaande publikatie verminderd van zes tt vier. Het Nrdelijk kleiweidegebied is namelijk samengevegd met het Nrdelijk veenweidegebied en de gemengde bedrijven met verwegend rundvee in het Nrd-, st en Centraal zandgebied met die in het Zuidelijk zandgebied. Bvendien is de grep grtere weidebedrijven in het Nrdelijk zandgebied samengevegd met een grep grtere weidebedrijven in het st-, Centraal en Zuidelijk zandgebied, waarvan vrheen geen berekeningen zijn pgesteld. Het aantal waarnemingen per gebied van de verschillende grepen bedrijven is pgenmen in bijlage 2. 13

12 Tabel 1. Gebiedsindeling Gebied s aand uid ing Gebiedsnr. Gebiedsmschrijving (Zie bijlage 1) Grtere bedrijven: Nrdelijk klei- en veen- 1, 2, 3 weidegebied Westelijk weidegebied Weidebedrijven in de 6 t/m 10, 12 zandgebieden Gemengde bedrijven met 6 t/m 10, 12 verwegend rundvee in de zandgebieden Kleinere bedrijven: Weidebedrijven Gemengde bedrijven met verwegend rundvee Kleigebieden in Grningen, Friesland, Nrdhlland en IJsselmeerplders. Veengebieden in Friesland en verijssel Weidegebieden in Nrdhlland (zuid), Utrecht en Zuidhlland Zandgebieden in Grningen, Friesland, Drenthe, verijssel, Gelderland, Utrecht, Nrdbrabant en Limburg Idem 1 t/m 10, 12 Alle klei-, veen- en zandgebieden 6t/m 10, 12 Alle zandgebieden In deze publikatie is k aandacht besteed aan de kleinere weidebedrijven en aan de kleinere gemengde bedrijven met verwegend rundvee. Van deze grepen bedrijven is namelijk in hfdstuk III en in bijlage 2 de ntwikkeling gegeven van de resultaten in de afgelpen jaren. 2. Enkele technische gegevens van de bedrijven De vr de naaste tekmst verwachte ksten en pbrengsten zijn bepaald in samenhang met het verlp van de technische ntwikkeling p de nderzchte bedrijven. Het arbeidsverbruik is bijvrbeeld bepaald p grnd van de ntwikkeling in de mechanisatie, de ruwvederwinning, de veebezetting e.d. p praktisch alle grtere bedrijven wrdt machinaal gemlken. k het gebruik van ligbxenstallen en diepkeltanks neemt sterk te. Verder is er een teneming van het gebruik van trekkers, gstwerktuigen en andere specifieke werktuigen. Hiertegenver staat een daling van het aantal werkpaarden. De ppervlakte grasland en vedergewassen, waarin k een derdedeel van de ppervlakte vervederde nagewassen is begrepen nam van 14

13 1968/'69 tt 1973/'74 (vijf jaar) gemiddeld p de nderzchte bedrijven te met ca. 20%. Dr de verhging van de melkveebezetting per hectare grasland en vedergewassen met ca. 20% nam de melkveestapel sterker te. De uitbreiding van de melkveestapel per bedrijf was p de nderzchte bedrijven gemiddeld ca. 45%. Het percentage gemaaid grasland nam gemiddeld slechts met 10% te. In de vederwinning van het grasland vnd een verschuiving plaats van hien naar kuilen. De teneming van het ttale areaal grasland en vedergewassen in de zandgebieden was vr een belangrijk deel een gevlg van de verschakeling van marktbare gewassen p snijmafs. Het aantal SBE per bedrijf, dat een maatstaf vrmt vr de ttale p rd ukt ie mvang nam gemiddeld p de grtere bedrijven van 1968/'69 tt 1973/'74 met ca. 40% te. Deze uitbreiding was p de gemengde-sterker dan p de weidebedrijven. De vergrting van de prduktiemvang ging p de weidebedrijven samen met een vergrting van de ppervlakte cultuurgrnd; p de gemengde bedrijven echter nauwelijks. De arbeidsbezetting, gemeten in het aantal vlwaardige arbeidskrachten is praktisch gelijk gebleven. Vr de bepaling van het aantal vlwaardige arbeidskrachten wrdt de vlwaardigheid vr de verschillende categrieën werkkrachten vastgesteld in vereenstemming met de hgte van het CA-ln. In het Westelijk weidegebied is de prduktiemvang (SBE) per vlwaardige arbeidskracht lager dan in de andere gebieden. Ter riëntering is in tabel 2 een aantal gegevens vermeld ver de aard en de mvang van de bedrijven in de vrcalculatie 1975/'76. Tabel 2. Aard en mvang van de bedrijven - Vrcalculatie 1975/'76 Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weidebed r., zandgebieden Gemengde bedrijven, zandgebieden Cultuurgrnd (ha) Grasl. en vedergewassen (ha) Marktbare gewassen (ha) Vlwaardige arb.krachten Gemaaide pp. grasland (%) Melkkeien p. ha grasland en vedergewassen Jngvee per 100 melkkeien Ligbxenstallen (%) Diepkeltanks (%) Aantal trekkers Prduktiemvang in SBE Waarvan rundvee (%) " akkerbuw (%) " veredeling (%) SBE per vlw. arbeidskracht 28,- 27,75 0,27 1, ,77 0, , ,- 22,- - 1, ,05 0, , ,50 23,03 0,50 1, ,92 0, , ,- 17,52 2,65 1, ,92 0, ,

14 3. De ksten a. Arbeidsksten Het verlp van de arbeidsksten is in bijlage 2 vermeld. De arbeidsksten mvatten de berekende arbeidsksten vr ndernemer en gezinsleden en de betaalde arbeidsksten vr vreemd persneel, die verigens ng slechts van geringe betekenis zijn. De berekende arbeidsksten zijn gebaseerd p een tweewekelijkse pgave van de gewerkte uren per arbeidskracht die zijn gewaardeerd tegen het geldende ln per gewerkt uur vlgens de CA vr een vaste vakarbeider p veehuderijbedrijven. Vr het vaststellen van het verlp van het arbeidsverbruik t.b.v. de vrcalculatie is het werkelijk arbeidsverbruik in de afgelpen jaren vergeleken met de nrmatief bepaalde arbeidsbehefte: de nrmuren. Deze nrmuren zijn vastgesteld in relatie tt de mvang van de verschillende bedrijfsnderdelen en de tegepaste werkmethden. Naarmate de veestapel grter is en de bedrijven meer gemechaniseerd zijn daalt de nrmatieve arbeid sbehef te per eenheid van prduktie. p basis van de samenstelling van het bedrijfsplan en de tegepaste werkmethden werd ver een reeks van jaren de nrmatieve arbeidsbehefte gemeten in nrmuren vastgesteld. Dit aantal nrmuren is per eenheid van prduktie als gevlg van de ntwikkeling in de werkmethden en de vergrting van de veestapels in de lp van de jaren geleidelijk afgenmen. Vr het gehele bedrijf nam echter het gemiddelde aantal nrmuren te. De afneming van de nrmatieve arbeidsbehefte per eenheid van prduktie wg dus niet p tegen de teneming als gevlg van prduktieuitbreiding. Vr de vrcalculatie 1975/'76 is de verdere ntwikkeling van het aantal nrmuren bepaald p grnd van de verwachte ntwikkeling in bedrijfsmvang, samenstelling van het bedrijfsplan en tegepaste werkmethden. In deze nrmuren is echter ng geen rekening gehuden met de tenemende efficiency in de tepassing per werkmethde, die k een aanmerkelijke arbeidsbesparing plevert. Deze kmt tt uitdrukking in het verlp van het werkelijke arbeidsverbruik in verhuding tt het aantal nrmuren. Hiervan geeft tabel 3 een verzicht. Tabel 3. Gewerkte arbeidsuren in prcenten van nrmuren 1968/' /' /'71 197l/' /' ^74 Vrcalculatie 1975/'76 Nrd. kleien veenweidegebied , ,5 Westelijk weidegebied Weidebedrijven, zandgeb Gemengde bedrijven, zandgeb

15 Het werkelijke arbeidsverbruik per eenheid van prduktie is uiteraard vr elk afznderlijk bedrijf bepaald dr de mvang van de arbeidsbezetting en de mvang van het bedrijf, die beide slechts in beperkte mate p krte termijn zijn aan te passen. Een belangrijke wijziging in de verhuding tussen arbeidsbezetting en bedrijfsmvang vereist immers ingrijpende samenhangende aanpassingen in de arbeidsrganisatie, bedrijfsuitrusting en bedrijfsmvang. M dat pzicht vindt er p de melkveehuderijbedrijven echter een snelle ntwikkeling plaats in de vrm van verschakeling p ligbxenstallen, uitbreiding van veestapel, intensiever graslandgebruik, uitbreiding van het areaal vedergewassen en in beperkte mate k vergrting van de bed rijfsppervlakte. Deze ntwikkeling is in de vrgaande paragraaf reeds beschreven. Binnen dit in een fase van snelle ntwikkeling verkerende kader zijn verder het rganisatievermgen, de vakbekwaamheid en het arbeidstemp van de ndernemer en zijn medewerkers van grt belang. Behalve de bestaande gebuwensituatie zijn bvendien verkaveling en grndsrt mede bepalend vr het arbeidsverbruik per eenheid van prduktie. Van jaar tt jaar wrdt ten sltte het arbeidsverbruik bvendien ng beïnvled dr de weersmstandigheden. Een verzicht van het verlp van het werkelijk arbeidsverbruik per eenheid van prduktie (SBE) zals tt stand kwam nder invled van enerzijds schaalvergrting en verandering van werkmethden en anderzijds dr tegenmen efficiency in de tepassing van de methden is gegeven in tabel 4. In deze tabel is tevens het aantal arbeidsuren per SBE vermeld vlgens de vrcalculatie, dat bepaald is als resultaat van de verwachte ntwikkelingen in het aantal nrmuren en van het werkelijk arbeidsverbruik in verhuding tt de nrmuren. Tabel 4. Gewerkte arbeidsuren per SBE en lnksten per gewerkt uur Nrd. kleien veenweidegebied Gewerkte uren per SBE Westelijbed r., Weide weidegebied zandgebieden Gemengde bedrijven, zandgebieden Lnksten p. gewerkt uur vlgs. CA 1968/' /' /' /' /* /^74 41,2 38,9 37,6 33,6 31,4 29^8 Vrcalculatie 1975/'76 27,4 43,1 41,0 39,2 35,9 32,5 32^ 30,9 43,5 42,0 39,4 34,4 29,4 27,1 24,8 42,4 38,9 36,7 33,3 30,2 27J2 25,1 4,71 5,29 6,07 7,15 8,33 9J0 13,15 Ter riëntering is in tabel 4 tevens het verlp van de lnksten per gewerkt uur vermeld gebaseerd p de CA van een vaste vakarbei- 17

16 der p veehuderijbedrijven. Hierin zijn begrepen de betaalde maar niet gewerkte uren wegens vakantie e.d., en de sciale lasten die ten laste van de werkgever kmen. Hierin zijn echter ng niet begrepen mgelijke diplmateslagen. Uit tabel 4 blijkt dat het arbeid s verbruik per eenheid van prduktie (SBE) in de peride 1968/*69 tt 1973/'74 met 25 a 35% is gedaald, terwijl de lnksten per gewerkt uur met ca. 105% zijn gestegen. Per sald namen de arbeidsksten per eenheid van prduktie dus met ca. 40% te. Vrts kmt uit tabel 4 naar vren dat de vermindering van het arbeidsverbruik per eenheid van prduktie in de zandgebieden iets sneller verliep dan in de weidegebieden; in het bijznder het Westelijk weidegebied bleef iets achter. Vr de vrcalculaties 1975/'76 is uitgegaan van een verdere vermindering van het arbeidsverbruik met 7 a 8% t..v. 1973/'74. Gezien de verwachte stijging van de lnksten kmt dit neer p een verdere teneming van de arbeidsksten per eenheid van prduktie (SBE) met ca. 25% in twee jaar. Bij het bepalen van de arbeidsksten in de vrcalculatie is vrts uitgegaan van een stijging van de lnksten per gewerkt uur in 1974/'75 van 20% en een geraamde stijging in 1975/'76 van 13% ten pzichte van het vrgaande jaar. p grnd hiervan is vr 1975/'76 in aansluiting met de gewerkte uren van de verschillende categrieën arbeidskrachten (ndernemer, gezinsleden, vreemd persneel) met inbegrip van de diplmateslagen een mgerekend bedrag van f per gewerkt uur in rekening gebracht. De invled van een verandering in de lnksten per uur p de arbeid s pbrengst van de ndernemer is vermeld in tabel 18. In tabel 5 is een samenvatting gegeven van de berekende arbeidsksten vlgens de vrcalculatie 1975/'76. Tabel 5. Arbeidsverbruik en arbeidsksten-vrcalculatie 1975/'76 Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weide bedrijven, zandgebieden Gemengde bedrijven, zandgebieden Aantal nrmuren: Graslandexpl. en vedergewassen Rundvee Varkens /pluimvee Marktbare gewassen Diversen Ttaal nrmuren Crrectiefactr (tabel 3) Ttaal gewerkte uren Arbeidsksten (gld.) , , , ,

17 b. Belning vr bedrijfsleiding In de arbeidsksten van de ndernemer is geen belning vr bedrijfsleiding pgenmen. Deze belning vr bedrijfsleiding is k niet afznderlijk als ksten in rekening gebracht bij het weergeven van de bedrijfsuitkmsten. De daarbij vermelde arbeidspbrengst van de ndernemer met dus niet alleen wrden gezien als de verkregen vergeding vr de dr de ndernemer gewerkte uren maar met tevens dienen ter belning van de bedrijfsleiding. In vereenstemming hiermede dient bij de bepaling van de winst f het verlies de vergeding vr bedrijfsleiding ng in mindering te wrden gebracht p het nett-verscht. Bij de berekening van de prduktieksten van de melk (bijlage 3) is de belning vr bedrijfsleiding wel pgenmen in de ksten. De belning vr bedrijfsleiding wrdt elk jaar vastgesteld vereenkmstig het verlp van de ksten van arbeid, grnd en kapitaal (factrksten) per eenheid van prduktie. Het bedrag van deze belning, dat vr alle bedrijfstypen p een gelijk niveau wrdt vastgesteld, is vr de vrcalculatie 1975/'76 bepaald p f 43,50 per S BE. Dit kmt gemiddeld vereen met 10% van de factrksten bij een efficiënte bedrijfsvering. c. Werktuigksten De werktuigksten hebben betrekking p afschrijving, rente, nderhud, brandstffen en smeermiddelen van werktuigen, trekkers en gereedschap. Samen met de arbeidsksten en het werk dr derden vrmen de werktuigksten de bewerkingsksten van het bedrijf. Uiteraard zijn er mgelijkheden tt nderlinge vervanging tussen de verschillende srten bewerkingsksten. Z is de daling van het arbeidsverbruik gepaard gegaan met een grtere inzet van werktuigen en werk dr derden. In tabel 6 is de ntwikkeling van de werktuigksten per ha pgenmen. Tabel 6. Werktuigksten in gld. per ha cultuurgrnd 1968/' /' /*71 197l/' /' /J74 Vrcalculatie 1975/'76 Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weidebed rijven, zandgeb Gemengde bedrijven, zandgeb De werktuigksten per ha zijn van 1968/'69 tt 1973/'74 met ca. 70% gestegen. ngeveer de helft van deze stijging is een gevlg van prijsstijgingen. 19

18 De afschrijving en rente van de werktuigen en trekkers zijn berekend ver de bekwaarde, die p grnd van de gebruiksduur is afgeleid van de nieuwwaarde. De p grnd van de uitgangspunten in rekening gebrachte rentevet is van 1968/'69 tt 1973/'74 gestegen van 6% tt 7,5%. In de vrcalculatie 1975/'76 is rekening gehuden met een teneming van de werktuigeninventaris (.a. diepkeltanks). De renteksten zijn berekend p basis van een rentevet van 7,5%. De werktuigksten zijn samengesteld uit ca. 37% afschrijvingen, ca. 21% rente en ca. 42% nderhud, brandstffen en smeermiddelen. d. Ksten werk dr derden Het werk dr derden is van geringere betekenis dan de andere bewerkingsksten. p de gemengde bedrijven in de zandgebieden wrden de gstwerkzaamheden van granen, aardappelen en suikerbieten veelal dr de lnwerker verricht waardr de lnwerkksten per ha daar hger zijn dan in de weidegebieden. Bij het kstenverlp dient te wrden bedacht dat het BTW-tarief vr lnwerk in januari 1973 is verlaagd van 16% tt 4%. Verder zijn nder het werk dr derden de ksten van bestrijdingsmiddelen pgenmen. Tabel 7 geeft het kstenverlp van werk dr derden per ha cultuurgrnd. Tabel 7. Werk dr derden in gld. per ha cultuurgrnd Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weidebedrijven, zandgeb. Gemengde bedrijven, zandgeb. 1968/' /' /'7l 1971/' /' /J74 Vrcalculatie 1975/' Ill De lnwerkksten per ha zijn van 1968/'69 tt 1973/'74 met ca. 60% gestegen. De tarieven van het lnwerk zijn in deze peride met ca. 35% gestegen. Hieruit blijkt dat k een aanmerkelijke uitbreiding van de werkzaamheden dr derden plaatsvnd. üi de vrcalculatie 1975/'76 is rekening gehuden met een verdere tename van de dr derden verrichte werkzaamheden p buwland in de zandgebieden. e. Veevederksten 20 De ksten van het zelf gewnnen ruwveder, te weten de graslandex-

19 Tabel 8. ppervlakte ruwvederwinning per bedrijf 1970/ ' / ' / ' / '74 Vrcalc. 1975/'76 Nrd. klei- en veenweidegebied Grasland (ha) Hien (%) Inkuilen (%) Vers vervederen e.d. (%) Ttaal gemaaid grasland (%) Vedergewassen (ha) Nagewassen (ha) 27, ,01 0,03 28, ,05 0,03 27, ,05 0,03 27, ,08 0,06 27, ,08 0,06 Westelijk weidegebied Grasland (ha) Hien (%) Inkuilen (%) Vers vervederen e.d. (%) Ttaal gemaaid grasland (%) Vedergewassen (ha) Nagewassen (ha) 22, ~83~ , , ,01 21, , Weidebedrijven, zandgebieden Grasland (ha) Hien (%) Inkuilen (%) Vers vervederen e.d. (%) Ttaal gemaaid grasland (%) Snijmai's (ha) Vederbieten (ha) Nagewassen (ha) 19, ,31 0,05 0,45 21, ,45 0,07 0,41 20, ,00 0,07 0,36 20, ,68 0,02 0,12 21, ,98 0,02 0,08 Gemengde bedrijven, zandgebieden Grasland (ha) Hien (%) Inkuilen (%) Vers vervederen e.d. (%) Ttaal gemaaid grasland (%) Snijmafs (ha) Vederbieten (ha) Nagewassen (ha) 13, ,24 0,09 1,22 14, ,43 0,10 1,26 15, ~9Ï 1,00 0,03 0,81 15,12 3fr ,78 0,03 0,51 15, ,98 0,02 0,50 21

20 Tabel 9. Vederksten rundveehuderij per melkke Krachtveder Ruwveder Melkprdukten Ttaal kg prijs ksten aankp eigen aankp eigen vederbedrijf bedrijf ksten gld. gld. gld. gld. gld. gld. gld. Nrd. klei- en veenweidegebied 1968/' /' /' /' /' ,30 38,15 3 9,20 37,55 1) , /J _2J 42 65_ Vrcalc. 1975/ , Westelijk weidegebied 1968/' /' /'7l 1971/' /' ,55 35,95 37,55 36,60 : 37,20 _19_73/^74 _L 4 ÜÏ-2)_.i2ï± 5 _- Vrcaïë*. 1975/' ,50 Weidebed rijven, zandgebieden 1968/' /' /' /' ,75 37,45 38,90 36,15 37, /' _1973/2.7_4 1_7_50_2} _ 43,1_5_ Vrcalc. 1975/' , Gemengde bedrijven, zandgebieden 1968/' /' /' /' /' /'74 Vrcalc. 1975/' ) 36,60 36,45 38,70 35,35 1) 38,15 43^20 45, ) M.i.v. 1971/'72 na aftrek van mzetreduktie. 2) M.i.v. 1973/'74 met inbegrip van gedrgde pulp. 22

21 plitatie (weidegras, hi, kuilgras e.d.) en de andere zelfverbuwde vedergewassen (snijmate, vederbieten, nagewassen e.d.) zijn niet afznderlijk berekend. Deze ksten zijn namelijk begrepen in de ksten van arbeid, werktuigen, meststffen, pacht enz. In tabel 8 is een verzicht gegeven van de ppervlakte ruwvederwinning vr de rundveehuderij. De ruwvederwinning per bedrijf vertnt een lichte stijging maar mgerekend per melkke is deze gedaald. De bijkmende vöederksten vrmen vr de rundveehuderij een belangrijke kstenpst. Hiernder zijn begrepen de ksten van het aangekchte krachtveder, ruwveder, strisel en melkprdukten en de ksten van de vervederde marktbare prdukten uit het eigen bedrijf, zals granen, str, melk, aardappelen e.d. nder de vöederksten vr de rundveehuderij zijn niet alleen begrepen de vöederksten vr melkvee en jngvee maar k die vr werkpaarden en schapen. In tabel 9 is een specificatie gegeven van de belangrijkste bestanddelen van de vöederksten per melkke. Het vederverbruik per melkke met wrden gezien in samenhang met de veebezetting per ha grasland en vedergewassen en de melkprduktie. Bij het bepalen van de vederksten in de vrcalculatie is met deze samenhang rekening gehuden. Uit tabel 9 blijkt dat met name het krachtvederverbruik per melkke regelmatig is tegenmen. De ksten van ruwveder en vervederde melkprdukten zijn in de peride 1968/'69 tt 1973/'74 ngeveer p gelijk niveau gebleven. De krachtvederprijzen zijn tt 1972/'73 vrij stabiel gebleven maar daarna sterk gestegen nder invled van de situatie p de wereldmarkt. De aangehuden prijs van het krachtveder in de vrcaïculatie 1975/'76 is gebaseerd p de vernderstelling dat in dat jaar de prijs met 5% zal stijgen bven het verwachte niveau in 1974/'75. üi tabel 18 is ter riëntering de invled aangegeven van een prijswijziging van het krachtveder p de resultaten. De vöederksten vr de varkenshuderij zijn in de bedrijfsbekhudingen apart geregistreerd. De nrmalisatie van deze vöederksten is p vereenkmstige wijze geschied als vr de rundveehuderij. f. Meststffenksten Het meststffenverbruik is te nderscheiden in kunstmest, stalmest en verige meststffen (kalk e.d.). De ksten van het verspreiden van de p eigen bedrijf aangewende stalmest zijn begrepen nder de verschillende kstensrten (arbeid, werktuigen e.d.). In tabel 10 is een verzicht gegeven van de aangewende heveelheden kunstmest in kg zuiver per ha, waarbij het stikstfverbruik is aangegeven per ha grasland en het verbruik van fsfrzuur en kali per ha cultuurgrnd. Het verbruik van stikstfmeststffen per ha grasland is van 1968/'69 tt'l973/'74 met ca. 25% tegenmen. mgerekend per melkke is het verbruik van stikstfmeststffen echter ngeveer gelijk gebleven. Het verbruik van fsfrzuur- en kalimeststffen per ha cultuurgrnd is p de weidebedrijven ngeveer gelijk gebleven en p de gemengde bedrijven in de zandgebieden gedaald. 23

22 Tabel 10. Kunstmeststffenverbruik Stikstf per ha grasland 1968/' /' /'7l 1971/' /' /'74 Vrcalculatie 1975/'76 Fsfrzuur per ha cultuurgrnd 1968/' /' /' /' /' /'74 Vrcalculatiè 1975/'76 Kali per ha cultuurgrnd 1968/' /' /' /* /' /'74 VrcäTcüläBe 1975/'76 Nrd. kleien veenweidegebied in kg zuiver Westelijk weidegebied per ha Weide drijven, zandgebieden Gemengde bedrijven, zandgebieden

23 Tabel 11. Prijzen van kunstmeststffen in ct. per kg zuiver Nrd. klei- Westelijk Weidebe- Gemengde en veenweide- weide- drijven, bedrijven, gebied gebied zandge- zandgebieden bieden Stikstf 1968/* /' /'71 l971/' /' /*74 Vrcalculatie 1975/' Fsfrzuur 1968/' /' /'71 197l/' /, ^74 VrcaïëüTatie 1975/' Kali 1968/' /' /'7l 1971/' /' '74 Vrcalculatie 1975/*

24 De prijzen van stikstf, fsfrzuur en kali zijn van 1968/'69 tt 1971/ '72 niet f nauwelijks gestegen, daarna zijn de prijzen evenwel in beweging gekmen (tabel 11). Bij het bepalen van de vrcalculatie 1975/'76 is in vereenstemming met de veebezetting per ha rekening gehuden met een lichte teneming van het stikstfverbruik. Wat betreft de fsfrzuur- en kalimeststffen per ha cultuurgrnd is vr de zandgebieden uitgegaan van een verdere vermindering van het verbruik. Mede nder invled van de liecrisis zijn de prijzen van kunstmeststffen in het bijznder van fsfrzuur en kali scherp gestegen. Vr stikstfmeststffen is bij het bepalen van de vrcalculatie rekening gehuden met een prijsstijging in 1974/'75 van 7% en in 1975/'76 van10% t..v. het vrgaande jaar. Vr fsfrzuur zijn prijsstijgingen geraamd in 1974/'75 van 15% en in 1975/"76 van 35% t..v. het vrgaande jaar. Vr kali zijn prijsstijgingen ingecalculeerd van resp. 10% en 25%. In tabel 18 is de invled aangegeven van een prijswijziging van stikstfmeststffen (aandeel ca. 80% van de ttale kunstmeststffenksten) p de resultaten. g. Pacht en nderhud gebuwen vereenkmstig de uitgangspunten in hfdstuk I, paragraaf 4 zijn de ksten van grnd en bedrijfsgebuwen berekend p basis van pacht. Vr pachtbedrijven zijn de werkelijk betaalde ksten vlgens de bedrijfsbekhudingen in rekening gebracht. Vr eigenaarsbedrijven is een pachtprijs in rekening gebracht die vr vergelijkbare bjecten in hetzelfde gebied wrdt betaald. nder deze rubriek zijn verder pgenmen de nderhudsksten van bedrijfsgebuwen en de ksten van pachtersinvesteringen in bedrijfsgebuwen (ligbxenstallen, varkensstallen e.d.) In tabel 12 is een samenvatting gegeven van de ksten van pacht en nderhud gebuwen per ha cultuurgrnd. Tabel 12. Pacht en nderhud bedrijfsgebuwen in gld. per ha cultuurgrnd 1968/' /' /' /' /' ^74 Vrcalculatie l975/'76 Nrd. klei en veenweidegebied Westelijk weidegebied Weidebed rijven, zandgeb Gemengde bedrijven, zandgeb

25 De ksten van grnd en gebuwen zijn vral in de zandgebieden de laatste jaren sterk gestegen nder invled van de tename in pachtersinvesteringen in bedrijfsgebuwen. Bij het bepalen van het niveau in de vrcalculatie 1975/'76 is deze ntwikkeling mede in aanmerking genmen. h. verige ksten De verige ksten hebben betrekking p de: - t.a.v. de rentevet vlgens de uitgangspunten, in rekening gebrachte renteksten ver het geïnvesteerde vermgen in levende have (rundvee, varkens e.d.) en gewassen (granen, suikerbieten e.d.). - ksten vr dierziektenbestrijding, dekgelden, fkverenigingsksten e.d. - heffingen p melk. Deze ksten wrden in de bekhudingen p de pbrengst van de melk in mindering gebracht. - ksten van zaaizaad en ptged. - algemene ksten vr bed rijfsverzekering, electriciteit, water, telefn, brandstf vr verwarming, aut, abnnementen, bekhuding, e.d. De ntwikkeling van de verige ksten per ha cultuurgrnd is pgenmen in tabel 13. Tabel 13. verige ksten in gld. per ha cultuurgrnd Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weidebed rijven, zandgebieden Gemengde bedrijven, zandgebieden 1968/' /' /' /' /»73 l973/'74 VrcâTculâtie 1975/' De verige ksten zijn per ha cultuurgrnd in de peride 1968/'69 tt 1973/'74 p de weidebedrijven gemiddeld 80% gestegen. p de gemengde bedrijven bedreg deze stijging zelfs ca. 130%. Een belangrijk deel van de stijging in de verige ksten met wrden tegeschreven aan de stijging van de renteksten vr levende inventaris (rundvee en varkens). Dr de stijging van de rentevet en de waardestijging van de dieren zijn de renteksten per melkke ca. 90% gestegen, terwijl bvendien de mvang van de veestapel belangrijk is tegenmen. 27

26 Indien de verige ksten wrden uitgedrukt per SBE blijkt dat deze ksten zwel p de weide- als p de gemengde bedrijven ca. 60% per SBE zijn gestegen. Het prijspeil van de verige ksten is gemiddeld 65% gestegen, zdat per sald sprake is van een geringe vlumevermindering per SBE. In tabel 14 is een specificatie gegeven van de verige ksten die in de vrcalculatie 1975/'76 p basis van het buwplan en de veebezetting in rekening zijn gebracht. Tabel 14. Specificatie verige ksten in gld. per ha cultuurgrnd -Vrcalculatie 1975/'76 Rente rundvee (à 7,5%) Rente varkens/gewassen (a 7,5%) Dierziektenbestrijding e.d. Zaaizaad en ptged Algemene ksten Heffingen p melk Ttaal verige ksten Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weidebed r., zandgebieden Gemengde bedrijven, zandgebieden De pbrengsten a. Rundveehuderij De pbrengsten van de rundveehuderij zijn te nderscheiden in melkpbrengsten, mzet en aanwas rundvee en verige pbrengsten rundvee (met inbegrip van pbrengsten schapenhuderij). Melkpbrengsten In tabel 15 is een specificatie gegeven van de melkpbrengst per melkke. De melkveebezetting per ha grasland en vedergewassen is in de peride 1968/'69 tt 1973/'74 in de weidegebieden ca. 12% en in de zandgebieden ca. 18% verhgd. De melkprduktie per melkke is in deze jaren in de weidegebieden ca. 6% en in de zandgebieden ca. 12% tegenmen. p de bedrijven in de zandgebieden is dus sprake van een snellere uitbreiding van de melkprduktie. De pbrengstprijs van de melk tnde de afgelpen 5 jaar een stijging van gemiddeld 23%. pgemerkt zij dat de pbrengstprij s van de melk betrekking heeft p de brut-pbrengst vr aftrek van de te betalen heffingen p de melk. Bij het bepalen van 28

27 Tabel 15. Melkpbrengsten per melkke Melkkeien per ha grasland en vedergewassen Melkprduktie per ke Vetgehalte pbrengstprijs melk Melkgeld per ke St. kg gld. gld. Nrd. klei- en veenweidegebied 1968/! /' /' /' /' /'74 Vrcalculatie 1975/' ,47 1,48 1,54 Ij63 1, ,04 4,03 4,05 4,10 4,14 4^09 4,12 39,55 39,55 40,75 46,05 46,80 49J0 53, Westelijk weidegebied 1968/' /' /' /' /' /_'74 Vrcalculatie 1975/' ,74 1,77 1, ,92 2, ,84 3,83 3, ,84 3,87 36,80 37,55 37,70 42,10 43,90 45,10 48, Weidebedrijven, zandgebieden 1968/' /' /' /' /' /J74 Vrcalculatie 1975/<76 1,55 1,56 1,59 1, ^80 1, ,97 3,89 3,86 3,89 3,95 3,91 3,93 38,95 38,30 39,35 43,70 44,85 47,30 50, Gemengde bedrijven, zandgebieden 1968/' /' /' /' /' /'74 VrcäTcüläTie 1975/'76 1,59 1,60 1,67 1,64 1,64 1,91 1, ,77 3,78 3,78 3,82 3,95 3,85 3,90 37,70 37,60 38,90 42,45 44,55 46,50 50,

28 Tabel 16. Veeprijzen per stuk bij verkp en mzet en aanwas per melkke Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weidebedrijven, zandgebieden Gemengde bedrijven, zandgebieden gld. gld. gld. gld. Nuchtere kalveren 1968/' /' /'7l 197l/' /' /'74 Vrcalculatie 1975/' Melk- en slachtkeien 1968/' /' /'7l 197l/* /' /'74 Vrcalculatie 1975/' mzet en aanwas per melkke 1968/' /' /'71 197l/' /' '74 Vrcalculatie 1975/'

29 de verige ksten zijn deze heffingen apart als kstenfactr in rekening gebracht. Bij het bepalen van het niveau van de melkprduktie in de vrcalculatie 1975/'76 is rekening gehuden met de nder nrmale mstandigheden te verwachten samenhang tussen melkprduktie, melkveebezetting en vederverbruik alsmede met de trendmatige ntwikkeling in de afgelpen jaren. De pbrengstprijs van de melk in de vrcalculatie 1975/'76 is gelijkgesteld aan het geraamde prijspeil in 1974/'75, hetgeen een prijsstijging inhudt van ca. 7% t..v 1973/'74. Dit wil zeggen dat geen prgnse is gesteld vr de te verwachten pbrengstprijs in 1975/'76. Wel is in tabel 18 de invled aangegeven van een wijziging in de pbrengstprijzen van melk p de resultaten. mzet en aanwas rundvee De mzet en aanwas van rundvee wrdt hfdzakelijk bepaald dr de mate van pfk en uitstt van de verschillende categrieën rundvee en dr de prijs van rundvlees. In tabel 16 is het verlp weergegeven van de pbrengstprijzen van enige categrieën vee en van de mzet en aanwas rundvee per melkke. De pbrengstprijzen van nuchtere kalveren zijn vanaf 1968/'69 relatief veel sterker gestegen dan die van melk- en slachtkeien. Na 1972/'73 zijn de veeprijzen weer gedaald nder invled van een te grt aanbd in verhuding tt de vraag. Het verlp van de mzet en aanwas per melkke wrdt vr een belangrijk deel bepaald dr de ntwikkeling in de pbrengstprijzen van melk- en slachtkeien. Het aangehuden prijspeil vr vee in de vrcalculatie 1975/'76 is gelijkgesteld aan de verwachte prijzen in 1974/'75. De mzet en aanwas rundvee in de vrcalculatie is afgestemd p een rundvleesprijs welke vereenkmt met f 5,50 per kg geslacht gewicht vr Ie kwaliteit slachtkeien; dit betekent een prijsdaling t..v. 1973/'74 van 5%. In tabel 18 is ter riëntering de invled aangegeven van een wijziging in dit prijsniveau p de resultaten. b. verige pbrengsten De verige pbrengsten hebben betrekking p marktbare gewassen, varkenshuderij, werk vr derden en diversen. p de weidebed rijven zijn deze pbrengsten van weinig betekenis. p de gemengde bedrijven in de zandgebieden zijn van betekenis de varkenshuderij en in mindere mate de marktbare gewassen. De nrmalisatie van deze prdukten geschiedde p vereenkmstige wijze als bij de rundveehuderij. Bij het bepalen van de vrcalculatie 1975/'76 is in het buwplan van de gemengde bedrijven in de zandgebieden 2,65 ha marktbare gewassen (ca. 35% vedergranen, 25% aardappelen en 40% suikerbieten) pgenmen. Vr vedergranen is een pbrengstprijs in rekening gebracht van f 40,- per 100 kg, vr aardappelen (cnsumptie-, ver- en fabrieksaardappelen) f 10,50 per 100 kg en vr suikerbieten f 95,- per tn. In tabel 18 is de invled aangegeven van wijzigingen in het prijsniveau van marktbare gewassen p de resultaten. 31

30 Wat betreft de varkenshuderij is in de vrcalculatie 1975/'76 uitgegaan van een nettkstprijs van f 3,90 per kg kud geslacht gewicht. De bedeling hiervan is de invled van de sterke prijsschmmelingen in de varkenshuderij p de jaarlijkse resultaten uit te schakelen. Deze vernderstelling berust dus niet p een prgnse van het verwachte prijsverlp in de varkenshuderij, üi tabel 18 is vlledigheidshalve de invled aangegeven van wijzigingen in de prijzen van varkensvlees p de resultaten. nder de verige pbrengsten zijn vrts pgenmen werk vr derden, niet-tegerekende winst cöperatie e.d. Verder zijn hiernder begrepen de verige pbrengsten van de rundveehuderij zals pbrengsten van schapen en wl, verkchte vedergewassen, ntvangen weidegeld e.d. 5. De resultaten a. Samenvatting ksten en pbrengsten van het gehele bedrijf-vrcalculatie 1975/'76 De resultaten van het gehele bedrijf zijn uitgedrukt in het nett-verscht en de arbeidspbrengst van de ndernemer. Het nett-verscht is berekend uit het verschil tussen de ksten en de pbrengsten p basis van de gegevens in de vrgaande paragrafen van dit hfdstuk. De heveelheden van ksten en pbrengsten zijn afgestemd p nrmale prduktiemstandigheden waarbij rekening is gehuden met trendmatige ntwikkelingen. De prduktiviteit en het prijspeil van de ksten in de vrcalculatie 1975/'76 is gebaseerd p de verwachte ntwikkeling nder nrmale mstandigheden in dat jaar. Ten aanzien van het prijspeil van de pbrengsten is vr wat betreft de marktrdeningsprdukten (melk, rundvlees en marktbare gewassen) in de vrcalculatie 1975/'76 daarentegen geen prgnse gesteld, maar is uitgegaan van het geraamde prijspeil in het lpende jaar 1974/'75. De arbeidsksten van de ndernemer in de vrcalculatie zijn gebaseerd p het gewerkte aantal uren handenarbeid dat p de weidebedrijven gemiddeld 3125 uren en p de gemengde bedrijven gemiddeld uren bedraagt. De arbeidspbrengst van de ndernemer mvat de belning vr gewerkte uren (vlgens CA), de belning vr bedrijfsleiding en het ndernemersrisic (winst f verlies). In tabel 17 is de samenvatting gegeven van de ksten en pbrengsten vr het gehele bedrijf p pachtbasis. nder punt d van deze paragraaf wrdt ingegaan p de verschillen in de ksten van grnd en gebuwen tussen eigenaarsbed rijven en pachtbedrijven. Bij de berdeling van de arbeidspbrengst van de ndernemer dient bedacht te wrden dat vr wat betreft de varkenshuderij de pbrengstprijs gelijk is gesteld aan de kstprijs van ca. f 3,90 per kg geslacht gewicht. Indien wrdt uitgegaan van een geraamde pbrengstprijs in 1974/ '75 van ca. f 3,00 per kg geslacht gewicht wrdt de arbeidspbrengst in het Nrd. klei- en veenweidegebied ca. f 100,- lager, in het Westelijk 32

31 Tabel 17. Financiële resultaten per bedrijf (pachtbasis). Vrcalculatie 1975/'76 1/ ' / t^uu, Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weide- Gemengbedr., de bedr., zand- zandgegebieden bieden ppervlakte cultuurgrnd (ha) ppervlakte grasland en vedergewassen (ha) Melkkeien (st.) / _j t- /, Fkzeugen (st.) '''** Mestvarkens (st.) Prduktiemvang in SBE 28,00 27,75 49,10 0,25 0, ,00 22,00 45,10 3,10 22, ,50 23,05 44,20 2,00 31, ,00 17,50 33,60 12,00 96, Resultaten gehele bedrijf gld. gld. gld. gld. Melkgeld mzet en aanwas rundvee Marktbare gewassen Varkenshuderij verige pbrengsten Ttaal pbrengsten (afgernd) 1) Arbeid (znder bedrijfsleiding) Werktuigen en werk dr derden Veeveder Meststffen Pacht en nderhud gebuwen verige ksten Ttaal ksten (afgernd) tf Nett-verscht Arbeidsksten ndernemer Arbeidspbrengst ndernemer ^_ " / ' 3JLÜ- Ta*»«/ üi^' fy-.-f -,! / $SV i / A y<iv 1 1 J 0 Û 1) Vr EEG-prijsverhging marktrdeningsprdukten 1975/'76 zie 5b. v >i \ i 'Cf Ù /33

32 weidegebied ca. f 3 000,- lager, p de weidebedrijven in de zandgebieden ca. f 4800,- lager en p de gemengde bedrijven in de zandgebieden ca. f ,-lager. b. Invled van prijswijzigingen p de arbeidspbrengst van de ndernemer-vrcalculatie 1975/'76 De berdeling van de financiële resultaten van het gehele bedrijf met wrden geplaatst tegen de achtergrnd van de in rekening gebrachte prijzen vr de verschillende kstenbestanddelen en van de pbrengstprijzen vr de verschillende prdukten. De raming van het prijspeil is een nzekere factr. Vr wat betreft de ksten is deze raming in het algemeen minder speculatief dan de raming van het niveau van de pbrengstprijzen. m aan dit bezwaar tegemet te kmen is vr de belangrijkste prdukten en kstenbestanddelen de invled aangegeven van een gewijzigd prijsniveau ten pzichte van de in rekening gebrachte prijzen in de vrcalculatie 1975/'76 zdat de arbeidspbrengst van de ndernemer kan wrden herzien. In tabel 18 is de invled aangegeven p de arbeidspbrengst van de ndernemer per prcent prijswijziging. Het aangehuden prijsniveau in de vrcalculatie is aangegeven bij de behandeling van de pbrengsten in paragraaf 4 en van de ksten in paragraaf 3 van dit hfdstuk. Tabel 18. Invled in gld. van 1% prijswijziging p de arbeidspbrengst van de ndernemer. Vrcalculatie 1975/'76 Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weidebedr., zandgebieden Gemengde bedrijven, zandgebieden pbrengst melk mzet en aanwas rundvee pbrengst varkenshuderij pbrengst marktbare gewassen Ksten arbeid" (excl. ndë*rnemer) Ksten krachtveder rundvee Ksten krachtveder varkens Ksten stikstf Krt vr de verschijningsdatum van deze publikatie heeft de EEG- Raad van Ministers van Landbuw vereenstemming bereikt ver een prijsverhging vr marktrdeningsprdukten in 1975/'76. Indien mag wrden aangenmen dat de vastgestelde prijsverhgingen vlledig zullen drwerken in de pbrengstprijzen betekent dit, mgerekend vr het bekjaar 1975/'76, een prijsverhging vr melk (p basis richtprijs) van ca. 8%, rundvlees (p basis interventieprijs) van ca. 5,5% 34

33 en marktbare gewassen p de gemengde bedrijven ttaal ca. 8,5%. Het is aannemelijk dat in dat geval k de vederksten (graanbestanddeel krachtveder en vervederde melkprdukten) ca. 2,5% in prijs zullen stijgen. De stijging van de berekende arbeidspbrengst van de ndernemer p grnd van de gegeven prijswijzigingen, die ng niet in de vrcalculatie 1975/'76 zijn verwerkt, bedraagt dan als vlgt: Nrd. klei- en veenweidegebied f Westelijk weidegebied " 8500,- Weidebedrijven, zandgebieden " 9400,- Gemengde bedrijven, zandgebieden " 7800,- De invled van de prijsverhgingen p de resultaten is vr wat betreft de varkenshuderij buiten beschuwing gelaten mdat deze tegen kstprijs is ingecalculeerd. X^ X c. ntwikkeling in prijzen en prduktiviteit t..v. het vrgaande jaar- Vrcalculatie 1975/'76 Het prijspeil van zwel ksten als pbrengsten heeft belangrijke wijzigingen ndergaan zals eerder in dit hfdstuk is aangegeven. Dr de sterke stijging van de prijzen van de prduktiemiddelen namen de ksten te. k de pbrengstprijzen zijn gestegen. De ntwikkeling van het bedrijfsresultaat wrdt echter niet alleen bepaald dr prijsstijgingen. k de heveelheidsverhudingen zijn gewijzigd waarbij per sald, de heveelheid prduktiemiddelen per eenheid prdukt is afgenmen (prduktiviteit). De wijzigingen kunnen wrden aangegeven per kstensrt en per prdukt en vervlgens wrden samengevat, zdat een ttaalbeeld wrdt verkregen van de ntwikkeling t..v. het vrgaande jaar. Ten aanzien van de veranderingen in de prduktiviteit dient verigens wel in aanmerking genmen te wrden dat de veranderingen in de heveelheden van prduktiemiddelen en van prdukten nderling samenhangen. De teneming van de melkprduktie per ke en van de veebezetting per ha zijn bijvrbeeld gekppeld aan een hger krachtvederverbruik per ke. k vindt er nderlinge vervanging van prduktiemiddelen plaats zals tussen arbeid, werktuigen en werk dr derden. De ntwikkeling van de prduktiviteit is dan k een resultante van dergelijke samenhangende veranderingen in de heveelheden van prduktiemiddelen en prdukten. Vr de vrcalculatie 1975/'76 is nagegaan he nder invled van prijswijzigingen en prduktiviteitsverbetering het bedrijfsresultaat t..v. het vrgaande jaar zal veranderen. De berekeningen sluiten aan p de berekeningsmethdiek in hfdstuk III paragraaf 3 waarin een verzicht is gegeven van de ntwikkeling in prijzen en prduktiviteit ver een reeks van jaren. In tabel 19 is een verzicht gegeven van de wijzigingen in het prijspeil van de ksten en van de pbrengsten in de vrcalculatie 1975/'76 t..v. de vrcalculatie 1974/'75, die verder in deze publikatie niet is behandeld. De genrmaliseerde heveelheden van prduktiemiddelen en prdukten in 1974/'75 zijn daarbij gewaardeerd tegen het prijspeil van 1975/'76. Vervlgens zijn de prijswijzigingen per kstensrt, uitge- 35

34 drukt in prcenten van de ttale ksten in 1974/'75, berekend. p vereenkmstige wijze is de prijswijziging van de pbrengsten berekend in prcenten van de ttale pbrengsten in 1974/'75. Tabel 19. Prijswijzigingen. Vrcalculatie 1975/'76 (in % van het vrgaande jaar) Nrd. klei- Westelijk Weidebe- Gemengde enveenweide- weide- drijven, bedrijven, gebied gebied zandgeb. zandgeb. Ttaal pbrengsten 1) + 0,2 + 0,4 4 0,4 + 1,0 Arbeid Werktuigen en w.d.d. Veeveder Meststffen Pacht en nderhud verige ksten + 4,9 + 0,7 + 1,0 + 0,6 + 0,6-0,6 + 5,2 + 0,4 4 1,3 4 0,4, 0,5 + 0,4 4 4,1 4 0,5 4 1,5 4 0,6 + 0,6 + 0,5 4 3,8 + 0,5 4 1,8 4 0,5 4 0,5 4 0,4 Ttaal ksten + 8,4 4 8,2 4 7,8 4 7,5 1) Uitsluitend van vrije prdukten, marktrdeningsprdukten ngewijzigd. Uit tabel 19 kmt dus naar vren in welke mate de ksten in 1975/'76 t..v. het vrgaande jaar zullen stijgen nder invled van de verwachte prijsstijgingen van de prduktiemiddelen (uitgaande van gelijkblijvende heveelheidsverhudingen van prduktiemiddelen en prdukten). De verwachte prijsstijging van de ksten bedraagt (gewgen) gemiddeld 7,9%. Vral de arbeidslnen hebben hierin een belangrijk aandeel. Zals reeds eerder uiteengezet is vr melk, rundvlees en andere marktrdeningsprdukten de pbrengstprijs t..v. 1974/'75 nveranderd aangehuden, terwijl de pbrengstprijs van varkensvlees in beide jaren p het niveau van de kstprijs is gesteld. De prijsstijging van de pbrengsten in 1975/'76 heeft dan k slechts betrekking p de verwachte prijsstijging van de verige pbrengsten en in het bijznder van de kstprijsstijging van varkensvlees (vrije prdukten). In tabel 20 is vervlgens de invled pgenmen van de nder genrmaliseerde mstandigheden te verwachten veranderingen in 1975/'76 t..v. het vrgaande jaar in de verhuding tussen de heveelheden prduktiemiddelen en de heveelheden prdukten bij het prijspeil in 1975/ '76. Naast de ttaalcijfers is de invled hierp van de afznderlijke prdukten en prduktiemiddelen weergegeven. De wijzigingen in de ttale heveelheid prduktiemiddelen per bedrijf zijn uitgedrukt in prcenten van de ttale prduktie per bedrijf. Het resultaat hiervan is vermeld p de nderste regel van tabel 20. De berekening geeft dus aan he de ksten zich bij gelijkblijvend prijspeil nder genrmaliseerde mstandigheden zullen ntwikkelen per eenheid prdukt (prdulctiviteit). Bij de nrmalisatie is rekening gehuden met de prduktiviteitsntwikkeling in de afgelpen jaren (tabel 26). 36

35 Tabel 20. Prduktiviteitswijzigingen. Vrcalculatie 1975/'76 (heveelheid prduktiemiddelen per eenheid prdukt in % van het vrgaande jaar) Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weidebedrij ven, zandgeb. Gemengde bedrijven, zandgeb. Melk mzet en aanwas rundvee Marktbare gewassen Varkenshuderij verige pbrengsten % + 4,0 + 0, % + 3,3 + 0,6 0 0 % + 3,4 + 0,7-0,1 + 0,9 0 % + 2,2 + 0, ,2 0 Ttaal prd uktie (1) + 4,8 + 3,9 + 4,9 + 4,9 Arbeid Werktuigen en w.d.d. Veeveder Meststffen Pacht en nderhud verige ksten - 0,1 + 0,4 + 1,7 + 0,2 + 0,1 + 0,4-0,1 + 0,3 + 1,6 + 0,1 + 0,1 + 0,3-0,2 + 0,3 + 2,1 + 0,1 + 0,2 + 0,3-0,2 + 0,2 + 2,2 + 0,1 + 0,1 + 0,3 Ttaal prduktiemiddelen (2) + 2,7 + 2,3 + 2,8 + 2,7 Heveelheid prduktiemiddelen per eenheid prdukt (2:1) - 2,0-1,5-2,0-2,1 Uit tabel 20 blijkt dat vr 1975/'76 een prduktieteneming is berekend van gemiddeld 4,7%. Deze prduktieteneming heeft plaats bij een geringere teneming van de heveelheid prduktiemiddelen; namelijk met gemiddeld 2,7%. Hieruit resulteert vervlgens een daling van de heveelheid ksten per eenheid prdukt van ca. 2% per jaar. De nder nrmale mstandigheden te verwachten prduktiviteit neemt dus te. De cmbinatie van de ntwikkeling in de prijzen en de prduktiviteit bepaalt ten sltte de ntwikkeling in de verhuding tussen pbrengsten en ksten. lh de vrcalculatie 1975/'76 is rekening gehuden met een prijsstijging van de ksten met ca. 7,9% en een prduktiviteitsstijging met ca. 2,0%. Dit hudt in dat de ksten per eenheid prdukt ca. 5,7% (1,079 x 0,98) zullen stijgen. Uitgaande van een gelijkblijvend prijsniveau vr de marktrdeningsprdukten is de prijsstijging van de ttale pbrengsten becijferd p ca. 0,5%. De ksten stijgen dus ca. 5,2% meer dan de pbrengsten. m de verhuding tussen pbrengsten en ksten, die verigens reeds negatief is, p gelijk niveau te handhaven zal het prijspeil van de pbrengsten in 1975/'76 dus ng ca. 5,2% meten stijgen. 37

36 d. Verschillen in ksten van grnd en gebuwen tussen(ejgenaarsbedrij^. ven en pachtbedrijven - Vrcalculatie 1975/'76 ~ ~~~ Zals reeds vermeld zijn de resultaten berekend p pachtbasis. Het aantal waarnemingen was vr de afznderlijke gebieden te gering m betruwbare cijfers van de ksten van grnd en gebuwen p eigenaarsbedrijven te verstrekken. Bvendien kmt de mate van pacht en eigendm p de landbuwbedrijven in alle mgelijke verhudingen vr. Vr een juiste benadering van de verschillen zuden zuivere eigenaarsbed rijven vergeleken meten wrden met zuivere pachtbedrijven. Ten einde tch enig inzicht te geven in deze verschillen zijn de ksten van grnd en gebuwen p de beschikbare zuivere eigenaarsbedrijven vergeleken met de berekende pachten die vr dergelijke bjecten in hetzelfde gebied gelden. Bij de pstelling van de lasten p eigenaarsbedrijven zijn daarbij de vlgende uitgangspunten gehanteerd. Als eigenaarsbed rijf is aangemerkt een bedrijf dat de gebuwen vlledig in eigendm heeft en waarvan de ksten van grnd en gebuwen p pachtbasis vr maximaal 10% betrekking hebben p betaalde pacht. (ngeveer 30% van de grtere landbuwbedrijven vldet"àaft""dît'criterium.) Bij de waardebepaling is uitgegaan van de getaxeerde waarde vanjpnyerpachte grnd en gebuwen vr agrarische bestemming. In vereenstemming met de wijze van vaststelling van de erfpachtcann dr de grndbank is de grndrente gesteld p_3j5_%^ Vr bedrijfsgebuwen is, na aftrek van de niet in de explitatieksten pgenmen vergeding vr geldntwaarding, 7j5%_rente in rekening gebracht. De afschrijving p bestaande traditinele bedrijfsgebuwen is gesteld p 3%. Vr mderne delmatige bedrijfsgebuwen bestemd vr rundvee is als regel 7% afschrijving in rekening gebracht van de herleide bekwaarde p basis van de nieuwwaarde. Verder zijn in rekening gebracht de werkelijk betaalde eigenaarslasten zals grnd- en waterschapslasten, nderhud, verzej keringen e.d. Van de nderzchte grtere weidebedrijven bedreg de ppervlakte cultuurgrnd ca. 24^- ha en van de grtere gemengde bedrijven met verwegend rundvee cä~20,- ha. p deze eigenaarsbedrijven waren de ksten van grnd en gebuwen in de afgelpen jaren ca. 60% hger dan de vergelijkbare pachten. mgerekend p basis van de vrcalculatie 1975/ j '76 betekent dit dat de ksten van grnd en gebuwen p vlledige eige-! naarsbed rijven ca. f 400,- per ha cultuurgrnd hger zijn. 'i y-v-j- ^*-* t*^yh T~ ^rm-- y~-t- -. J l/-. ~? r L -fu. i é *«v 38

37 HFDSTUK III De resultaten in de afgelpen jaren 1. De ntwikkeling van de arbeid spbrengst vanaf 1968/'69 a. Arbeidspbrengst van de ndernemer per bedrijf In bijlage 2 zijn de uitkmsten van het gehele bedrijf nader gespecificeerd in ksten, pbrengsten, nett-verscht en de arbeidspbrengst van de ndernemer. Ter vergelijking zijn eveneens de resultaten van grepen kleinere bedrijven pgenmen. De grndslag vr de indeling in grtere en kleinere bedrijven is uiteengezet in hfdstuk I, paragraaf 2. Naast de bedrijfsecnmische bekhuding zijn vr een aantal van de nderzchte bedrijven k gegevens verzameld ver de financiële psitie van de ndernemer. De resultaten van dit nderzek zijn gedcumenteerd in een afznderlijke LEI-publikatie 1). De arbeidspbrengst van de ndernemer is pgebuwd uit de ttale belning vr handenarbeid, de bedrijfsleiding en de premie vr ndernemersrisic (winst f verlies). Het nett-verscht mvat de belning vr ndernemersrisic en bedrijfsleiding. In tabel 21 is een samenvatting gegeven van de arbeidspbrengst van de ndernemer in de afgelpen jaren vlgens de bedrijfsbekhudingen. De uitkmsten van 1973/'74 betreffen vrlpige cijfers mdat ng niet van alle bedrijven een uitgewerkte bekhuding beschikbaar was. Ter riëntering is tevens vr het lpende bekjaar 1974/'75 een raming van de arbeidspbrengst pgesteld welke gedeeltelijk gebaseerd is p statistische gegevens. Uiteraard kunnen de werkelijke uitkmsten in dat jaar, mede nder invled van prijsfluctuaties en weersmstandigheden in de resterende peride, afwijken van deze raming. (Zie tabel 21 p blz. 40.) De stijging van de arbeidspbrengst in 197l/'72 was vr een belangrijk deel te danken aan hgere melkprijzen (+ 11%) in dat jaar. In 1972/ '73 werd de stijgende lijn in de arbeidspbrengst drgetrkken nder invled van vral hgere rundveeprijzen (+ 25%). In 1973/'74 is de arbeidspbrengst van de ndernemer achteruitgegaan als gevlg van vrnamelijk hgere krachtvederprijzen (+ 16%) en lagere rundveeprijzen (- 12%). Wat betreft 1974/'75 met wrden verwacht dat de ksten sterker zullen stijgen dan de pbrengsten waardr met name de arbeidspbrengst p de bedrijven met varkens in de zandgebieden nder druk kmt te staan dr de sterk gedaalde pbrengstprijzen van varkensvlees (- 24%). 1) Publikatie N "De financiële psitie van landbuwbedrijven in 1972/'73", dr Drs. S. Aukema. 39

38 r> V V> tf Tabel 21. Gemiddelde arbeidspbrengst van de ndernemer in gld. per bedrijf in de afgelpen jaren Nrd. kleien veenweidegebied Westelijk weidegebied Weidebed r., zandgebieden Gemengde bedrijven, zandgebieden Kleine weidebedrijven bedrijven gemengde bedrijven h Kl /jr 1968/' /' /'7l /' /' /' /'751) : J ix'4 TTTI- TTTd 1) 'Raming v Ter riëntering is in bijlage 2 naast de gemiddelde arbeid spbrengst van alle bedrijven de mediane arbeidspbrengst (de middelste 20% van de, naar hgte van de arbeidspbrengst, gerangschikte bedrijven) vermeld. b. Spreiding in de arbeidspbrengst van de ndernemer De uitkmsten van de grepen bedrijven zijn gemiddelde resultaten die met behulp van de afznderlijke bedrijven zijn berekend. De uitkmsten tnen echter van bedrijf tt bedrijf en van jaar tt jaar grte verschillen. Van de grtere bedrijven is het beeld van deze spreiding nderzcht. Hierbij is uitsluitend gebruik gemaakt van de bedrijven die de afgelpen 3 jaar in administratie waren zdat de invled van bedrijfswisselingen is uitgeschakeld. De spreiding is ieder jaar afznderlijk bepaald uitgaande van de gemiddelde cijfers per gebied, waardr niveauverschillen in arbeidspbrengst tussen de gebieden en tussen de jaren eveneens zijn uitgeschakeld. In tabel 22 is de spreiding in de resultaten tussen de bedrijven in prcenten weergegeven ten pzichte van de gemiddelde arbeidspbrengst van de ndernemer. (Zie tabel 22 p blz. 41.) Uit tabel 22 blijkt dat de spreiding in de arbeidspbrengst van de ndernemer grt is. Het beeld van de spreiding tussen de jaren nderling vertnt veel vereenkmst. Het niveau van de arbeidspbrengst was blijkbaar slechts van geringe invled p de mvang van de spreiding. k tussen de gebieden nderling bleken er geen nemenswaardige verschillen te bestaan. Indien de arbeidspbrengst van de ndernemer verminderd wrdt met de ksten vr handenarbeid en de belning vr bedrijfsleiding resteert de winst f het verlies uit het bedrijf. In de jaren 1971/'72, l972/'73 en 1973/'74 waren respectievelijk ca. 40%, 50% en 25% van de grtere bedrijven winstgevend. Vr 1974/'75 wrdt verwacht, dat het percentage winstgevende bedrijven ng lager zal liggen dan in 1973/'74 het geval was. 40

39 Tabel 22. Prcentuele verdeling van de bedrijven naar afwijkingen t..v. de gemiddelde arbeidspbrengst van de ndernemer Afwijkingen t..v. de gem. arbeid sdbrenest in gld. Meer dan tt tt tt tt tt tt tt Meer dan l/'72 % /'73 i /'74 % Gem. arbeidspbrengst (gld.) Winstgevende bedrijven ( % ) Wat betreft de verschillen in arbeidspbrengst per ndernemer is vrts een indeling gemaakt naar het niveau van bedrijfsuitkmsten ver een driejarige peride. Het bleek dat binnen een gebied in de drie peenvlgende jaren 197l/! 72 t/m 1973/'74: ca. 30% van de ndernemers elk jaar in verhuding gede resultaten had behaald (gem. f ,- bven de gem. arbeidspbrengst), ca. 40% van de ndernemers elk jaar in verhuding slechte resultaten had behaald (gem. f 13100,- beneden de gem. arbeidspbrengst). p deze verschillen kunnen factren als vakbekwaamheid van de ndernemer, situering van het bedrijf e.d. van invled zijn geweest. c. Arbeidspbrengst van de ndernemer per gewerkt uur De arbeidspbrengst van de ndernemer kan wrden gezien tegen de achtergrnd van het aantal gewerkte uren handenarbeid p het bedrijf. Hierbij kan een vergelijking wrden gemaakt met de werkuren en de lnksten per gewerkt uur vlgens CA inclusief sciale lasten van een vakarbeider p veehuderijbedrijven. In tabel 23 is een verzicht gegeven van het verlp van de gewerkte uren en van de arbeidspbrengst per gewerkt uur van de ndernemer in vergelijking met de te werken uren en de belning van een vakarbeider. nderscheid is gemaakt tussen grtere en kleinere bedrijven. Uit tabel 23 blijkt dat p de grtere bedrijven dr de ndernemer drgaans meer handenarbeid wrdt verricht dan p de kleinere bedrijven. In welke mate er met name p de kleinere bedrijven ng nevenwerkzaamheden buiten het bedrijf wrden verricht is niet bekend. p de grtere bedrijven is er wat het aantal gewerkte uren betreft weinig veranderd; p de kleinere bedrijven is er de laatste jaren een vermindering te zien. p de grtere bedrijven werkte de ndernemers het afgelpen jaar ca uur meer dan de nrmale arbeidstijd van een vaste vakar- 41

40 { J* 'S P *a 0) S3 ih!-l 0> S 0) c tl 0> Ö 0 01 T3 Ö ca > ti a s ti. +J 10 SP Ö tl X!. C S 0) X! tl CS <u d 0> tl cu S > Ö tl T3 Ö d cs > c 01 tl 3 c Sc Ü c CSl cu J3 cs H a 1 ni " "3 "3 SH > BS 73 Ö 01 5 > 1 ti 0) s 1 SP I ß Ö 1 > eu Ï eu bca "a h i i cu :;? g ti Suai > XJ > «b g i l.3" b fe «T3 d rï eu rt.s 1 1 (- M TR S «^ CJ fl.h 2» 5*13 ^ ä ^ hfl 1 I Ä d. * 'S >:^2 i± d S eu Z is bc tl S <u d ti a> T3 d X! tl cd d cu d es Ä d tl P * IM c c i-l c L S i-h C c c c m c c c C5 c 00 C Ci TH in c- c IN C c L 00 c l tf C5 m >* c C C C5 c 05 TH in in C 05 C m in c 00 C in i-l ih i-l 05 C L m,h i-l in c c c c i-h rh l> t~ cn en ih i-l C in in 05 in c L m in L in -I i-i c ^< c * c c ^< c c C C c C. m * c C L l> 05 rh in! 05 I ih. 1 L 1 in in c- c- in c csi <N 1»1 fj i*mçs *<»4 3 1 in, 00 1 : c I m 00 1 I c 1 I ** C! 1 m ' â S3?: cr^s'-! ti 1 l 1 l ' c 1 ti 1 1 T3 " 1 d T3 1 M 1-4-J { l 3 c-r-pa. t< v. -,>-.0 ej\ " e-<h<s5 eu en TT; b rt l-s * 1 <. C- C r-l C C- Tji m c c-* " 05 t- c in c- i-i " * r-t C* *" c" * 05 C- t- " -* 1 m * l 00 C "* * * M ( 00 t- t- rh C- i-l *" ^ *" c-" " c-* rh C (35 * c" C ïc" 05 ^ L i-l Tt< C c in L i i 05 rh ih 05 i-l C tj< t t^ t- N c- c* ) H M n t c c- t^ c- t^ H r l H r i H r t Qi ^ ^ * ^ 3 S ti 0> d 0) [0 Â c ^ s &f>.8 ^^ 0> T3 d < ü c d b > S? -M c 'eu Xt ti cs CJ ^1- ^Js « N d d i» b d»h "> cv, bfl X \ 01 t-l rh t i ^ î I 42

41 beider vlgens CA. p de kleinere bedrijven bedreg dit verschil ca. 600 uur. verigens is het aantal vaste vakarbeiders p de nderzchte bedrijven gering. Deze cijfers zijn dan k alleen bedeld als maat vr de berdeling van het aantal gewerkte uren van de ndernemer. De arbeidspbrengst van de ndernemer mvat de gewaardeerde uren handenarbeid p basis van het CA-uurln en het nett-verscht. In jaren met een psitief nett-verscht is er een belning ntvangen vr bedrijfsleiding en ndernemersrisic. In dat geval ligt de arbeidspbrengst per gewerkt uur van de ndernemer hger dan het CA-ln per gewerkt uur van een vakarbeider. Deze situatie det zich alleen p de grtere weidebedrijven een aantal jaren vr. p de grtere bedrijven in het Westelijk weidegebied, de gemengde bedrijven in de zandgebieden en de kleinere bedrijven ligt de gemiddelde belning per gewerkt uur van de ndernemer als regel lager dan die van een vakarbeider. 2. De ntwikkeling van de resultaten in de melkveehuderij vanaf 1968/'69 De arbeid spbrengst van de ndernemer wrdt p de weidebedrijven uiteraard hfdzakelijk en p de gemengde bedrijven met verwegend rundvee vr een belangrijk deel bepaald dr de resultaten van de melkveehuderij. In tabel 24 is van de grtere bedrijven de ntwikkeling weergegeven van de ksten en pbrengsten vr de melkveehuderij. De resultaten zijn daarbij uitgedrukt per 100 kg melk. De ksten zijn nderscheiden in factrksten en nn-factrksten. De factrksten hebben betrekking p de ksten van de primaire prduktiefactren arbeid, grnd en kapitaal. Uit tabel 24 blijkt dat de ksten per 100 kg melk van 1968/'69 tt 1973/'74 met ca. 28% zijn gestegen. De pbrengsten per 100 kg melk zijn in dezelfde peride met ca. 22% gestegen. p de weidebedrijven was de stijging van de factrksten ngeveer gelijk aan die van de nn-factrksten. p de gemengde bedrijven daarentegen bedreg de stijging van de nn-factrksten bijna het dubbele van de stijging van de factrksten. Alleen in 1971/'72 en 1972/'73 waren bij beide bedrijfstypes de pbrengsten hger dan de ksten, zdat er sprake was van een psitief nett-verscht. De arbeidspbrengst per 100'kg melk en per melkke tnde de afgelpen jaren tt 1972/'73 een pgaande lijn maar is in 1973/ '74 weer belangrijk gedaald. ïn de jaren 1968/'69 tt 1970/'71 waren de resultaten van de melkveehuderij p de weidebedrijven ngeveer gelijk aan die van de gemengde bedrijven. In de daarpvlgende jaren 197l/'72 tt 1973/'74 waren de resultaten p de weidebedrijven echter beter dan de resultaten van de melkveehuderij p de gemengde bedrijven. In bijlage 3 is vrts een verzicht pgenmen van de prduktieks ten van de melk per gebied. 43

42 c c- c t- N cc rh c c m t- in * rh r- c 1 c m l C Cn 00 rh * C t- ^ J en ^t 1 Tdl rh c L 00 c c- * rh c * c 1 ira cn i 't ID M H # IC en Cn C- C (M r-l i-l c c * L c * rh c- c c 1-1 C ^t< a c- T-\ 00 I-i 00 i-l c c c * * > * c c I c" c* c rh 00 l Ci t- C- ih rh rh L C tra * m * rh cn m 1 r- in i C "tf rh c en rh e- 00 rh LD rh t-l m m * * rh c rh m 00 m C rh 1 1 cn cn c <D U r I C cu a "5» rh <M * > œ cn rh rh rh t - C H 00 C l> rh r^ rh rh ira m "tf in m cn cn C rh «c c C rh * m L 1 c c i C * rh * 1 00 cn 1 H C * rh cn T-K m en rh * C rh 05 rh C- C5 rh 00 rh m r-l r~ in m rh c m CJ5 00 c c f- c i-l * rh c c r-i c m 05 C in C- c-a C5 c r-t C [ rh l l c l 1 7-t & "ös s IP u w a c SS «en cß c c c c in c rh rh rh m S -u eu c rh m c- c 00 C r-t rh m 1 00 C 1 c c rh t- * C- rh ai L cn rh rh rh ^f in c- r- c C rh [- c m 1 in cn i 00 c rh * 2 c c +-> c M C <u Li X! P. e e -u 'S 44 e cu > CT ti "9 eu cd. c ^ s Ó * cu w» ï > tl fi - cu > u c < «c c c. tl u c-, ti.m tl u ai 1-1 I e 2 " hß -M rh tl a c -4-> c 'S ti FQ > c 3 tl C r- 2=1 +-> ^ ca fi cu g -s fi a fi -2 G up ca hn-m bp ^ rh tl a c eu c 0D fi tl.fi a. ti cu & -*-> JÖ ü c tl Se ti t<. a -i-> +-> cc bû bc fi C Q tl IH X! -. a > c c 22 -*-> X! ja 2; -*-» u u << JS C U tl c ' Ä 13 Hg SÄ 1 «> tl C <P 2 * v k 'S > J G t c <K fi S -l-> c tl, -*-> ü cd fa  ti ca +-" cij <*-! I c 55 *cu ti fi ca  ti m M g -*-» C bx) C tl J3 > 'S tl c d S c ei ei C S D. JÄ rh tl a. c 4-1 c 00 C tl a g g cu hp-a's <=> e rh fi rt tl tl (^ j) Q.. DJ +J -*-> jj c c 5 M fc.fi fi fi «S «n tl - >û 5 > cac '22 S cu Ö Ä X! tl tl 53<<

43 3. De ntwikkeling in prijzen en prd uktivite it vanaf 1968/'69 Met behulp van de bedrijfsbekhudingen is nagegaan he van jaar tt jaar de ntwikkeling is geweest in het prijspeil van de pbrengsten, het prijspeil van de ksten en van de prduktiviteit. De resultante hiervan is de ntwikkeling in de pbrengsten/kstenverhuding, die aangeeft f en in welke mate de pbrengsten sterker stegen dan de ksten (psitief), dan wel de ksten sterker stegen dan de pbrengsten (negatief). Het prijspeil van de pbrengsten en van de ksten wrdt behalve dr de inflatie nder meer beïnvled dr incidentele fluctuaties. Dit geldt in het bijznder vr de pbrengstprijzen in de intensieve veehuderij en van de gewassen die niet nder het marktrdeningsbeleid vallen. De prductiviteitsntwikkeling wrdt van jaar tt jaar sterk bepaald dr fluctuaties in het pbrengstniveau per dier en per ha gewas. Ten aanzien van de pbrengsten/kstenverhuding met vrts wrden pgemerkt dat dit kengetal geen maatstaf vrmt vr het niveau van de resultaten, maar slechts de verandering aangeeft t..v. het vrgaande jaar. Afgezien van de tevallige invleden p de resultaten in het beginjaar en in het eindjaar is de ntwikkeling van de resultaten ver een reeks van jaren een maatstaf vr de trend van de ntwikkeling. In het vlgende is de ntwikkeling in prijzen, prduktiviteit en het resultaat daarvan vr de verschillende grepen grtere- en kleinere bedrijven afznderlijk behandeld. a. Prijswijzigingen van pbrengsten en ksten De jaarlijkse mutaties in het prijspeil vr het gehele bedrijf zijn p vereenkmstige wijze berekend als is aangegeven in hfdstuk II paragraaf 5c. Het ttaal van de jaarlijkse wijzigingen in de pbrengstprijzen van de verschillende prdukten is dus uitgedrukt per f 100,- pbrengsten van het vrgaande jaar. Het ttaal van de jaarlijkse wijzigingen in de prijzen van de verschillende kstensrten is uitgedrukt per f 100,- ksten van het vrgaande jaar. (Zie tabel 25 p blz. 46.) Uit tabel 25 kan wrden afgeleid dat de prijzen van de pbrengsten /-^ > landelijk gemiddeld p de grtere bedrijven in de peride 1968/'69 tt / / 1973/'74 (5 jaar) met 28% (5,1% per jaar) zijn gestegen. Het prijsniveau stnd in 1973/*74 vral nder invled van de gedaalde rundveeprijzen (-12%) en de gestegen varkensvleesprijzen (+18%). In 1974/'75 wrdt in de weidegebieden slechts een geringe prijsstijging van de pbrengsten verwacht. p de gemengde bedrijven stnd de prijsntwikkeling in 1974/ '75 nder druk dr de sterk gedaalde pbrengstprijzen van varkensvlees. De pbrengstprijsntwikkeling van de kleinere bedrijven tnt hetzelfde beeld als die van de grtere bedrijven. De prijzen van de ksten zijn in de peride 1968/'69 tt 1973/'74 p de grtere bedrijven landelijk gezien met 53% (8,9% per jaar) gestegen. Het prijsniveau van de ksten stnd in 1973/'74 vral nder invled van hgere uurlnen (+16%) en hgere krachtvederprijzen (+16%). In 1974/ '75 met rekening wrden gehuden met een prijsstijging van de ksten met ca. 10%.p de kleinere bedrijven is de prijsstijging van de ksten 45