Jaarstukken 2016 Gemeente Middelburg

Transcriptie

1 : In deze versie van de jaarstukken ontbreekt de controleverklaring van de onafhankelijke accountant. Jaarstukken 2016 Gemeente Middelburg - 1 -

2 Inhoud Jaarstukken LEESWIJZER... 3 KENGETALLEN GEMEENTE MIDDELBURG... 5 JAARVERSLAG PROGRAMMA BESTUUR... 6 PROGRAMMA VEILIGHEID PROGRAMMA MOBILITEIT PROGRAMMA JEUGD EN ONDERWIJS PROGRAMMA MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE EN ZORG PROGRAMMA VRIJE TIJD EN IMAGO PROGRAMMA MILIEU PROGRAMMA WONEN, WOONOMGEVING EN ECONOMIE PARAGRAAF WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING PARAGRAAF LOKALE HEFFINGEN PARAGRAAF ONDERHOUD KAPITAALGOEDEREN PARAGRAAF FINANCIERING PARAGRAAF BEDRIJFSVOERING PARAGRAAF VERBONDEN PARTIJEN PARAGRAAF GRONDBELEID JAARREKENING OVERZICHT REKENING BATEN EN LASTEN PROGRAMMA BESTUUR PROGRAMMA VEILIGHEID PROGRAMMA MOBILITEIT PROGRAMMA JEUGD EN ONDERWIJS PROGRAMMA MAATSCHAPPELIJKE PARTICIPATIE EN ZORG PROGRAMMA VRIJE TIJD EN IMAGO PROGRAMMA MILIEU PROGRAMMA WONEN, WOONOMGEVING EN ECONOMIE ALGEMENE DEKKINGSMIDDELEN EN ONVOORZIEN OVERZICHT INCIDENTELE LASTEN EN BATEN STRUCTURELE TOEVOEGING EN ONTTREKKING AAN RESERVES OVERZICHT ONVOORZIENE UITGAVEN BALANS EN TOELICHTING BALANS PER 31 DECEMBER CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJK ACCOUNTANT SISA TABEL

3 Leeswijzer Voor u liggen de jaarstukken van de gemeente Middelburg over het jaar De jaarstukken van de gemeente bestaan, volgens artikel 14 van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten, uit het jaarverslag en de jaarrekening. Het jaarverslag Het jaarverslag bevat de beleidsverantwoording van wat werd geschreven in de programmabegroting 2016 en bestaat uit de programmaverantwoording en de paragrafen lokale heffingen, weerstandsvermogen, onderhoud kapitaalgoederen, financiering, bedrijfsvoering, verbonden partijen en grondbeleid. De programmaverantwoording gaat per programma in op de beoogde maatschappelijke effecten en de wijze waarop getracht is deze effecten te realiseren. Dit wordt gedaan aan de hand van de volgende vragen: Wat wilden we bereiken? Wat hebben we bereikt? Wat hebben we ervoor gedaan? en Wat heeft het gekost? De kosten zijn per programma geconsolideerd in de programmaverantwoording opgenomen. Gespecificeerde informatie over de kosten vindt u per programma in de jaarrekening terug. De jaarrekening De jaarrekening bestaat uit de programmarekening 2016 en de balans en toelichting. De programmarekening geeft een overzicht van de gerealiseerde baten en lasten van het begrotingsjaar. De programmarekening wordt geopend met een tabel rekening van baten en lasten naar programmajaar Deze tabel vormt de jaarrekening in één oogopslag en is daarmee een handig en belangrijk overzicht. De Jaarstukken worden afgesloten met de controleverklaring van de onafhankelijke accountant. Daarachter vindt u de verplichte SISA tabel. Leeswijzer en methodiek programmaverantwoording 2016 De programmaverantwoording bestaat uit de beleidsverantwoording uit de financiële verantwoording. Als basis voor de programmaverantwoording wordt de programmabegroting 2016 gebruikt. De vraag Wat wilden we bereiken bestaat uit het maatschappelijk effect dat wordt nagestreefd en de kernpunten die voor het jaar 2016 als specifiek te bereiken zaken zijn beschreven in de programmabegroting De programmarekening wordt geïntegreerd met de programmaverantwoording, daar waar het gaat om het niveau van de programma s: begroting (inclusief begrotingswijzigingen), rekening, baten en lasten. Beleidsverantwoording In het eerste gedeelte, de programmaverantwoording, treft u de acht programma s aan, het zogenaamde programmaplan. Het meest opvallende in dit deel van de verantwoording is de uitwerking van de speerpunten per programma. In 2009 is door de gemeenteraad per programma een aantal speerpunten benoemd. De status van deze speerpunten is dat aan deze onderdelen van het programma in het jaar 2016 extra aandacht is besteed. Voor de speerpunten zijn daarom meetindicatoren benoemd, aan de hand waarvan tussentijds de vorderingen en aan het einde de resultaten kunnen worden gemeten. Het is dus niet zo dat aan de speerpunten per se meer geld wordt besteed, of dat onderdelen die niet tot speerpunt zijn - 3 -

4 verheven, in 2016 niet zijn uitgevoerd. Aan de speerpunten zijn prestaties en activiteiten gekoppeld die u in tabellen in de programma s terugziet. Daarin wordt visueel ondersteund welke voortgang de prestaties in 2016 hebben gehad. Dat kan zijn gerealiseerd als het volgens plan is uitgevoerd, deels gerealiseerd als de uitvoering in beperkte mate vertraagd is, of niet gerealiseerd als de prestatie niet is bereikt. Indien er sprake is van uitstel leest u in de programma s de verklaring daarvoor. Financiële verantwoording De financiële verantwoording bestaat per programma uit het overzicht van baten en lasten met een toelichting. Daarnaast wordt de voortgang van de (restant)kredieten per programma toegelicht. De uiteenzetting van de financiële positie van de gemeente wordt inzichtelijk gemaakt middels de balans. In de paragraaf bedrijfsvoering is een aparte alinea gewijd aan het begrotingscriterium rechtmatigheid, waarin expliciet de lastenoverschrijdingen op de programma s en/of investeringskredieten worden toegelicht. Strategische projecten Ook in 2016 is uitvoering gegeven aan een aantal strategische projecten. Door de gemeenteraad zijn twee belangrijke kenmerken van een strategisch project vastgesteld: het project heeft een hoge politieke importantie en het project kent een hoog (politiek en/of financieel) risicoprofiel en vraagt om deze reden een meer dan normale aandacht vanuit de politiek en vanuit control perspectief. De duiding strategisch heeft onder meer tot gevolg dat deze projecten de hoogste prioriteit krijgen daar waar het gaat om het toekennen van de beschikbare personele capaciteit en financiële middelen. De verslagen van de strategische projecten zijn herkenbaar in de programma s. Geconstateerd kan worden dat deze programmaverantwoording strookt met hetgeen tussentijds in 2016 aan de gemeenteraad is medegedeeld. Dit geeft aan dat de bedrijfsvoering op orde is, ook al blijven verbeteringen mogelijk. Namens het college van burgemeester en wethouders, Johan Aalberts, wethouder Financiën Gemeente Middelburg - 4 -

5 Kengetallen gemeente Middelburg Fysieke structuur Oppervlakte in hectaren Land Water Woningvoorraad * Gereed gekomen nieuwbouwwoningen ** Monumenten Rijks In procedure Gemeente In procedure Beschermde stadsgezichten Waarvan in procedure Sociale structuur Bevolking Vrouwen Mannen jaar jaar jaar en ouder Onderwijs (aantal leerlingen) Basisonderwijs Speciaal voortgezet onderwijs Voortgezet onderwijs Werkgelegenheid Aantal werkzame personen Sociale uitkeringen*** * De eindstand per 31 december 2013 verschilt erg met de eindstand van De reden daarvoor is administratief van aard en komt voort uit de invoering van de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG). In deze registratie is het onderscheid tussen woningen en niet-woningen duidelijker geworden, met het gevolg dat veel niet-woningen in de oude systematiek in de BAG registratie zijn overgeheveld naar de categorie woningen. ** Gereedmelding houdt in dat de woning de status in gebruik krijgt. Alleen woningen die reeds de status gevormd hadden, tellen mee. Een woning krijgt de status gevormd op het moment dat de bouwvergunning verleend wordt voor het pand waartoe de woning behoort. De status in gebruik geeft aan dat de woning gereed is voor ingebruikname door een bewoner; de woning hoeft nog niet daadwerkelijk bewoond te worden. Gereedmeldingen die in de loop van het verslagjaar in de BAG zijn gecorrigeerd, zijn niet meegeteld. *** Vanaf 2015 Participatiewet, voorheen WWB - 5 -

6 Programma Bestuur Het programma bestuur gaat over de relatie tussen de burger en het bestuur. Betrokkenheid en dienstverlening zijn vanuit de gemeente uitgangspunt voor deze relatie. Het bevat de overkoepelende taakvelden van raad en college op het terrein van het openbaar bestuur en de ondersteuning daarvan door de gemeentelijke organisatie. Wat wilden we bereiken? Maatschappelijk effect Het vergroten van de betrokkenheid bij de gemeente en het vertrouwen in het bestuur. Doelstellingen 1. Het vergroten van het vertrouwen bij de burgers in de gemeente. Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat de gemeente efficiënt en effectief omgaat met de financiën, en dat de middelen op een rechtmatige manier worden ingezet. 2. Het vergroten van het draagvlak en de legitimatie voor besluiten, en voldoende mogelijkheden bieden aan burgers om betrokken te kunnen zijn bij de besluitvorming in de gemeente. Burgers worden in een vroegtijdig stadium (juist en volledig) geïnformeerd over plannen. 3. Ruimte geven aan initiatieven in de samenleving. De gemeente faciliteert. 4. Het verbeteren van de dienstverlening aan burgers, bedrijven en instellingen, gemeten aan de tevredenheid van de gebruiker. 5. Door op beleidsterreinen samen te werken met andere overheden, worden de beschikbare middelen op die velden effectiever en efficiënter ingezet. Doelstelling 1: In 2016 zijn geen metingen gedaan na de bezuinigingen eind Deze doelstelling wordt per 2017 niet meer gehanteerd, al blijven wij van mening dat deze doelstelling van groot belang is. Doelstelling 2: In 2016 is gestart met de actualisatie wijkgericht werken, bewonersparticipatie en overheidsparticipatie met het motto Elkaar op een andere manier vasthouden. We hebben na een aantal jaren ervaring opdoen veel geleerd en willen onze werkwijze daarop aanpakken. Doelstelling 3: Het voorbeeld dat vorig is aangehaald, het Molenwaterpark, komt helaas lastig van de grond. De stichting die het initiatief heeft gekregen is het in 2016 niet gelukt om hun aanvankelijk geplande werkzaamheden uit te voeren. Initiatieven op kleinere schaal en van minder omvang worden makkelijker gerealiseerd. Doelstelling 4: De tevredenheid over onze dienstverlening aan de balie is in 2016 licht gestegen. Over de duidelijkheid en vindbaarheid van de informatie op de website is de tevredenheid wat minder, net als bij andere gemeenten waar de verschillende kanalen worden gemeten. Doelstelling 5: In 2016 zijn geen nieuwe samenwerkingen aangegaan. Binnen de bestaande samenwerkingen op het gebied van belastingen, ict en kleinere onderwerpen verloopt het erg goed. Bij de samenwerking binnen het sociaal domein is in 2016 gebleken dat daar nog verbeteringen zijn te realiseren

7 Wat hebben we ervoor gedaan? Prestatie Status Verbetering dienstverlening Waardering dienstverlening aan balie is goed Volgens plan Informatie op website is vindbaar, duidelijk en geeft antwoord op de vragen van burgers Slechter dan plan Herorientatie gemeentelijke taken Uitvoering proces heroriëntatie gemeentelijk taken. Volgens plan Samenwerking Samenwerking met andere gemeenten uitgebreid. Slechter dan plan Betrokken bij vervolg op Tafel van 15. Volgens plan Aanpak voor stedelijke aantrekkelijkheid op Walcheren. Slechter dan plan Dienstverlening, participatie, communicatie en wijkgericht werken Onder dienstverlening verstaan wij ook burgerparticipatie, wijkgericht werken en ons communicatiebeleid. Na de zomer van 2016 is, zoals gepland het project voor een nieuwe visie op dienstverlening gestart. Resultaten op het online inwonerspanel Zeepeil tonen dat inwoners uitbreiding van het digitale kanaal (in dienstverlening) van Middelburg verwachten, maar tegelijkertijd waarde hechten aan het kanaal balie, aan vriendelijke en deskundige medewerkers en persoonlijk contact. Landelijke ontwikkelingen op het gebied van digitale dienstverlening zijn op een rij gezet en getoetst aan de actuele ontwikkelingen per afdeling voor de gemeente Middelburg. Al deze uitkomsten zijn meegenomen in de nieuwe visie (oplevering eind1e/2e kwartaal 2017). Tevens is in 2016 aansluiting op de berichtenbox /mijnoverheid voorbereid (realisatie jan/febr 2017), en is het proces bestuurlijke besluitvorming geoptimaliseerd. De volgende stap is digitalisering hiervan (2017). Deze activiteiten waren nog restanten uit het programma MiC. Het ontwikkeltraject Samen op zoek naar de JA is in 2016 afgerond en overgedragen aan de lijn (afdelingen). De evaluatie ervan onder medewerkers liet zien dat er brede bewustwording is van het belang van empathische communicatie, burgerparticipatie en vroegtijdig in gesprek gaan met inwoners. Dienstverlening en communicatie worden met elkaar in verband gebracht en in de praktijk herkend, zo ook bij Stadsbeheer; in 2016 is een eenmalige krant verschenen waarin voorbeelden en ervaringen vanuit het onderhoud van onze openbare ruimte beschreven zijn in relatie tot onze merkwaarden Open, Betrokken en Versterkend. Vervolgactiviteiten bestaan uit het traject Actualisatie wijkgericht werken, bewonersparticipatie en overheidsparticipatie (in juli 2017 in de raad), een inspiratieavond over participatie voor raadsleden, college, medewerkers en mensen uit de wijken, en een structureel opleidingsaanbod vanuit P&O rondom Samen op zoek naar de JA, afgestemd per afdeling. Het bewerkstelligen van een cultuuromslag is een langdurig proces, maar blijft aandacht krijgen: er is een checklist voor leidinggevenden en medewerkers burgerparticipatie en communicatie, voor directie/b&w nota s en ook in functioneringsgesprekken komt dit - 7 -

8 standaard aan de orde. Leidinggevenden hebben een belangrijke rol in het sturen en inspireren op de gewenste houding en gedrag. Vanuit het project Actualisatie wijkgericht werken, bewonersparticipatie en overheidsparticipatie wordt een aantal suggesties gedaan voor quick wins, experimenten en leerateliers. Al doende leren we en geven we mede vorm aan de cultuuromslag. Meten waardering dienstverlening Balie Sinds de zomer van 2014 is een doorlopende meting gestart naar de klanttevredenheid bij burgers aan de balie. In de centrale hal is een zuil geplaatst waar bezoekers van een balie worden gevraagd met drie drukken op het scherm het baliecontact te beoordelen. Op deze wijze krijgen we waardevolle directe feedback op onze dienstverlening aan de balies. In het verleden werd de tevredenheid gemeten met het burgertevredenheidsonderzoek, maar dat heeft als nadeel dat de meting over een voorgaande periode gaat, tot wel een jaar terug. De ervaringen zijn dan mogelijk gekleurd of juist vervaagd en daarmee minder specifiek maar ook minder bruikbaar. De eerste metingen in 2015 lieten een positief beeld zien over de behandeling en afhandeling aan de balie. In 2016 is die tevredenheid zelfs nog gestegen. Naar verhouding heeft een grotere groep burgers op de verschillende aspecten positief gescoord. Wij zijn tevreden met de scores over onze dienstverlening aan de balies. Website Met het vernieuwen van de gemeentelijke website is ook voor dat kanaal de directe meting gestart. Bezoekers van de pagina s over producten (informatie of aanvragen) hebben de mogelijkheid om feedback te geven op de inhoud van de pagina. Met deze wijze van meten krijgen we veel informatie over de ervaring van de bezoekers. Ook dit kanaal is in 2016 intensief gemonitord. De scores over de website zijn, net als elders in het land, lager dan aan de balie. Toch is de score groen voor de vindbaarheid en de duidelijkheid. We ontvangen (in absolute aantallen) minder positieve feedback over de informatiewaarde van de inhoud van de website (beantwoording van de vraag). Wel zien we ongeveer gelijke aantallen die matig of slecht scoren als bij de vindbaarheid en duidelijkheid, maar door het aanzienlijk lager aantal goede scores is de gemiddelde score matig. De bezoeker van de website geeft eerder een signaal wanneer er iets verbetert kan worden aan de informatiewaarde. Op basis van deze signalen kunnen we de informatie aanpassen en verbeteren. In de begroting 2016 is het meten van de dienstverlening aan de balie en op de website opgenomen als bezuiniging vanaf Het instrument levert op laagdrempelige wijze veel bruikbare feedback op, die we echt nodig hebben om onze dienstverlening aan de burgers te verbeteren. Met name op het gebied van belastingen leren we veel van onze burgers. Omdat de dienstverlening op belastinggebied voor vier gemeenten (Middelburg, Vlissingen, Veere en Schouwen Duiveland) de komende jaren verdergaand gedigitaliseerd wordt, is deze informatie onmisbaar. Daarnaast hebben we het contact met de gebruikers van onze dienstverlening nodig bij het goed kunnen voorbereiden van een nieuw op te stellen visie op dienstverlening. Om deze redenen zijn wij in 2016 op zoek gegaan naar de mogelijkheid om de kosten van het meten te dekken uit een alternatieve bron. Meetpunt 2015 werkelijk Balie Ervaren wachttijd Ontvangst Beantwoording van de vraag Snelheid afhandeling van de vraag 2016 streefwaarde 2016 werkelijk - 8 -

9 Meetpunt 2015 Er wordt naar mij geluisterd werkelijk 2016 streefwaarde 2016 werkelijk Website Vindbaarheid van de informatie Duidelijkheid van de informatie Informatie geeft antwoord op de vraag Heroriëntatie gemeentelijke taken Na de besluitvorming door de raad over de programmabegroting 2016 en de noodzakelijke bezuinigingen is in het eerste kwartaal het proces heroriëntatie gemeentelijke taken weer opgepakt. In januari is de raadswerkgroep die betrokken was bij de eerdere fasen geconsulteerd over het vervolgproces. Met hen zijn afspraken gemaakt over dit vervolg en de verkenningen die per taak gaan plaatsvinden. Er zijn een tweetal trajecten opgesteld, een voor de wettelijke en een voor de niet-wettelijke taken. Voor de toekomstige inrichting van de taken hebben we verkennende gesprekken gevoerd met burgers, maatschappelijke organisaties en eventueel bedrijven gevoerd om inzicht te krijgen in de mogelijkheden om taken anders uit te voeren. Bij deze verkenningen zijn (worden) de volgende vragen gesteld om een goed beeld te krijgen van de specifieke taak: Voor alle taken is (wordt)(indien beschikbaar) in beeld gebracht: - De verhouding eigen dienstverlening t.o.v. (landelijke) richtlijnen/normen voor deze taak. - De verhouding prijs/kwaliteit taak t.o.v. andere overheden. - De mogelijkheden voor procesoptimalisaties. - De voordelen van samenwerking met andere partijen, en bereidheid van deze partijen tot samenwerking. - De mogelijkheden voor effectievere/efficiëntere taakuitvoering en een onderbouwde voorkeur in welke organisatievorm dat moet gebeuren. Voor autonome / niet-wettelijke taken is (wordt) aanvullend in kaart gebracht (geldt dus niet voor wettelijke taken): - De gevolgen van het stoppen met deze taak, afgezet tegen de 6 maatschappelijke kernopgaven (gastvrije stad, inclusieve samenleving, vitale wijken en buurten, ontmoeting voor ruimte en creativiteit, binnenstad bruist, goed rentmeesterschap). - De mogelijke bijdragen om de gevolgen van het stoppen te verzachten, met behulp van kernopgaven 'gemeente als regionale motor' en 'een andere manier van vasthouden'. - De mogelijkheden (voorstellen, ideeën, plannen, procesoptimalisatie) om de gevolgen te ondervangen. En vervolgens is (wordt) voor alle taken gekeken naar de rolverdeling: - In hoeverre het de eigen inzet van burgers en/of vrijwilligers overstijgt. - In hoeverre (semi-) marktpartijen in staat zijn het op te pakken. Aan het einde van de verkenning zijn, door middel van een eindrapportage, de mogelijk scenario s per taak voorgelegd aan het college. Het college heeft op basis van de beschikbare informatie voor een specifieke taak de raad een voorstel gedaan voor de toekomstige inrichting van deze taak. De taken worden een voor een opgepakt omdat het niet mogelijk is om op alle taken op hetzelfde moment inzet te plegen (gestart is met de hoog potentiele taken). Kort voor de zomervakantie 2016 is de raadswerkgroep geïnformeerd en - 9 -

10 geconsulteerd over de voortgang en het procesverloop. Dit heeft niet geleid tot wijzigingen in het proces. Wel is daarbij besloten een aantal taken niet in HGT verband op te pakken, omdat er reeds andere onderzoeken/evaluaties plaatsvonden, zoals bijvoorbeeld voor de taken WMO en Jeugdzorg. Voor het eerste kwartaal van 2017 is weer een tussentijdse evaluatie ingepland met de raadswerkgroep. Hieronder volgt een overzicht met de stand van zaken per taak (hoog potentiele taken): Taak Voortgang per 31 december 2016 Afvalzinzameling Begraven en cremeren Belastingen, waarderingen, heffing en inning Bestuur Economische aangelegenheden Geodiensten Grondbedrijf Kunst en cultuur Management Onderhoud openbaar groen, wijkgericht werken burgerparticipatie, speelplaatsen Ondersteunende taken Onderwijsbeleid Parkeren Participatiewet Publieksdiensten Recreatie Ruimtelijke ordening Sport en sportvoorzieningen Vastgoed Wmo en Jeugdwet Eindrapportage gereed. Wordt in raadvergadering van januari 2017 behandeld. In raadsvergadering van december 2016 behandeld. Besloten tot een intern onderzoek naar verdere efficiency verbeteringen. In raadvergadering van november 2016 behandeld. Besloten is om geen wijzigingen aan te brengen. Na overleg met raadswerkgroep wordt deze taak nog niet opgestart. Wordt in raadsvergadering van januari 2017 behandeld. Aan eindrapportage wordt gewerkt. Staat gepland voor behandeling in raadsvergadering april In raadsvergadering van november 2016 behandeld. Besloten is om geen wijzigingen aan te brengen. Aan eindrapportage wordt gewerkt. Staat gepland voor behandeling in raadsvergadering maart Na overleg met raadswerkgroep nog niet opgestart. Aan eindrapportage wordt gewerkt. Verkenning wordt opgestart. Eindrapportage gereed. Wordt in raadsvergadering van januari 2017 behandeld. Verkenning wordt opgestart. Nog niet opgestart. Nog niet opgestart. Nog niet opgestart. Nog niet opgestart. Eindrapportage gereed. Wordt in raadsvergadering van januari 2017 behandeld. Aan eindrapportage wordt gewerkt. Wordt niet opgestart in overleg met raadswerkgroep, gezien andere onderzoeken die, in een ander verband, plaatsvinden. Samenwerken Operationeel In 2016 hebben we gesprekken gevoerd met de gemeenten Schouwen-Duiveland, Veere en Vlissingen over andere onderwerpen waarop samengewerkt kan worden. Dat heeft nog niet geleid tot nieuwe onderwerpen

11 Beleidsmatig De samenwerking op het sociaal domein in Walcheren voor Elkaar is in 2016 geevalueerd. Daarnaast is een aantal rapporten verschenen over de samenwerking binnen het sociaal domein (operationeel: Porthos en beleidsmatig: Walcheren voor Elkaar). In december 2016 is besloten om de werking van Porthos en de onderliggende pentekening te evalueren. Strategisch Nadat in 2015 de Tafel van 5 door de Commissaris van de Koning als platform voor kennisdeling is ingericht komen de Zeeuwse overheden geregeld bij elkaar. Een onderwerp dat het afgelopen jaar nadrukkelijk aan de orde is geweest, is het rapport Balkenende. Wij hebben u de nieuwsbrieven hierover doorgestuurd om op de hoogte te blijven. Naast de inhoudelijke dossiers uit het rapport Balkenende wordt er ook geinformeerd over de bestuurlijke pilot Maak Verschil. Zeeland heeft zich in de zomer aangemeld om mee te doen aan een pilot, waarin we op zoek zijn naar een goede manier van regionale samenwerking. De onderwerpen uit het rapport Balkenende, in het bijzonder leefbaarheid, gebruiken we om daarover na te denken. Welke rol kunnen overheden aannemen om met elkaar de leefbaarheid in Zeeland op peil te houden of te verbeteren? Ook in 2017 zijn er in dit traject bijeenkomsten met raadsleden voorzien om u hierbij te betrekken, net zoals er 14 december 2016 een gezamenlijke bijeenkomst voor raadsleden in Goes is geweest. Nadat we in 2015 zijn gestart met het agenderen van stedelijke aantrekkelijkheid in Zeeland bij de provincie (middels een Pamplet in VZG verband en een symposium in Z4 verband), zijn we in 2016 binnen het verband van de vier steden Goes, Middelburg, Terneuzen en Vlissingen hiermee verder gegaan. In dit verband is Middelburg trekker van het onderwerp Campus Zeeland, waarbij twee vragen centraal staan: Hoe kunnen de Z4-gemeenten Zeeland helpen bij verwezenlijking van de geformuleerde doelen van Campus Zeeland? En hoe kan elk van de vier steden daarvan profiteren? Goes trekt een dergelijk proces voor aantrekkelijke binnensteden, Terneuzen gaat dat doen over verbindingen en Vlissingen zoekt nog naar een onderwerp. Voor 2017 wordt een werkplan opgesteld om met deze opzet verder te gaan. Naast dit initiatief hebben we de voorkeur om samen met Vlissingen verder te kijken naar de invulling van de stedelijkheid voor Zeeland op Walcheren. Dat is 2016 nog niet geeffectueerd. Viering 800 jaar stadsrechten Middelburg In 2017 heeft Middelburg 800 jaar stadsrechten (M800). Van jong tot oud, met inwoners en bezoekers, wordt dit uitgebreid gevierd. Middelburg laat zichzelf zien en treedt op een verrassende manier naar buiten. De vier kernwoorden zijn: gastvrij, veelzijdig, ondernemend en toekomstgericht. Het jaar 2016 stond vooral in het teken van de voorbereidingen van de evenementen die in 2017 gepland staan en het in de steigers zetten van de marketing en communicatie. De stichting Middelburg 800 heeft het op zich genomen om een aantal grotere evenementen te organiseren: twee conferenties in het voorjaar, in de zomer een sport- en spelweek, een Introfestival voor studenten in september en als afsluiting in november het project Waterlicht van Studio Daan Roosegaarde. Het idee bij de eerste drie van deze evenementen is dat ze ook na 2017 een vervolg krijgen en daarmee echt Middelburgse evenementen worden. Ook werden de ideeën die via de website ontvangen zijn, beoordeeld en is gesproken met de organisatoren van bestaande evenementen wat zij in 2017 extra kunnen doen om bij te dragen aan het jubileumjaar. Er zijn heel diverse inzendingen binnen gekomen. Sommigen daarvan hebben van de stichting een financiële bijdrage gekregen, anderen vroegen facilitaire ondersteuning (bijvoorbeeld in de communicatie), weer anderen hebben zichzelf terug getrokken, een aantal inzending bleek (vaak financieel) niet haalbaar en een aantal ideeën is onder gebracht bij bestaande evenementen. In de laatste maanden van 2016 is ook

12 gewerkt aan het realiseren van de website middelburg800.com en de eerste versie van een programmaboekje. Tijdens de nieuwjaarsreceptie gaven burgemeester Bergmann en voorzitter Frank Bijleveld de aftrap voor het bijzondere Middelburg jaar en werd het programma(boekje) gepresenteerd stond dus vooral in het teken van de voorbereidingen voor de vele festiviteiten die in 2017 gepland staan. Horizontale verantwoording De gemeente voert veel wetten uit in medebewind. Voor het Rijk en de Provincie Zeeland is het van belang te weten of de gemeente die taken conform de wettelijke eisen uitvoert. Per 1 oktober 2012 is de Wet revitalisering generiek toezicht in werking getreden. Uitgangspunt van de Wet revitalisering generiek toezicht is dat gemeenten zelf verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van hun wettelijke (medebewinds)taken. Het verticale toezicht door Rijk en provincie is daarbij gebaseerd op vertrouwen en sluit aan op de horizontale verantwoording. Het toezicht komt met andere woorden nadrukkelijker te liggen bij de gemeenteraad. De rol/verantwoordelijkheid van het college verandert niet door de wet. Het college is en blijft verantwoordelijk voor de uitvoering van medebewindstaken. De gemeenteraad controleert het college op de uitvoering van de medebewindstaken. In het kader van de wet Revitalisering Generiek Toezicht wordt de toezichtinformatie over de medebewindstaken gepubliceerd op en is daarmee zichtbaar voor toezichthouders en andere geïnteresseerden. De toezichtinformatie voor Provincie betreft: Archiefwet, Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (WABO), Monumentenwet en de Wet ruimtelijke ordening. De toezichtinformatie voor het Rijk betreft: Waterwet, Woningwet, Wet Veiligheidsregio s, Wet Kinderopvang, Leerlingenvervoer, Drank en Horeca, Onderwijshuisvesting en Wet Publieke Gezondheid, Leerplichtwet, Paspoortwet, Wet Basisregistratie Personen (BRP). Over 2015 is in een apart voorstel de informatie en de toelichting aan de raad voorgelegd. Tegelijk is aangekondigd dat per 2016 de toelichting op de toezichtinformatie in de jaarstukken wordt opgenomen. Hier leest u een korte toelichting op de vragen die negatief zijn beantwoord bij de wetten waarop Gedeputeerde Staten toezicht houdt. Voor de taken van het Rijk is een toelichting niet noodzakelijk. Wabo - Op vraag 12 bij de Wabo is nee geantwoord, omdat de gemeente niet jaarlijks evalueert of de activiteiten in het uitvoeringsprogramma zijn uitgevoerd. Hiervoor is wegens andere prioriteiten geen capaciteit beschikbaar geweest. - Bij vraag 13 geldt dat het uitvoeringsprogramma VTH-taken om dezelfde reden niet voor 1 januari aan de gemeenteraad is aangeboden en beschikbaar is voor de Gedeputeerde Staten. Archiefwet - Op de vraag of de gemeente vervanging toepast is negatief geantwoord. De toelichting daarbij is dat we dat ondertussen wel doen, maar dat de planning om met ingang van 1 januari 2017 te starten niet is gehaald. Per 1 mei 2017 is dat wel het geval

13 Vragenlijst Horizontale verantwoording 2016 Antwoord Gemeente Middelburg Toezichthouder Provincie Zeeland Wabo 1 In welke mate voldoet de gemeente aan de kwaliteitscriteria 2.1? 1 2 Wat is de omvang van het aantal omgevingsvergunningen activiteit milieu? 12 3 Hoeveel vergunningen uit dit bestand zijn actueel? 12 4 Bij hoeveel omgevingsvergunningen activiteit milieu betrof het een zogenaamde Lex Silencio Positivo (LSP)? 0 5 Hoeveel omgevingsvergunningen activiteit milieu met een uitgebreide voorbereidingsprocedure zijn er verstrekt in de gemeente? 0 6 In hoeveel van deze gevallen heeft dit geleid tot een beroepsprocedure? 0 7 Is het handhavingsbeleid binnen de gemeente gebaseerd op een probleem- of risicoanalyse? ja 8 Heeft regionale afstemming bij het handhavingsbeleid plaatsgevonden? ja 9 Zijn er binnen het handhavingsbeleid beleidsdoelen vastgesteld? ja 10 Heeft de gemeente een toezicht- en sanctiestrategie voor het handhavingsbeleid vastgesteld? ja 11 Welke risicogebieden heeft de gemeente voor het handhavingsbeleid benoemd? -asbestregelgeving - brandveiligheid bij de opslag van gevaarlijke stoffen - ja, ja, ja, nee, nee constructieve veiligheid en brandveiligheid - verontreinigde grond - risicovolle inrichtingen 12 Evalueert de gemeente jaarlijks of de activiteiten in het uitvoeringsprogramma zijn uitgevoerd? nee 13 Is het jaarlijkse uitvoeringsprogramma VTH-taken voor 1 januari aan de gemeenteraad aangeboden en beschikbaar voor de Gedeputeerde Staten? nee Wro 1 Hoeveel procent van het gemeentelijke grondgebied wordt gedekt door bestemmingsplannen/ beheersverordeningen? % 2 Hoeveel bestemmingsplannen/ beheersverordeningen heeft de gemeente? 40 3 Hoeveel bestemmingsplannen/ beheersverordeningen zijn ouder dan 10 jaar? 0 4 Hoeveel bestemmingsplannen/ beheersverordeningen zijn digitaal ontsloten? 40 5 Hoe vaak heeft het college van B&W gebruik gemaakt van de wettelijke bevoegdheid om bestemmingsplannen te wijzigen, ervan af te wijken, verder uit te 99 werken of hieromtrent nadere eisen te stellen? 6 Hoe vaak is de besluitvorming ten aanzien van deze bevoegdheid verlopen volgens de wettelijke procedures? 99 7 Hoeveel vaststellingsbesluiten heeft de gemeente genomen? 6 8 Hoeveel vaststellingsbesluiten zijn binnen de wettelijke termijn afgehandeld? 6 9 Hoeveel vaststellingsbesluiten zijn volgens de wettelijke procedure afgehandeld? 6 10 Hoeveel aanvragen voor tegemoetkoming in planschade zijn er in de gemeente ingediend? 3 11 Hoeveel aanvragen voor tegemoetkoming in planschade zijn er gehonoreerd?

14 Vragenlijst Horizontale verantwoording 2016 Antwoord Gemeente Middelburg 12 Hoe hoog was het totaal aangevraagde bedrag voor de tegemoetkoming in planschade? Hoe hoog was het totaal gehonoreerde bedrag voor de tegemoetkoming in planschade? Hoeveel grondexploitatieovereenkomsten zijn er binnen de gemeente gesloten? 1 15 Hoeveel hiervan voldoen aan de wettelijke procedurele verplichtingen? 1 16 Hoe hoog is in de gemeente het totaalbedrag uit grondexploitatieovereenkomsten die voldoen aan de wettelijke procedurele verplichtingen? Heeft de gemeente een Wro handhavingsbeleidsplan vastgesteld? Ja 18 Hoeveel omgevingsvergunningen waarmee kan worden afgeweken van het bestemmingsplan zijn er het afgelopen jaar ingediend? Hoeveel omgevingsvergunningen waarmee kan worden afgeweken van het bestemmingsplan zijn er in het afgelopen jaar verleend? 96 Monumentenwet 1 Hoeveel rijksmonumenten heeft de gemeente? Hoeveel vergunningsaanvragen voor wijziging aan/van rijksmonumenten zijn er ingediend? 17 3 Hoeveel omgevingsvergunningen voor wijziging aan/van rijksmonumenten heeft de gemeente verleend? 13 4 Hoeveel adviezen zijn er door de monumentencommissie afgegeven met betrekking tot rijksmonumenten? Hoeveel bestuursrechtelijke handhavingszaken zijn er afgelopen jaar opgestart naar aanleiding van een overtreding van de Monumentenwet op het gebied van 3 rijksmonumenten? 6 Hoeveel bestuursrechtelijke handhavingszaken zijn er afgelopen jaar opgestart naar aanleiding van een overtreding van de Monumentenwet op het gebied van 0 rijksmonumenten? Archiefwet 1 Wordt een kwaliteitssysteem voor het beheer van te bewaren archiefbescheiden toegepast door de gemeente? ja 2 In welke mate beschikt de gemeente over een actueel, compleet en logisch samenhangend overzicht van (te bewaren) archiefbescheiden? 90% 3 In welke mate zijn de archiefbescheiden (papier/digitaal) beschreven op basis van een vastgesteld metadataschema? 80% 4 Voorziet de bewaarstrategie voor archiefbescheiden (papier/digitaal) in conservering met het oog op opslag van ten minste honderd jaar? ja 5 In welke mate is van de aanwezige archiefbescheiden (papier/digitaal) de bewaartermijn in beeld gebracht? 100% 6 Past de gemeente vervanging toe? nee 7 In welke mate zijn alle archiefbescheiden van de gemeente, ouder dan 20 jaar, overgebracht naar de daarvoor aangewezen openbare archiefbewaarplaats? 90% 8 Heeft de gemeente een archiefbewaarplaats aangewezen die aan de eisen voldoet? ja 9 Beschikt de gemeente over één of meer archiefruimten waarvan is vastgesteld dat deze aan alle in de Archiefbesluit- en regeling genoemde eisen voldoet? ja 10 Worden beperkingen van de openbaarheid conform artikel 15 gemotiveerd? ja

15 Vragenlijst Horizontale verantwoording 2016 Antwoord Gemeente Middelburg Toezichthouder Rijk Waterwet 1 Heeft de gemeente afspraken gemaakt met het waterschap over 1) beleid 2) planvorming 3) investeringsprogrammering 4) operationele zaken? 1 2 Hoeveel aanvragen voor watervergunningen zijn er in de gemeente ingediend? 1 3 Hoeveel aanvragen voor watervergunningen zijn correct afgehandeld? 0 4 Hoeveel illegale lozingen in het openbaar vuilwaterriool zijn er bij gemeentelijk toezicht geconstateerd? 1 5 Heeft de gemeente haar zorgplichten geformuleerd in een door de raad vastgesteld rioleringsplan 1) voor de inzameling en het transport van afvalwater 2) ten ja aanzien van grondwater 3) ten aanzien van het hemelwater? 6 Houdt het gemeentelijke milieubeleidsplan rekening met de zorgplicht voor 1) de inzameling en het transport van afvalwater 2) het grondwater 3) het ja hemelwater - zoals verankerd in het rioleringsplan? 7 Is er een financiële meerjarenraming voor de rioolheffing in het rioleringsplan opgenomen? ja 8 Hoeveel KRW gebieden heeft de gemeente in beheer? 0 9 Hoeveel KRW registers worden voor de KRW gebieden bijgehouden door de gemeente? 0 Woningwet 1 Heeft het college van B&W het verslag van de woningwet voorgelegd aan de gemeenteraad? ja 2 Hoeveel vergunningsaanvragen voor omgevingsvergunningen categorie bouwen zijn er ingediend? Hoeveel omgevingsvergunningen categorie bouwen zijn er verleend? Hoe vaak is gebruik gemaakt van de bevoegdheid van het welstandsvrij verklaren van specifieke gebieden? 0 Leerlingenvervoer 1 Heeft de gemeente een Verordening Leerlingenvervoer die voldoet aan de wettelijke regels? ja Leerplichtwet 1 Heeft het college van B&W vóór 1 oktober het jaarverslag over de leerplichtwet aan de gemeenteraad aangeboden? ja Drank- en horecawet 1 Hoeveel vergunde alcohol verkooppunten en instellingen heeft de gemeente? Hoeveel commerciële horecabedrijven heeft de gemeente? Hoeveel para commerciële horecabedrijven heeft de gemeente? 40 4 Hoeveel capaciteit in fte was er het afgelopen jaar beschikbaar voor het uitoefenen van de gemeentelijke toezichttaken in het kader van de wet op vergunde 0 horeca activiteiten? 5 Hoeveel controles in het kader van de wet vonden er het afgelopen jaar in totaal plaats?

16 Vragenlijst Horizontale verantwoording 2016 Antwoord Gemeente Middelburg 6 Hoeveel controles in het kader van de wet vonden er het afgelopen jaar plaats op vergunde horeca activiteiten? 0 7 Hoeveel controles in het kader van de wet vonden er het afgelopen jaar plaats op vergunde alcohol verkooppunten? 0 8 Hoeveel controles in het kader van de wet vonden er het afgelopen jaar plaats op vergunde commerciële horecabedrijven? 0 9 Hoeveel controles in het kader van de wet vonden er het afgelopen jaar plaats op vergunde paracommerciële bedrijven? 0 10 Hoeveel ontheffingen heeft de gemeente afgelopen jaar verleend voor evenementen? Hoeveel controles in het kader van de wet hebben er afgelopen jaar plaatsgevonden op evenementen waarvoor een ontheffing is verleend? 0 12 Hoeveel controles heeft de gemeente afgelopen jaar uitgevoerd op de naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar bij vergunde horeca activiteiten? 0 13 Hoeveel overtredingen zijn er naar aanleiding van de controles op vergunde horeca activiteiten geconstateerd? 0 14 Hoe vaak heeft de gemeente het afgelopen jaar bestuursrechtelijke handhavingsacties ingezet op basis van de bepalingen in de wet? 0 15 Hoe vaak heeft de gemeente het afgelopen jaar in het kader van de wet de bestuurlijke boete ingezet als handhavingsmiddel? 0 16 Hoe vaak heeft de gemeente het afgelopen jaar in het kader van de wet de handhavingsactie van bestuursdwang ingezet? 0 17 Hoe vaak heeft de gemeente het afgelopen jaar in het kader van de wet de handhavingsactie van het schorsen van een vergunning ingezet? 0 Wet Veiligheidsregio's 1 Heeft het college van B&W de noodzakelijke gegevens aangeleverd voor de risicokaart? ja 2 Heeft het bestuur van de Veiligheidsregio het risicoprofiel in overleg met de gemeenteraden van de deelnemende gemeenten vastgesteld? ja 3 Heeft de burgemeester vóór de vaststelling van het (regionaal) beleidsplan het ontwerpbeleidsplan besproken met de gemeenteraad? ja 4 Heeft de gemeente een brandbeveiligingsverordening vastgesteld? ja 5 Heeft de gemeente doelen vastgesteld met betrekking tot de brandveiligheid en brandweerzorg (werkwijze en kwaliteit)? ja Paspoortwet 1 Heeft de gemeente de jaarlijkse controle op de toepassing van beveiligingsmaatregelen (zelfevaluatie) vóór 1 oktober van het desbetreffende kalenderjaar ja uitgevoerd? Wet BRP 1 Heeft de gemeente de jaarlijkse zelfevaluatie Brp vóór 1 oktober van het desbetreffende kalenderjaar uitgevoerd? ja Wet Publieke Gezondheid 1 Heeft de gemeente een vastgestelde nota gemeentelijk gezondheidsbeleid? ja 2 Gaat de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid in op de landelijke prioriteit van: 1)overgewicht 2)diabetes 3)depressie 4)roken 5)schadelijk alcoholgebruik? ja, ja, ja, nee, ja Kinderopvang 1 Apart traject: gemeenten geven een toelichting op aangeleverde cijfers

17 Wat heeft het gekost? Programma Bestuur Rekening Begroting Begroting Rekening (bedragen x 1.000) 2015 primair inclusief wijzigingen Totale lasten Totale baten Resultaat voor bestemming Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Resultaat na bestemming

18 Programma Veiligheid Het programma veiligheid richt zich op het verbeteren van de veiligheid in de gemeente Middelburg en het vergroten van het gevoel van veiligheid van de inwoners en bezoekers van de gemeente. De gemeentelijke organisatie heeft daarbij een regiefunctie en kan zelf ook instrumenten inzetten om dit te bereiken. Voorbeelden hiervan zijn preventie, vergunningverlening en handhaving en ketenaanpak voor overlast. Wat wilden we bereiken? Maatschappelijk effect De burgers en bezoekers van Middelburg moeten zich veilig voelen en moeten veilig zijn. Dan gaat het enerzijds om veiligheid in en rond het huis en in de buurt, anderzijds in het grotere verband van stad en regio, waarbij de preventie en de aanpak van grootschalige ongevallen en rampen centraal staat. Doelstellingen 1. Uitvoering geven aan het integraal veiligheidsplan en de daarbij horende uitvoeringsprogramma s. 2. Het adequaat en zoveel mogelijk naar ieders tevredenheid in regie afhandelen van meldingen van overlast. 3. Het naar aanleiding van de uitkomsten van het Ondermijningsbeeld aanpakken van ondermijnende criminaliteit. 4. Het voeren van een actief beleid op gebied van met name signalering en preventie in de aanpak van radicalisering. 5. Actief participeren in de implementatie van het regionaal crisisplan en het bijbehorende veranderingsproces van de gemeentelijke aanpak van crises en rampen. Wat hebben we bereikt? Doelstelling 1: vanwege de grote dynamiek binnen het beleidsveld openbare orde en veiligheid en de noodzaak om prioriteiten te stellen in de hoeveelheid werkzaamheden is geen uitvoeringsprogramma 2016 opgesteld. Doelstelling 2: op diverse terreinen zijn meldingen van overlast of dreigende maatschappelijke onrust onder de regie van de gemeente, het gebiedsteam of het Veiligheidshuis Zeeland, afgehandeld. Voorbeelden hiervan zijn (dreigende) overlast van personen met psychiatrische problemen, extreme gevallen van woonoverlast en (mogelijke) zedenzaken. Doelstelling 3: er is en wordt, samen met diverse partners, uitvoering gegeven aan de aanpak van casussen die uit het ondermijningsbeeld naar voren zijn gekomen. Tevens zijn diverse andere acties ondernomen in de aanpak van ondermijning. Doelstelling 4: op dit onderwerp is uitvoering gegeven aan de activiteiten uit het plan van aanpak. Dit was zowel op gebied van signalering en preventie als de daadwerkelijke uitvoering bij casussen. Doelstelling 5: Middelburg heeft in 2016 geparticipeerd in de werkgroep planvorming van de VRZ. Deze werkgroep heeft op 1 november 2016 de definitieve conceptversies van het Regionaal Crisisplan Zeeland en GRIP Zeeland naar de betrokken partners gestuurd met het verzoek reactie hierop te geven

19 Wat hebben we ervoor gedaan? Prestatie Status Integraal veiligheidsplan Uitvoering geven aan de activiteiten die zijn opgenomen in het uitvoeringsprogramma 2016 Slechter dan plan Aanpak woonoverlast In 70% van de in behandeling genomen casussen wordt de overlast verminderd of volledig weggenomen Het team aanpak woonoverlast komt minimaal 10 keer per jaar bijeen voor de bespreking van de casussen Volgens plan Volgens plan Vóór eind 2016 is er een evaluatie geweest van het Convenant en Besluit informatie uitwisseling in het kader van het samenwerkingsverband Huurdersoverlast Middelburg. Volgens plan Terugdringen inbraken Indien er in een wijk of straat een piek is in het aantal inbraken worden de bewoners binnen enkele dagen na constatering middels een brief en de (sociale) media geïnformeerd en gewaarschuwd. Er worden minimaal 2 preventiebijeenkomsten voor bewoners georganiseerd. Volgens plan Volgens plan Het actieteam WOS (Woninginbraken, Overvallen en Straatroven) Walcheren komt minimaal 10 keer bij elkaar. Volgens plan Ondermijningsbeeld Mede uitvoering geven aan het oppakken van de uitkomsten van het ondermijningsbeeld middels het leveren van projectleiders. Volgens plan Radicalisering In de eerste helft van 2016 is er voor de partner een awareness training georganiseerd. Indien er casussen zijn, wordt capaciteit geleverd voor de aanpak hiervan. Volgens plan Volgens plan Uitvoering geven aan het Uitvoeringsprogramma 2016 van het Integraal Veiligheidsbeleid Vanwege de grote dynamiek binnen het beleidsveld openbare orde en veiligheid en de noodzaak om prioriteiten te stellen in de hoeveelheid werkzaamheden is geen uitvoeringsprogramma 2016 opgesteld. Ook de evaluatie over 2015 is nog niet gemaakt. In 2017 wordt aan een evaluatie en vervolg gewerkt. Aanpak woonoverlast In 2016 heeft 10 keer een casusoverleg extreme woonoverlast plaatsgevonden. Er zijn in totaal 28 casussen/adressen besproken. Bij 20 van deze adressen is de overlast verminderd of weggenomen. Dit komt neer op 71%. De andere casussen zijn nog in behandeling. Bij sommige is sprake van een lastig en langdurig traject, waarbij de overlast niet altijd constant is, wat ingrijpen lastig maakt

20 Eind 2016 heeft de reguliere evaluatie van het convenant plaatsgevonden en begin 2017 wordt deze formeel vastgesteld door de lokale driehoek. Terugdringen Inbraken Het aantal woninginbraken in Middelburg in 2016 met bijna 60% gedaald ten opzichte van Redenen hiervoor zijn vermoedelijk de arrestatie van een zeer actieve groep inbrekers eind 2015 en het feit dat bewoners alerter zijn en meer maatregelen nemen om een inbraak te voorkomen. In januari is naar aanleiding van een aantal pogingen tot inbraak en 1 daadwerkelijke inbraak een brief bij bewoners van een gedeelte van de Stromenwijk bezorgd met daarin preventietips en de oproep om bij verdachte situaties direct 112 te bellen. Verder was er geen aanleiding om gerichte actie te ondernemen op een zogenaamde hotspot. Er zijn tevens 3 inbraakpreventiebijeenkomst voor inwoners georganiseerd. Eind 2015 en in het eerste kwartaal van 2016 zijn er een groot aantal Buurtwhatsappgroepen in Middelburg gestart. In samenwerking met wijkaanpak vervullen we hier een ondersteunende en facliterende rol in. Aan diverse Buurtwhatsappgroepen zijn waarschuwingsbordjes verstrekt die aan het begin van de betreffende buurt worden opgehangen. Tot slot zijn er in 2016 meerdere witte voetjesacties geweest, waarbij de politie en de gemeente, met medewerking van inwoners, op zoek gaan naar inbraakgevoelige situaties en witte voetjes achterlaten met daarop de tekst dat dit een voet van een inbreker had kunnen zijn. Tevens gaat men in gesprek met de betreffende bewoners om ze te wijzen op het belang om maatregelen tegen inbraak te nemen. Het WOS (Woninginbraken, Overvallen en Straatroven) actieteam Walcheren is, onder leiding van een medewerker van de gemeente Middelburg, 11 keer bijeen geweest. Ondermijningsbeeld In 2016 is voor diverse casussen uit het Ondermijningsbeeld een bijdrage geleverd. Daarnaast is bij een aantal kleinere casussen en acties de regie gevoerd. Tevens is aanvang gemaakt met een traject waarbij gekeken wordt hoe de interne organisatie bewuster gaat kijken naar signalen die kunnen duiden op ondermijnende criminaliteit en hoe deze vervolgens kunnen worden opgepakt. In het verlengde van dit onderwerp is in 2016 het aangescherpte Damoclesbeleid (artikel 13b Opiumwet; sluiting woningen bij aantreffen handelshoeveelheden drugs) door de burgemeester vastgesteld. In 2016 zijn diverse waarschuwingsbrieven in het kader van dit beleid verstuurd en is 1 pand daadwerkelijk gesloten. Radicalisering In 2016 zijn een aantal meldingen van (mogelijke) radicalisering bij de gemeenten binnengekomen en volgens het vastgestelde traject beoordeeld. Daarnaast heeft de coördinator van de gemeente diverse bijeenkomsten en trainingen over radicalisering en dan met name jihadisme, bijgewoond en gevolgd. Ook is er in 2016 in het Veiligheidshuis Zeeland een speciaal casusoverleg van start gegaan. Hieraan nemen vertegenwoordigers van gemeenten, politie, het het OM en het Veiligheidshuis deel. Tijdens dit overleg worden nieuwe casussen besproken en worden afspraken gemaakt over de aanpak hiervan. Tevens worden lopende casussen gemonitord. De aanpak van radicalisering heeft, mede vanwege het grote (bestuurlijke) afbreukrisico, een groot beslag op de capaciteit van het cluster OOV. In 2016 is, mede namens de andere Walcherse gemeenten, een basistraining radicalisering georganiseerd voor de partners. Deelnemers waren o.a. scholen, (verslavings)reclassering, jongerenwerk en maatschappelijk werk. Tevens zijn presentaties gegeven over dit onderwerp. Doel is om de bekendheid en alertheid bij de betrokken partijen te vergroten

21 De veilige woon- en leefomgeving Huiselijk geweld In 2016 zijn 11 tijdelijke huisverboden uitgevaardigd namens de burgemeester van Middelburg. Dit zijn er 6 meer dan in Oorzaak voor deze stijging is de toewijzing van capaciteit bij de Politie, die specifiek wordt ingezet voor het tijdelijk huisverbod. Vanwege de ingrijpende maatregel betreft een tijdelijk huisverbod een zorgvuldig en uitgebreid administratief proces. Nu er meer capaciteit voor beschikbaar is, kan het instrument worden ingezet bij alle situaties die ervoor in aanmerking komen, zonder dat het benodigde werk toepassing beperkt. Van de 11 huisverboden zijn er 2 verlengd omdat de situatie in de periode van 10 dagen nog niet voldoende was gestabiliseerd. In 1 situatie is in keer een huisverbod uitgevaardigd tegen dezelfde persoon. (Dreigende) maatschappelijke onrust In 2016 is diverse malen inzet en/of coördinatie van het cluster OOV gevraagd bij zaken waar mogelijk maatschappelijke onrust kan ontstaan. Dit betreft onder andere een ernstige woonoverlast zaak, (mogelijke) zedenzaken, het verbod van het optreden van een artiest en de (mogelijke) terugkeer van een gedetineerde die een zwaar misdrijf heeft gepleegd. Buurtbemiddeling In Middelburg zijn 141 zaken door Buurtbemiddeling behandeld. De helft van de zaken is met succes afgerond, 16 lopen nog en de rest is niet succesvol afgesloten. Mensen weten de weg naar Buurtbemiddeling steeds beter te vinden. Bij ruim een kwart (27%) van de meldingen was sprake van psychische problematiek. Buurtbemiddeling springt hierop in d.m.v. extra trainingen voor de bemiddelaar. De grootse overlast wordt nog steeds veroorzaakt door geluid, met name leefgeluiden. Voorbeelden hiervan zijn onder andere een vloer die niet goed gelegd is, een deur die te hard dicht wordt gegooid, feestjes tot in de vroege uren en bij de deur luidruchtig afscheid nemen van bezoekers. Men ziet een toename in het aantal zelfmelders. Wat hierbij opvalt, is dat er een duidelijke verharding in de samenleving is opgetreden. De overlast wordt gemeld maar tegelijkertijd neemt de bereidheid om met de buren in gesprek te gaan af. Deze trend ziet men ook terug in de klachten. In 10% van de meldingen geven melders aan dat ze onheus bejegend zijn door de buren. Men zou graag zien dat Buurtbemiddeling de veroorzakers aanspreekt en dat daarmee hun probleem voor hen wordt opgelost. Aanpak bromfiets- en scooterdiefstallen Door het moeten stellen van prioriteiten is het in 2016 niet mogelijk geweest veel aandacht te besteden aan het terugdringen van het aantal bromfiets- en scooterdiefstallen. Desondanks is het het aantal diefstallen in 2016 gelijk aan het aantal in 2015, namelijk 59. Toezicht handhaving openbare ruimte (THOR) De toezichthouders reageren alert en preventief reageren op overlast in de wijken en MOR-meldingen. Naast de aanwezigheid en zichtbaarheid in de wijken is extra aandacht besteed aan de overlast van (verkeerd) geplaatste fietsen. Zowel bij het NS station als op andere plaatsen in de (binnen) stad is aandacht gevraagd voor het juist plaatsen van de fietsen en zijn ook fietsenacties uitgevoerd. Daarnaast is er inzet gepleegd tijdens evenementen, waaronder de Four Freedoms Awards (FFA), Koningsdag, de kermis en de jaarwisseling. Tevens worden de wijktafels structureel bezocht door de Toezichthouders Openbare Ruimte. Veilig verloop evenementen Er is bij diverse evenementen die in 2016 plaatsvonden, geadviseerd op het gebied van openbare orde en veiligheid. Ook wordt bij een aantal evenementen actief deelgenomen aan de voorbereiding. Voorbeelden zijn City of Dance, Koningsdag en de FFA. Zeker de FFA heeft dit jaar veel personele inzet gevraagd vanwege de komst van Bondskanselier Merkel. Ditzelfde geldt voor City of Dance omdat dit evenement voor het eerst op een

22 andere locatie werd gehouden en er daardoor nieuwe veiligheids- en verkeerplannen moesten worden gemaakt. Tevens is het festival sinds dit jaar een C-evenement en dat betekent een nog uitgebreidere en intensievere voorbereiding. Ook de voorbereiding op de jaarwisseling heeft de nodige inzet gekost. Rampenbestrijding en brandweer Ontwikkeling Veiligheidsregio In mei 2016 is de nieuwe tekst van de Gemeenschappelijke Regeling Stadsgewestelijke Brandweer Vlissingen- Middelburg (GR SGB) door de raad van een positief advies voorzien. De GR SGB behelst enkel nog het gemeenschappelijk beheer van de brandweergebouwen in Vlissingen en Middelburg, alsmede het beheer van de brandkranen in het stadsgewest. Verder zijn er ambtelijk afspraken gemaakt over de uitvoering van deze resterende taken. Bestuurlijk is de VRZ in de tweede helft van 2016 in zwaar weer gekomen. Naar aanleiding van signalen van klokkenluiders heeft er een onderzoek plaatsgevonden naar mogelijke misstanden bij de VRZ (Commissie Demmers). Vervolgens was er een onderzoek om een verbeterslag te maken (TwijnstraGudde). Het functioneren van het Dagelijks Bestuur en het Algemeen Bestuur is in de diverse gemeenteraden kritisch aan de orde geweest. In 2016 is binnen de VRZ veel inzet gestoken in de implementatie van Maatwerk in Brandweerzorg (MiB). In 2017 zal blijken of dat volgens planning kan verlopen. Het AB van de VRZ heeft in april 2016 het beleidsplan vastgesteld. Algehele insteek van de deelnemende gemeentes is dat er momenteel geen financiële ruimte is voor extra zaken die niet tot de kerntaken van de VRZ horen. Rampenbestrijding Het multidisciplinaire oefenjaarplan voor 2016 is uitgevoerd. Vele tientallen oefeningen op strategisch, tactisch en operationeel gebied zijn georganiseerd in Zeeland. Hieraan hebben de diverse bij de rampenbestrijding en crisisbeheersing betrokken functionarissen deelgenomen. Op 26 mei 2016 was er in Middelburg een bestuurlijke oefening. In juni 2016 was er een operationele oefening bij Eastman Chemical. Continuïteitsplannen Het is in 2016 niet gelukt om het continuïteitsplan te updaten. Een geselecteerde kandidaat trok zich op het laatste moment terug. Begin 2017 is een stagiaire begonnen met de opdate van dit plan. Naar verwachting is dit medio 2017 afgerond. Ondersteuning burgemeester als districtsvoorzitter In 2016 is de herziening van de governance van politieregio Zeeland West-Brabant afgerond. Dat heeft tot gevolg dat er meer taken en rollen weggelegd zijn voor de gemeenten. De eenheid Zeeland West-Brabant van de (landelijke) politie wordt daardoor meer bottom-up aangestuurd dan voorheen. Zo is burgemeester Bergmann voorzitter van het district Zeeland en daarmee lid van het Veiligheidscollege (de vergadering van alle burgemeesters in de regio Zeeland West-Brabant, de hoofdofficier van justitie en de regiochef van de politie) en lid van de Verbrede Driehoek (de vergadering van de vier districtsvoorzitters, de hoofdofficier van justitie en de regiochef van de politie). Tevens is hij voorzitter van de Commissie Integrale Veiligheid (de CIV) en daarmee verantwoordelijk bestuurder voor het Veiligheidsbureau (de ondersteuner van de regioburgemeester en de ondersteuners van de vier districtsvoorzitters). In deze functies wordt de burgemeester ambtelijk ondersteund. Hiervoor is een formatieplaats beschikbaar, verdeeld over twee medewerkers. Deze formatieplaats wordt gefinancierd door de gemeente, de provincie en RIEC Zeeland West-Brabant. De extra medewerker is eind 2016 begonnen en is gehuisvest bij de gemeente. Als voorzitter van de CIV is de burgemeester bestuurlijk

23 verantwoordelijk voor de tijdige totstandkoming en aanbieding van de regionale jaarplannen en jaarverslagen. Zo is het jaarplan 2017 tot stand gekomen, evenals de jaarverslagen 2015 en Verder heeft de CIV, als uitvoerend orgaan verantwoordelijke voor de P&C-cyclus, een start gemaakt met de ontwikkeling van het (wettelijk voorgeschreven) Regionale Beleidsplan Politie Een van de ondersteuners van de burgemeester speelt hierin een actieve rol. Wat heeft het gekost? Programma Veiligheid Rekening Begroting Begroting Rekening (bedragen x 1.000) 2015 primair inclusief wijzigingen Totale lasten Totale baten Resultaat voor bestemming Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Resultaat na bestemming

24 Programma Mobiliteit Inleiding Het programma mobiliteit richt zich op het verantwoord en veilig maken van het verplaatsen van mensen en goederen. Deze verplaatsingen vinden plaats op verschillende manieren van vervoer. De gemeente Middelburg is verantwoordelijk voor het aanleggen en beheren van infrastructuur, het faciliteren van collectieve vervoersvormen, het realiseren van parkeervoorzieningen en het reguleren van verkeer- en vervoerstromen binnen de grenzen van de bebouwde kom. In 2016 is het nieuwe Gemeentelijk Verkeer- en Vervoerplan Middelburg 2030 vastgesteld. Wat wilden we bereiken? Maatschappelijk effect Het verbeteren van de bereikbaarheid van Middelburg voor alle mensen. Inwoners en bezoekers van Middelburg moeten zich veilig en snel kunnen verplaatsen door en rond de stad, zonder al te veel oponthoud. Daarnaast moet er voldoende parkeergelegenheid zijn. Doelstellingen 1. Het verhogen van het aandeel fietsverkeer in het totale verkeer. 2. Het verhogen van de verkeersveiligheid binnen de bebouwde kom. 3. Behoud van een hoog bezettingspercentage van de parkeerconcentraties voor auto s (inclusief parkeergarages). 4. Het verbeteren van de bereikbaarheid van Middelburg. 5. Een autoluwe binnenstad. Wat hebben we bereikt? Doelstelling 1: De verhoging van het aandeel fietsverkeer in het totale verkeer wordt gemeten aan de hand van de kanaalpassages (Stationsbrug en Schroebrug). Kijkend naar beide kanaalpassages (bij elkaar opgeteld) schommelt het aantal fietsers gedurende een aantal jaren tussen de en fietsers per dag. Middelburg heeft sinds jaar en dag een bovengemiddeld hoog fietsgebruik. De constante hoeveelheid kanaalpassages van de afgelopen is een indicatie dat dit bovengemiddelde hoge fietsgebruik in Middelburg gehandhaafd blijft. Doelstelling 2: Door onvolledige registratie van de verkeersongevallen is er geen statistische uitspraak te doen over de ontwikkelingen op dit gebied (meer of minder ongevallen). Inmiddels begint de registratie wel meer en meer op peil te komen; maar het vergt nog wel enige jaren voordat deze cijfers de ontwikkelingen op verkeersveiligheidsgebied voldoende beschrijven. Tezamen met de verkeerswerkgroepen, de fietsersbond, Politie, Stichting Werkgroep Gehandicapten en overige relevante organisaties wordt gewerkt aan een verdere verbetering van de verkeersveiligheid. In 2016 is een scootmobiel-kaart voor Middelbrug ontwikkeld. Op deze kaart staan de aanbevolen routes vanuit de verschillende wijken naar het centrum en vice versa. Ook een verbeteringsvoorstel voor de fietsring is in 2016 ontwikkeld. Specifiek voor de fietser is gezamenlijk met de fietsersbond en de politie gewerkt aan de lokale aanpak veilig fietsen. Het eindrapport hiervan is medio 2016 op de website verschenen. Er ligt een sterke relatie met het GVVP, dat ook halverwege 2016 gereed is gekomen; immers in het GVVP zijn de maatregelen gericht op het verhogen van de verkeersveiligheid verankerd. Doelstelling 3: De afgelopen jaren laten een voorzichtig stijgend beeld zien ten aanzien van het gebruik van de parkeergarages. In 2016 heeft een evaluatie van het parkeren plaatsgevonden. De tariefsverhogingen welke per 1 januari 2016 zijn ingevoerd laten geen afname van het aantal gebruikers van de parkeerconcentraties zien. Mede vanwege het behalen van de ombuigingstaakstellingen is besloten om de huidige tarieven voor het maaiveld- en garageparkeren te handhaven alsmede het gefiscaliseerd parkeren te handhaven van 8.00 uur t/m

25 20.00 uur van maandag t/m zaterdag. In 2017 zal nader onderzoek gedaan worden naar de parkeerduurbeperking in het gefiscaliseerde parkeergebied. Het parkeerterrein Oude Veerseweg zal niet worden gefiscaliseerd en het oneigenlijke gebruik van dit parkeerterrein (voornamelijk door campers) zal worden tegengegaan. Doelstelling 4: De uitvoering van de grotere infrastructurele projecten zoals de N57, Oostperkweg, Kaaienroute, Noordweg en (gedeeltelijk) Veerseweg liggen inmiddels achter ons. Er wordt nu meer ingezet op het verder optimaliseren van het bestaande verkeer- en vervoersysteem op verkeersveiligheid, bereikbaarheid en leefbaarheid. Dit zijn veelal de wat kleinere projecten. Uit de monitoringsgegevens van de diverse autoverkeersstromen blijkt dat de ontwikkeling van dit verkeer overeenkomt met wat is geprognotiseerd in het verkeersmodel Doelstelling 5: Uit de verkeerscijfers blijkt dat, door de onder de doelstelling 4 genoemde projecten, het verkeer in Middelburg en dus ook de binnenstad substantieel is afgenomen. Uit de burgerparticipatie activiteiten rondom de ontwikkeling van het GVVP komt de mening naar voren dat de binnenstad inmiddels voldoende autoluw is geworden. Geconcludeerd kan worden dat de opgave zich nu meer richt op het in stand houden van wat bereikt is. Wat hebben we ervoor gedaan? Prestatie Status Stimulering fietsverkeer Toename fietsgebruik Volgens plan Afname wildparkeerders Volgens plan Verbeteren doorstroming auto-, voetgangers- en fietsverkeer, met focus op veiligheid Monitoring autoverkeerintensiteiten Volgens plan Optimaliseren wegennet conform wegencategoriseringsplan Volgens plan Dalende trend verkeersongevallen Volgens plan Stimulering fietsverkeer In ons mobiliteitsbeleid staat het langzaam verkeer (fiets en voetganger) op nummer één. (citaat uit de Kwaliteitsatlas Herijking 2e en 3e fase). Hiervoor wordt al jaren een ambitieus integraal programma aan fietsgebruik stimulerende projecten gevoerd. Dit programma met projecten richt zich op verbetering van fietsroutes in de binnenstad en vanuit de wijken naar het buitengebied en verbetering van het fietsparkeren in de binnenstad. Ook projecten/maatregelen gericht op het verhogen van de verkeersveiligheid, optimaliseren en verbeteren van 30 km/u wegen etc. draagt bij aan het in stand houden van het hoge aandeel fietsverkeer in het totale verkeer of zelfs verder verhogen hiervan. Dit is in feite een permanent lopende activiteit welke in samenspraak met de verkeerswerkgroepen, fietsersbond, politie en Stichting Werkgroep Gehandicapten wordt uitgevoerd. In het kader van de Beleidsimpuls verkeersveiligheid zijn maatregelen specifiek voor de fiets gericht op gedrag en infrastructuur ontwikkeld welke op de uitvoeringslijst van het GVVP geplaatst zijn. De focus ligt op de

26 risicogroepen ouderen en fietsers. De meeste ongevallen met fietsers vinden plaats op lokale wegen, daarom vervullen gemeenten een belangrijke rol bij het verbeteren van de fietsveiligheid. Het rapport is in samenwerking met de politie en fietsersbond opgesteld en bevat een inventarisatie en analyse van de verkeersonveiligheid in relatie met fietsen. Vervolgens worden maatregelen voorgesteld om deze probleemgevallen aan te pakken. Het mag duidelijk zijn dat het veiliger maken van fietsen een kwestie is van meerdere jaren. De Gemeente Middelburg is slechts in beperkte mate in staat om hiervoor financiële middelen aan te wenden. Niettemin bevat dit rapport tal van voorstellen om het fietsen in Middelburg veiliger te maken. Vanwege de beperkt beschikbare financiële middelen worden de maatregelen geprioriteerd. Hierbij wordt gekeken naar het rendement van de oplossing (zwaarte ingreep in relatie met beoogd effect). Meetpunt werkelijk werkelijk werkelijk werkelijk Aantal fietsers op passeer- punten over het Kanaal per 24 uur: - Stationsbrug Schroebrug TOTAAL In 2016 heeft een stagiaire in en rondom de zomerperiode het fietsparkeren in het centrum gemonitord. Onderstaand is een tabel met de gemiddelde bezetting per locatie weergegeven. Uitgaande van een gemiddelde bezetting voor de gehele binnenstad is de bezettingsgraad van de fietsparkeervoorzieningen ten opzichte van de totale capaciteit 96%. Met andere woorden, er is een redelijk evenwicht tussen vraag en aanbod. Echter, als men kijkt naar specifieke locaties (zoals plein 1940 of de Lange Delft) dan is er juist geen sprake van een evenwicht tussen vraag en aanbod. Dit effect wordt nog versterkt indien de piekniveaus in ogenschouw worden genomen. De piekmomenten zijn er vooral op donderdag en zaterdag. In het najaar heeft een workshop fiets parkeren plaatsgevonden met ondernemers, bewoners, fietsersbond en raadsleden. Deze bijeenkomst heeft een aantal oplossingen voor het fietsparkeerprobleem opgeleverd welke in 2017 verder worden uitgewerkt. Gemiddelde bezettingsgraad per deelgebied ten opzichte van de capaciteit (totaal aantal fietsen in een gebied/capaciteit van het gebied). Gebied Straat Bezettingsgraad Gebied Straat Bezettingsgraad 1 Langevielebuitenbrug 82% 12 Lange Delft-West 202% 2 Langeviele/Pottenmarkt 839% 13 Lange Delft-Oost 186% 3 Plein % 14 Segeerstraat 149% 4 Vlasmarkt 110% 15 Koorkerkstraat 48% 5 Helm 45% 16 Nieuwstraat 53% 6 Lange Noordstraat 153% 17 Korte Delft 120% 7 Markt (beugels) 159% 18 Damplein 35% 8 Markt (parkeervakken) 189% 19 Gravenstraat/Zusterstraat 83% 9 Nieuwe Burg/Nieuwe Wal 118% 20 Korte Geere/Lange Geere 80% 10 Walplein 11% 21 Zusterplein - 11 Stroopoortgang 48% 22 Pottenbakkerssingel 105%

27 De parkeerplaats op het Zusterplein betreft de bewaakte fietsenstalling. Deze is in de meting niet meegenomen, vandaar dat er geen score van is opgenomen. De fietsparkeercapaciteit bij het station is in 2015 verder uitgebreid. Hiermee zijn de voorwaarden om het gestelde doel een ordentelijke fiets parkeersituatie bij het station gehaald. Ook ik 2016 is met enige regelmaat gehandhaafd op het ordentelijk (in de rekken en binnen de vakken) parkeren van de fiets. Verbetering doorstroming auto-, voetgangers- en fietsverkeer, met focus op veiligheid Ook in 2016 werkt Middelburg gestaag verder aan zijn bereikbaarheid en aan verkeersveiligheid op het wegennet. In 2015 en 2016 is een nieuw gemeentelijk verkeer- en vervoerplan ontwikkeld en in het voorjaar van 2016 in de inspraak gebracht. Dit plan beschrijft het mobiliteitsbeleid voor de periode tot en met Het GVVP kent naast een beleidsdeel ook een zgn. uitvoeringsdeel. Hierin staan concreet de benodigde maatregelen beschreven. Het accent in mobiliteitsbeleid zal in 2016 en verder meer komen te liggen op het verder optimaliseren van het bestaande wegennet op basis van de wegencategorisering. Het Middelburgse wegencategoriseringsplan is in 2012/2013 ge-audit en de aanbevolen aanpassingen zijn in de kadernotitie GVVP beschreven. Het betreft de afstemming van de functie van de weg in overeenstemming is met het de inrichting en het gebruik (verkeersintensiteiten). Monitoring ontwikkeling verkeersintensiteiten en snelheden. De ontwikkeling van het (auto)verkeer wordt gemonitord (verkeerstellingen en snelheidsmetingen). De huidige intensiteiten worden vergeleken met de verkeersmodelberekeningen van het in 2015 geactualiseerde en vastgestelde verkeersmodel. Op basis van de tot nu toe verkregen monitoringsresultaten kan gesteld worden dat het huidige verkeersbeeld geen onvoorziene negatieve ontwikkelingen laat zien op de aspecten bereikbaarheid en doorstroming. Deze zijn vlot en betrouwbaar te noemen. In zijn algemeenheid geldt dat door de N57 de autoverkeerintensiteiten op het Middelburgse wegennet zijn afgenomen en dat hierdoor meer ruimte ontstaat voor andere verkeerssoorten. Dit levert een positieve bijdrage aan de verkeersveiligheid en fietsvriendelijkheid op het Middelburgse wegennet. Voor wat betreft de naleving van de maximum snelheden wordt in overleg met de verkeerswerkgroepen de vinger aan de pols gehouden. Daar waar nodig worden extra maatregelen (zoals bijvoorbeeld plaatsing matrixborden) genomen. Verkeersveiligheid Binnen de gemeente Middelburg was al jaren een dalende trend in het aantal ongevallen zichtbaar. De ambitie is om deze dalende trend vast te houden. In onderstaande tabel is een overzicht van aantallen ongevallen in de gemeente Middelburg (periode 2010 t/m 2014), inclusief meldkamerongevallen opgenomen. omschrijving totaal ongevallen slachtoffer ongevallen ernstige ongevallen dodelijke ongevallen ziekenhuis ongevallen overige gewone UMS ongevallen ongevallen Totaal

28 Vanwege de onvolledige registratie kunnen geen goed gefundeerde uitspraken gedaan worden over de ontwikkelingen op het gebied van de verkeersveiligheid. Bovenstaande tabel geeft een indicatie van cijfers in de jaren vanaf Dat betekent dat het ongevallenbestand meer een steekproef is geworden welke wel geschikt is voor analyse, maar niet geschikt is voor statistische analyse. De gegevens van 2016 zijn pas medio 2017 beschikbaar. Op basis van het reeds eerder vermelde beleidsimpuls verkeersveiligheid is gewerkt aan het ontwikkelen van maatregelen ter verbetering van de verkeersveiligheid voor de fietsers. Integratie openbaar vervoer en doelgroepenvervoer Zeeland en Servicebus Middelburg In 2014 is onderzocht op welke wijze het concept van de Servicebus Middelburg in een buurtbusconcept kan worden behouden. Dit heeft geresulteerd in een nieuw contract met Connexxion voor de Servicebus Middelburg voor een periode van 5 jaar. Een nieuw rolstoeltoegankelijk voertuig is recentelijk hiervoor ingezet. In 2016 heeft de Provincie Zeeland een evaluatie van de busconcessie en haltetaxi gedaan. Deze evaluatie geldt voor de gehele provincie. De haltetaxi biedt een mobiliteitsgarantie op die plaatsen waar het reuliere OV netwerk is weggevallen. Echter, specifiek voor Walcheren kan gesteld worden dat het reguliere OV-netwerk slechts in beperkt mate veranderd is ten opzichte van de voorgaande jaren. Om die reden is er in deze regio nauwelijks sprake van de inzet van haltetaxis. Wegenonderhoud in woonwijken Op 18 juli 2016 heeft de raad de kaders vastgesteld voor het wegbeheer in Middelburg voor de periode Het ambitieniveau voor het wegenonderhoud is vastgesteld op kwaliteitsniveau C (minimaal verantwoord wegbeheer). Via een groeimodel zal het budget onderhoud wegen de komende vier jaar jaarlijks worden

29 verhoogd. Het wegonderhoud zal indien mogelijk samen met; riool-, kabel- en leiding onderhoudswerkzaamheden worden uitgevoerd. In 2016 is het onderhoud aan de wegen volgens het opgestelde jaarplan uitgevoerd. Een aantal projecten hebben in de voorbereiding en afstemming wat vertraging opgelopen, deze projecten worden begin 2017 afgerond. Verbeteren parkeren en autoluwe binnenstad Autoluwe binnenstad Een autoluwe binnenstad is een binnenstad waarbij het niet-noodzakelijke autoverkeer wordt geweerd. Een autoluwe binnenstad draagt bij aan een verhoging van de verkeersveiligheid en het streven naar een meer fietsvriendelijke stad. Het doorgaand verkeer (met herkomst en bestemming buiten de binnenstad) wordt afgeleid naar het rondwegstelsel. Bezoekers van de binnenstad worden via het parkeerverwijssysteem verwezen naar de parkeergarages aan de rand van de binnenstad, zodat daarmee het zoekverkeer naar parkeerplaatsen wordt verminderd. Maatregelen gericht op het faciliteren van parkeren, stimuleren van fietsverkeer en openbaar vervoer, evenals de inrichting van de wegenstructuur in en rondom de stad dragen bij aan het bereiken van een meer verkeersluwe binnenstad. Stimulering gebruik parkeergarages exclusief abonnementen, ma - zo van 08:00-23:00 uur jaar / parkeergarage januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Gemiddeld 2011 Kousteensedijk 7,1 6,9 7,3 7,8 7,8 7,9 9,2 8 9,8 8,4 8,1 8,8 8,09 Geere 14 14, ,5 15,4 16,7 17,4 18,2 15,6 15,7 15,1 18,1 15,92 A. de Houttuinen 7,6 9 9,2 11,6 13, ,6 16,7 13,5 12,8 10,3 11,4 11,88 Kanaalweg 6,3 6,9 6,8 5,7 5,7 5,7 4,9 5,2 5,8 5,6 6,3 6,1 5, Kousteensedijk 7,6 8,1 7,7 7,6 7,7 7,8 9,8 8,5 8,8 9,8 8,8 9 8,43 Geere 14,9 16,5 15,1 15,3 15,5 16,6 19,3 17,5 16,5 18,1 15,9 17,7 16,58 A. de Houttuinen 9,9 10,8 10,9 11,5 13,9 12,1 17,3 15,8 13, ,8 12,3 12,68 Kanaalweg 7,5 8,1 9,1 6 6,1 5,9 8,6 8,3 7,3 6,3 6,6 6,9 7, Kousteensedijk 7,8 8,2 7,9 9,5 9,2 9,5 10,8 9,5 9,8 10,2 9,3 9,8 9,29 Geere 15,8 16,7 15,8 17,5 17,8 17,9 19,8 17,9 16,8 18,4 16,2 17,9 17,38 A. de Houttuinen 10 10,6 10,7 14,9 15,4 14,9 1,9 16,2 14,2 11,4 12,9 12,5 12,13 Kanaalweg 7,6 8,2 9,1 7,9 7,8 7,8 8,9 8,8 7,6 6,5 6,7 6,9 7, Kousteensedijk 7,9 8,4 7,8 8,9 8,7 8,9 10,1 10,3 9,9 9,9 9,2 10,1 9,18 Geere 15,9 16,8 15,7 16,8 17,4 17,7 19,7 19,8 17,9 18,5 16,8 18,9 17,66 A. de Houttuinen 10,1 10,7 10,8 14,9 15,8 15,9 18,2 17,3 15,1 12,9 13,4 13,7 14,07 Kanaalweg 7,6 8,4 9,1 9,2 8,7 8,8 9,1 8,8 8,1 7,1 6,9 7,2 8, Kousteensedijk 8,5 9,1 8,5 10,4 11,2 11,8 13,8 14,2 12,8 11,8 11,5 14,2 11,48 Geere 17,9 18,2 19,4 19,9 20,4 20,7 22,8 23,5 22,7 20,1 19,4 20,8 20,48 A. de Houttuinen 10,9 11,6 13,6 15,8 16,9 17,5 19,5 19,8 19,2 18,4 18,1 18,8 16,68 Kanaalweg 8,9 9,9 10,5 10,9 11,8 11,9 12,3 12,4 11, ,5 10,9 11, Kousteensedijk 8,3 8,3 7,9 9,2 8,8 9,1 10,5 10,7 9,8 9,8 9,1 10,1 9,30 Geere 15,9 16,8 15,7 16,8 17,4 17,7 19,6 19,9 17,8 18,4 16,8 19,7 17,71 A. de Houttuinen 10,1 10,7 10,8 14,9 15,8 15,9 18,4 17,5 15,3 14,7 14,8 15,4 14,53 Kanaalweg 7,6 8,4 9,1 9,2 8,7 8,8 8,7 8,9 8,2 7,1 6,8 7,3 8,23 Gemiddeld Kousteensedijk 7,87 8,17 7,85 8,90 8,90 9,17 10,70 10,20 10,15 9,98 9,33 10,33 9,30 Geere 15,73 16,55 16,12 16,97 17,32 17,88 19,77 19,47 17,88 18,20 16,70 18,85 17,62 A. de Houttuinen 9,77 10,57 11,00 13,93 15,27 14,72 14,98 17,22 15,18 13,53 13,72 14,02 13,66 Kanaalweg 7,58 8,32 8,95 8,15 8,13 8,15 8,75 8,73 8,07 7,27 7,30 7,55 8,08 Bezettingsgraad parkeergarages in procenten exclusief abonnementen 2016 Geconstateerd kan worden dat de bezetting van de parkeergarages de afgelopen jaren een gestage groei kent. Omdat in die perioden enkele keren tariefsverhogingen zijn doorgevoerd kan geconcludeerd worden dat deze tariefsverhoging er niet toe geleid hebben dat er minder geparkeerd wordt en dat er sprake is van een lichte toename. Een dergelijk effect is de afgelopen jaren in de programmabegroting en verantwoording (programma mobiliteit) eveneens beschreven en strookt met de daartoe gestelde doelstelling. In de meest recente evaluatie van het parkeren in 2016 is het volgende geconstateerd. Op basis van de eerste 8 maanden van 2016 zien we dat de bezettingsgraden vergeleken met 2015 licht gedaald zijn. Het gaat hier om

30 zowel het straatparkeren als het parkeren in de parkeergarages. Niet bekend is of dit door de hogere tarieven komt of dat andere oorzaken een rol spelen. Gerealiseerd dient te worden dat de parkeerbezettingen elk jaar kunnen fluctueren door een verscheidenheid aan criteria bepaald (winkelaanbod, conjunctuur, weersomstandigheden, toename belparkeren, hoeveelheid evenementen etc.). Op het totaal (eerste 8 maanden) aan verkochte parkeeruren beschouwd bedraagt de achteruitgang slechts 0,7%. Gesteld kan wel worden dat de inkomsten flink gestegen zijn; uiteraard komt dit door de hogere tarieven. Een en ander betekent dat financieel gezien de inkomsten conform de ombuigingsvoorstellen in de pas lopen. Wat heeft het gekost? Programma Mobiliteit Rekening Begroting Begroting Rekening (bedragen x 1.000) 2015 primair inclusief wijzigingen Totale lasten Totale baten Resultaat voor bestemming Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Resultaat na bestemming

31 Programma Jeugd en Onderwijs De gemeente heeft van oudsher de regie bij het organiseren van preventief of positief jeugdbeleid. Dit is erop gericht een omgeving te creëren, waarin kinderen en jongeren zich optimaal kunnen ontwikkelen. Die omgeving moet veilig en prikkelend zijn. Waar nodig krijgen risicogroepen specifieke aandacht, maar de nadruk ligt op het bieden van kansen aan de brede groep jeugd. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd voor basisvoorzieningen. Wanneer er dan toch problemen ontstaan, willen we niet vastlopende opvoeders of jeugdigen het probleem uit handen nemen, maar zoeken we naar mogelijkheden om hen te versterken, zodat zij het zélf op kunnen lossen, binnen de eigen sociale omgeving. Dat vraagt om een aanpak die de nadruk nog meer verlegt naar preventie en ondersteuning in een vroegtijdig stadium. In dit kader maken wij met de basisvoorzieningen afspraken over preventie en signalering. Basisvoorzieningen Ouders zijn primair verantwoordelijk voor de verzorging en opvoeding van hun kinderen. Nederland heeft zich met de ratificering van het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK) verplicht er zorg voor te dragen dat ouders in die taken worden ondersteund. In dat kader voeren de gemeenten beleid gericht op de beschikbaarheid en kwaliteit van basisvoorzieningen met de volgende taken: voorzien in algemene gezondheidsbevordering; voorzien in onderwijs en voor- en vroegschoolse educatie (vve); voorzien in kinderopvang, buitenschoolse opvang en peuterspeelzaalwerk; bieden van jeugdwelzijnswerk en jongerenwerk; ondersteunen van en voorzien in jeugdvoorzieningen voor ontspanning, sport / bewegen, kunst en cultuur; waar nodig faciliteren van ontmoeting jeugdigen en opvoeders. Basisvoorzieningen zijn algemeen of collectief toegankelijk. De uitvoering van deze taken is onder meer bedoeld voor het stimuleren van een veilige en gezonde ontwikkeling van jeugdigen, het faciliteren van de (pedagogische) civil society en het versterken van sociale netwerken. Wat wilden we bereiken? Gewenste maatschappelijke effecten Kinderen en jongeren groeien op tot meedenkende en meehelpende burgers en zijn voorbereid op deelname in een maatschappij waar een steeds groter beroep wordt gedaan op ieders zelfredzaamheid en de eigen verantwoordelijkheid. Doelstellingen 1. Door een toereikend preventief basisaanbod aan ondersteuning voor kinderen, jongeren en ouders kunnen we hulpvragen vroegtijdig signaleren en oplossen en daarmee inzet van zwaardere zorg voorkomen. 2. Stimuleren dat kinderen gezond en weerbaar zijn en blijven. 3. Vroeg signaleren van problemen bij kinderen en jeugd. 4. Kwalitatief goed onderwijs en huisvesting. 5. Het terugdringen van het schoolverzuim en begeleiding bij leer- en kwalificatie plichtige leerlingen. 6. Het laten dalen van het aantal 18 tot 23-jarigen zonder startkwalificatie. Wat hebben we bereikt? Doelstelling 1: In 2016 is de inrichting van het voor- en vroegschools netwerk uitgebreid met drie peutergroepen op drie basisscholen in de wijk Dauwendaele. Hierdoor is het aanbod in Middelburg verder verbreed en de

32 toegankelijkheid van het voorschools netwerk toegenomen. Het consultatiebureau heeft de taak om achterstanden en andere problematiek te traceren en door te verwijzen naar passende ondersteuning. Doelstelling 2: Het team van combinatiefunctionarissen en buurtsportcoaches heeft in 2016 met verschillende aanbieders op het gebied van sport, bewegen, cultuur, welzijn, onderwijs, (jeugd)zorg, kinderopvang en bewoners een op maat afgestemd activiteitenaanbod aangeboden. Doelstelling 3: In onderlinge afstemming met GGD (jeugdverpleegkundigen/consultatiebureaus) en kinderopvang zijn er gedurende 2016 op Walchers niveau nadere afspraken gemaakt met betrekking tot vroeg signaleren van doelgroepkinderen. Deze afspraken worden in 2017 vastgelegd in een nieuwe samenwerkingsovereenkomst en het bijbehorende processchema wordt hierbij aangepast, waaruit verdere werkafspraken en een door-ontwikkelagenda uit voort zal komen. Doelstelling 4: De huisvesting van een aantal onderwijsaccommodaties is verbeterd. Doelstelling 5: In 2016 is verder ingezet op preventie wat heeft geleid tot verdere profilering van het RBL Walcheren. Doelstelling 6: In 2016 heeft het RBL Walcheren een trajectbegeleider kwetsbare jongere in dienst genomen. Vanuit de scholen worden jongeren (vanuit bovenvermelde doelgroepen) bij hem gemeld en de trajectbegeleider zorgt dat deze jongeren in beeld komen bij de juiste instanties (Orionis/Porthos) en hij monitort ook of het traject succesvol verloopt. In 2016 zijn de samenwerkingsovereenkomsten getekend en zijn de projectplannen, om het vroegtijdig schoolverlaten verder terug te dringen, opgemaakt en vastgesteld. Wat hebben we ervoor gedaan? Ontwikkelingskansen We willen dat jeugdigen hun ontwikkelingskansen optimaal benutten. Daarvoor is een goed aanbod aan ontwikkelingskansen nodig. Belangrijke rol daarin is weggelegd voor het onderwijs. De kwaliteit van het onderwijsaanbod is de verantwoordelijkheid van de schoolbesturen, maar de gemeente is verantwoordelijk voor de voorschoolse periode. Belangrijk is de inrichting van een voorschools netwerk met peutergroepen en peuterspeelzalen. In 2016 zijn er drie extra peutergroepen op drie basisscholen in de wijk Dauwendaele gestart om het aanbod te verbreden. Peuterwerk is belangrijk omdat daardoor kinderen vanaf 2 jaar de mogelijkheid krijgen te spelen en leren met andere kinderen totdat ze de schoolleeftijd bereiken. We zijn ons ervan bewust dat door de bezuinigingen in de komende jaren op het door ons gewenste aanbod wordt ingeleverd. Daarom moet de aandacht vooral uitgaan naar de peuters met een indicatie voor een onderwijsachterstand om een speciaal programma gedurende 4 dagdelen per week te volgen totdat ze naar de basisschool kunnen. Vervolgens moet een goede overdracht van kennis en gegevens plaatsvinden, zodat de ontwikkeling van de leerling niet onderbroken wordt. Hiervoor is er ook in 2016 weer ingezet op een intensieve- en constructieve samenwerking tussen onderwijs en kinderopvang/peuterspeelzalen over de individuele kinderen en de doorgaande leerlijnen (Onderwijs Achterstanden Beleidsoverleg en kerngroep overleggen). Deze overdrachtsmomenten zijn ook belangrijk wanneer kinderen naar het voortgezet en middelbaar/hoger onderwijs gaan. Daarom hebben de Walcherse gemeenten samen met de Walcherse schoolbesturen en kinderopvangorganisatie in 2016 een zogenaamde beleidsagenda ontwikkeld waarin dit specifiek is vastgelegd. Sport & Bewegen Het team van combinatiefunctionarissen en buurtsportcoaches (CF-team), werkzaam bij SWM, Optisport, SKEW en de gemeente Middelburg, heeft in 2016 een belangrijke bijdrage geleverd aan het bevorderen en vergroten

33 van de gezondheid, de weerbaarheid en de actieve leefstijl van alle inwoners van Middelburg, als ook de zelfredzaamheid en leefbaarheid in de kernen en wijken in Middelburg. Ze hebben met verschillende aanbieders op het gebied van sport, bewegen, cultuur, welzijn, onderwijs, (jeugd)zorg, kinderopvang en bewoners een op maat afgestemd activiteitenaanbod aangeboden voor alle inwoners van de gemeente Middelburg. Enkele voorbeelden van het activiteitenaanbod 2016: - Sportkennismakingsactiviteiten en workshops brede school voor de Middelburgse basisschooljeugd: 300 leerlingen en 20 sportaanbieders; - Jeugdsportfonds voor kinderen uit minima gezinnen: 414 kinderen zijn dit jaar dankzij het fonds in de gelegenheid gesteld lid te worden van en te sporten bij een Middelburgse sportvereniging. - Hoofdafnemers waren het leszwemmen bij het Vrijburgbad (150), FC Dauwendaele (64), VV ZeelandiaMiddelburg (33) en SV Jong Ambon (21); - Sportclinics regulier basisonderwijs: 4000 leerlingen en 9 sportaanbieders; - De organisatie van de Cruyff Court kampioenschappen: 78 teams over 8 middagen met 600 leerlingen; - School van de week: In totaal hebben er 719 kinderen uit het basisonderwijs gezwommen bij het Vrijburgbad; - Schoolzwemkampioenschappen in het Vrijburgbad: in samenwerking met de zwemverenigingen zijn opnieuw de schoolzwemkampioenschappen georganiseerd met in totaal 170 kinderen, verdeeld over 27 teams; - In 2016 heeft ook weer de jaarlijkse monitoring van de zwemvaardigheid van de Middelburgse basisschooljeugd plaatsgevonden; - Overige activiteiten in het Vrijburgbad: 2x een ladiesnight (100 dames), een 50+ middag (62 deelnemers), Spetterpret voor de kleintjes tot 6 jaar en de zwemvierdaagse; - De organisatie van sportieve en culturele programma s tijdens vakanties: totaal van alle vakantie activiteiten 600 leerlingen; - Ondersteuning bewegingsonderwijs bij 9 basisscholen door middel van de Zapp gymmethode en ondersteuning van de groepsdocenten bij de uitvoering; - De Koningsspelen: deze vonden plaats op vrijdag 22 april en hieraan hebben in totaal 19 basisscholen met leerlingen van de groepen 1 tot en met 8 en 6 Middelburgse sportverenigingen aan deelgenomen. Effectiviteit van voorschoolse educatie In 2015 is Zeeuws breed een leerlingvolgsysteem uitgewerkt waarin de ontwikkeling van kinderen van 2-6 jaar gevolgd kan worden (DaVVE-monitor). Doel van het systeem is de resultaten van VVE te meten; lukt het om de onderwijsachterstanden weg te werken. Inmiddels hebben bijna alle Middelburgse scholen de gevraagde gegevens aangeleverd. Eind 2016 zijn de uitkomsten voor de gemeente Middelburg beschikbaar gesteld, in 2017 wordt onderzocht op welke wijze hier verdere uitwerking aan gegeven zal worden. Dit wordt op Zeeuws niveau besproken tijdens de Lokaal Educatieve Agenda en verdere uitwerking volgt in de tweede helft van In de kerngroep overleggen overleg per wijk tussen kinderopvang JGZ en basisscholen- zijn in 2016 de resultaten op wijkniveau besproken en werden voor 2017 in een concrete aanpak verwoord. In 2017 wordt geïnventariseerd of de inhoud van de kerngroep overleggen verbreed kan worden (niet enkel achterstandenbeleid maar gebaseerd op ontwikkeling van kinderen in een bredere context). Zodoende kan in de verschillende wijken van Middelburg maatwerk geleverd worden, omdat per wijk en verschillende scholen andere behoeften kunnen bestaan. Ouderbetrokkenheid Belangrijk onderdeel van bestrijding van onderwijsachterstanden is de betrokkenheid van ouders bij de ontwikkeling van hun kinderen. Naar aanleiding hiervan hebben de Walcherse gemeenten het speerpunt ouderbetrokkenheid op Walcheren nader laten onderzoeken door studenten van de Hogeschool Zeeland

34 Begin 2017 is de rapportage opgeleverd en de betrokken partijen maken in de eerste helft van 2017 verdere afspraken om ouderbetrokkenheid te versterken. Passend onderwijs en vroeg-signalering Op Walchers niveau zijn structurele afspraken gemaakt omtrent de inzet van Porthos in de loketten van de samenwerkingsverbanden van het primair en voortgezet onderwijs. In 2017 wordt de samenwerking geëvalueerd in samenhang met de deelname van schoolmaatschappelijk werk in de zorgstructuur van het onderwijs. De werkgroep aansluiting Porthos-onderwijs met daarin vertegenwoordigers van Porthos en de samenwerkingsverbanden was actief in 2016 en zal ook in 2017 gecontinueerd wordt. Waar nodig vond opschaling plaats, waarbij Porthos of de gebiedsteams als vooruitgeschoven post in de wijken betrokken werden. Bevorderen van de samenwerking tussen scholen In 2016 zijn nieuwe kaders voorbereid ten aanzien van het afnemende budget voor Brede Scholen in de gemeente Middelburg per Dit is in onderlinge afstemming met de coördinatoren van de Brede Scholen gebeurd om zodoende met minder financiële middelen alsnog een aanbod van activiteiten op wijkniveau te realiseren. We willen dat school steeds meer onderdeel uitmaakt van de wijk en andersom Ter ondersteuning bieden we een aantal voorzieningen die nadrukkelijk bijdragen aan de ontwikkeling van de leerlingen op het gebied van sport, recreatie, cultuur en zorg. Daarvoor zijn op iedere brede school combinatiefunctionarissen actief die een activiteitenaanbod bieden tijdens- en na school, voor wijkbewoners en schoolgaande kinderen. Verbeteren van onderwijshuisvesting Aanvullend aan de brede school werd - in beperkte mate - geïnvesteerd in het verbeteren van onderwijsvoorzieningen in het primair-, speciaal- en voortgezet onderwijs. In 2016 zijn voor enkele specifieke zaken op het gebied van onderwijshuisvesting investeringen gedaan, teneinde te kunnen voldoen aan de wettelijke verplichtingen waar een school bij uitbreiding van het leerlingenaantal recht op heeft. De P. Immensschool maakt sinds januari 2016 gebruik van een onderwijsruimte bij de kinderopvang De Meikever i.v.m. groei van het aantal leerlingen. Het verzoek van de H. Faukeliusschool tot uitbreiding van hun huisvesting is opgenomen in het huisvestingsprogramma B.s. De Lonneboot neemt steeds verder in leerlingenaantal toe. Samen met het schoolbestuur is onderzocht welke concrete oplossingen voorhanden zijn en wat de concrete uitbreidingsomvang zal zijn. Dit jaar heeft het schoolbestuur een huisvestingsaanvraag ingediend voor het huisvestingsprogramma De VMBO- en HAVO/VWO afdelingen van Nehalennia SSG hebben de afgelopen jaren te maken gehad met een sterke groei van het aantal leerlingen. Om die groei op te vangen is een aantal tijdelijke huisvestingseenheden geplaatst op de VMBO-locatie Kruisweg. Ook in 2016 waren de betreffende units nog noodzakelijk. De verwachting is dat in augustus 2017 de eerste units vanwege terugloop van het leerlingenaantal buiten gebruik kunnen worden gesteld. Eind 2016 is bij de betreffende schoolbesturen duidelijk geworden welke huisvestingsvoorzieningen in relatie tot passend onderwijs - noodzakelijk zijn voor de huisvesting van het OdyZeecollege en het OPDC. In de raad van 20 maart 2017 is daartoe de aanvulling op het IHP behandeld

35 De besturen van de stichtingen Respont en De Korre onderzoeken of een orthopedagogisch Kind Centrum kan worden gevormd waarin sbo 't Springtij, Klimopschool, SO Keurhove en zorg-/kinderopvang-organisaties participeren. Ook de vorming van een voorziening voor VSO Walcheren (Asteriacollege en vso groepen Klimopschool) wordt onderzocht. Voor beide voorzieningen zijn nog geen middelen gereserveerd. De planning is dat daarover in het 2 e kwartaal 2017 duidelijkheid ontstaat. De internationale schakelklas is sinds augustus 2014 gehuisvest aan de Grevelingenstraat en in 2015 uitgebreid. Aldaar heeft men thans de beschikking over huisvesting voor 9 groepen. Inmiddels omvat de ISK 12 groepen. Het tekort aan ruimte is sinds augustus 2016 opgelost door ingebruikname van een aantal lokalen in het OPDC gebouw. Er is voorzien dat voor de ISK een andere huisvesting wordt gerealiseerd. Daarbij is het huidige OPDC gebouw in beeld. Sinds januari 2016 is het Taal Expertise Centrum (TEC) gestart in b.s. De Stroming. Aanvankelijk met 2 groepen, inmiddels met 3 groepen. Vanwege de groei heeft het Archipelbestuur er voor gekozen om het TEC per 1 januari 2017 te huisvesten in het gebouw Nederstraat 37 (v.m. gebouw b.s. Uilenburch). In Middelburg Noord heeft een herschikking van gymnastieklokalen plaatsvinden. 2 zalen aan de Rotterdamse kaai zijn buiten gebruik gesteld. 3 zalen aan de SW Churchilllaan zijn inmiddels voor het primair- en voortgezet onderwijs in gebruik genomen. Deze wijziging in lokalen bewegingsonderwijs verloopt budgettair neutraal. Zorg dragen voor een voldoende spreiding van levensvatbare onderwijsvoorzieningen. Samen met de verantwoordelijke schoolbesturen voor primair onderwijs wordt er binnen de wettelijke en financiële mogelijkheden naar worden gestreefd om voldoende gespreide en bereikbare voorzieningen te behouden, welke voor langere tijd levensvatbaar zijn. Een termijn van tenminste 15 jaar is daarbij uitgangspunt. Het integrale huisvestingsplan onderwijs is daartoe geactualiseerd (maart 2015). Vanwege terugloop van het aantal leerlingen is de vestiging Nederstraat 37 per augustus 2016 gesloten. Terugdringen schoolverzuim en begeleiding bij leer- en kwalificatie plichtige leerlingen Spijbelen is vaak een voorbode van uitval. Gelukkig zijn spijbelende jongeren nog bereikbaar voor preventie. Door verbeterde registratie en melding bij het verzuimloket is er meer zicht gekomen op het werkelijk aantal meldingen. Daardoor ontstond een toename van het geregistreerde schoolverzuim van leer- en kwalificatie plichtige leerlingen. Vanaf het schooljaar 2012/2013 is met de scholen in het voortgezet onderwijs (vo) afgesproken dat er minimaal één dagdeel in de week een leerplichtambtenaar aanwezig is. De leerplichtambtenaar is onder andere vraagbaak voor leerlingen/ouders, leraren, mentoren en verzuimcoördinatoren. Omdat zowel scholen als het RBL Walcheren over deze werkwijze zeer tevreden zijn wordt deze werkwijze ook voortgezet. In 2016 is verder ingezet op preventie wat heeft geleid tot verdere profilering van het RBL Walcheren. Dat betekent dat scholen en andere (keten)partners, zoals Porthos, het RBL goed weten te vinden wanneer een beroep moet worden gedaan op onze expertise. Door op scholen aanwezig te zijn en door het voeren van preventieve gesprekken voorkomen we verdere escalatie van problemen. Hierdoor wordt het verzuim verder terug gedrongen. Het laten dalen van het aantal 18 tot 23-jarigen zonder startkwalificatie Landelijk maximaal nieuwe voortijdig schoolverlaters (vsv ers) in 2016 is een ambitieus doel. Voorkomen van schooluitval is geen gemakkelijke opgave. Het begint met goede kwaliteit van onderwijs. Kwalitatief goed en uitdagend onderwijs zorgt ervoor dat jongeren geboeid worden en blijven gedurende hun hele onderwijsloopbaan. Bij de meeste jongeren lukt dat, maar niet bij alle. Leerlingen hebben moeite met de studiekeuze of zitten niet lekker in hun vel waardoor het moeilijk is de aandacht bij de les te houden. De

36 docent/mentor heeft dan de sleutel in handen om uitval te voorkomen: door tijdig te signaleren dat er problemen zijn en door te verwijzen naar een studieloopbaanbegeleider of (externe) zorg- en hulpverleners. Zij kunnen met de jongeren werken aan het oplossen van hun problemen. Voorkomen van uitval begint bij het onderwijs, maar stopt daar niet. Voor een effectieve aanpak is een goede samenwerking met partners in de keten nodig. De vsv-aanpak Aanval op Schooluitval moedigde scholen aan om schooluitval te verlagen en verbeterde de regionale samenwerking. Daardoor daalde het aantal nieuwe vsv ers in de afgelopen jaren enorm. Dat succes wordt nu voortgezet omdat de minister heeft besloten, gezien de stevige samenwerking die er regionaal is, en met het oog op de verankering in wet- en regelgeving, voor 2016 geen nieuw convenant af te sluiten. De invulling van de inzet voor Walcheren is gebaseerd op voortzetting van de Plusvoorzieningen (continuering Rebound, Integratieklassen) en op de programma s met als inhoud: 1. continuering overgang VO-MBO, een vorm van ambulante begeleiding en warme overdracht 2. continuering Traject van Heroriënterende Programma s (THOP)-klassen en 3. nieuwe aanpak verzuimpreventie als gezamenlijke aanpak gemeente (RMC) en MBO. Ten behoeve van het Vervolgbeleid VSV heeft de Minister de regio s opdracht gegeven om schooluitval verder aan te pakken. Per brief heeft ze de gemeenten, onderwijs en andere betrokkenen aangemoedigd om dit in gezamenlijkheid ter hand te nemen. Voor Zeeland betekent dit dat de drie RBL0- coördinatoren de opdracht van het Zeeuws Bestuurders Overleg hebben gekregen om op grond van de Handreiking van het Ministerie en de in de voorgaande jaren gepubliceerde VSV cijfers, een analyse te maken op grond waarvan de komende jaren het vroegtijdig school verlaten gaan beperken. De analyse leerde dat het voortijdige schoolverlaten verder beperkt kan worden met maatregelen gericht op de volgende doelgroepen: a. jongeren in een kwetsbare positie (inzet Jobhunters / trajectbegeleiders voor kwetsbare jongeren, activiteiten gericht op het wegnemen van drempels in de overgang PRO/V(S)O naar MBO en begeleiding van risicoleerlingen / kwetsbare jongeren in hun doorstroom van PRO/V(S)O naar MBO, waaronder het Zomerlek); In 2016 heeft het RBL Walcheren een trajectbegeleider kwetsbare jongere in dienst genomen. Vanuit de scholen worden jongeren (vanuit bovenvermelde doelgroepen) bij hem gemeld en de trajectbegeleider zorgt dat deze jongeren in beeld komen bij de juiste instanties (Orionis/Porthos) en hij monitort ook of het traject succesvol verloopt. b. Plusvoorzieningen (pluscoaching Scalda, interne plusvoorziening Scalda op hoofdlocaties, rebound/time-out voorziening vmbo en structuur- en integratieklassen vmbo); c. nieuwe VSV-ers (Verzuimaanpak 18+), maatregel gericht op oud VSV-ers (relatie met de interne pluisvoorziening Scalda en trajectbegeleiding en toeleiding programma s door de RBL s) In onderling overleg (gemeenten en onderwijsveld) is er een akkoord bereikt over de verdeling van de gelden waarna er in het REA Walcheren positief beslist is over de Analyse en verdeling van de middelen. Er staat nu niets staat meer in de weg om een nieuw samenwerkingsverband te tekenen tussen gemeenten en onderwijs. De Analyse en aanverwante producten moet ook nog goedgekeurd worden door het Ministerie van Onderwijs. Maar omdat dit Ministerie steeds in het proces betrokken is geweest zal dit naar verwachting niet tot problemen leiden. In 2016 zijn de samenwerkingsovereenkomsten getekend en zijn de projectplannen, om het vroegtijdig schoolverlaten verder terug te dringen, opgemaakt en akkoord bevonden. Aanpak verzuim Het voorkomen van thuiszitters (leerlingen die wel ingeschreven staan op een school maar langer dan vier weken thuis zitten) worden besproken in het Onderwijsloket van de samenwerkingsverbanden. Tevens wordt de voorlichting op scholen gecontinueerd waarbij de insteek is dat problemen vroeg gemeld worden en in een vroeg stadium ook bij de ketenpartners gemeld worden. De start was in het primair onderwijs omdat de (verzuim)meldingen hier bijna nihil waren. Er was sprake van een zeer groot verschil ten opzichte van het

37 voortgezet onderwijs. Om die reden is een Verzuimkaart voor het Primair Onderwijs gemaakt. Op de achterzijde is het Protocol Thuiszitters vermeld. De Verzuimkaart is door de leerplichtambtenaren persoonlijk afgegeven bij alle basisscholen op Walcheren. De belangrijkste reden: het belang van het tijdig melden van verzuim onder de aandacht brengen. Ook werd de Verzuimkaart toegelicht en werd het bezoek verder gebruikt om nader kennis te maken. In 2016 is meer aandacht gegeven aan doorlopende zorglijnen van Primair Onderwijs naar Voortgezet Onderwijs naar MBO onderwijs. Zorgen dat door middel van warme overdracht probleemjongeren worden overgedragen. Ook draagt goede loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) op scholen bij omdat er dan betere opleidingskeuzes worden gemaakt en minder uitval zal zijn. Ook is er nadrukkelijker ingezet op verzuim. Naast de wettelijke verzuimtermijnen (16 uur in vier weken) worden scholen er op gewezen dat er ook signaal verzuim gemeld kan worden. Hierdoor kan eerder worden actie worden ondernomen. Om een en ander verder te concretiseren hebben we bij het RBL 0,5 fte ingezet op een specifieke leerplichtambtenaar voor het Primair Onderwijs. Er is nu 1 vast contactpersoon voor het PO op Walcheren wat moet leiden tot betere contacten en een duidelijk aanspreekpunt. Er is ook gestart met controles op het luxeverzuim. Scholen, 1 in Middelburg, 1 in Vlissingen en 1 in Veere, in het Primair Onderwijs hebben de laatste dag voor de vakantie (voorjaars- en herfstvakantie) bezoek gekregen van de leerplichtambtenaar. Samen werd de aanwezigheidslijst gecontroleerd en de leerlingen die er niet waren hebben thuis bezoek van de leerplichtambtenaar gehad. Ook degene die ziek waren gemeld hebben thuis een bezoek van de leerplichtambtenaar gehad. Jongerenparticipatie bevorderen in de leeftijd van 14 t/m 18 jaar Op structurele basis wordt op dit moment jongerenparticipatie toegepast om hen te betrekken bij de besluitvorming van lokaal beleid. In samenwerking met het jongerennetwerk van Provincie Zeeland(Jouw Zeeland) zorgen we voor minimaal vier momenten per jaar waarbij jongeren hun mening kunnen geven. De Dag van de Politiek, het groenbeleidsplan, verkeersveiligheid en gezondheidsbeleid hebben in totaal kunnen rekenen op 80 jongeren. Het advies versterken, draagvlak vergroten en weten wat er leeft kan via de Adviesraad Sociaal Domein, de wijkteams en de Middelburgse jongeren van Jouw Zeeland. Bibliotheekwerk Na de ombuigingsoperatie van de provincie op zowel Zeeuwse Bibliotheek en Scoop, en de ombuiging van de gemeente op het Openbaar Bibliotheek gedeelte van de ZB, zijn beide organisaties gefuseerd tot een nieuw instituut de ZB/Planbureau voor Zeeland. Hiermee heeft het nieuwe instituut een grote stap gezet naar een moderne toekomstbestendige Bibliotheek. Deze voorziet in alle functies die van een openbare bibliotheek worden verwacht. Zelfs meer omdat de ZB ook de Wetenschappelijke Functie en de steunfunctie voor het openbaar bibliotheek werk herbergt. Dat neemt niet weg dat de ZB de weg van verandering en verdere voorbereiding op de toekomst, bij voorkeur in samenwerking met andere organisaties, moet vervolgen. ZB gaat onder meer de openbare bibliotheekfunctie voor de gemeente Vlissingen uitvoeren. Verder biedt de ZB aan steeds meer organisaties huisvesting in het gebouw. De ZB heeft aangegeven dat mede hierdoor de extra ombuiging van ,-- (te bereiken in 2019) geen gevolgen zal hebben voor de prestaties in Middelburg. Hoger onderwijs in Middelburg De UCR is een niet meer weg te denken voorziening voor Middelburg en levert een belangrijke bijdrage aan het imago en de economie van de gemeente. De UCR genereert ook allerlei nevenactiviteiten zoals de Summer

38 schools en conferenties met een spin-off voor de activiteiten in de stad door het jaar heen. Uit het toenemende aantal inschrijvingen bij de UCR blijkt een grote aantrekkingskracht voor de vorm van onderwijs en de plaats. Vanwege de positieve invloed op Middelburg willen we meewerken aan de gewenste verdere versterking van de UCR en leveren we een actieve bijdrage aan de ontwikkelingen op dat gebied. Daarnaast zijn we blij met de komst van Delta Academy als onderdeel van de Hogeschool Zeeland. De komst van Delta Academy versterkt onze positie als onderwijsstad. Middelburg heeft een actieve bij de verdere uitrol van het programma Campus Zeeland! We staan daarin niet alleen, onze strategische partners zijn de Provincie Zeeland, de UCR, Hogeschool Zeeland en gemeente Vlissingen. Intensivering van het hoger onderwijs (waaronder het academisch onderwijs) betekent een versterking van het academisch profiel van Zeeland. De vestiging van de UCR, de Delta Academy, het Roosevelt Center of Excellent Education, de versterking van het Roosevelt Study Center en mogelijk ook de komst van het Kenniscentrum sport en gezondheid leidt tot een versterking van de onderwijspositie van Middelburg. Daarnaast is het de bedoeling dat in september 2018 gestart wordt met een uitbreiding van UCR; een 4e track (engineering). Hierin wordt nauw samengewerkt met de Hogeschool Zeeland. Door deze ontwikkelingen ontstaat een extra behoefte aan studentenhuisvesting en onderwijslocaties. Belangrijke bijkomende effecten zijn de nieuwe en jonge inwoners met de daarbij behorende dynamiek. Ook is er sprake van behoud en uitbreiding van werkgelegenheid en ontstaat er nieuwe bedrijvigheid. Wat heeft het gekost? Programma Jeugd en Onderwijs Rekening Begroting Begroting Rekening (bedragen x 1.000) 2015 primair inclusief wijzigingen Totale lasten Totale baten Resultaat voor bestemming Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Resultaat na bestemming

39 Programma Maatschappelijke Participatie en Zorg Inleiding De inclusieve samenleving is het kernbegrip waar het bij maatschappelijke participatie om gaat. Iedereen moet ongeacht zijn leeftijd, culturele achtergrond, fysieke of economische situatie als volwaardig lid kunnen deelnemen aan de samenleving. Beperkingen mogen geen reden zijn voor uitsluiting. Voor mensen voor wie zelfredzaamheid en meedoen niet vanzelfsprekend is, is meestal een vorm van ondersteuning mogelijk. Inhoudelijk valt het programma Maatschappelijke Participatie en Zorg bijna volledig onder Walcheren voor Elkaar waar sinds eind 2015 wordt gewerkt met kwartaalrapportages. De rapportage over het 4 e kwartaal 2015 is al bij de jaarrekening gevoegd en is daarom niet in deze rapportage opgenomen. De financiële gevolgen van deze rapportage werken wel door in deze rapportage (zie onder voortgang financiën). Beleidsmatig verwijzen we naar de eerste kwartaalrapportage over 2016 van Walcheren voor Elkaar. Deze is op het moment van schrijven nog niet beschikbaar. In deze rapportage leest u enkel de voortgang over de onderdelen binnen het thema de Sociale stad: mensenrechten, participatiewet, armoedebeleid en schuldhulpverlening. Wat wilden we bereiken? Gewenste maatschappelijke effecten Alle inwoners maken volwaardig deel uit van de samenleving. Zij zijn naar vermogen zelfredzaam en kunnen naar vermogen participeren. Mensen zijn daarin primair zelf verantwoordelijk - voor zover hun veiligheid of die van hun omgeving niet in het geding is. Mensen krijgen ruimte om hun eigen kracht in te zetten om te groeien in zelfredzaamheid en participatie. Ondersteuning is er op gericht om te helpen die kracht te vinden. Er is ook ruimte voor kwetsbaarheid: respectvolle en voldoende zorg als dat nodig is. Doelstellingen 1. Realiseren van een sluitend, transparant en eenvoudig toegankelijk stelsel van voorzieningen op het gebied van welzijn, ondersteuning, zorg, een veilige thuissituatie en financiële ondersteuning. Het gaat hierbij over gebouwen, producten, diensten en professionele expertise; 2. De Middelburgse inwoners en samenleving aanspreken op de gewenste balans tussen de individuele verantwoordelijkheid, de informele kracht in de samenleving en de formele ondersteuning en de mogelijkheden vergroten om op eigen kracht en naar vermogen zelf producten en diensten in te kopen die hen ondersteunen om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen; 3. Realiseren van contact, medezeggenschap en inspraak van belanghebbende inwoners en partijen over de gemeentelijke visie op ondersteuning en het stelsel van voorzieningen; 4. Samen met de partners toegerust zijn op bestaande taken en voorbereid zijn op nieuwe taken. Wat hebben we bereikt? Doelstelling 1: Orionis Walcheren heeft verbetertrajecten ingezet om instroom te beperken en uitstoom te vergroten. Verder heeft Orionis met Bureau Berenschot een verdiepend onderzoek ingesteld om de organisatie beter toe te rusten om klantenaantallen terug te dringen. Dit heeft geleid tot een Plan van Aanpak. Doelstelling 2: De welzijnsvisie voor de raad is in ontwikkeling. Deze visie gaat uit van de informele kracht in de samenleving en de wijze waarop die versterkt wordt. De gemeente stelt inwoners zoveel mogelijk in staat om het eigen netwerk uit te breiden door ontmoeting, inclusie en vitale wijken. Initiatieven van inwoners worden, waar gevraagd, door de gemeenten ondersteund door mee te denken en eventueel een eenmalige financiële bijdrage te leveren. In 2016 zijn verschillende initiatieven gehonoreerd die bijdragen aan de zelfredzaamheid zoals een buurthulpnetwerk, een coalitie bestrijding eenzaamheid, zelfregiecentrum voor psychisch kwetsbaren e.d

40 Doelstelling 3: Inwoners die gebruik maken van een aantal voorzieningen sociaal domein, stakeholders en uitvoeringsorganisaties hebben bijgedragen aan de evaluatie armoedebeleid Walcheren. Een aantal inwoners die gebruik maken van regeling zijn geënquêteerd. Stakeholders en uitvoeringsorganisaties zijn geïnterviewd over het uitgevoerde beleid en zijn ook betrokken geweest bij de voorbereiding van het onderzoek. De Adviesraad Sociaal Domein is in toenemende mate tijdig betrokken bij te ontwikkelen beleid. Doelstelling 4: Met Stichting Welzijn Middelburg (SWM) zijn gesprekken gevoerd over een aanpassing van de werkwijze door meer dialoog-gestuurd en in de wijken te gaan werken. SWM heeft dit opgepakt en de organisatie daarop aangepast. Verdere uitwerking naar andere welzijnsorganisaties en de doorontwikkeling naar wijkgericht werken vinden in 2017 plaats. Wat hebben we ervoor gedaan? Sociaal Domein Binnen het sociaal domein hebben gemeenten er per 1 januari 2015 taken en verantwoordelijkheden bij in de zorg en ondersteuning aan inwoners. Op het gebied van zorg, werk en jeugdhulp. Deze taken zijn vastgelegd in drie wetten: Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), Participatiewet en Jeugdwet. Deze decentralisaties binnen het sociaal domein hebben betrekking op sociale dienstverlening en op het ondersteunen van inwoners. De term sociaal domein omvat alle inspanningen die de gemeente verricht rond werk, zorg en jeugd, op basis van de Wmo, de Participatiewet en de Jeugdwet. In de Jaarverantwoording 2016 Sociaal Domein Walcheren treft u aan hoe wij op deze terreinen invulling gegeven hebben aan de veelheid van taken. De Jaarverantwoording kunt u vinden aan de hand van deze link: Mensenrechten De mensenrechten vormen een pijler van ons beleid inzake het sociaal domein. Daarnaast continueert Middelburg voor een periode van 3 jaar het Shelter City Programma waarin een mensenrechterverdediger die gevaar loopt tijdelijk onderdak wordt aangeboden waarin deze tot rust kan komen, educatie kan volgen, aan zijn netwerk kan bouwen. Doel is dat hij met nieuwe energie zijn werk in het thuisland kan voortzetten. Naar aanleiding van een raadsmotie heeft Middelburg een aanvang gemaakt met uitvoering geven aan het VN Verdrag inzake de rechten van personen met een beperking. Ook de burgemeester zet zich actief in voor de mensenrechten. Hij is portefeuillehouder mensenrechten VNG Commissie Europa en Internationaal en tevens Thematisch rapporteur mensenrechten voor het Congres van Lokale en Regionale Autoriteiten van de Raad van Europa. Participatiewet Het jaar 2016 heeft voor Orionis Walcheren in het teken gestaan van het verdiepend onderzoek en opstellen van een aanvalsplan. Het hoge volumebestand en de gedaalde rijksbijdragen zorgen ervoor dat de drie Walcherse gemeenten een veel hogere extra gemeentelijke bijdrage moeten betalen. Om deze bijdrage te kunnen verlagen (doel is uiteindelijk op 0 uitkomen) is het noodzakelijk om een andere koers te gaan varen. Bureau Berenschot heeft in dit kader een verdiepend onderzoek uitgevoerd. Hierin zijn knelpunten binnen de organisatie uitgelicht. Dit is de basis geweest voor het Plan van Aanpak dat door Orionis Walcheren is opgesteld. Er zal een andere koers moeten worden ingezet om de klantenaantallen terug te kunnen dringen. In 2016 zijn in dit kader al verschillende stappen gezet: er is bijvoorbeeld al een nieuw intake proces ingericht waarbij werk meer naar voren is gehaald (invoering werkgesprek). Verder zijn er verschillende projecten en pilots gedraaid om de samenwerking met verschillende partijen te verbeteren (bijv. met het UWV) en de integraliteit te verbeteren. Binnen het leerwerkbedrijf is een start gemaakt met het arbeidsmarktgericht maken van de werksoorten. Tevens is er een analyse naar de werksoorten gedaan om uiteindelijk te komen tot een

41 financieel gezond, kostenneutraal leerwerkbedrijf. In 2017 zal hier verder mee aan de slag worden gegaan zal in het teken staan van de implementatie en monitoring van het plan van aanpak. Hieronder treft u een overzicht van het aantal klanten per 1 januari 2016 en ultimo Relatie met de Arbeidsmarktregio Zeeland (centrumgemeente Goes) Binnen de arbeidsmarktregio Zeeland is er een structuur ontwikkeld om verschillende opgaven en uitdagingen in het arbeidsmarktbeleid op te pakken. Er wordt regionaal en binnen de drie sub regio s van de arbeidsmarktregio Zeeland samengewerkt tussen gemeenten en ketenpartners. Er vindt veel uitwisseling kennis, informatie en ervaring plaats. In de Zeeuwse Werkkamer komen de bestuurlijke lijnen samen. Ambtelijke afstemming vindt plaats in de werkgroep arbeidsmarktregio Zeeland (WAZ). De sub regio Walcheren wordt vertegenwoordigd vanuit de gemeenten (Walcheren voor Elkaar) en Orionis Walcheren. Op Zeeuws niveau wordt continu samenwerking en afstemming gezocht voor de werkgeversdienstverlening en voor zover van toepassing de gerelateerde uitvoeringszaken vanuit de Participatiewet. De afdeling werkgevers dienstverlening Orionis Walcheren werkt nauw samen met UWV en de WSP s Oosterschelderegio en Zeeuws Vlaanderen. In 2017 wordt onderzocht of de samenwerking geïntensiveerd kan worden in één regionaal werkgeversdienstverlening voor de arbeidsmarktregio Zeeland. De beschikbare subsidies in het kader van het Europees Subsidie Fonds ( ESF) zijn volledig binnengehaald en benut om het jongerenloket vorm te geven en het inzetten van jobhunters kwetsbare jongeren. Er is een regionaal convenant afgesloten met de sector bouw/infra waarin de SROI geborgd is voor de infra werken van de gemeenten, het waterschap en de provincie. Daarnaast is SROI ingezet voor diverse gemeentelijke inkoopprojecten op Walcheren. In 2017 wordt een vorm van Zeeuwse samenwerking in het kader van SROI onderzocht. Armoedebeleid Armoedebeleid algemeen Uit de realisatie 2016 van Orionis Walcheren blijkt dat de uitgaven armoedebeleid aanzienlijk zijn gestegen. De jaarrekening 2016 komt fors hoger uit dan de begroting 2016, namelijk ruim voor Middelburg. Ook het verschil tussen de jaarrekening 2016 en de jaarrekening 2015 is aanzienlijk hoger, namelijk De toename heeft vooral betrekking op bijzondere bijstand, Fonds cultuur sport en onderwijs voor volwassenen en individuele inkomenstoeslag. De uitgaven voor bijzondere bijstand bestaan voor het overgrote deel uit kosten

42 beschermingsbewind en inrichtingskosten. Deze ontwikkeling kan verklaard worden doordat meer mensen een schuldproblematiek hebben en een beroep doen op bijstand (en daarmee behorend tot de doelgroep). Voor 2017 worden afspraken om de verschillende uitgaven te monitoren. Regeling Middelburg Aantal Bedrag 2016 Bedrag 2015 Bijzondere bijstand Inkomenstoeslag Studietoeslag Fonds cultuur, sport en onderwijs (Kinderen) Fonds cultuur, sport en onderwijs (Volwassenen) CZG Chronisch zieken Eigen bijdrage CAK Vrijwilligerswerk subtotaal Budgetbeheer + kredietvergoeding Totaal Het werkelijk aantal kinderen dat een verstrekking heeft gehad vanuit het Fonds cultuur, sport en onderwijs bedraagt 633 (waarvan 396 kinderen basisonderwijs en 237 voortgezet onderwijs). Deelname aantal kinderen aan het Jeugdsportfonds: 387 (403) Deelname aantal kinderen aan het Jeugdcultuurfonds: 67 (62 in 2015) Sociale gevolgen van stapeling van kosten voor huishoudens De UCR heeft in april een presentatie gegeven over de stapeling van kosten voor huishoudens plaatsgevonden. Dit onderzoek heeft er toe geleid dat er door de gemeenteraad in samenwerking met de HZ in Vlissingen een vervolgonderzoek is gestart. De resultaten zullen in 2017 gepresenteerd worden. Evaluatie armoedebeleid Dit jaar heeft in samenwerking met een extern bureau KWIZ een uitgebreide evaluatie van het armoedebeleid op Walcheren plaatsgevonden. Het onderzoek bestond uit 3 onderdelen: monitor (gebruik van diverse regelingen zoals bijzondere bijstand, kwijtschelding belastingen, minimaregelingen een deelname aan het Jeugdsportfonds en collectieve zorgverzekering), klanttevredenheidsonderzoek op basis van een enquête en interviews met diverse organisaties. Bij het onderzoek zijn de uitvoeringsorganisaties Orionis Walcheren en Porthos alsmede diverse belangenorganisaties betrokken. Eind 2016 zijn de resultaten van het onderzoek aan de gemeenteraden voorgelegd. Uit het onderzoek kwam naar voren dat van de regelingen gemiddeld tot goed gebruik wordt gemaakt. Informatie is goed verkrijgbaar en ook de website Orionis Walcheren wordt als goed beoordeeld. Wel kunnen procedures verbeterd worden. Voor 2017 is op basis van deze evaluatie een aantal speerpunten benoemd. Deze speerpunten bestaan uit het verhogen van inkomensgrenzen van bepaalde minimaregelingen om werkaanvaarding vanuit de bijstand aantrekkelijker te maken (voorkomen armoedeval). Verbetering in de procedures en communicatie en een betere samenwerking in de keten inkomen, zorg en schuldhulpverlening

43 Kindpakket De resultaten van de participatiedagen zijn teruggekoppeld naar de gemeenteraden. De scholen die hebben meegedaan hebben ook een terugkoppeling gehad aan de hand van een animatiefilm en lesbrief. Ook de overige scholen worden geïnformeerd. De uitwerking in een digitale toegangsportaal vindt in 2017 plaats, tegelijkertijd met de uitwerking van de resultaten evaluatie armoedebeleid. Zeelandpas Het onderzoek naar de Zeelandpas is medio 2016 gestart, waarbij o.a. de Walcherse gemeenten, de VVV- Zeeland en Orionis Walcheren betrokken waren. Uit het onderzoek bleek dat er binnen de gemeenten verschillende visies zijn over de Zeelandpas, waardoor er onvoldoende draagkracht is voor de Zeelandpas ten behoeve van de minima op Walcheren. Daarnaast liep het onderzoek evaluatie van het Walcherse armoedebeleid. Dit heeft geresulteerd in het opschorten van onderzoek naar de Zeelandpas voor minima. Schulphulpverlening Het Beleidsplan Integrale Schuldhulpverlening Walcheren is in samenwerking met Orionis Walcheren en Porthos door de gemeenteraden vastgesteld. Hierbij zijn partners als Maatschappelijk Werk Walcheren, Humanitas en de woningcorporaties betrokken en zij hebben ook een rol in het proces. Doelstelling van het beleidsplan is dat de betrokken partijen op een efficiënte manier samenwerken om de schuldenproblematiek en de achterliggende oorzaken van de klant aan te pakken en de zelfredzaamheid van de klant centraal staan. Er wordt o.a. ingezet op de volgende uitgangspunten: integrale benadering, brede toegankelijkheid, maatwerk, preventie, vroegsignalering, aandacht voor zelfredzaamheid en nazorg. De implementatie van het beleidsplan is in 2016 gestart. Met enkele partijen zijn subsidieovereenkomsten aangegaan, zoals Humanitas (inloopcentra met een coördinator voor begeleiding vrijwilligers). Wat heeft het gekost? Programma Maatschappelijke Participatie Rekening Begroting Begroting Rekening en Zorg 2015 primair inclusief 2016 (bedragen x 1.000) 2016 wijzigingen Totale lasten Totale baten Resultaat voor bestemming Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Resultaat na bestemming

44 Programma Vrije Tijd en Imago Inleiding Middelburg is een stad met ambitie. In de Kwaliteitsatlas Middelburg 2030 is een visie geformuleerd op de ontwikkeling van onze gemeente. Om deze visie te realiseren, is het noodzakelijk de aantrekkingskracht van de Zeeuwse hoofdstad te vergroten. Vooral door zoveel mogelijk nieuwe bedrijven te werven, het toerisme nieuwe impulsen te geven en gevarieerde en hoogwaardige activiteiten aan te bieden op het gebied van cultuur, onderwijs, recreatie en sport. Het is van belang dat Middelburg zich in positieve zin onderscheidt van de overige gemeenten in Zeeland. Binnen het programma Vrije tijd en Imago worden activiteiten ontplooid die bijdragen aan het gewenste imago en aan de promotie van de stad en activiteiten gericht op een gezonde en educatieve tijdbesteding en op gunstige voorwaarden voor ondernemers. Wat wilden we bereiken? Gewenste maatschappelijke effecten Middelburg moet een vitale stad zijn waarin het prettig wonen, werken en recreëren is en een stad die een aantrekkingskracht heeft die tot ver buiten de regio reikt. Doelstellingen 1. Realisering van een podiumaanbod dat onderscheidend is ten opzichte van de overige podia in Zeeland. 2. Door middel van een voorwaardenscheppend, stimulerend en ondersteunend beleid willen we zowel de deelname aan als de kwaliteit van het sport- en cultuuraanbod bevorderen, waardoor de maatschappelijke functies van sport en cultuur optimaal kunnen worden benut. 3. De gemeente Middelburg behoudt/versterkt haar positie van aantrekkelijke woon-, werk-, en verblijfsgemeente. 4. Meer sfeer in de binnenstad en seizoensverlenging. Wat hebben we bereikt? Doelstelling 1: Met Schouwburg Middelburg BV is overeenstemming bereikt over de huur-, exploitatie en renovatieovereenkomst inzake de schouwburg in Middelburg. Met de gerenoveerde Schouwburg krijgt Middelburg weer een adequate schouwburgvoorziening die een onderscheidende programmering mogelijk maakt. Met de Raad van toezicht van de Schouwburg zijn afspraken gemaakt over de toetsing van die programmering. Doelstelling 2: Zowel de deelname aan als de kwaliteit van het sportaanbod en de sportaccommodaties binnen de gemeente Middelburg is in 2016 verbeterd. Doelstelling 3: Het is in 2016 niet gelukt om nieuwe stappen te zetten om de posities van de gemeente Middelburg te versterken. De planning om in 2016 een citymarketingplan op te stellen heeft plaatsgemaakt voor het ondersteunen van de Stichting Middelburg 800 jaar op marketing en communicatievlak. Doelstelling 4: Met het faciliteren en promotioneel ondersteunen van Middelburg Winterstad hebben we gezorgd dat er meer sfeer is in de winterperiode. Met behulp van arrangementen en de inzet van pers/bloggers was dit ook bekend buiten Zeeland. O.a. met een arrangement in de Kampioen en nieuwsbrief van NS / Spoor

45 Wat hebben we ervoor gedaan? Prestatie Status Georganiseerde evenementen Evenementen Volgens plan Investeren in de kwaliteit van de sportaccommodaties De gemeente Middelburg hecht grote waarde aan de realisatie en voortzetting van kwalitatief goede en veilige sportaccommodaties met goede kleedvoorzieningen. Die zaken dragen bij aan de aantrekkingskracht van sporten. Uitgangspunt van het sportaccommodatiebeleid is dat de gemeente verantwoordelijk is voor de financiering van de kleedaccommodaties en dat verenigingen zorgdragen voor het beheer en onderhoud ervan. Dit is in overeenkomsten vastgelegd. In 2016 hebben de Middelburgse veldsportverenigingen opnieuw vergoedingen voor het klein en groot onderhoud van kleedaccommodaties en het klein onderhoud van de sportvelden ontvangen. De taken die de verenigingen hiervoor moesten uitvoeren zijn in 2016 zonder problemen en volgens planning verlopen. Rubberinfill Middelburg Een uitzending van Zembla op 5 oktober 2016 heeft gezondheidsrisico s in beeld gebracht die samenhangen met het gebruik van sportvelden met rubber infill (SBR rubber). De minister heeft toen besloten met spoed nader onderzoek uit te voeren naar de risico s. In Middelburg is een dergelijk veld op het complex Arnemuiden en het complex Kruitmolen. De betreffende velden zijn in overleg met de verenigingen in afwachting van nader onderzoek buiten gebruik gesteld. Op 19 december 2016 is het onderzoeksrapport van het RIVM verschenen. Uit dit rapport bleek dat de gezondheidsrisico s die verbonden zijn aan het gebruik van dergelijke velden praktisch verwaarloosbaar zijn. Daarnaast zijn de velden ook nog eens afzonderlijk bemonsterd om vast te stellen of onze velden geen afwijkende uitslagen zouden tonen. Dit bleek niet het geval. De algemene conclusie van RIVM is dus van toepassing op de velden in Arnemuiden en de Kruitmolen. Per 26 december 2016 hebben wij de velden vrijgegeven voor gebruik zoals we dat kenden. In overleg met de verenigingen zal de onterecht betaalde huur door de verenigingen over de periode waar op de velden gesloten waren in 2017 gerestitueerd worden. Investeren in de deelname aan een sportief en cultureel aanbod Met de hulp van de 9,6 fte aan combinatiefunctionarissen en buurtsportcoaches, werkzaam bij SWM, SKEW, Optisport en de gemeente Middelburg is er het afgelopen jaar een flinke impuls gegeven aan het bevorderen van de deelname aan het sportieve en culturele aanbod dat Middelburg te bieden heeft. Het team van combinatiefunctionarissen en buurtsportcoaches (CF-team) heeft in 2016 een belangrijke bijdrage geleverd aan het bevorderen en vergroten van de gezondheid, de weerbaarheid en de actieve leefstijl van alle inwoners van Middelburg, als ook de zelfredzaamheid en leefbaarheid in de kernen en wijken in Middelburg. Ze hebben met verschillende aanbieders op het gebied van sport, bewegen, cultuur, welzijn, onderwijs, (jeugd)zorg, kinderopvang en bewoners een op maat afgestemd activiteitenaanbod aangeboden voor alle inwoners van de gemeente Middelburg. Evenementen De gemeente Middelburg probeert ieder jaar weer een gevarieerd aanbod van culturele activiteiten en evenementen te presenteren om zo de levendigheid van haar binnenstad te versterken en de uitstraling te verbeteren. Het subsidiebeleid voor evenementen is erop gericht om ook in het voor- en naseizoen evenementen te stimuleren. Vanaf 2010 is gekozen voor een subsidiering van gevestigde evenementen (o.a

46 Southpark festival, Kunst en Cultuurroute, Jazzfestival, City of Dance). Daarnaast moeten ook nieuwe initiatieven mogelijk zijn. Voorbeelden daarvan zijn De ijsbaan, Popronde en Stadsfeesten Middelburg. Sinds 2014 is de Week van de Amateurkunst (WAK) onderdeel van de Stadsfeesten. Om het imago van Middelburg te bevestigen als evenementenstad zijn ook sportieve evenementen in het aanbod opgenomen, zoals het tennistoernooi Challenger Zeeland en Beach Games Middelburg. In 2016 is er een proef gehouden om ondernemers meer ruimte te geven om iets te organiseren tijdens Middelburg Winterstad. Hiervoor is tijdelijk afgeweken op het terrassenbeleid en ingezet op samenwerking tussen ondernemers en faciliteren van initiatieven. Het Winterbierfestival is een nieuw opgezet evenement wat is ontstaan uit deze proef. Begin 2017 vindt de evaluatie plaats en wordt bekeken of het terrassenbeleid in de winterperiode wordt aangepast. Meetpunt 2015 werkelijk 2016 streefwaarde 2016 werkelijk Evenementen Kunst en cultuur Cultureel Profiel In 2015 heeft de gemeenteraad een nieuw cultureel profiel voor het podiumaanbod in Middelburg vastgesteld. Leidend in dit profiel is dat de Schouwburg Middelburg de spil wordt in het aanbod en dat het aanbod in Middelburg onderscheidend is ten opzichte van de andere podia in Zeeland. Wij gaan sturen op samenwerking tussen de verschillende podia. Verder spreken wij met de podia af dat amateur-gezelschappen en plek houden op de podia en dat de mogelijkheden daartoe worden uitgebreid. In 2016 werken we in overleg met de Raad van toezicht de inhoudelijke taak van de raad ten aanzien van de programmering verder uit. Wij verwachten dat het culturele landschap in Middelburg als gevolg van de komende bezuinigingsronde zal veranderen. Middelburg staat net als andere overheden voor een grote bezuinigingsopgave. De discussie daarover leidt tot keuzes die dwingen op zoek te gaan naar een nieuwe rol en positie. Dat geldt ook voor het beleidsveld kunst en cultuur. Middelburg voert een actief beleid om kunst en cultuur te ondersteunen, ingegeven door het belang dat wij hechten aan persoonlijke ontwikkeling, leefbaarheid en maatschappelijke cohesie en de bijdrage die kunst en cultuur daaraan levert. Investeringen van de overheid op het gebied van cultuur zijn echter niet meer van zelfsprekend. Steeds vaker wordt van organisaties verwacht dat op andere wijze inkomsten worden verkregen. Middelburg heeft nog steeds de ambitie om de culturele hoofdstad van Zeeland te zijn. Dit kan waargemaakt worden door het cultureel kapitaal van onze stad opnieuw te plaatsen in de huidige tijdsgeest. Vragen als Waar liggen de de taken van de gemeente, wat kunnen we aan burgers en instellingen overlaten en hoe stimuleren we cultureel ondernemerschap dienen daarbij beantwoord te worden. In dit verband is ook stedelijkheid een actueel onderwerp. Inmiddels is aanvaard dat Middelburg en Vlissingen voor Zeeland dat stedelijk gebied vormen. Het culturele klimaat is een belangrijke onderlegger voor het stredelijk gebied. Middelburg Veere en Vlissingen zijn ervan overtuigd det het belangrijk is voor heel Walcheren. Daarom hebben de drie colleges op Walcheren besloten gezamenlijk een Walchers cultureel profiel op te stellen. De gemeenteraad heeft daarvoor in maart 2016 de kaders vastgesteld. In juni 2016 heeft het college van Burgemeester en wethouders van Veere bij monde van wethouder Molenaar meegedeeld dat deze gemeente langer niet participeert in het project Walchers cultureel profiel. Daarom zijn wij samen met Vlissingen door gegaan met een onderzoek naar een Stedelijk cultureel profiel. De richting voor de visie op de culturele infrastructuur van het stedelijk gebied wordt in maart 2017 aan de gemeenteraad voorgelegd. Tegelijkertijd met het onderzoek naar een Stedelijk Cultureel Profiel is er een verkenningsopdracht

47 Kunst en Cultuur geweest in verband met het traject Heroriëntatie Gemeentelijke Taken. Hoewel het twee verschillende trajecten zijn, is er over en weer informatieoverdracht geweest. Beeldende kunst De Stichting Beeldende Kunst Middelburg (SBKM) is voor haar programmering in de Vleeshal en de Kabinetten mede afhankelijk van de bijdrage van het landelijke Mondriaanfonds. De SBKM ontvangt tot nu toe nog een bijdrage van het Mondriaan Fonds (voor 2015 en 2016 elk jaar ). De SBKM ontvangt die bijdrage op inhoudelijke gronden op basis van dat beleidsplan (experimentele beeldende kunst en juist dat in combinatie met de unieke locatie/plek De Vleeshal). Als dat spoor wordt verlaten is de inschatting reëel dat de bijdrage van het Mondriaanfonds wegvalt. Middelburg ontvangt sinds 2009 een decentralisatie uitkering Beeldende Kunst en Vormgeving van Deze uitkering wordt gebruikt ter dekking van onze uitgaven op dit gebied. Voorwaarde is dat Middelburg ook tenminste bijdraagt aan hedendaagse beeldende kunst. Het aanbod moet ook uitstraling hebben voor de regio. Toch zijn keuzes noodzakelijk omdat de raad heeft besloten om op het beschikbare budget te bezuinigen van Overleg met CBK-Zeeland en Ceasuur hebben geleid tot vermindering van de subsidie aan beide organisaties en in het geval van het CBK-Z tot aanpassing prestatieafspraken waarbij CBK-Z zich zal concentreren op een vervolg op Façade Ook de prestatieafspraken met de SBKM zijn aangepast. Dit betekent beëindiging van het programma in de kabinetten van de Vleeshal, zonder dat dit gevolgen heeft voor de erkenning als presentatie-instelling en de bijbehorende financiering van het Mondriaanfonds.. De SBKM heeft aangegeven dat zij mede gelet op de structuur van de organisatie weinig beweegruimte heeft om de door de gemeente doorgevoerde bezuiniging op te vangen. Alleen aanpassing van de prestatieafspraken geeft geen duurzame oplossing. De laatste maanden van 2016 hebben in het teken gestaan van het zoeken naar een duurzame oplossing. Het CBK-Zeeland organiseerde in 2012 met succes de grote buitenmanifestatie Façade in Middelburg. Gezien de succesvolle respons van zowel bezoekers als deelnemende fondsen is besloten om vanaf 2013 opnieuw te reserveren ten laste van de decentralisatie-uitkering Beeldende Kunst en Vormgeving voor een vierjaarlijks terugkerende manifestatie. Hierover zijn met het CBK nadere afspraken gemaakt. CBK-Zeeland werkt aan de voorbereiding van een vergelijkbare manifestatie in 2017, mede in het kader van de viering van 800 jaar stadsrechten. Samenwerking Podia Eind 2015 hebben de Stichting Zeeuwse Concertzaal en Schouwburg Middelburg BV uitgesproken wel vergaand te willen samenwerken. Zij hebben daartoe inmiddels een intentie overeenkomst ondertekend. Dit sluit aan bij het raadsbesluit over de profilering van het podiumaanbod in Middelburg dat de Schouwburg in Middelburg de spil moet worden voor het podiumaanbod in Middelburg. Deze samenwerking zal zich na het vertrek van 1 van de directeuren van de Concertzaal verder intensiveren. Stichting Concertzaal en Schouwburg hebben gewerkt aan concretisering van de samenwerking in een overeenkomst, die naar verwachting begin 2017 zal worden gepresenteerd. Exploitatie cultureel erfgoed Archeologie Middelburg participeert in de Walcherse Archeologische Dienst (WAD). De WAD adviseert bij projecten van de drie Walcherse gemeenten, externe instanties en particulieren. De WAD is in 2016 betrokken bij de voorbereiding, aanbesteding en directievoering van archeologische onderzoeken en voert in 2016 enkele onderzoeken in eigen beheer uit ten behoeve van de archeologische advisering bij het in ontwikkeling brengen

48 van gebieden, met perspublicaties en artikeltjes in tijdsschriften worden inwoners op de hoogte gehouden van de onderzoeken. In de eerste maanden heeft de WAD onder meer voor de gemeente Middelburg archeologisch onderzoek uitgevoerd in de historische binnenstad van Arnemuiden en heeft een booronderzoek in de woonwijk Mortiere uitgevoerd. Verder is zij veel gevraagd om archeologische adviezen, variërend van de geplande werken op de Loskade tot de geplande uitbouw van het gebouw aan het Groenewoud. Ook heeft de WAD verschillende meldingen van archeologische vondsten afgehandeld. Recreatie en toerisme Binnen het programma wonen, woonomgeving en economie worden diverse activiteiten ontwikkeld die als doel hebben seizoensverlenging te realiseren en de positie van Middelburg als aantrekkelijke woon-, werk- en verblijfsgemeente te behouden. In 2013 is aangesloten bij de provincie brede methode waarbij iedere plaats en streek zijn eigen DNA omschrijft. Het Middelburgse DNA is in september 2013 gepresenteerd. Het DNA vormt de basis voor een nieuw Citymarketingplan voor Middelburg ter vervanging van het Stadspromotieplan uit Het is niet gelukt om in 2016 een citymarketingplan op te stellen. In 2016 is veel aandacht besteed aan het ondersteunen van de Stichting Middelburg 800 jaar op marketing en communicatievlak. Ook versterkten we in 2016 de perscontacten door het organiseren van een pers- en bloggersreis met als thema s Kunst- en Cultuur en Culinair. Eind 2016 hebben we tenslotte onderzocht of Middelburg mee wil doen met de storyline Gouden Eeuw, waarin Middelburg in samenwerking met NBTC en andere gemeenten De Gouden Eeuw gaat promoten in het buitenland. project Theater/Molenwaterpark In 2016 zijn de huur- exploitatie en renovatieovereenkomst met Schouwburg Middelburg BV ondertekend. De voorbereiding van de renovatie die van juli 2017 tot en met september 2018 zal duren is opgestart. De herinrichting van het Molenwaterpark was voorzien om uitgevoerd te worden middels overheidsparticipatie door de vereniging Stadspark Molenwater. Begin 2017 is een voorstel gedaan om de realisatie in coproductie met de vereniging te realiseren, mede vanwege een toegezegde subsidie voor waterberging in het gebied. Vanwege termijnen die daaraan verbonden zijn is voortgang geboden en daarom is overheidsparticipatie verlaten en tot burgerparticipatie besloten. Wat heeft het gekost? Programma Vrije Tijd en Imago Rekening Begroting Begroting Rekening (bedragen x 1.000) 2015 primair inclusief wijzigingen Totale lasten Totale baten Resultaat voor bestemming Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Resultaat na bestemming

49 Programma Milieu Inleiding Sinds 2004 stelt de gemeente de Middelburgse Visie Milieu vast. De looptijd van de huidige, derde, milieuvisie is 2013 tot en met Door de milieuvisie is een integraal samenhangend milieubeleid ontstaan en zijn inmiddels activiteiten uitgevoerd die leiden tot een duurzamere gemeente. De kracht ervan is dat de visie betrekking heeft op alle ontwikkelingen in de gemeente en in de breedte streeft naar duurzaamheid en inachtneming van de nieuwe milieutechnieken. Vaak kunnen duurzame maatregelen kostenneutraal (en soms zelfs met minder kosten) worden uitgevoerd. Ervaring tot en met 2013 toont aan dat als niet meer alleen wordt gedacht in aanschafprijs maar in total cost of ownership, duurzaam vaak niet duurder of regelmatig zelfs goedkoper is. Wat wilden we bereiken? Gewenste Maatschappelijk effecten Voorzien in de behoeften van de huidige generaties, zonder de mogelijkheden van toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in het gedrang te brengen. Doelstellingen 1. Middelburgse Visie Milieu: De doelstellingen uit de milieuvisie nader uitwerken in concrete activiteiten. 2. Verhogen van het scheidingspercentage van het afval zodat in 2020 het scheidingspercentage zoals vastgesteld in het Afvalbeleidsplan wordt behaald (streefwaarde is 75% afvalscheiding en maximaal 100 kg huishoudelijk restafval per inwoner in 2020). Milieuthema Klimaat en energie Duurzaam bouwen Bodem Geluid en Lucht Licht en Duisternis Verkeer en Vervoer Externe Veiligheid Bedrijven Afval Hoofddoelstelling De gemeente Middelburg heeft als doel volledig energieneutraal te zijn. Middelburg streeft uiteindelijk naar een duurzaam gebouwde omgeving die voorziet in de huidige behoefte maar ook (economische) waarde heeft in de toekomst. De bodem is de basis voor de meeste menselijke activiteiten. Om in de toekomst ontwikkelingen uit te kunnen blijven voeren is het van belang op duurzame wijze de kansen en kwaliteiten van de bodem te benutten. De kwaliteit van de leefomgeving op het gebied van geluidshinder en luchtverontreiniging niet laten verslechteren en proberen om de kwaliteit waar mogelijk te verbeteren, vanuit het gedachtegoed van een duurzame samenleving en leefomgeving. De kwaliteit van de leefomgeving op het gebied van lichthinder niet laten verslechteren en proberen om de kwaliteit waar mogelijk te verbeteren, Het zoveel mogelijk voorkomen van overlast door geluid, trillingen en luchtverontreiniging als gevolg van verkeersmobiliteit. Komen tot een energieneutraal en tevens duurzaam en betaalbaar mobiliteitssysteem. Het voorkomen van onaanvaardbare risico s voor mens en dier door vervoersbewegingen en stationaire bronnen die tijdelijke, dan wel permanente schade aan de leefomgeving toebrengen. Doel is te komen tot een duurzame groene economie. Door duurzame oplossingen te bedenken, vergroten bedrijven hun rendement en versterken ze hun concurrentiepositie. Stimuleren van afvalpreventie en gescheiden inzameling van afvalstoffen

50 Milieuthema Gemeentelijk water Groen in de woonomgeving Natuur en ecologie Ruimtelijke ordening Gemeentelijke interne milieuzorg Milieueducatie/ communicatie Hoofddoelstelling Het bevorderen van een duurzaam, gezond en veerkrachtig stedelijk watersysteem. Het stedelijk groen moet worden gezien als (onderdeel van het) ecosysteem en draagt bij aan het leefklimaat in de stad. Kansen voor natuur optimaal benutten. Realistische duurzaamheidprincipes krijgen en daar waar mogelijk een versterkte doorwerking daarvan in bestemmingsplannen en overige ruimtelijke plannen. De gemeente wil de milieubelasting van de eigen organisatie zo laag mogelijk houden en geeft door haar inkoopbeleid en bedrijfsvoering het goede voorbeeld aan burgers, bedrijven en instellingen. De gemeente wil milieubewustzijn bevorderen waardoor milieubewust handelen wordt bevorderd bij burgers, bedrijven en instellingen. Wat hebben we bereikt? Doelstelling 1: Bij alle thema s van de Middelburgse Visie Milieu zijn activiteiten verricht. De gemeente heeft zich via een onafhankelijk jury (Ecoxxi) inmiddels twee keer laten beoordelen (in 2012 en in 2015). Op basis van de puntenscore werd in 2015 aan de gemeente Middelburg met een score van 90% de Gouden Vlag ECO XXI award uitgereikt. (De score in 2012 was 88%.) Doelstelling 2: Het scheidingspercentage in 2015 lag op 59%. Per inwoner is 221kg restafval ingezameld in Ten tijde van het opstellen van de jaarstukken zijn de cijfers over 2016 nog niet bekend. Wat hebben we ervoor gedaan? Speerpunt Status Duurzaamheidsbeleid Op weg naar energieneutraal Middelburg Uitvoeren projecten Volgens plan Gemeentelijke interne milieuzorg Streven naar 100% duurzame inkoop Volgens plan Uitvoering Middelburgse visie Milieu Slim omgaan met het natuurlijke (bodem)kapitaal en historische omstandigheden Volgens plan Vaststellen van groenbeleidsplan Volgens plan Uitvoeren afvalbeleidsplan Volgens plan Indien landelijke financiën beschikbaar komen uitvoeren project zwerfafval 2016 Volgens plan Geluidsaneringen uitvoeren Volgens plan

51 Speerpunt Status Milieu-educatie-activiteiten In 2016 tekenen minstens 5 nieuwe bedrijven een intentieverklaring 10% energiebesparing in 3 jaar Advies geven over mogelijkheden voor energiebesparing bij bedrijven Volgens plan Slechter dan plan Volgens plan Milieuhandhaving 2016 Uitvoeren handhavingsprogramma 2016 Slechter dan plan Middelburgse Visie Milieu Begin 2013 is de nieuwe Middelburgse Visie Milieu vastgesteld. Deze milieuvisie geldt voor de periode Er is dit jaar uitvoering gegeven aan het jaarprogramma Thema - Klimaat en Energie Middelburg energieneutraal In 2012 is duurzaamheidsbeleid geformuleerd om te komen tot een energieneutraal Middelburg. In 2016 is verder gegaan met het uitvoeren van activiteiten. Enkele activiteiten hiervan zijn: Uitvoering Project "Nul op de meter woningen (NOM)". Dit betekent dat de energiemeter aan het einde van het jaar op nul staat. Er wordt niet meer energie verbruikt dan er wordt opgewekt en hierdoor is de energierekening nihil. Provinciale en Europese subsidie ontvangen om 43 woningen naar NOM te renoveren. Hiervoor is een subsidieverordening vastgesteld. Vervolgens zijn regionale bedrijven benaderd en de planning is nu dat in 2017 een voorbeeldwoning gerealiseerd gaat worden. Daarnaast vindt werving plaats bij particulieren om hun woning te renoveren naar NoM of NoM Ready. "NoM-Ready" houdt in dat de woning direct verbeterd wordt en verantwoord voorbereid is op een volledig energieneutraal functioneren met behulp van latere ingrepen. Uitvoering aanleg zonneweide achter de Mortiere Boulevard: In 2016 is opnieuw subsidie aangevraagd. Deze is inmiddels toegekend. Dit biedt in 2017 mogelijkheden om bewoners te laten participeren in het park, via de postcoderoos-regeling (fiscale regeling voor bewoners die zelf geen zonnepanelen op hun dak kunnen plaatsen). Inspanning vanuit de gemeente Middelburg om de Zeeuws brede Stroomversnelling te versterken is geleverd. In Zeeland zijn de volgende samenwerkingen ontstaan: (Zeeuwse) Energieke Samenleving, Zeeuwse Stroomversnelling, het Zeeuwse jaar van de energie 2017 en het Zeeuws Energieakkoord waar de thematafel NoM onderdeel van uit maakt., Samenwerking is tot stand gekomen om het plaatsen van particuliere zonnepanelen op het dak van de buitendienst aan de Waldammeweg mogelijk te maken. In 2017 zal de uitvoering hiervan plaatsvinden. Stimuleren van energie neutrale woningen in nieuwbouwwijken: In Hazenburg zullen door de woningbouwvereniging Arnemuiden 8 energie neutrale woningen worden gerealiseerd. Voor de windmolens aan de Quarlespolder is in 2016 subsidie toegekend. Deze kunnen nu een upgrade ondergaan. In Rittenburg is de Energieprestatiecoëfficiënt (EPC) gecontroleerd. Over het algemeen voldeden de woningen aan de eisen. Groene monumenten: Over de periode 2015/2016 is een uitgebreide evaluatie ingediend, waarin de acties en behaalde resultaten zijn vermeld. De evaluatie is in B&W en de commissie gebracht. Als Zeeuwse Energieke Samenleving is het verduurzamen van monumenten opgepakt en hiervoor is een subsidieaanvraag bij de VNG ingediend. Deze is afgewezen maar zal in 2017 aangepast worden

52 ingediend. Het verduurzamen van eigen accommodaties door het treffen van maatregelen die rendabel zijn: Publicatie ledverlichting heeft plaatsgevonden over het dorpshuis Nieuw en Sint Joosland in combinatie met de zonnepanelen. Samen met de Zeeuwse gemeenten, het Energieservicepunt en de Energieke Regio zijn bijeenkomsten georganiseerd voor sportverenigingen, zorginstellingen en de toeristische sector om te verduurzamen. Openbare Verlichting De energiebesparingsdoelstelling 2020 van het Openbare Verlichtingbeleidsplan is een besparing van minimaal 35% ten opzicht van De landelijke doelstelling is een besparing van 50% in Bij regulier onderhoud werd het energieverbruik verder teruggebracht via investeringen die binnen levensduur zijn terug te verdienen. Uit de cijfers van 2016 blijkt dat gemiddeld 40% besparing sinds 1994 is gerealiseerd per mast. Hiermee is de doelstelling uit het beleidsplan behaald. Thema - Gemeentelijke interne milieuzorg Door het gezamenlijke inkoopvolume van de Nederlandse overheden van 40 miljard euro jaarlijks duurzaam te besteden kunnen ingrijpende milieu en sociale winsten worden gerealiseerd. De Middelburgse ambitie is om in 2016 te streven naar 100% duurzame inkoop. Het streven naar volledig duurzaam inkopen is in zoverre gelukt dat dit veelal bij één of meerdere onderdelen van aanbestedingen plaatsvindt. Het duurzaam inkooppercentage ligt tussen de 90 en 95%. Echter alle inkopen duurzaam en alle onderdelen van de inkoop duurzaam is anno 2016 nog een stap te vroeg. Niet alle in te kopen diensten, leveringen en/of producten lenen zich (nog) voor 100% duurzaam inkopen. De in het eerste kwartaal van 2016 geleverde nieuwe bureaustoelen zijn bijvoorbeeld wel volledig cradle to cradle. Thema - Bodem In 2016 is verder uitvoering worden gegeven aan Bewust Walcheren. In het eerste kwartaal heeft een vervolgbijeenkomst plaatsgevonden waarin vooral enthousiasmeren van en samenwerking tussen partijen goed tot stand is gekomen. Historische bodemverontreiniging In Middelburg komt historische bodemverontreiniging vooral voor binnen de stadsveste in het centrum, in de oude dorpskernen en langs de oude doorgaande wegen zoals de Noordweg. In het eerste kwartaal van 2016 is via de werkgroep bodem van de VNG een rapport van RIVM ontvangen over diffuse loodverontreiniging in de bodem. Dit rapport onderbouwt dat de gebruiksbeperking, die via de website van de gemeente Middelburg en met enige regelmaat via de Faam wordt geadviseerd, inderdaad noodzakelijk is: Voorkomen moet worden om al te veel in aanraking met de grond te komen. Daarnaast kunnen planten, en dus ook groenten, stoffen uit de bodem opnemen. Door zo min mogelijk groenten uit de eigen tuin te eten en kleine kinderen op de verharding of op het gras te laten spelen kan het risico aanzienlijk worden beperkt. Verder is het ook vanuit dit oogpunt aan te raden om na het tuinieren eerst de handen te wassen voordat men iets gaat eten. Thema - Groen in de Woonomgeving In 2016 is het groenbeleidsplan herzien (vastgesteld op 30 januari 2017). Voorafgaand aan de herziening is het vorige groenbeleidsplan in het eerste kwartaal van 2016 geëvalueerd. Op 30 mei heeft een externe consultatie (inclusief raadsleden) plaatsgevonden voor het groenbeleidsplan. Per 31 maart 2016 is het gebruik van het bestrijdingsmiddel Roundup op verhardingen wettelijk niet meer toegestaan. Dit betekent dat er een omslag gemaakt moest worden naar een onkruidbeheer op verhardingen zonder gebruik van dit middel. Dit is realiseerbaar met extra inzet van arbeid en machines. Voor de extra kosten is in 2016 geen dekking gevonden. De kwaliteit van het onkruidbeheer op verhardingen is daarom afgenomen in

53 2016. Voor 2017 is extra budget beschikbaar. (Per 1 november 2017 is het gebruik van Roundup in openbaar groen eveneens niet meer toegestaan en zal zich daar eenzelfde probleem voordoen.) Thema - Water Om klimaatbestendig te zijn is het van belang dat het stedelijke watersysteem duurzaam en veerkrachtig is. In het kader van de Samenwerking Afvalwaterketen Zeeland (SAZ+) werden in 2016 de mogelijkheden bekeken om verder in te spelen op wateroverlast, waterberging en verdroging. Eind eerste kwartaal is in Middelburg een onderzoek uitgevoerd. Het resultaat is een beschrijving van de kwetsbare gebieden in Middelburg met een raming van de investeringen die nodig zijn om de kwetsbaarheid te verlagen. De uitkomsten zullen onder andere worden gebruikt voor een in 2017 op te stellen beleidsplan Klimaatadaptatie. Thema - Geluid In 2016 werden meerdere projecten uitgevoerd voor het saneren van geluid van woningen. Deze woningen staan op een (landelijke) zogenaamde B- of eindlijst en die aan een hoog geluidsniveau door wegverkeer worden blootgesteld: Nieuwe Vlissingseweg (B-lijst BSV (Bureau Sanering Verkeerlawaai) project) is in 2015 gestart en zal een paar jaar doorlopen (een geluidsscherm was de 1e optie en is komen te vervallen). Van de deelnemers die meedoen is de binnenwaarde in beeld gebracht. Bij woningen waarvan de binnenwaarde niet voldoet worden gevelmaatregelen voorgesteld. Verwacht wordt dat het treffen van gevelmaatregelen midden 2018 afgerond is. Langevieleweg (B-lijst BSV project): De procedure voor het opstellen van een saneringsprogramma ligt nu bij het ministerie. Het wachten is nu op het besluit tot vaststelling van de ten hoogste toelaatbare waarde. Na het besluit wordt gekeken of er nog gevelmaatregelen mogen worden uitgevoerd. Vanwege de afname van het verkeer is de kans op gevelmaatregelen in deze straat niet erg groot Rest ISV geld besteden aan de B-lijst woningen gelegen aan de 50 km wegen. Vanaf eind 2016 is een aannemer bezig aan diverse woningen in de binnenstad en Schroeweg gevelmaatregelen uit te voeren. Dat zal in 2017 afgerond zijn. Ook aan de Koudekerkseweg komen een aantal woningen in aanmerking voor gevelmaatregelen. Verwacht wordt dat ook deze woningen in 2017 afgerond kunnen worden. Afhankelijk van het budget zullen de B-lijst woningen aan de Statenlaan worden meegenomen. Indien hier gevelmaatregelen uitrollen zullen de maatregelen in 2018 afgerond worden. Klein Vlaanderen: De laatste woning is begin 2017 opgeleverd. Verwacht wordt dat hiermee dit project volledig afgerond kan worden. Thema - Afval Het jaar 2016 is het eerste jaar van de uitvoering van het in januari 2016 vastgestelde Afvalbeleidsplan. Met deze uitvoering wordt beoogd het scheidingspercentage van afval te verhogen zodat in 2020 het scheidingspercentage, zoals vastgesteld in het Afvalbeleidsplan wordt behaald (streefwaarde is 75% afvalscheiding en maximaal 100kg huishoudelijk restafval per inwoner in 2020). Halverwege 2016 is gestart met 3 pilots die doorlopen tot in Ter voorbereiding hiervan vond in mei 2016 een bijeenkomst plaats met raadsleden en wijkteams. Het scheidingspercentage in 2015 lag op 59%. Per inwoner is 221kg restafval ingezameld in De resultaten in 2015 zijn vergelijkbaar met Van 2016 zijn nog geen gegevens beschikbaar

54 Onderdeel van het afvalakkoord voor verpakkingen is de subsidieregeling voor zwerfafval. Het project zwerfafval dat in 2014 gestart is, is in 2016 gecontinueerd via het project Schoon Walcheren. De uitvoering is gericht op Natuur- en Milieueducatie van (basis)scholieren. Het blijkt namelijk dat er een verband is tussen gerichte educatie op school en kennis, houding en gedrag op latere leeftijd. Thema - Milieueducatie Terra Maris heeft als taak het uitvoeren van milieu-educatie-activiteiten voor Walcheren (contract tussen de gemeenten Middelburg, Vlissingen en Veere mei 2013 met Terra Maris voor een periode van 4 jaar, met mogelijke uitloop naar 5 jaar). De doelstelling voor schooljaar 2015/2016 is: meer natuurouders actief op Walcheren, meer leskisten uitlenen, meer scholen in Terra Maris en Actief in project Schoon Zeeland. Deze doelstellingen zijn, behalve het aantal natuurouders, met succes gerealiseerd. Thema - Bedrijven Energiebesparing en duurzame opwekking van energie bij bedrijven Bedrijven zijn verantwoordelijk voor een groot deel van het energieverbruik. De gemeente werkt samen met een kleine groep ambitieuze bedrijven actief aan energiebesparing. Niet alleen het milieu, maar ook de rentabiliteit van de bedrijven is daarmee geholpen. De gemeente adviseert bedrijven over energiebesparende maatregelen. De doelstelling vanuit het Duurzaamheidsbeleid Middelburg Energieneutraal was oorspronkelijk dat er jaarlijks circa vijftig bedrijven de intentieverklaring om energie te besparen (10% in 3 jaar) zouden ondertekenen. Door de tegenvallende ervaringen van de afgelopen jaren is dit aantal voor 2016 verlaagd naar 5 bedrijven. In 2016 heeft de Energieke Regio door de organisatie van een Roadshow en het aanbieden van een Energiescan de werving gedaan. Dit heeft helaas geleid tot slechts enkele aanmeldingen van bedrijven die werken aan energiebesparing. Ondanks de grote inspanningen van medewerkers van de gemeente en de Energieke Regio is het animo bij de bedrijven om deel te nemen klein. Bij de reguliere bedrijfscontacten en verkoop van kavels wordt geadviseerd voor energiezuinig bouwen. Daarnaast zijn in 2016 bedrijven in Middelburg benaderd om deel te nemen aan het Zonoffensief. Dit initiatief leidt tot een lagere energierekening, een bijdrage aan een duurzamer klimaat en geen verplichting tot investeren. Dit komt binnen het handbereik van het bedrijf als het bedrijf het dak beschikbaar stelt voor zonnepanelen. De Zeeuwse Energiecoöperatie Zeeuwind en een onafhankelijk adviesbureau nemen de gehele voorbereiding, de investering met de benodigde financiering en het beheer op zich. Het bedrijf plukt van de vruchten door een aantrekkelijk rendement. Het bundelen van de beschikbare ruimte op bedrijfsdaken voor zonnepanelen is een bewezen aanpak. Ook de samenwerkende Zeeuwse gemeenten hebben acties ondernomen om bedrijven te verduurzamen in Hierbij ging het vooral om een branche gerichte aanpak. Hierbij werd samengewerkt met het Energieservicepunt en de Energieke Regio. Er zijn bijeenkomsten georganiseerd voor sportverenigingen, zorginstellingen en de recreatie. Milieuhandhaving 2016 Er zijn in Middelburg ongeveer inrichtingen (bedrijven) in de zin van de Wet milieubeheer. De gemeente is voor deze inrichtingen het bevoegd gezag en is belast met onder andere de controle op het naleven van de milieuvoorschriften. De gemeente Middelburg heeft de vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH-taken) voor de bedrijven in de zwaarste milieucategorie bij de RUD Zeeland ondergebracht. De afspraken over de werkzaamheden die zijn overgedragen, zijn vastgelegd in de dienstverleningsovereenkomst 2016 gemeente Middelburg-RUD Zeeland. Eind februari 2017 heeft de RUD Zeeland nog geen deelnemersrapportage over 2016 overgelegd

55 Hierdoor is het op dit moment niet mogelijk om een uitspraak te doen of is voldaan aan hetgeen in de dienstverleningsovereenkomst 2016 is afgesproken. De gemeente voert zelf bij zo n 850 bedrijven de VTH-taken voor milieuwetgeving uit. De gemeente heeft in % van het geprognotiseerde aantal integrale milieucontroles uitgevoerd. Hiervoor zijn een aantal oorzaken aan te wijzen: - Meer hercontroles uitgevoerd: Bij 60% van de controles bleek een hercontrole nodig. Er was ingeschat dat dit in 45% van de gevallen nodig zou zijn. De tijd die nodig was voor hercontroles is van de capaciteit van de eerste controle afgegaan; - Tot medio 2016 was er een tekort van circa 0,6 fte (totaal 1,1 fte benodigd) bij het milieutoezicht. Per juli 2016 is een nieuwe toezichthouder milieu (0,5 fte) gestart; - Twee van de drie toezichthouders milieu volgen een voor hun werk benodigde milieuopleiding; - Het budget om circa 20 milieucontroles uit te besteden aan een marktpartij, waarmee het totaal percentage uitgevoerde controles op 80% komt te liggen, is doorgeschoven van eind 2016 naar begin Wat heeft het gekost? Programma Milieu Rekening Begroting Begroting Rekening (bedragen x 1.000) 2015 primair inclusief wijzigingen Totale lasten Totale baten Resultaat voor bestemming Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Resultaat na bestemming

56 Programma Wonen, Woonomgeving en Economie Inleiding Het programma wonen, woonomgeving en economie richt zich op het realiseren van een afgewogen woningbestand, zodat er altijd een woning is die past in ieders wooncarrière. De gemeente heeft daarin de regiefunctie. Aansluitend richt het zich op het aanbieden van verschillende woonmilieus door stedelijke vernieuwing en een beperkt aantal nieuwbouwprojecten. Ook heeft het programma als doel de economische groei te stimuleren. De gemeente heeft hierop vooral invloed door het scheppen van een goed vestigingsklimaat voor bedrijven en instellingen. Betrokkenheid van bewoners is wezenlijk omdat zij in de betreffende wijk of het dorp wonen en omdat zij waardevolle kennis en ervaring hebben over de behoeften ter plaatse en mogelijke veranderingen daarin. Wat wilden we bereiken? Maatschappelijk effect Wonen In zijn algemeenheid is het van belang te zorgen voor voldoende woningen en verschillende woonmilieus om de huidige en toekomstige huishoudens van Middelburg te huisvesten. Nieuwbouw dient daarbij als aanvulling op de bestaande bouw. Middelburg wil voor jong en oud een levensloopvriendelijke gemeente zijn. Wie zich hecht aan zijn wijk of dorp moet daar ook een wooncarrière kunnen maken. We willen zorgen dat iedere bewoner van Middelburg zo lang mogelijk optimaal kan blijven functioneren in een zelfgekozen woning en woonomgeving. De doorstroming op de woningmarkt is de laatste jaren sterk afgenomen, maar het afgelopen jaar is de woningmarkt weer aangetrokken. Als lokale overheid zijn de mogelijkheden om hierin in te grijpen beperkt, maar daar waar mogelijk zullen we de doorstroming stimuleren bijvoorbeeld met het beschikbaar stellen van de starterslening voor starters op de woningmark, het aanbieden van diverse nieuwbouwlocaties en prestatieafspraken met de Woongoed en de huurdersvereniging HVM. We streven naar betrokkenheid van de bewoners bij hun eigen woning, straat en buurt. Bovendien is er in Middelburg een passend woningaanbod voor groepen met een kwetsbare positie op de woningmarkt (gehandicapten, starters en huishoudens met lage(re) inkomens). Middelburg ziet kans om door middel van bijzondere en aantrekkelijke woonmilieus inwoners van buiten te trekken en om bewoners te behouden voor de gemeente. Doelstellingen 1. Het behouden van gelijke kansen in de huursector voor de doelgroepen waaronder jongeren, senioren en gezinnen 2. Voorzien in voldoende huisvesting voor studenten. 3. Het verkleinen van de stap naar de koopwoningmarkt met het instrument starterslening. 4. Het voortzetten van het programma voor levensloopbestendige woningen en voorzieningen waar mensen elkaar kunnen ontmoeten in de Woonservicezones. 5. Bewoners stimuleren om woningaanpassingen te treffen in hun woning, zodat zij langer thuis kunnen wonen. 6. Een kwalitatieve en energetische verbetering van de woningvoorraad. Zowel in de huur- als koopsector. 7. Het verduurzamen van monumenten. 8. Investeren in de sociale en fysieke infrastructuur van de wijk Dauwendaele. Meetpunt 31 december 2015 werkelijk 31 december 2016 streefwaarde 31 december 2016 werkelijk Aantal woningen in de woningvoorraad Aantal aangevraagde startersleningen

57 Maatschappelijk effect Economie Het behouden en waar mogelijk versterken van de positie die Middelburg inneemt als economisch centrum van Zeeland, het doen groeien van de werkgelegenheid in overeenstemming met de aanwas van de bevolking en het bewerkstelligen van voldoende differentiatie in de werkgelegenheid. Doelstellingen 9. Voldoende ruimte voor bedrijvigheid. 10. De binnenstad handhaaft zich als regionaal en toeristisch koopcentrum. 11. Vergroten van het recreatief bezoek aan Middelburg. Maatschappelijk effect Woonomgeving Het vergroten van de betrokkenheid van de bewoners bij het reilen en zeilen in de wijk/kern waarin zij wonen. Doelstellingen 12. Betere afstemming gemeentelijke uitvoering op behoeften vanuit de wijken. Met wijkgericht werken beogen we een responsievere dienstverlening. Dit wil zeggen dat de dienstverlening van de gemeente en partners, die is gericht op de directe leefomgeving is afgestemd op de behoeften van bewoners en andere direct betrokkenen. Naast objectieve kwaliteitsnormen, speelt de subjectieve beleving van kwaliteit volgens wijkbewoners een rol. 13. Bewoners meer betrekken bij hun directe leefomgeving (de buurt, straat etc.). Met wijkgericht werken beogen we een hogere participatie van wijkbewoners. Het gaat hierbij zowel om het actief melden van knelpunten in de buurt, als om participatie bij het maken van uitvoeringsplannen voor bijvoorbeeld speelplekken of om het zelf nemen van verantwoordelijkheid bij het oplossen van ervaren problemen, bijvoorbeeld door zogenaamde bewonersinitiatieven te starten. 14. Het verbeteren van de leefbaarheid in de wijken door de aanpak van bewonersoverlast. 15. Samen met Woongoed en Porthos werken aan fysieke en sociale aanpak van buurten en wijken. Wat hebben we bereikt? Doelstelling 1: Door jongeren tot 23 jaar een korting te geven op de huur zijn de kansen voor jongeren op een woning in 2016 behouden. In het jaarverslag van Woongoed, verwacht in april 2017, staan de slaagkansen van de verschillende doelgroepen. In het vorige jaarverslag is te lezen dat de slaagkansen voor de drie doelgroepen nagenoeg gelijk zijn. Doelstelling 2: Met de locatie Kanaalweg anticipeert de gemeente op toekomstige ontwikkelingen met betrekking de HZ. Voor de mogelijke ontwikkelingen met betrekking tot de UCR zoals het Betacollege worden locaties en onroerend goed voor campushuisvesting in beeld gebracht. Woongoed heeft het beheer over de studentenwoningen overgedragen aan Villex. Woongoed garandeert de studentenwoningen in haar bezit voor een periode van tenminste 15 jaar als studentenwoningen verhuurd blijven worden, ook als het eigendom wordt overgedragen aan een derde partij. Doelstelling 3: In 2016 zijn beduidend meer aanvragen ingediend voor een starterslening dan het jaar daarvoor: namelijk 29 aanvragen, een stijging van 22 aanvragen. Dat maakt 2016 voor de starterslening het meest succesvolle jaar, het mest succesvolle jaar tot 1 januari 2016 was 2013 toen 27 aanvragen werden ingediend. Doelstelling 4: In de Griffioenstraat zijn appartementen gerealiseerd. In de Churchilllaan zijn naast de appartementen in 2016 de patiowoningen gebouwd

58 Doelstelling 5: Eind 2016 heeft de gemeenteraad ingestemd met de komst van de Blijverslening. Met deze lening kunnen ouderen nu en in de toekomst in hun eigen woning blijven wonen. In 2016 zijn nog geen leningen verstrekt. Doelstelling 6: Woongoed heeft in haar Bod van 2016 een bod gedaan op het gebied van duurzaamheid, energiemaatregelen en nieuwbouw gepresenteerd. Deze visie is veel ambitieuzer dan de plannen in de voorgaande jaren. Ten eerste brengt Woongoed nieuwe projecten in de huidige planning naar label A (+).Ten tweede worden binnen het energieprogramma 400 nieuwe woningen gebouwd tot en met 2020 die voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit, waarbij het uitgangspunt is dat de woningen rendabel gebouwd kunnen worden. Woongoed bouwt nieuwe projecten en nieuwe woningen NOM-ready. Ten derde wil Woongoed 160 woningen slopen, met name tussen 2020 en Tenslotte komt er een zonnepanelenprogramma voor grondgebonden woningen tot en met De WBV Arnemuiden is in Hazenburg gestart met de bouw van 2 blokken van 4 energieneutrale levensloopbestendige huurwoningen. Bovendien onderzoekt de vereniging de mogelijkheden van een volgend project van 7 eveneens energieneutrale woningen. Voor particuliere woningbezitters zijn geen subsidies beschikbaar. Voor informatie over duurzaam bouwen kunnen particulieren terecht op de website Duurzaam Bouwen Zeeland van de gezamenlijke gemeenten. Doelstelling 7: Voor eigenaars van monumenten is het makkelijker gemaakt om zonnepanelen en isolerend glas te plaatsen door voor isolerend glas en zonnewering enkel een meldingsplicht toe te passen. De meldingsplicht is ook van toepassing bij zonnepanelen die niet of nauwelijks zichtbaar zijn vanuit openbaar gebied. Doelstelling 8: Voor de wijk Dauwendaele is een wijkvisie met een termijn van tien jaar opgesteld, waarbij ook aan de relatie met de Mortiere aandacht wordt besteed. In 2016 is de uitvoering van de wijkvisie met een aantal deelprojecten ter hand genomen, waarin met name de sociale infrastructuur een plek krijgt. In 2016 is er ook specifieke aandacht besteed aan de Edelstenenbuurt met sociale projecten (Geweldloos verzet), onderhoud en beheer (schoonmaakacties openbare ruimte en tuinen) en verbetering openbare ruimte. In 2016 is met bewoners intensief geparticipeerd over de inrichting van het Parelplein. De ondernemers van winkelcentrum Dauwendaele hebben in 2016 in overleg met een projectontwikkelaar de plannen binnen de geschetste randvoorwaarden verder uitgewerkt. De gemeenteraad heeft op 1 februari 2017 een krediet verstrekt voor nieuwbouw van het winkelcentrum onder diverse voorwaarden. Doelstelling 9: Er ligt een concept-bedrijventerreinenprogramma Walcheren. Locatie Trekdijk is nog steeds discussiepunt. Het college heeft een markttoets voor Trekdijk op laten stellen door Ecorys. Het overleg met de provincie en Walcherse gemeenten loopt. Doelstelling 10: De leegstand in de binnenstad is teruggebracht van 10 naar ca 4%. Daarmee is er geen sprake meer van structurele leegstand in de binnenstad. Doelstelling 11: het aantal binnenlandse vakanties stijgt nog steeds, hetgeen resulteert in groei van het aantal vakanties in Zeeland en daarmee het recreatief bezoek aan Middelburg. Doelstelling 12: In 2016 is begonnen met de actualisatie van wijkgericht werken. In plaats van beleid te schrijven waarop bewoners kunnen reageren, is besloten vanaf het begin van de procedure op te trekken met inwoners om de speerpunten duidelijk te krijgen. Hiertoe zijn verschillende bijeenkomsten georganiseerd met o.a. wijkteamleden. Het project Actualisatie wijkgericht werken, burgerparticipatie en overheidsparticipatie is gestart wat in 2017 moet leiden tot een integraal voorstel richting de gemeenteraad

59 Doelstelling 13: Met het doel bewoners nog meer te betrekken bij hun leefomgeving en actief knelpunten in hun wijk te melden, is de samenwerking met politie geïntensiveerd en is in diverse wijken gestart met een pilot gezamenlijk spreekuur. Op deze wijze kunnen bewoners op een laagdrempelige manier in contact treden met wijkmanager en wijkagent. Het spreekuur loopt nu in wijken als Zuid en de dorpen Arnemuiden en Nieuw- en Sint Joosland. Ook de bewonersinitiatieven waarbij hoge participatie is van bewoners waren in 2016 talrijk. Enkele voorbeelden: Sprenckpark, realisatie van speel- en picknickplaats in Nieuw- en Sint Joosland, realisatie streetworkout toestellen in Meiveld en mogelijk ook aan de noordkant van Middelburg. Doelstelling 14: Bewonersoverlast wordt waar het kan op een zo integraal mogelijke wijze aangepakt door samenwerking tussen gemeente, politie en Stichting Welzijn Middelburg (jongerenwerkers). Waar mogelijk worden ook omwonenden betrokken. Bij burenconflicten is Buurtbemiddeling de aangewezen instantie. Doelstelling 15: Als een buurt een fysieke of sociale impuls nodig heeft, wordt zo breed mogelijk gekeken en door betere samenwerking met partijen zoals Porthos en Woongoed wordt een zo goed mogelijk resultaat bereikt. Wat hebben we ervoor gedaan? Prestatie Status Wijkgericht werken Wijktafels organiseren Volgens plan Bemiddelen en conflicten oplossen Volgens plan Integraal overleggen met samenwerkende partners over leefbaarheid Volgens plan Scheppen van ruimte voor bedrijvigheid Ruimte scheppen voor bedrijvigheid Slechter dan plan Opstellen plan van aanpak voor de binnenstad Volgens plan Revitaliseren bedrijventerrein Ramsburg Volgens plan Gevarieerd woonaanbod Middelburg biedt een gevarieerd aanbod van woningen in verschillende woonmilieus voor starters, doorstromers en ouderen aan. Om dit te bereiken plant de gemeente nieuwbouw, werkt de gemeente samen met Woongoed bij renovatie en verduurzaming van woningen en stimuleert de gemeente bewoners om hun huis op te knappen en te verduurzamen. In vergelijking met recente jaren is er weer veel bouwactiviteit in de gemeente. In Rittenburg en in Hazenbrug is er volop gebouwd. Aan de Griffioenstraat en de Churchilllaan zijn appartementen en patiowoningen gebouwd. Verder worden woningen gebouwd in de Mortiere en worden aan het Veersehof alle kavels bebouwd

60 Walcherse woningmarktafspraken In 2013 zijn de Walcherse woningmarktafspraken gemaakt door de drie gemeenten. De regionale woningmarktafspraken maakt de regio voor de duur van tenminste 10 jaar met een doorkijk naar Jaarlijks worden de afspraken gemonitord en waar nodig bijgestuurd. In 2016 is gestart met het maken van afspraken samen met Vlissingen, Veere en de provincie. Dit proces loopt nog door in Energiebesparende maatregelen In bestaande en nieuwbouw, in huur- en koopsector worden energiebesparende maatregelen getroffen in samenwerking met de partners. Met de woningcorporaties zijn prestatieafspraken gemaakt over woningen die in 2016 en de jaren daarna energiezuiniger worden gemaakt. In de nieuwbouw zijn energie neutrale woningen het uitgangspunt. Particuliere bouwers worden gestimuleerd om energie neutrale woningen te bouwen. Bij de keuze van ontwikkelaars is het aspect duurzaamheid een belangrijke afwegingsfactor. Van de ontwikkelaar wordt verwacht dat energie neutrale woningen worden aangeboden aan de woonconsument tegen een billijke meerprijs. Verduurzamen monumenten Voor eigenaars van monumenten wordt het mogelijk gemaakt om zonnepanelen en isolerend glas te plaatsen. Om dit te vergemakkelijken is de vergunningsplicht vervangen door een meldingsplicht. Levensloopbestendig wonen: nieuwbouw In een levensloopbestendige woning moeten alle belangrijke vertrekken zich op één verdieping bevinden. Het principe van levensloopbestendig bouwen zal daarom beperkt blijven tot appartementen, bungalows en patiowoningen. Hierbij wordt rekening gehouden met de verscheidenheid aan woonwensen van de consument. Levensloopbestendig wonen: bestaande voorraad Mensen willen en moeten langer zelfstandig blijven wonen. De meeste mensen zullen blijven wonen waar ze nu ook wonen. Veelal zijn (kleine) aanpassingen nodig om prettig te kunnen blijven wonen in de woning. Met de woningcorporatie zijn prestatieafspraken gemaakt over mogelijke aanpassingen bij renovatie en het verbeteren en aanpassen van woningen. Bewoners in huur- en koopwoningen worden gestimuleerd om zelf maatregelen te nemen om hun woning meer levensloopbestendig te maken. Eind 2016 heeft de gemeenteraad de Blijverslening geïntroduceerd in de gemeente. Wijkgericht werken In 2013 heeft de raad een nota over wijkgericht werken en burgerparticipatie aangenomen. Hierin is het kadermodel voor wijkgericht werken geschetst. Actualisatie van deze notitie is gewenst. Dit was een uitdrukkelijk verzoek van de wijkteams en equivalenten, zoals bewonersgroep of dorpsverenigingen. In het project Actualisatie wijkgericht werken, burgerparticipatie en overheidsparticipatie dat in 2016 is gestart en in 2017 een integraal advies aan de raad gaat voorleggen, worden in deelgroepen hoofdthema s beantwoord die betrekking hebben op vragen over budget, communicatie en ondersteuning. De gemeente staat qua mankracht en financiën de komende jaren verder onder druk, wat uiteindelijk invloed heeft op de directe woonomgeving van onze inwoners. Burgers worden meer zelf verantwoordelijk om hierin initiatieven te ontwikkelen. Dit wordt ook wel Civil Society of zorgzame samenleving genoemd. Meetpunt 2015 streefwaarde 2016 streefwaarde 2016 werkelijk Aantal wijktafels (2 per wijk) Aantal wijkplannen - Via website wijken en dorpen

61 Aanpakken bewonersoverlast Voor het aanpakken van bewonersoverlast is het project Buurtbemiddeling inmiddels een structurele voorziening geworden, waar we in 2017 mee doorgaan. Het beoogde effect van Buurtbemiddeling is dat door verschillende partijen integraal wordt samengewerkt aan de oplossing van relatief eenvoudige problemen die zich met grote regelmaat voordoen. Ook wordt daartoe de weerbaarheid van inwoners getraind. Voordeel van de aanpak is dat de betrokkenheid van bewoners op een kwalitatief goede manier wordt vergroot en dat hiermee de inzet van (in ieder geval duurdere) professionals minder noodzakelijk is bij dit soort problemen. Gemeente, Woongoed Middelburg, politie, SWM en Woningbouwvereniging Arnemuiden merken dat buurtbemiddeling succesvol is. Het toenemende aantal mensen met ernstige psychische klachten in de wijken en de daarmee gepaard gaande overlast voor de omwonenden is een punt van aandacht. Scheppen van ruimte voor bedrijvigheid Er worden mogelijkheden gezocht om verouderde delen van Arnestein te herstructureren en tegelijkertijd nieuw terrein aan de Trekdijk te ontwikkelen. Daarbij wordt nadrukkelijk een relatie gelegd tussen beide ontwikkelingen. Een deel van de grondopbrengsten moet de herstructurering financieren. Er vindt nog steeds overleg plaats, maar dit heeft nog niet geleid tot overeenstemming tussen de Walcherse gemeenten. Meetpunt 2015 streefwaarde 2016 streefwaarde 2016 werkelijk Bestemmingsplan Trekdijk krediet beschikbaar vastgesteld Niet vastgesteld Herstructurering Winkelcentrum krediet beschikbaar uitvoering gestart Krediet beschikbaar, uitvoering nog niet gestart Opstellen plan van aanpak binnenstad plan opgesteld uitvoering acties 1 e fase Uitvoering eerste fase gestart. Actieplan binnenstad De gemeente heeft de uitvoering van het Actieplan Binnenstad ter hand genomen. Bidbook voor nieuwe winkels is gerealiseerd. Er is een aquisiteur voor Middelburg actief die al diverse winkels en winkelketens heeft benaderd. (Winkelcentrum) Dauwendaele Voor de wijk Dauwendaele is een wijkvisie met een termijn van tien jaar opgesteld, waarbij ook aan de relatie met de Mortiere aandacht wordt besteed. In 2016 is de uitvoering van de wijkvisie met een aantal deelprojecten ter hand genomen, waarin met name de sociale infrastructuur (inclusief vitale revolutie) een plek krijgt. De ondernemers hebben in nauwe samenwerking met de gemeente een plan gemaakt dat het uitgangspunt vormt voor de toekomstige herontwikkeling van het winkelcentrum Dauwendaele. Naar voren is gekomen dat het winkelcentrum ruimte nodig heeft voor een nieuwe publiekstrekker. Verder moeten de uitstraling en de parkeergelegenheid worden verbeterd. De gemeente is een samenwerkingsovereenkomst aangegaan met projectontwikkelaar Concept-nl. Inmiddels is er met bijna alle winkeleigenaren in het centrum een overeenkomst gesloten. Daarmee kan het financiële tekort op dit project mogelijk worden teruggebracht. In 2016 heeft de raad een krediet beschikbaar gesteld voor uitvoering van de herstructurering van het winkelcentrum De ontwikkelaar heeft nog tot 1 juni 2017 om met alle eigenaren een overeenkomst te sluiten. Strategisch project Mortiere In Mortiere worden voorzieningen gerealiseerd voor wonen, werken, winkelen en vrije tijd. Een groot deel van deze ontwikkeling, vooral het wonen en winkelen, vindt plaats binnen het kader van de in 2000 gesloten

62 samenwerkingsovereenkomst met het Consortium Mortiere. Daarin participeren de projectontwikkelaars Heijmans en AM. Wonen Het herstel van de woningbouw lijkt nu echt door te zetten. Eind 2016 heeft de gemeente de resterende gronden van fase 7 en de benodigde gronden ten behoeve van de ontwikkeling van fase 8A en 9A verkocht aan het Consortium. Al met al verwacht het Consortium de komende twee jaar circa tweehonderd nieuwe woningen te bouwen. Ten slotte biedt de gemeente zelf nog vrije kavels aan in de Bluesroute. Eén kavel hiervan is inmiddels verkocht en voor de overige kavels is serieuze belangstelling. De vooruitzichten voor Mortiere geven dus reden tot voorzichtig optimisme. Werken Op het bedrijventerrein Noordoost heeft het Consortium Mortiere nog 1 kavel beschikbaar. Op het bedrijventerrein Zuidoost en het bedrijventerrein Ensemble zijn nog veel kavels te koop. Hotel Van der Valk heeft 1 hectare grond gekocht voor een uitbreiding van het hotel en de aanleg van een tennisbaan. ZEP De bestemmingsplanprocedure voor de vestiging van Decathlon is afgerond. Ondertussen zijn marktomstandigheden en strategie van Decathlon gewijzigd. Daarover is de raad via memo actieve informatieplicht geïnformeerd. Het park ZEP zal in 2017 te koop worden gezet. De Music Hall is in bedrijf gekomen en zal een deel van de schouwburgprogrammering overnemen tijdens de renovatie van de schouwburg die dit jaar zal beginnen. Strategisch project Ramsburg In 2016 is ingezet op de verkoop van kavels langs de Oostperkweg met kantoren en representatieve bedrijven. Het tankstation is inmiddels in gebruik. Kuzee bouwt een autowasbedrijf in de kantorenstrook en de Bouwbedrijf Adriaanse heeft een kavel gekocht. De bouw van hun kantoor is begonnen. Wat heeft het gekost? Programma Wonen, woonomgeving en Rekening Begroting Begroting Rekening economie 2015 primair inclusief 2016 (bedragen x 1.000) 2016 wijzigingen Totale lasten Totale baten Resultaat voor bestemming Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Resultaat na bestemming

63 Paragraaf Weerstandsvermogen en Risicobeheersing Inleiding De gemeente Middelburg onderkent het belang van risicomanagement. Het gaat hierbij om het beheersen van risico s die de bedrijfsvoering kunnen belemmeren. In deze paragraaf worden de risico s in relatie tot de financiële weerstand gelegd. Deze paragraaf weerstandsvermogen is als rapportage een onderdeel van het risicomanagement- proces en geeft inzicht in het weerstandsvermogen van de gemeente Middelburg. Het weerstandsvermogen geeft inzicht in de financiële draagkracht van de gemeente indien zich onvoorziene tegenvallers voordoen. De paragraaf verwoordt in het kort uit welke componenten het weerstandsvermogen bestaat en waar de uitgangspunten van risicomanagement zijn vastgelegd (beleid). Verder wordt inzicht gegeven in de opbouw van het risicoprofiel (de gesignaleerde risico s), de opbouw van de weerstandscapaciteit (vrije middelen op de gesignaleerde risico s in financiële zin op te kunnen vangen) en het weerstandsvermogen (koppeling van de risico s en de weerstandscapaciteit). Risicomanagement en beleid Risicomanagementbeleid Het beleid dat de gemeente voert ten aanzien van risicomanagement is vastgelegd in een risicomanagementbeleidsnotitie. In dit beleidsstuk is de werkwijze vastgelegd en zijn de uitgangspunten bepaald ten aanzien van risicomanagement. Op basis van dit beleidsstuk is deze paragraaf weerstandsvermogen opgesteld. De gemeente is verplicht zowel in de programmabegroting als in de programmarekening de risico s te vermelden die de financiële positie van de gemeente kunnen beïnvloeden. In de risicomanagementbeleidsnotitie is voorts vastgelegd dat ook in de bestuurlijke tussenrapportages gerapporteerd zal worden over de financiële positie. Bij het opstellen van de programmabegroting, de bestuurlijke tussenrapportages en jaarrekening dient een zo goed mogelijk beeld van kwantificeerbare risico s aanwezig te zijn. Dat betekent evenwel niet dat in de gemeentelijke huishouding geen financiële risico s meer aanwezig zouden zijn. Net als iedere andere organisatie heeft ook de gemeente bij de uitvoering van haar taken te maken met onzekerheden die kunnen leiden tot financiële nadelen. Wat is weerstandsvermogen? Het weerstandsvermogen bestaat uit: - De weerstandscapaciteit: dit zijn de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente kan beschikken om niet begrote kosten te dekken. - Alle risico s waarvoor geen voorzieningen zijn gevormd en die van materiële betekenis kunnen zijn

64 Het voorgaande kan als volgt worden weergegeven: Voorwaarden in een continu proces Risicomanagement heeft op het niveau van de raad, het college en het ambtelijk management een structurele plek gekregen binnen de planning- en controlcyclus. Voor de raad betekent dit dat bij zowel de begroting, de bestuurlijke tussenrapportages als bij de jaarrekening gerapporteerd wordt hoe de risico s zich ontwikkelen en hoe deze zich verhouden tot de ontwikkeling van de weerstandscapaciteit. Eén van de voorwaarden voor een adequaat risicomanagement is dat bestuurlijke doelstellingen voor programma s, strategische projecten en grondexploitaties helder zijn. Verder is het noodzakelijk dat zowel bestuur als management zich bewust zijn dat risicomanagement onderdeel is van het normaal besturen en managen van de gemeente. Dit betekent dat het inventariseren van risico s, het inschatten ervan en het treffen van maatregelen voortdurend in de praktijk wordt uitgevoerd. Risico-inventarisatie Uitkomsten inventarisatie Het risicoprofiel is zeer divers van aard. Zowel grote als relatief kleinere risico s, risico s met interne of externe oorzaak en operationeel dan wel strategisch van aard zijn genoemd. Om het risicoprofiel te structureren wordt gebruik gemaakt van risicocategorieën. Hierdoor kunnen risico s naar soort worden gerangschikt. Verder is inzichtelijk wat de risicoscore (kans x gevolg) is voor en na het implementeren van beheersmaatregelen. Om een risicoweging mogelijk te kunnen maken wordt elk risico gewogen op kans van voorkomen en geldelijk gevolg. Voor zowel kans als gevolg is een 5-tal klassen gedefinieerd waardoor de uiteindelijke risicoscore ligt tussen de 0 (minimaal) en 25 (maximaal). Beheersmaatregelen Soms is het mogelijk om voor de geïdentificeerde risico s beheersmaatregelen te treffen. De getroffen maatregelen zijn bedoeld om óf de kans van een risico te verlagen óf de gevolgen te reduceren. Hierdoor neemt de risicoscore af en zal de totale impact van de risico s op de organisatie afnemen. Beheersmaatregelen zijn te onderscheiden in twee categorieën; financieringsmaatregelen en control-maatregelen. Een financieringsmaatregel is een maatregel waarbij het risico niet gereduceerd wordt, maar dat er financieel gezien dekking voorhanden is als het risico zich daadwerkelijk voordoet. Om risicomanagement effectief te laten zijn is het daarnaast wenselijk om bij het benoemen van beheersmaatregelen ook te kijken naar control-maatregelen. Dit zijn maatregelen die de kans van optreden of de directe gevolgen van een risico kunnen reduceren

65 De risicokaart Om meer inzicht te krijgen in de spreiding van de risico s naar kans van optreden en gevolg, wordt gebruik gemaakt van de risicokaart, zie de figuur hieronder. De nummers in de risicokaart corresponderen met de aantallen risico s die zich in het desbetreffende vak van de risicokaart bevinden. Daarmee wordt direct inzichtelijk hoe de risico s zijn verdeeld over het groene, oranje en rode gebied. Geld Netto x > < x < < x < < x < x < Geen geldgevolgen 2 2 Kans 10% 30% 50% 70% 90% Tabel: Risicokaart gemeente Middelburg na beheersmaatregelen Een risicoscore in het groene gebied, vormt geen direct gevaar voor de continuïteit van de organisatie. Risico s die in het oranje gebied zitten vragen om aandacht. Ze vormen individueel nog geen reëel gevaar voor de continuïteit van de organisatie, maar naarmate de tijd vordert, kan het risico wel een bedreiging gaan vormen. Voor deze risico s wordt het dan ook aangeraden niet lang te wachten met het uitvoeren van benoemde beheersmaatregelen. In de risicokaart wordt duidelijk dat er zich relatief veel risico s in de groene en oranje zone bevinden, onder/midden in de risicokaart. Bij beheersing van deze risico s die veel voorkomen kan op de korte termijn kostenreductie gerealiseerd worden en op de langere termijn serieuze bedreigingen ten aanzien van de continuïteit van de bedrijfsvoering worden voorkomen. Een risico dat zich bevindt in het rode gebied, vereist directe aandacht om te voorkomen dat de continuïteit van de organisatie wordt bedreigd. De gemeente Middelburg kent een aantal van deze risico s. Dit zijn ook de risico s die een zware weging hebben binnen de top 10 van de gesignaleerde risico s binnen onze gemeente, gelet op financiële impact op de organisatie. Weerstandscapaciteit Op basis van het geconsolideerde risicoprofiel van de gemeente Middelburg kan worden bepaald hoeveel geld benodigd is om alle risico s te kunnen financieren. De benodigde weerstandscapaciteit wordt berekend op basis van een risicosimulatie (Monte Carlo methode). Uitgangspunt hierbij is een statistische benadering die er van uit gaat dat nooit alle risico s zich én tegelijk, én in hun maximale omvang voordoen. Door deze benadering kan op een verantwoorde manier minder vermogen aan worden gehouden. In totaal zijn er voor de gemeente 29 risico s geïdentificeerd en gekwantificeerd. Het onderdeel wijzigingen in risicoprofiel verderop in deze paragraaf, bevat een toelichting op de mutaties die binnen het risicoprofiel hebben plaatsgevonden

66 Rekening houdend met de inschatting van kans op voorkomen en verwacht geldelijk gevolg, kan op basis van de Monte Carlo techniek bepaald worden dat in 90% van de simulaties het totale risicobedrag niet boven de 30,1 miljoen uitstijgt. Risico top 10 In de hiernavolgende tabel wordt de top 10 risico s van de gemeente Middelburg gerangschikt naar financiële impact weergegeven. Het percentage geeft in grote lijnen de weging van het betreffende risico aan t.o.v. het totaal aan risico s. Hieruit is af te leiden dat de top 10 risico s een weging heeft van ruim 90% in het totaal van de gedefinieerde risico s. Belangrijkste risico s Invloed (%) Het niet bereiken van overeenstemming over c.q. concessies doen als gevolg van regionale afspraken tussen de Walcherse Gemeenten en Provincie rondom woningmarkt en bedrijventerrein leidt tot een lager ontwikkelpotentieel binnen het Grondbedrijf waardoor enerzijds verliezen ontstaan doordat complexen (deels) afgewaardeerd moeten worden en anderzijds de rente over deze complexen niet meer aan het grondbedrijf mag worden toegerekend (scenario: Grondbedrijf specifieke risico s / periode ). Vertraging en lagere opbrengstontwikkeling van lopende en geplande grondexploitaties (woningen en bedrijventerrein) ten opzichte van de prognoses in het basisscenario Grondbedrijf waardoor het saldo van de reserve grondbedrijf nadelig beïnvloed wordt (scenario: Grondbedrijf risicoscenario). Het niet (tijdig) realiseren van de bezuinigingsvoorstellen ter invulling van de bezuinigingstaakstelling waardoor incidenteel tekorten ontstaan in de betreffende periode. Op basis van extern onderzoek blijkt dat op afzienbare termijn aan diverse kademuren restauratiewerkzaamheden noodzakelijk zijn waarvoor op dit moment nog geen dekkingsmiddelen aanwezig zijn. De 1 e begrotingswijziging 2017 Orionis (uitwerking Aanvalsplan als gevolg van het rapport Twijnstra Gudde) toont structurele tekorten waarbij op dit moment alleen de dekking is voorzien van het tekort Delta wordt in het gelijk gesteld in de aan te spannen procedure tegen invoering van precarioheffing op kabels en leidingen, hetgeen leidt tot een lagere ontwikkeling van de algemene reserve (periode ). Een gedeelte van de personeelskosten (inclusief overhead) wordt gedekt door investeringsprojecten waardoor bij afname van het aantal projecten de dekking van deze kosten wegvalt en tot extra lasten in de reguliere exploitatie zal leiden. Op basis van een extern rapport is duidelijk geworden dat de huidige onderhoudsbudgetten voor gemeentelijke panden ontoereikend zijn waardoor achterstallig onderhoud verder zal oplopen. Tot medio 2020 is een oplossing gevonden door incidenteel gelden te onttrekken aan het gebouwenbeheersplan maar vanaf medio 2020 blijft het risico aanwezig dat noodzakelijke onderhoudswerkzaamheden vanwege het ontbreken van financiële middelen niet kunnen worden uitgevoerd. De concept-begroting 2018 van de Veiligheidsregio gaat uit van een structurele verhoging van de gemeentelijke bijdrage Door de opening van een nieuw crematorium in Goes zal het aantal crematies in Middelburg afnemen hetgeen derving van inkomsten betekent. 69% 5% 4% 3% 3% 2% 2% 2% 2% 1% Tabel: Top 10 risico s gemeente Middelburg Wijzigingen in risicoprofiel t.o.v. risicoprofiel Begroting 2017; Binnen het risicoprofiel is een aantal wijzigingen doorgevoerd waardoor de omvang van het risicoprofiel ten opzichte van de inzichten ten tijde van het opstellen van de begroting 2017 significant zijn toegenomen; van 17.0 mln naar 30.1 mln. Naast de toegevoegde risico s als gevolg van de ontwikkelingen bij Orionis

67 (Aanvalsplan) en de Veiligheidsregio (concept-begroting 2018) zijn het met name de ontwikkelingen ten aanzien van het Grondbedrijf die de oorzaak zijn van de forse stijging van het risicoprofiel. De gesprekken tussen de Walcherse gemeenten en de Provincie rondom regionale woningmarktafspraken en afspraken over ontwikkeling van bedrijventerreinen voor de periode verlopen zeer moeizaam. Vanuit de Provincie is in het kader van het financieel toezicht recent een brief ontvangen. Hierin wordt aangegeven dat in verband met een forse overcapaciteit aan bestaande en nog te ontwikkelingen plannen op Walcheren rekening gehouden moet worden met afwaardering van gronden tot een bedrag van 29 mln. Hoewel het college bezwaar heeft aangetekend tegen dit standpunt blijft de kans aanwezig dat door het uitblijven van regionale afspraken toekomstige bestemmingsplannen door de Provincie niet zullen worden gehonoreerd en de gemeente daadwerkelijk tot afwaardering van gronden moet over gaan. In dit geval loopt de gemeente een aanvullend risico omdat de rente over niet in exploitatie genomen gronden niet aan het grondbedrijf mag toerekenen. Dit betekent een verzwaring van de rentelasten op de reguliere exploitatie. Deze risico s zijn vertaald in de doorrekening Grondbedrijf per februari 2017 (scenario: specifieke risico s) en omvat een maximaal schadebedrag van ruim 30 mln. Aangezien wij er vanuit gaan dat de lopende gesprekken op enig moment tot regionale afspraken zullen leiden, is voor de berekening van het risico uitgegaan van een situatie waarbij de helft van het genoemde schadebedrag op enig moment als verlies genomen zal moeten worden. Indien het risico zich toch in volle omvang manifesteert betekent dit, rekening houdend met de overige gemeentelijke risico s, dat de huidige reserves ontoereikend zijn om de effecten van dit risico te kunnen dragen. Naast bovenstaande aanpassingen is nog een aantal minder significante mutaties in het risicoprofiel doorgevoerd. Het totaal van de aangebrachte wijzigingen leidt per saldo tot een stijging van het risicoprofiel met 13.1 mln. Op basis van de hierboven aangegeven 90% norm bedraagt de totale omvang van het risicoprofiel nu 30,1 mln. Ondanks het feit dat binnen de top-10 geen risico s genoemd worden ten aanzien van het Sociaal Domein, wil dit niet zeggen dat er binnen het Sociaal Domein geen risico s aanwezig zijn. Kijkend naar de risicoparagraaf in de kwartaalrapportages Sociaal Domein en de recente ontwikkelingen rondom het dossier Porthos, bestaan er wel degelijk risico s op dit gebied. Echter, met de reeds gevormde reserve Decentralisaties ad 3.6 mln (voor bestemming rekeningresultaat 2016), beschikken we over een (financiële) beheersmaatregel waarmee de risico s voor de korte termijn afgedekt kunnen worden. Risico s en weerstandscapaciteit Om de risico s te kunnen opvangen is het van belang dat de gemeente over een buffer beschikt die hiervoor voldoende is, de zogenaamde weerstandscapaciteit. Onbenutte belastingcapaciteit Hieronder wordt verstaan de mogelijkheid die de gemeente heeft om de belastingen te verhogen. Bij tarieven waar kostendekking een rol speelt is van onbenutte belastingcapaciteit sprake voor zover nog geen volledige kostendekking wordt gerealiseerd. Aan de hoogte van de overige tarieven is theoretisch geen bovengrens gesteld; de gemeente kan deze echter niet tot in het oneindige verhogen. Onvoorziene uitgaven Voor onvoorziene uitgaven is in de begroting jaarlijks een bedrag van voor handen. Dit bedrag is afgestemd met de provincie en akkoord bevonden. Vrij besteedbare reserves Als vrij besteedbare reserves beschouwen wij de algemene reserves en de bestemmingsreserves waarvoor nog geen verplichtingen zijn aangegaan

68 Stille reserves Van stille reserves is sprake wanneer de marktwaarde van bepaalde activa hoger is dan de op de balans opgenomen boekwaarde. De aanwezigheid van dergelijke stille reserves is een onvermijdelijk gevolg van het voorschrift dat de boekwaarde van de activa gebaseerd moet zijn op de historische kostprijs. Een stille reserve kan tot de weerstandscapaciteit worden gerekend indien het desbetreffende actief vrij verhandelbaar is; de opbrengst bij verkoop uitgaat boven het bedrag dat nodig is om wegvallende inkomsten op te vangen. De gemeentelijke aandelen in delta nutsbedrijven en de b.n.g., gewaardeerd tegen de nominale waarde, kunnen niet tot de weerstandscapaciteit gerekend worden zolang zij niet vrij verhandelbaar zijn. Wanneer dit wel het geval zal zijn, zal de eventuele opbrengst ter versteviging van de weerstandscapaciteit kunnen worden ingezet. De gemeente beschikt over een aantal panden waarvan de verwachte verkoopwaarde hoger is dan de huidige boekwaarde. Aangezien de meeste van deze panden door de gemeente verhuurd worden of in gebruik gegeven zijn, nemen wij voorzichtigheidshalve deze stille reserves niet mee in de berekening van de weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit is als volgt bepaald: Weerstandscapaciteit (x 1000 ) per 1/ Post onvoorzien Algemene reserve Reserve grondbedrijf Reserve rente financiering strategische projecten Reserve strategische projecten Stille reserves PM PM PM PM PM Totale beschikbare weerstandscapaciteit per 1/ Gemiddelde weerstandscapaciteit in jaar x Tabel: Beschikbare weerstandscapaciteit gemeente Middelburg Wijzigingen in weerstandscapaciteit t.o.v. projectie weerstandscapaciteit Begroting 2017; In het overzicht hierboven wordt de meest recente prognose afgegeven voor wat betreft de ontwikkeling van de weerstandscapaciteit. Deze prognose ligt per 1/ met 32.8 mln, 8.4 mln hoger dan de prognose ten tijde van het opstellen van de begroting 2017 (september 2016). De stijging wordt volledig veroorzaakt door een hogere ontwikkeling van de reserve grondbedrijf (+ 8.8 mln). Daartegenover staat dat de reserve strategische projecten een lager saldo bevat als gevolg van een onttrekking van 0.5 mln in verband met aanvullende dekking voor de herstructurering van het winkelcentrum Dauwendaele. De stijging van de reserve grondbedrijf wordt hoofdzakelijk veroorzaakt doordat de ontwikkelingen binnen diverse projecten een gunstiger beeld laten zien dan een jaar geleden. De complexen Walcherseweg, Rittenburg en Mortiere SOK zijn hier voorbeelden van. De prognose van de ontwikkeling van de algemene reserve is nagenoeg constant gebleven. Hoewel nagenoeg budgetneutraal hebben er binnen de algemene reserve toch een aantal significante mutaties plaatsgevonden. Tegenover de voorziene onttrekking in 2018 als gevolg van het besluit om een bedrag beschikbaar te stellen voor de plannen om een tweede college/uitbreiding UCR in Middelburg te realiseren (- 2.0), staan de toevoegingen van het rekeningresultaat 2016 ( 0.4 mln) en de ontvangen bijdrage vanuit Delta in verband met de afwikkeling van het Zekatel-contract ( 1.7 mln)

69 Vermeld dient te worden dat de ontwikkeling van de reserve grondbedrijf gebaseerd is op de meest recente doorrekening grondbedrijf (februari 2017). Voor een nadere toelichting op de ontwikkelingen binnen het Grondbedrijf wordt verwezen naar de paragraaf Grondbeleid. De nu geprognosticeerde weerstandscapaciteit, oftewel de ontwikkeling van de vrije reserves, komt per 1/ uit op 32.8 mln. De effecten uit de eerste bestuursrapportage 2017 en kadernota zijn in bovenstaande cijfers nog niet meegenomen. Het proces van beide producten is nog niet afgerond op het moment van samenstelling van deze paragraaf waardoor nog geen zekerheid bestaat ten aanzien van de cijfers die hierin worden gemeld. Weerstandsvermogen: koppeling weerstandscapaciteit en financiële risico s In het voorgaande is zowel de benodigde als de beschikbare weerstandscapaciteit bepaald. In deze paragraaf kan een relatie worden gelegd tussen deze twee componenten om het weerstandsvermogen van de gemeente Middelburg te bepalen en daarover een oordeel te vellen. De benodigde weerstandscapaciteit die uit de risicosimulatie voortvloeit, kan worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen. Ratio Weerstandsvermogen = Beschikbare weerstandscapaciteit Benodigde weerstandscapaciteit Voor Middelburg betekent dit voor 2017, gebaseerd op de gemiddelde weerstandscapaciteit in 2017, een ratio van: 18,8 mln / 30,1 = 0,63. Indien de huidige omvang van het risicoprofiel afgezet wordt tegen de gemiddelde weerstandscapaciteit in de komende jaren zien we dat de ratio zich als volgt ontwikkeld: Bron / Jaarschijf Begroting Jaarrekening Begroting Jaarrekening Begroting Jaarrekening Beoordeling weerstandsvermogen Om de ratio voor het weerstandsvermogen te kunnen beoordelen maken wij gebruik van onderstaande waarderingstabel die in samenwerking tussen NAR en de Universiteit Twente is opgesteld. Waardering Ratio Betekenis A > 2 Uitstekend B 1,4-2 Ruim voldoende C 1-1,4 Voldoende D 0,8-1 Matig E 0,6-0,8 Onvoldoende F < 0,6 Ruim onvoldoende Gegeven de ratio van 0,63 per 2017 betekent dit voor Middelburg dat het weerstandsvermogen als onvoldoende wordt gekwalificeerd. Echter, om een goed beeld te verkrijgen van de financiële weerbaarheid van de organisatie is het van belang om juist de ontwikkeling van de ratio op de middellange termijn te bekijken

70 De ingezette ombuigingen en bezuinigingen in de afgelopen jaren ter versteviging van het weerstandsvermogen worden veelal gefaseerd gerealiseerd, waardoor de totale omvang van de financiële effecten pas op middellange termijn zichtbaar worden. Op basis van de huidige aannames ten aanzien van het risicoprofiel en weerstandscapaciteit zien we de weerstandsratio in periode geleidelijk stijgen tot 1,14; een ratio wat de kwalificatie voldoende heeft en binnen de gewenste bandbreedte (1,0 1,4; voldoende) ligt. Dit betekent dat de ombuigingen die de afgelopen jaren zijn geëffectueerd dan wel in gang zijn gezet, zoals het er nu naar uitziet, zorgen voor voldoende voeding van de weerstandscapaciteit om de te verwachten financiële tegenvallers (risico s) op te kunnen vangen. Hierbij dient wel expliciet vermeld te worden dat het risico rondom de regionale woningmarktafspraken en afspraken over bedrijventerreinen dermate groot van omvang is dat als dit risico zich op korte termijn en in volle omvang (ruim 30 mln) manifesteert, de beschikbare weerstandscapaciteit (zwaar) ontoereikend is om dit op te vangen. De druk op het weerstandsratio blijft groot. Vanaf 2012 is voor een bedrag van ruim 23 mln aan structurele ombuigingen doorgevoerd en in 2014 is besloten tot een aanvullend pakket aan eenmalige ombuigingen van 9.4 mln. Een deel van de bezuinigingsmaatregelen dient echter in de komende jaren nog gerealiseerd te worden waardoor risico s in de vorm van vertraging en haalbaarheid van de ombuigingen tot claims op de weerstandscapaciteit kunnen leiden. Hoewel deze risico s onderdeel uitmaken van de nu gepresenteerde cijfers blijft de kans bestaan dat de financiële impact van risico s hoger uitpakken dan nu wordt voorzien. Zoals hierboven aangegeven vraagt de ontwikkeling van het Grondbedrijf de volle aandacht. Hoewel de woningmarkt zich heeft hersteld kan bij opnieuw optredende zwakte in de markt de vraag naar bouwgrond (woningbouw, bedrijven, kantoren en voorzieningen) lager komen te liggen of tot afwaardering van complexen leiden, waardoor de voeding aan de reserve Grondbedrijf lager komt te liggen dan waarvan nu wordt uitgegaan. Aangezien de reserve Grondbedrijf een onderdeel is van de beschikbare weerstandscapaciteit zal dit direct gevolgen hebben voor de weerstandsratio. Gelet op de huidige economische ontwikkelingen en hiermee gepaard gaande onzekerheden zal de ontwikkeling van het weerstandsvermogen nadrukkelijk gevolgd moeten blijven worden. In eerste instantie dient het beheersen van de huidige risico s alle aandacht te krijgen en zal met het aangaan van nieuwe (risicovolle) projecten en activiteiten zeer terughoudend moeten worden omgegaan. Financiële kengetallen Op basis van de regeling van de Minister van BZK, die onlangs is gepubliceerd, dienen in het vervolg in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing een aantal financiële kengetallen opgenomen te worden. De onderstaande kengetallen maken het de leden van de gemeenteraad gemakkelijker om inzicht te krijgen in de financiële positie van de gemeente. De wijze waarop de kengetallen meewegen in de uiteindelijke beoordeling van de financiële positie van de gemeente is voorbehouden aan het horizontale controle- en verantwoordingsproces. De kengetallen worden voorgeschreven door de BBV en de regeling van de Minister regelt expliciet de wijze waarop de kengetallen moeten worden berekend

71 Tabel 1. In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing op de begroting wordt de onderstaande tabel gebruikt: Begroting jaar t Verloop van de kengetallen Kengetallen: Rekening Begroting Rekening netto schuldquote 167% 164% 143% netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen 140% 137% 118% solvabiliteitsrisico 12% 11% 12% structurele exploitatieruimte 4% -3% -1% grondexploitatie Geen kwantificatie 57% 23% 26% belastingcapaciteit 91% 96% 96% N.B. Met ingang van 2016 bestaat de categorie NIEGG niet meer. In de berekening van het kengetal grondexploitaties worden op 0 gezet. In de formule zal de NIEGG niet worden vervangen door de MVA. De kleuren in bovenstaande tabel zijn gebaseerd op onderstaande tabel. In deze tabel geeft de Provinciale normering aan met betrekking tot de kengetallen. Het financieel beeld dat uit de kengetallen naar voren komt is belangrijk voor het inzicht in de financiële positie. De gezamenlijke provinciale toezichthouders hebben besloten om voor het verkrijgen van een goed beeld aan te sluiten bij de zgn. signaleringswaarden die afkomstig zijn van de stresstesten voor gemeenten. De signaleringswaarden zijn ingedeeld in categorieën. Aan deze categorieën is geen waardeoordeel gegeven. Duidelijk is dat categorie A het minst risicovol is en categorie C het meest. Kengetallen: Categorie A Categorie B Categorie C netto schuldquote <90% % >130% netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen <90% % >130% solvabiliteitsratio >50% 20-50% <20% structurele exploitatieruimte >0% = 0% <0% grondexploitatie <20% 20-35% >35% belastingcapaciteit <95% % >105% De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de medeoverheid ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft zodoende een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Het kengetal grondexploitaties geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten

72 Het kengetal structurele exploitatie-ruimte is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte de gemeente heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. Voor de beoordeling van het structurele en reële evenwicht van de begroting wordt thans het onderscheid gemaakt tussen structurele en incidentele lasten. De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. NB: In de onderliggende paragrafen in deze begroting wordt per financiële kengetallen een specifieke berekening weergegeven

73 Paragraaf Lokale heffingen Algemeen De lokale lasten zijn een belangrijke inkomstenbron voor de gemeente, betaald door burgers en bedrijven. Deze inkomsten worden verkregen op grond van publiekrechtelijke regels. De lokale lasten kunnen worden onderverdeeld in heffingen waarvan de hoogte van de tarieven gekoppeld is aan de kosten, zoals de rioolheffing en de afvalstoffenheffing en heffingen waar dit niet het geval is, zoals de onroerendezaakbelastingen en toeristenbelasting. Beleidsuitgangspunten Het college heeft de volgende uitgangspunten geformuleerd: - De totale gemeentelijke lasten voor burger en bedrijfsleven worden trendmatig verhoogd en daarnaast wordt er stapsgewijs verhoogd naar het Zeeuwse gemiddelde. - Indien er sprake is van meer dan trendmatige verhoging van lokale lasten, dan dient deze vergezeld te gaan van een heldere, acceptabele en verdedigbare verantwoording. Overzicht belastingen en heffingen Tarieven 2016 Het beleidsuitgangspunt bij alle heffingen is de jaarlijkse verhoging met de inflatiecorrectie en een stapsgewijze verhoging naar het Zeeuwse gemiddelde (op basis van 2010). Voor 2016 betekent dit dat alle heffingen trendmatig zijn verhoogd ( 1,5% ). Alleen bij de rioolheffing (1% extra verhoging) en de toeristenbelasting (verhoging met 0,10) worden de tarieven anders berekend. Bedragen x Begroting primair Begroting inclusief wijzigingen Rekening Verschil Reinigingsheffingen Rioolheffingen OZB Forensenbelasting Toeristenbelasting Hondenbelasting Reclamebelasting Precariobelasting Naheffing parkeerbelasting TOTAAL Algemeen In het resultaat per heffing zijn de verminderingen reeds verwerkt en indien van toepassing (Onroerendezakbelastingen, Forensenbelasting, Hondenbelasting, Reclamebelasting, Precariobelasting en naheffing parkeerbelasting) zijn de begrotingsbedragen tussentijds aangepast. Reinigingsheffingen De reinigingsheffingen bestaan uit de afvalstoffenheffing en het reinigingsrecht. De afvalstoffenheffing levert meer op dan geraamd. Enerzijds omdat er nog extra opbrengst is gerealiseerd over oude jaren, anderzijds is het werkelijke aantal panden waarvoor afvalstoffenheffing is betaald

74 hoger dan het aantal dat wordt meegenomen conform de begrotingsregels. Dit wordt veroorzaakt door een te hoog aantal geraamde objecten in de leegstand. De opbrengst van het reinigingsrecht laat in 2016 voordeel van zien. Rioolheffingen De rioolheffingen bestaan uit eigendom en gebruiksheffingen voor zowel woningen als niet-woningen. De rioolheffing levert minder op dan geraamd. Toeristenbelasting De methodiek van de toeristenbelasting is dat er gedurende het seizoen een voorlopige aanslag wordt opgelegd die ± 80% van het werkelijke aanslagbedrag betreft. Definitieve aanslag wordt eind maart van het daarop volgende jaar opgelegd. In de huidige cijfers is de voorlopige aanslag verwerkt en nog niet de definitieve aanslag. Het bedrag dat met de definitieve aanslag is gemoeid is ± Naheffingen parkeerbelasting De werkelijke opbrengst van de naheffingen parkeerbelastingen is substantieel lager dan de tussentijds verhoogde raming ( ). Dit wordt grotendeels veroorzaakt door een aanpassing in het verdrag m.b.t. de gegevensuitwisseling tussen België en Nederland. De veronderstelling was dat er nog 3 jaar kon worden ingevorderd maar dat is door het nieuwe verdrag uitgesloten. Het nog in te vorderen bedrag aan Belgische naheffingen parkeerbelasting is bepaald op Hier is in het overzicht nog geen rekening mee gehouden. Kwijtscheldingen De kwijtscheldingsnorm is gesteld op 100%. In 2016 zijn de werkelijke kosten van kwijtschelding zijn hoger dan begroot. Dit wordt veroorzaakt door een hoger aantal toegekende kwijtscheldingsverzoeken dan geraamd als gevolg van een toename van het aantal mensen met een dusdanig laag inkomen dat zij in aanmerking komen voor geheel of gedeeltelijke kwijtschelding. Bedragen x Begroting primair Begroting inclusief wijzigingen verleend Verschil Afvalstoffenheffing Rioolheffingen TOTAAL Belastingdruk Overzicht belastingdruk COELO Atlas lokale lasten 2016 Uit dit landelijke overzicht van de Rijksuniversiteit van Groningen wordt het volgende vergelijkend overzicht gegeven. Gemeente OZB AFV RIO korting Totaal Goes 263,00 251,00 100,00 614,00 Middelburg 190,00 287,00 182,00 659,00 Veere 266,00 236,00 160,00 662,00 Noord-Beveland 248,00 249,00 183,00 680,00 Terneuzen 246,00 313,00 148,00 707,00 Vlissingen 138,00 321,00 275,00 734,00 Sluis 217,00 280,00 239,00 736,

75 Gemeente OZB AFV RIO korting Totaal Kapelle 242,00 281,00 259,00 782,00 Reimerswaal 205,00 342,00 235,00 782,00 Borsele 274,00 318,00 195,00 787,00 Hulst 221,00 283,00 287,00 791,00 Tholen 214,00 302,00 313,00 829,00 Schouwen-Duiveland 315,00 315,00 331,00 961,00 In het COELO overzicht wordt voor de OZB gerekend met de gemiddelde WOZ waarde van een woning per gemeente. Hierna wordt de belastingdruk per inwoner over 2016 voor de Zeeuwse gemeenten weergegeven , ,00 800,00 600,00 400,00 200,00 0,00 Gemeentelijke lastendruk x 1,-- Middelburg is na Goes de gemeente met de laagste gemeentelijke belastingdruk. Kengetallen Het kengetal belastingcapaciteit wordt voor de gemeente Middelburg als volgt berekend: A B Vaststelling gemeentelijke belastingcapaciteit in %: Belastingcapaciteit (E/F) x 100% Voor de begroting en het jaarverslag OZB-lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde Verloop van de kengetallen rekening Rekening Begroting Rekening C Afvalstoffenheffing voor een gezin D Eventuele heffingskorting voor een gezin E F Totale woonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde (A+B+C-D) Woonlasten landelijke gemiddelde voor gezin in het voorafgaande begrotingsjaar belastingcapaciteit 90% 96% 96%

76 In bovenstaand overzicht worden de kengetallen voor de woonlasten van een gezin getoond. De lasten voor de afvalstoffenheffing en rioolheffingen zijn in 2016 conform de begroting. De lasten voor de onroerendezaakbelasting zijn hoger dan begroot omdat de gemiddelde WOZ waarde van een woning is gestegen. De benutte belastingcapaciteit is hiermee gestegen van 90% naar 96%

77 Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen Inleiding In deze paragraaf wordt verantwoording afgelegd over het onderhoud van de kapitaalgoederen van de Gemeente Middelburg. Hierbij zijn de vastgestelde beleids- en/of beheerplannen leidend. Beleids- en beheerplannen De gemeenteraad heeft in het verleden verschillende beleids- en beheerplannen vastgesteld. In onderstaande tabel worden de plannen benoemd waarbij een koppeling met de programma s is gemaakt. De plannen hebben een meerjarig karakter. In de toelichtende tekst zal worden beschreven op welke termijn een nieuw beleidsplan wordt opgesteld en met welke zaken rekening zal worden gehouden. Beleids- en beheerplannen Kapitaalgoederen Programma Beleids-/beheerplan Duur plan Begraafplaatsen en crematorium Milieu Beleidsplan begraafplaatsen en crema-torium (toekomstverkenning ) Gebouwen Diverse Nota Beheer en onderhoud gebouwen en civieltechnische kunstwerken. Deze nota is gebaseerd op het Integraal Strategisch Huisvestingsplan dat eind 2010 door het college is vastgesteld. Havens/Kademuren Mobiliteit Vanaf 2012 zijn de kademuren opgenomen in de Nota Beheer en Onderhoud gebouwen en civieltechnische kunstwerken (actualisatie ) (actualisatie ) Openbaar groen Wonen, Woonomgeving en In de raad van 30 januari 2017 is het Economie groenbeleidsplan Middelburg Milieubewust en functioneel openbaar groen vastgesteld. Openbare verlichting Mobiliteit Beleidsplan Openbare verlichting Riolering Milieu Gemeentelijk Rioleringsplan (vgrp) Speelplaatsen Jeugd en Onderwijs Beleidsnotitie 2006 Ruimte voor Spelen Sportvelden Vrije tijd en Imago Sportnota Middelburg in beweging Verkeersregelinstallaties Mobiliteit Beheerplan verkeerslichten Waterwegen Mobiliteit Waterplan Middelburg (actualisatie 2018) Wegen Mobiliteit Beheerplan wegen Begraafplaatsen Wat wilden we bereiken? In het Beleidsplan begraafplaatsen en crematorium (toekomstverkenning ) is bepaald dat er mogelijkheden moet blijven bestaan voor begraven in alle kernen. Wat hebben we bereikt? De doelstelling uit het beleidsplan is bereikt. In alle kernen hebben naar behoefte begrafenissen

78 plaatsgevonden. Het onderhoud op de begraafplaatsen is uitgevoerd. Wat hebben we daarvoor gedaan? Een groot aantal plechtigheden is verzorgd inclusief het uitvoeren van de begrafenissen. Jaaroverzicht begrafenissen Begrafenissen per jaar Westelijke Oude Havendijk Noordweg Sint Laurens Oude Dijk N.en St.Joosland Radermacherstraat Arnemuiden Veerseweg Arnemuiden Kleverskerke Joodse begraafplaats Totaal Jaaroverzicht begrafenissen In 2016 was het aantal begrafenissen onverwacht hoger dan 2014 en Gerekend was op een verdere daling van het aantal begrafenissen. Al jaren is er een verschuiving naar cremeren en in 2016 zijn de tarieven voor begraven sterk verhoogd om de kostendekking van deze taak te verbeteren. De ontwikkeling heeft geen verklaring. Totaal hebben 197 begrafenissen plaatsgevonden. Crematorium Wat wilden we bereiken? In het Beleidsplan begraafplaatsen en crematorium (toekomstverkenning ) is als doel aangegeven een regionaal functionerend crematorium waarbij wordt gestreefd naar een kostendekkende exploitatie, samen met de exploitatie van de begraafplaatsen

79 Wat hebben we daarvoor gedaan? Diensten en aanvullende activiteiten zijn uitgevoerd. Door de recente investeringen in de accommodatie is het kwaliteitsniveau gewaarborgd. In 2016 zijn er crematies uitgevoerd. Een kleine daling ten opzichte van 2015, waarvoor geen verklaring is. Voor zover daar inzicht in is, werd dit niet veroorzaakt door verschuivingen naar andere crematoria. De bouw van een crematorium in Goes is in 2016 nog niet gestart. Verloop aantal crematies Het onderhoudsniveau van het crematorium is bepaald in gebouwgroep K van bijlage 6 (Alternatieve onderhoudsniveaus) van de Nota Beheer en onderhoud gebouwen en civieltechnische kunstwerken. Voor het onderhoud aan het crematorium: zie het kapitaalgoed Gebouwen. Gebouwen Wat wilden we bereiken? Het onderhouden van de gemeentelijke objecten en civieltechnische kunstwerken op het conditieniveau zoals vastgelegd in de Nota beheer en onderhoud gebouwen en civieltechnische kunstwerken in De nota richt zich op het onderhouden van de gemeentelijke gebouwen en civieltechnische kunstwerken op conditieniveau 2. Wat hebben we bereikt? Door de ombuigingen kon wederom de kwaliteit van de onderdelen van de betreffende objecten niet op het vastgestelde conditieniveau 2 worden gehouden. Daarom zijn de onderhoudsramingen bijgesteld naar een lager niveau. Het onderhouden van de gemeentelijke objecten en civieltechnische kunstwerken is grotendeels binnen de geraamde kosten uitgevoerd. Enkele onderdelen zijn voor uitvoering doorgeschoven naar De budgettaire afwijkingen die hierdoor ontstaan, worden opgevangen door middel van de voorziening onderhoud gebouwen. Wat hebben we daarvoor gedaan? Het planmatig onderhoud is uitgevoerd. De uitvoering is in samenhang met het huisvestingsbeleid, onderwijsbeleid, sportbeleid, wijkaanpak, parkeerbeleid en monumentenbeleid gepland. Ook niet-planmatig onderhoud (zoals vernielingen, klachtenonderhoud en onvoorziene zaken) is waar nodig ter hand genomen

80 Havens en kademuren Wat wilden we bereiken? Het onderhoud aan havens en kademuren wordt afgestemd met het onderhoud van aanliggende wateren en indien van toepassing de naastliggende wegen en openbare buitenruimte, met speciale aandacht voor beheer en behoud van muurbegroeiingen. Wat hebben we bereikt? Voor het beheer en onderhoud van de havens en kademuren is nog geen beheer- of beleidsplan vastgesteld. Wel is er in 2000 een uitgebreide inventarisatie uitgevoerd naar de staat van onderhoud van de in Middelburg aanwezige kademuren. Aan de hand van dit onderzoek zijn voor diverse investeringsprojecten financiële middelen aangevraagd en gedeeltelijk beschikbaar gesteld. Voor de nog resterende kademuren is een uitvoeringsplanning gemaakt. Financiële middelen zijn niet beschikbaar. Het onderhoud aan havens en kademuren is afgestemd met het onderhoud van aanliggende wateren en indien van toepassing de naastliggende wegen en openbare buitenruimte, met speciale aandacht voor beheer en behoud van muurbegroeiingen. Wat hebben we daarvoor gedaan? Er is een voorstel opgesteld voor de restauratie van de kademuur Londensekaai; dit voorstel is echter door college en raad afgewezen. Door monitoring van de huidige toestand wordt getracht onveilige situaties snel op te merken. Openbaar Groen Wat wilden we bereiken? In de raad van 30 januari 2017 is het groenbeleidsplan Middelburg , Milieubewust en functioneel openbaar groen vastgesteld. Belangrijke dragers zijn: a) Het huidige kwaliteitsniveau (CROW-schaallat 2013) van het openbaar groen te handhaven, dit betekent: kwaliteit A op begraafplaatsen en in het stads- en winkelcentrum; kwaliteit B voor wijkgroen en groen bij sportcomplexen, speelterreinen, en verkeersgroen; kwaliteit C op industrieterreinen, recreatieparken, groene longen en stadsranden, waterhuishouding en parken/bolwerken (beheer is nu nog op niveau B); b) Met de uitvoering van het groenbeleidsplan de burger een grotere rol en meer verantwoordelijkheid geven in beheer/onderhoud van de groene openbare ruimte. Hierin de modellen uit het concept groenbeleidsplan als uitgangspunt nemen en op zoek gaan naar maatwerk met de burger, wijkaanpak en afstemmen op de uitwerking van het project Heroriëntatie Gemeentelijke Taken en de pilot met Orionis in groenbeheer in Arnemuiden. c) Beslispunt 1 en 2 te vertalen naar in ieder geval de volgende kaderstelling: behouden en versterken van de hoofdgroenstructuur (randvoorwaarden bij ruimtelijke ontwikkelingen); toegankelijkheid van de hoofdgroenstructuur (de groene buffers van de stad) bevorderen; een groene inrichting van de wijken en speelplaatsen in stand houden en waar mogelijk verbeteren. zorgvuldig omgaan met uitgifte van groen; milieubewust beheren en differentiatie in de kwaliteitsniveaus van het groenbeheer van de verschillende gebieden aanhouden; inspelen in de groeninrichting op klimaatverandering; behoud van de beheerkwaliteit van het groen, ook op begraafplaatsen; bevorderen van biodiversiteit; het onderzoeken van de mogelijkheden voor het ontwikkelen van stadslandbouw; bij aanleg en inrichting kiezen voor duurzame concepten en beplantingen

81 Wat hebben we bereikt? Het nieuwe groenbeleid is deels een nieuwe start met nieuwe doelen. Wat hebben we daarvoor gedaan? Het onderhoud aan 218 ha openbaar groen is uitgevoerd volgens het groenbeheerplan. Dit is vergelijkbaar met Het onderhoud is deels uitgevoerd met eigen medewerkers en met een belangrijke inzet van Orionis, en incidenteel met aannemers. Openbare verlichting Wat wilden we bereiken? Voor dit kapitaalgoed is in begin 2010 een beleidsplan openbare verlichting ( ) vastgesteld. Sinds 1 januari 2008 wordt het beheer en onderhoud van de openbare verlichting uitgevoerd volgens het bestek van de VZG. Het beheer en onderhoud wordt afgestemd met de overige Zeeuwse gemeenten. Binnen onze gemeentegrenzen worden de werkzaamheden afgestemd met overige onderhoudswerkzaamheden in de buitenruimte. Wat hebben we bereikt? In 2016 is de openbare verlichting op diverse plaatsen in Middelburg vernieuwd. Door het toepassen van energiezuinige lampen is een besparing van circa kwh gerealiseerd. Wat hebben we daarvoor gedaan? In diverse woonstraten zijn lichtmasten en zijn armaturen met conventionele lampen vervangen door armaturen met dimbare ledlampen. Riolering Wat wilden we bereiken? Het Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan is in de raad van 26 januari 2015 vastgesteld (vgrp ). In het plan wordt weergegeven hoe de Gemeente Middelburg omgaat met haar gemeentelijke zorgplicht voor de rioleringen (afval-, hemel- en grondwater). In het plan staat omschreven hoe zo doeltreffend mogelijk en tegen zo laag mogelijke maatschappelijke lasten het rioolbeheer zal worden uitgevoerd. Het plan is in overeenstemming met het Stedelijk waterplan en het gemeentelijk Milieubeleidsplan. De uitvoering van werkzaamheden aan de rioleringen wordt zoveel mogelijk afgestemd met andere werkzaamheden in de buitenruimte, zoals herstructureringswerkzaamheden van stadsdelen en onderhoud en reconstructies van wegen. Daarnaast vindt afstemming plaats met de wijktafels, de Provincie Zeeland en het Waterschap Scheldestromen. Speerpunt voor 2016 was de vervanging of renovatie van circa 2,2 km riolering. Tevens zou 3,3 ha verhard oppervlak van de gemengde rioolstelsels worden afgekoppeld. Wat hebben we bereikt? Een goed beheer van de gemeentelijke riolering. Het overgrote deel van de geplande renovaties is uitgevoerd (totaal circa 4 km, inclusief het restant van 2015). Er is circa 2,5 ha verhard oppervlak afgekoppeld van de gemengde rioleringsstelsels, minder dan de geplande 3,3 ha. Totaal zitten we met het afkoppelen nog ruimschoots op het schema van 1% per jaar. Het benodigde onderhoud aan riolen en installaties is uitgevoerd. Wat hebben we daarvoor gedaan? Er is onderhoud gepleegd aan ongeveer 42 km riolering, kolken, 70 gemalen, pompputten en tunnels, en 89 pompputten in het buitengebied

82 Speelplaatsen Wat wilden we bereiken? Het beleid is vastgelegd in de Beleidsnotitie 2006 Ruimte voor Spelen (vastgesteld in 2000, geëvalueerd in 2003 en 2006), kortweg speelruimteplan genoemd. De doelstelling was het realiseren dan wel het in stand houden van speelruimte en speelvoorzieningen van voldoende kwaliteit voor alle leeftijdsgroepen, evenwichtig verspreid over de stad. In toenemende mate wordt hierbij ingespeeld op wensen en inbreng vanuit de verschillende wijken. Wat hebben we bereikt? Een fijnmazig netwerk van speelvoorzieningen over de stad. Afstemming op de wensen vanuit de wijken. Wat hebben we daarvoor gedaan? Inspecties, regulier onderhoud, calamiteitenonderhoud en vervangingen zijn uitgevoerd aan 15 ha speelterrein. In samenspraak met omwonenden en andere betrokkenen is een aantal initiatieven tot uitbreiding en verbetering van speelvoorzieningen uitgevoerd. De beschikbare middelen zijn voldoende om het bestaande areaal speelvoorzieningen in stand te houden, maar onvoldoende om wensen te vervullen. Sportvelden Wat wilden we bereiken? Sportvoorzieningen van voldoende kwantiteit en kwaliteit voor de Middelburgse verenigingen. Wat hebben we bereikt? Sportvoorzieningen van voldoende kwantiteit en kwaliteit binnen de kaderstelling. Een structureel spanningsveld bestaat er echter tussen enerzijds de verwachtingen en behoeften van de sportverenigingen, en anderzijds de beschikbare middelen en de daaraan gekoppelde kwantiteit en kwaliteit van de voorzieningen. Verenigingen groeien in behoeften (kwantitatief en kwalitatief) en de voorzieningen zijn stabiel in kwantiteit, maar lopen terug in kwaliteit door (over)belasting en veroudering. Dit ondanks goed en systematische onderhoud. Er is dus vrijwel altijd onbalans tussen de behoefte aan voorzieningen en de beschikbaarheid ervan. Doordat in 2016 vervangingsinvesteringen zijn bevroren is de onbalans vergroot, zonder dat dit tot opzienbarende knelpunten heeft geleid. In 2017 zal gewerkt worden aan herstel. Wat hebben we daarvoor gedaan? Het areaal en het actuele beheer zijn vastgelegd in het groenbeleidsplan. Het gaat om 7 complexen (De Sprong, Kruitmolen, Nassaulaan, Nieuwland, Arnemuiden, Sint Laurens) en 39 ha aan areaal. Verkeersregelinstallaties (VRI s) Wat wilden we bereiken? We wilden de verkeersregelinstallatie op de kruising Torenweg/Schroeweg vervangen en de voorbereiding starten voor vervanging van 6 verkeersregelinstallaties op het Schroetracé en het Groene Woud. Nut en noodzaak van diverse VRI s is een blijvend aandachtspunt bij vervanging. In dit kader zouden we specifiek kijken naar het nut en de noodzaak van een VRI op de voetgangersoversteekplaats op de Turfkaai en de VRI op de kruising Koudekerkseweg/Laan der Verenigde Naties. In het kader van automatische storingsmeldingen zouden we een onderzoek doen naar automatische storingsmeldingen bij VRI s. Wat hebben we bereikt? De VRI op de kruising Schroeweg/Torenweg is vervangen. Op deze installatie hebben we bij wijze van proef een automatische storingsmelding geïmplementeerd die in verbinding staat met de kwaliteitscentrale van de leverancier. In het kader van nut en noodzaak van VRI s hebben we draagvlak gecreëerd onder de bewoners van Klein Vlaanderen voor het laten vervallen van de VRI op de kruising Volderijlaagte/KleinVlaanderen

83 Wat hebben we daarvoor gedaan? In het voorjaar van 2016 is de VRI Torenweg/Schroeweg vervangen. Op de installatie is een automatische storingsmelding geïmplementeerd met een verbinding naar de kwaliteitscentrale van de leverancier. Gedurende een jaar worden eventuele storingsmeldingen geïnventariseerd en wordt met regelmaat de werking van de VRI op afstand gemonitord. De eerste bevindingen zijn positief. Het eerste- en tweedelijns onderhoud van de VRI s is tot 31 december 2016 uitbesteed aan Istimewa. In het kader van de burgerparticipatie hebben wij meerdere overleggen gevoerd met de bewoners van Klein Vlaanderen over afwaardering van Klein Vlaanderen van een (50 km/h) gebiedsontsluitingsweg naar een (30 km/h) erftoegangsweg. In deze overleggen zijn nut en noodzaak van de VRI op de kruising met de Volderijlaagte besproken. In combinatie met een herinrichting van het kruispunt, is er veel draagvlak voor het vervallen van de VRI op deze kruising. De vervanging van 6 VRI s is in 2016 gestart met het opstellen van het bestek en het ontwikkelen van nieuwe softwareprogramma s waarbij de verkeersregeling is afgestemd op de actuele verkeersintensiteiten. De softwareprogramma s zijn gereed. Het bestek is in concept gereed. In het voorjaar van 2017 is de aanbesteding gepland en de uitvoering in het najaar van Het betreft de vervanging van de volgende verkeersregelingen: Schroeweg/Statenlaan Schroeweg/Veldzigt Schroeweg/Schroebrug Stationsbrug/Blauwedijk Het Groene Woud/Poelendaelesingel Het Groene Woud/Zandstraat Waterwegen Wat wilden we bereiken? Met het zorg dragen voor waterlopen beogen we een goede kwaliteit en afvoer van het oppervlaktewater naar het Kanaal door Walcheren. De belangrijkste document is het stedelijk waterplan (Waterplan Middelburg ). Wat hebben we bereikt? Samen met het waterschap Scheldestromen (op basis van de overeenkomst Beheer Openbaar water Bebouwd gebied; BOB) zorgdragen voor het onderhoud van de waterlopen. De in de beheerplannen beoogde kwaliteit is geleverd. Op dit moment is er geen achterstallig baggerwerk in de gemeente. Door het baggerwerk op peil te houden, verbetert de kwaliteit van het oppervlaktewater en wordt een goede afvoer gegarandeerd. In 2017 worden de resultaten bekend van het PWO Walcheren. Het Plan Water Opgave Walcheren is er een gekalibreerd watersysteemmodel voor heel Walcheren. In dit rekenmodel kunnen extreme buien worden nagebootst. Verder wordt in 2017 een stresstest uitgevoerd op het watersysteem van de gemeenten. De maatregelen die genomen moeten worden naar aanleiding van de uitkomsten van beide rekenkundige exercities, kunnen ook van invloed zijn op het watersysteem van Middelburg. De resultaten van de stresstest zullen naar verwachting eind 2017 beschikbaar zijn, en verwerkt worden in een nieuw stedelijk waterplan. Wat hebben we daarvoor gedaan? Onderhoud volgens de BOB-overeenkomst ( en in 2016 voor 1 jaar verlengd, nu verlengen voor 8 jaar) uitgevoerd aan 47 ha oppervlakte water in de stad. Met het waterschap hebben we gewerkt aan een regeling voor waterbergingen bij kleine ruimtelijke ontwikkelingen. Dit heeft ertoe geleid dat in maart 2015 een Waterbergingsfonds kon worden oprichten. Dit fonds wordt gevuld door de initiatiefnemers van deze kleine ruimtelijke ontwikkelingen, waarna we vanuit dat fonds bij grote ruimtelijke ontwikkelingen extra waterberging

84 aanleggen. De Samenwerking Afvalwaterketen Zeeland (SAZ), waarin alle Zeeuwse gemeenten en het Waterschap Scheldestromen zijn vertegenwoordigd, is in 2015 versterkt door het toetreden van Evides. Bij een bezoek van de visitatiecommissie aan de SAZ werd later vastgesteld dat de SAZ tot de kopgroep van Nederland behoort. De samenwerking moet leiden tot kostenbesparing in de afvalwaterketen, tot het vergroten van de kwaliteit en efficiëntie van de uitvoering van de beheertaken en het innovatievermogen, en tot vermindering van de personele kwetsbaarheid. Wegen Wat wilden we bereiken? In 2016 wilden we het Beheerplan wegen actualiseren. In het plan stond aangegeven hoe de Gemeente Middelburg het onderhoud van het wegareaal wil uitvoeren, hoeveel financiële middelen er voor benodigd zijn en hoe de planning van de uit te voeren werkzaamheden zal worden opgesteld en uitgevoerd. Uitgangspunt van het plan was dat het wegenonderhoud over het hele wegareaal en in de gehele gemeente Middelburg zou worden opgepakt waarbij in eerste instantie het achterstallige onderhoud en de direct overlast gevende schades worden hersteld. Het wegenonderhoud wordt afgestemd met andere werkzaamheden in de buitenruimte zoals bijvoorbeeld het onderhoud aan rioleringen en de kabel- en leidingnetwerken van nutsbedrijven, maar ook maatregelen op het gebied van verkeer. Daarnaast wordt het wegenonderhoud via de wijktafels afgestemd met de bewoners en vastgelegd in de wijkplannen. Sinds 2010 zijn we verder gegaan met een wijkgerichte aanpak van het wegenonderhoud. Wat hebben we bereikt? In 2016 is opnieuw invulling gegeven aan het betrekken van bewoners en belanghebbenden bij de onderhoudsprojecten. Steeds wordt een integrale afstemming van de projecten nagestreefd zowel binnen de gemeentelijke beleid- en beheerprogramma s, als met externe partijen. Deze werkwijze zorgt enerzijds voor een kwalitatief beter en vollediger product en meer draagvlak van belanghebbenden. Anderzijds is het een intensieve werkwijze die de doorlooptijd van projecten aanzienlijk verlengt en meer inzet van medewerkers vraagt. Met name de afstemming met nutsbedrijf Delta is intensief doordat Delta de komende jaren grote vervangings- en onderhoudsprojecten uitvoert aan haar kabel- en leidingnetwerk. Ook wordt door afstemming met bewoners onderhoudsbudget ingezet voor herinrichting en nieuwe wensen. Door de nagestreefde werkwijze van integrale afstemming, wordt op straatniveau de kwaliteit van het product wegen verbeterd. Over het gehele wegareaal gezien, staat de kwaliteit van het wegareaal onder druk. Door de hogere voorbereidingskosten en de nieuwe wensen, wordt verder ingeteerd op de al gekorte onderhoudsbudgetten en daarmee op de kwaliteit van het wegenareaal. In de raadsvergadering van 18 juli 2016 zijn de kaders voor het wegbeheer vastgesteld. Het ambitieniveau voor de kwaliteit van de wegen is het voldoen aan de minimale eisen van verantwoord wegbeheer. De belangrijkste uitgangspunten zijn: integrale afstemming met bewoners en derden, integrale uitvoering met overige beleidsvelden (riolering en nutsbedrijven), anticiperen op vergrijzing en klimaatveranderingen, en nastreven van duurzaamheid. De komende vier jaren zal het budget voor het onderhoud van de wegen jaarlijks worden verhoogd totdat in 2020 het budget voldoende is om aan het minimale niveau van verantwoord wegbeheer te kunnen voldoen. Verwacht wordt dat na 2021 de aanwezige achterstanden in het onderhoud langzaam zullen worden ingelopen. Wat hebben we daarvoor gedaan? In 2016 is een aantal onderhoudsprojecten van 2015 afgerond, alsmede een belangrijk deel van het programma van Een aantal projecten zal in 2017 worden afgerond. Naast projectmatig onderhoud is een deel van het budget besteed aan kleinschalig onderhoud omdat schadebeelden van wegonderdelen hier om vragen. De werkzaamheden zijn uitgevoerd binnen het beschikbare budget

85 Paragraaf Financiering Wettelijk kader De Wet Financiering decentrale overheden (Fido) heeft als belangrijkste uitgangspunten het bevorderen van een solide financieringswijze met als doel het voorkomen van grote fluctuaties in de rentelasten, het bevorderen van transparantie, het bevorderen van de kredietwaardigheid en het beheersen van renterisico's. Het beheersen van risico's uit zich concreet in de kasgeldlimiet, het schatkistbankieren, de renterisiconorm en het met een prudent karakter uitzetten van gelden en afsluiten van leningen. Daarnaast zijn gemeenten verplicht tot het hebben van een treasurystatuut. Met het treasurystatuut wordt beoogd de kwaliteit van de uitvoering van de treasuryfunctie te verhogen, de transparantie van het besluitvormingsproces te verbeteren en het verantwoordingsproces te verbeteren. Daarnaast wordt een beschrijving gegeven van de eisen die gesteld dienen te worden aan de organisatie, de administratieve organisatie, interne controle, richtlijnen en limieten. Risicobeheer Kasgeldlimiet Het hulpmiddel om renterisico's op korte financiering te beperken is de kasgeldlimiet. Als referentiekader voor de bepaling van de kasgeldlimiet geldt het begrotingstotaal en een bij ministeriële regeling vastgesteld percentage voor gemeenten van 8,5%. Voor 2016 betekent dit een kasgeldlimiet van 12,9 mln. In het jaar 2016 is veelvuldig gebruik gemaakt van kasgeldleningen, omdat over het rekeningcourantsaldo bij de BNG het 1-mnds euribortarief met een opslag van 0,40% moet worden betaald. De kasgeldleningen in 2016 zijn afgesloten tegen tarieven die variëren van -/- 0,24% tot -/- 0,36%. Ontwikkeling kasgeldlimiet * ) 2016 Kasgeldlimiet v/h begrotingstotaal 12,9 Gemiddeld netto vlottende schuld (+)/ Gemiddeld overschot vlottende middelen (-) per kwartaal 1 e kwartaal 10,1 2 e kwartaal 4,3 3 e kwartaal 1,9 4 e kwartaal -2,0 Schatkistbankieren In de wet houdbare overheidsfinanciën (wet Hof) is verplicht schatkistbankieren voor decentrale overheden vanaf december 2013 ingevoerd. Schatkistbankieren houdt in dat gemeenten hun overtollige middelen bij het Rijk moeten uitzetten. Hiermee wordt beoogd dat de Staat minder geld leent op de financiële markten en de staatsschuld hierdoor daalt. Daarnaast wordt beoogd dat financiële risico s voor gemeenten worden verminderd. Voor de gemeente betekent dit dat er per kwartaal gemiddeld 1,2 mln. per dag ( = 0.75% van het begrotingstotaal) buiten de schatkist gehouden mag worden. In onderstaande tabel is te zien welk bedrag er gemiddeld per kwartaal buiten de schatkist gehouden is. Schatkistbankieren * ) 2016 Drempelbedrag schatkitbankieren v/h begrotingstotaal (0,75%) 1,1 Gemiddeld bedrag buiten de schatkist 1 e kwartaal 0,8 2 e kwartaal 0,7 3 e kwartaal 0,7 4 e kwartaal 0,0-85 -

86 Renterisiconorm De renterisiconorm heeft als doel om renterisico s te voorkomen. Met de renterisiconorm wordt een kader gesteld om de opbouw van de lening portefeuille zodanig te spreiden dat het renterisico uit hoofde van renteaanpassing en herfinanciering van leningen in voldoende mate wordt beperkt. De renterisiconorm houdt in dat in enig jaar niet meer dan 20% van het begrotingstotaal voor herfinanciering of renteherziening in aanmerking mag komen. Bij de gemeentelijke financiering is in 2016 aan deze norm voldaan. Ontwikkeling renterisiconorm * Totale begrotingstotaal 151,8 Norm 20% 30,3 Aflossingen Renteherziening 26,8 0,0 Ruimte onder de renterisiconorm 3,5 Financieringspositie In 2016 is een langlopende lening aangetrokken, die overigens in 2014 al forward was afgesloten, ter hoogte van bedrag van 8 mln. voor een periode van 20 jaar, tegen een rentepercentage van 2,157%. Dit betreft de herfinanciering van een deel van de rolloverlening. Deze lening heeft in principe het karakter van kortgeld financiering maar door deze af te dekken met een cap krijgt deze conform de richtlijn een langgeld etiket. Nu was in 2016 het einde van de looptijd van één van de caps bereikt waardoor het noodzakelijk werd hiervoor een nieuwe lening aan te trekken. Bij het aantrekken van deze leningen is rekening gehouden met de liquiditeitsplanning en de renterisiconorm. Onderstaand een overzicht van de totale opgenomen geldleningen per 31 december. Aangetrokken geldleningen (bedragen * ) Langlopende leningen t.b.v. eigen financiering 195,0 213,8 212,5 212,6 Langlopende leningen t.b.v. woningbouw 34,5 34,5 47,1 47,2 Langlopende leningen t.b.v. Monumentenbeheer BV 0 0 0,5 0,8 Kortlopende leningen en Rekeningcourantsaldo BNG 8,1 9,4 17,4 9,6 Onderstaand een overzicht van de verstrekte geldleningen per 31 december. Versterkte geldleningen (bedragen * ) Langlopende versterkte leningen t.b.v. woningbouw 34,5 34,6 47,1 47,2 Langlopende versterkte leningen t.b.v. Monumentenbeheer BV 0 0 0,5 0,8 Overige verstrekte leningen 7,1 7,2 7,2 6,7 Gewaarborgde geldleningen Naast de meer reguliere financiering kent de gemeente ook de gewaarborgde geldleningen voor o.a. Woongoed. Deze leningen zijn ondergebracht bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw waar deze een

87 getrapt garantieniveau kent waarbij we als gemeente in derde aanleg deels risico lopen. Gewaarborgde geldleningen (bedragen * ) Woningbouw 218,7 219,8 223,3 229,0 Overige rechtspersonen 12,1 13,2 12,8 23,7 Financiële kengetallen Tabel 1. Het kengetal netto schuldquote en het kengetal netto schuldquote gecorrigeerd voor alle leningen worden vastgesteld als volgt: A B C D E F G H Vaststelling kengetal netto schuldquote en netto schuldquote gecorrigeerd voor alle leningen in % Voor de rekening: Het totaal van de vaste schulden, genoemd in artikel 46 van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Het totaal saldo van de netto-vlottende schulden, genoemd in artikel 48 van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Het totaal saldo van alle overlopende passiva, genoemd in artikel 49 van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Voor de netto schuldqoute Het totaal saldo van de financiële vaste activa, genoemd in artikel 36, onderdelen d, e en f, van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Voor netto schuldqoute gecorrigeerd voor alle leningen: Het totaal saldo van de financiële vaste activa, bedoeld in artikel 36, onderdelen b, c, d, e en f, van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Het totaal saldo van alle uitzettingen met een rentetypische looptijd korter dan 1 jaar, genoemd in artikel 39 van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Het totaal saldo van alle liquide middelen, genoemd in artikel 40 van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Het totaal saldo van de overlopende activa, genoemd in artikel 40a van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Het gerealiseerde totaal saldo van de baten, genoemd in artikel 27, eerste lid, onderdeel c, Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Verloop van de kengetallen rekening Rekening 2015 Begroting 2016 Rekening netto schuld voor alle leningen netto schuldquote 167% 164% 143% netto schuldquote gecorrigeerd voor alle lening 140% 137% 118% aantal inwoners netto schuld per inwoner voor alle leningen Tabel 2. Het kengetal solvabiliteitsratio wordt berekend als volgt: Vaststelling kengetal solvabiliteitsratio in % Verloop van de kengetallen rekening Voor de rekening: Rekening 2015 Begroting 2016 Rekening 2016 A Een raming van het totale eigen vermogen B Een raming van het totaal van het totaal van de passiva solvabiliteitsrisico 12% 11% 12% EMU-saldo In december 2013 heeft de Eerste Kamer ingestemd met de wet Houdbare Overheidsfinanciën (wet HOF). Deze wet HOF met er voor zorgen dat de schulden van de totale Nederlandse overheid niet te hoog worden. Er is een

88 macronorm voor het totale EMU tekort vastgesteld die gebaseerd is op het aandeel van alle gemeenten als aandeel in het bruto binnenlands product nl. 0,32% Het netto financieringssaldo van alle gemeenten mag in een jaar niet boven dit plafond uitkomen. Elke gemeente heeft een individuele EMU-referentiewaarde maar voor 2016 is bepaald dat er per gemeente geen individuele referentiewaarde wordt vastgesteld. Onderstaand een overzicht van het werkelijk EMU-saldo van de gemeente Middelburg van het jaar 2016, totaal + 16,1 mln. Dit betekent dat de investerings- en exploitatie uitgaven lager zijn dan de inkomsten, waardoor in het jaar 2016 de totale schuld is afgenomen ten opzichte van

89 Werkelijk EMU-saldo 2016 Categorie Omschrijving Lasten Baten (* ) (* ) 1.1 Lonen en sociale premies 23,7 2.1 Betaalde rente 7,2 2.1 Ontvangen rente en winstuitkeringen 1,7 3.0 Personeel van derden 1,7 3.0 Vergoeding personeel 0,2 3.1 Energie 1, Huren 3, Pachten 1, Opbrengst van grondverkopen 18, Ov. Verkoop duurzame goederen Aankoop gronden 4, Ov. aankopen en uitbestedingen duurzame goederen 11,0 3.4 Overige goederen en diensten 25, Betaalde belastingen 0, Betaalde (erf)pachten 0, Aankopen niet duurzame goederen en diensten 24, Belasting op producenten 10, Belasting op inkomen van gezinnen 4, Inkomensoverdracht aan en van het Rijk 0,4 98, Vermogensoverdracht van het Rijk 0, Subsidies 0, Baten m.b.t. vergoeding en verhaal sociale uitkeringen 0, Sociale uitkeringen 0, Ov inkomensoverdrachten van overheid ( niet-rijk) 0, Sociale verstrekkingen in natura aan personen 18,7 0, Inkomensoverdracht aan overheid ( niet-rijk) 43, Ov. inkomensoverdrachten 11, Investeringsbijdragen en ov. kapitaaloverdrachten aan overheid ( niet-rijk) Totaal Lasten 149,8 Totaal Baten 165,9 EMU Saldo +16,1-89 -

90 Paragraaf Bedrijfsvoering Personeel en organisatie Personeelsbeleid In 2016 is Strategische PersoneelsPlanning (SPP) een structureel onderdeel geworden van de P&Oinstrumenten. SPP geeft inzicht in inzetbaarheid- en opvolgingsvraagstukken. Door SPP kan gericht gestuurd worden op loopbaanontwikkeling, het opleiden van medewerkers en de eventuele werving van nieuwe (tijdelijke) medewerkers. De juiste persoon op de juiste plaats. Gemeente Middelburg biedt medewerkers meer kansen op (loopbaan)ontwikkeling, waardoor we een aantrekkelijke werkgever zijn. Meer kansen op ontwikkeling motiveert medewerkers, levert een betere dienstverlening op en meer tevreden klanten. Op het gebied van opleidingen zien we al een beweging. Meer dan voorheen is er vraag naar ontwikkelgerichte opleidingen en deze worden ook toegekend. P&O is bezig om het opleidingsbeleid zodanig aan te passen dat het aansluit bij de huidige tijd. Ook gaan leidinggevenden en P&O medewerkers actiever stimuleren om een opleiding of training te volgen. Arbeidsvoorwaarden Digitalisering en modernisering zijn al enige tijd kernwoorden op het gebied van arbeidsvoorwaarden. In 2016 is er een moderniseringslag gemaakt door meer aan te sluiten bij de wensen en behoeften die medewerkers tegenwoordig hebben. In het kader van de verdere flexibilisering van de arbeidsvoorwaarden is in 2016 het formele stelsel van ADV-dagen afgeschaft. Daarvoor in de plaats is een syteem van flexibele plus- en minuren ingevoerd. In de cao gemeenten is per 1 januari 2016 een nieuw landelijk beloningshoofdstuk ingevoerd, waarbij alle mogelijke toelagen (en voorwaarden voor toekenning) strikt en limitatief zijn opgesomd. Gemeenten mogen hier niet van afwijken, waardoor bij sommige medewerkers toelagen komen te vervallen of minder hoog zijn. Om een dreigende achteruitgang als gevolg hiervan te voorkomen, is een toelage overgangsrecht (TOR) ingevoerd. In die toelage komt het verschil in bezoldiging van voor en na de invoering tot uitdrukking. Organisatieontwikkeling Het project HGT, verdere digitalisering en samenwerking waren de onderwerpen op het gebied van organisatieontwikkeling. In het verlengde hiervan is ook gekeken naar de inrichting van de organisatie. Zijn wij met de huidige structuur voldoende in staat om de bestuurlijke doelstellingen te realiseren? Deze discussie krijgt in 2017 een vervolg. Op zoek naar de Ja was één van de speerpunten uit het directieplan. Medewerkers en leidinggevenden zijn in verschillende bijeenkomsten actief aan de slag gegaan om de dienstverlening te verbeteren. Open, betrokken en versterkend zijn benoemd als kernwaarden. Verbetering bedrijfsvoering Voor de tweede keer hebben wij deelgenomen aan Vensters voor Bedrijfsvoering. Dit instrument helpt ons om vanuit verschillende invalshoeken naar onze bedrijfsvoering te kijken. Het gaat niet alleen om kosten, maar ook om maatschappelijke betrokkenheid, innovatie, klantgerichtheid, etc. Redenen om deel te nemen zijn: - inzicht krijgen in de prestaties van onze bedrijfsvoering, - kunnen sturen, ontwikkelen, plannen en bewaken op basis van kwantitatieve en kwalitatieve gegevens, - een vergelijking te kunnen maken met andere gemeenten en daar natuurlijk ons voordeel mee te kunnen doen

91 Samenwerking In 2016 zijn na het vroegtijdig beeindigen van het onderzoek naar de P&O-samenwerking geen nieuwe samenwerkingsprojecten gestart. Wel is er door de vier colleges van Walcheren-Schouwen-Duiveland overeenstemming bereikt over de verrekening van de overheadvergoeding. Dus dat staat een uitbreiding van de samenwerking niet meer in de weg. De verwachting is dat we op Walchers niveau en ook Zeeuws breed de samenwerking wel blijven koesteren maar het vooral op organische wijze vorm geven. Het project Beleidsmatige samenwerking binnen het sociaal domein Walcheren voor Elkaar is in de zomer van 2016 geevalueerd. In 2017 zal duidelijk worden wat de definitieve organisatievorm gaat worden. Kengetal ziekteverzuimpercentage Kengetal formatieomvang van de organisatie (incl. langdurig ziekteverzuim ( >6 weken) 31 december , ,80% 31 december , ,0% 31 december , ,1% 31 december , ,5% Toelichting kengetal formatieomvang van de organisatie: De formatie is nagenoeg gelijk gebleven. Enkele marginale wijzigingen bij: Publiekszaken: Combinatie van de invulling van een nog openstaande taakstelling i.v.m. werken op afspraak (-0,8) en doorvertaling eerdere uitbreiding bij Belastingen (+0,4) Stadsbeheer: Nagekomen invulling SB formatievermindering (4 e deel) en inlevering gerelateerd aan verlaging onderhoudsbudgetten. Stedelijk Sociaal Beleid: Overgang van WMO formatie naar Veere; fte s Publiekszaken al in een eerder stadium gereduceerd Toelichting kengetal ziekteverzuimpercentage Het verzuimpercentage 2016 is behoorlijk gestegen. Nadere toelichting is te lezen in het sociaal jaarverslag. Dienstverlening In 2016 is het project Visie op Dienstverlening opgestart. Een nieuwe, geactualiseerde visie moet beter aansluiten bij de externe ontwikkelingen, zoals digitalisering en de participatiemaatschappij en is de aanzet tot een nieuw meerjarenprogramma. In de nieuwe visie wordt ook rekening gehouden met interne ontwikkelingen zoals HGT, efficiënt werken en LEAN processen. In dat verband is het Bestuur Informatie proces in 2016 geoptimaliseerd, waardoor het aantal stappen in dit proces kleiner is en de doorlooptijd korter. De volgende stap is digitalisering van dit proces (2017). Daarnaast werd in 2016 door medewerkers steeds meer digitaal, bijvoorbeeld met ipads, gewerkt: tijd -en plaatsonafhankelijk werken wordt daarmee steeds meer de praktijk (Visie op Werken). Bij Stadsbeheer handelen medewerkers na oplossing/afhandeling - de Melding Openbare Ruimte ter plekke direct administratief af via de ipad, waardoor dit voor inwoners online zichtbaar is. Eind 2016 is online vastleggen huren (incidentele) gemeentelijke accommodatie voorbereid. Een andere stap in de digitalisering is het aansluiten van Gemeente Middelburg bij berichtenbox, dit is intern voorbereid in 2016, evenals de online melding Vermissing reisdocument

92 Het voornemen om in 2016 een agenda op te stellen voor gewenste nieuwe e-diensten, met het bijbehorende kostenplaatje, is uitgesteld tot na vaststelling van de nieuwe visie op dienstverlening, evenals het formuleren van een nieuw programmaplan. Het aansluiten bij eherkenning is in tegenstelling tot voornemen voor 2016 nog niet gerealiseerd, wegens andere prioriteiten (o.a.berichtenbox) en de wens om hierin met Vlissingen samen op te trekken. Via het integraal dienstverleningsoverleg (IDO), voorgezeten door het afdelingshoofd Publiekszaken, wordt de huidige klantgerichtheid gemonitord en verbeteringen gestimuleerd. Het meten van klantgerichtheid aan de balie en op de website heeft een blijvend karakter gekregen. In 2016 is het project telefonie opgestart en het project harmonisatie Midoffice Suite. Beiden dragen bij aan ondersteuning vanuit bedrijfsvoering aan dienstverlening en worden dan ook integraal opgepakt. In 2016 zijn weer vier overleggen geweest tussen wijkteamvoorzitters, wethouder Arjan Beekman en enkele afdelingshoofden. Doel van dit overleg is het uitspreken van wederzijdse verwachtingen ten aanzien van de samenwerking tussen wijkteams en de gemeente. Aspecten zoals dienstverlening en communicatie komen daar regelmatig aan bod. Communicatie De uitvoering van het fungerende communicatiebeleidsplan in 2016 stond onder druk door de steeds krappere bezetting op het cluster Communicatie en door een toename in werkzaamheden voor online communicatie en webcare. Naast deze problematiek was het vooral de Vluchtelingenopvang en de huisvesting van statushouders die heel veel communicatieuren heeft opgeslokt. Hieronder een overzicht van onze plannen voor 2016 en de stand van zaken. Nr Plan Uitvoering in Bewustwordingscampagne Samen op zoek naar de JA Er zal een zelf opgezette interne bewustwordingscampagne Samen op zoek naar de JA worden opgezet.. 2 Pilot invoering methode Factor C Projectleiders, beleids- en bestuursadviseurs worden met trainingen, cursussen en andere tools geholpen om bewuster om te gaan met het communicatieve element van het beleid. 3 Actieve sturing en coaching leidinggevenden (en senior medewerkers) en bestuur Tijdens werkoverleggen, coaching on the job, persoonlijke gesprekken, functionerings- en beoordelingsgesprekken en stafoverleggen dienen de onderwerpen communicatie en klantgerichtheid telkens aandacht gegeven te worden door de leidinggevenden. Het ontwikkeltraject heeft na een intensief 2015 een vervolg gekregen in 2016, waar het cluster Communicatie een actieve rol in heeft gespeeld. We noemen hier de rijdende treinbijeenkomsten die ervoor zorgden dat het gedachtengoed van Op zoek naar de Ja door heel de organisatie bekend is geworden. Alle beleidsmedewerkers hebben inmiddels de training Factor C gevolgd. In 2016 zijn de laatste trainingen hiervoor gegeven. Het warm houden van het toepassen van de kennis en kunde is wel een aandachtspunt. Door de enorme werkdruk bij zowel de beleidsmedewerkers als bij de communicatieadviseurs die dat zouden moeten aanjagen, komt dit in de knel. Dit onderwerp is onderdeel van het ontwikkeltraject Op zoek naar de Ja. Zie punt 1. En is binnen dat traject ook stevig opgepakt. In allerlei bijeenkomsten en gesprekken zijn de onderwerpen aan de orde geweest. Dit is een doorlopende activiteit die de komende jaren aandacht blijft krijgen. 4 Correspondentietoets Het plan van de correspondentietoets is in 2016 gemaakt. De acties zijn niet meer opgepakt als gevolg van

93 Nr Plan Uitvoering in 2016 Het cluster Communicatie stelt een kader vast voor correspondentie met inwoners. 5 Opstellen beleid Medewerkers inzetten als ambassadeurs in netwerken 6 Huidige communicatiemiddelen onder de loep De huidige communicatiemiddelen worden onder de loep genomen en bekeken wordt of zij nog in deze offline variant gewenst zijn of dat online een alternatief is. Bij nieuwe projecten zullen de mogelijkheden van online altijd als eerste bekeken worden alvorens (alleen) traditionele media worden ingevoerd. Uiteraard betekent dit dat er continu zicht moet zijn op (de ontwikkelingen binnen) nieuwe en social media. hierboven genoemde - andere drukke werkzaamheden en prioriteiten. Dit onderwerp is niet meer opgepakt in Voorbereidingen en werkzaamheden voor M800 en Middelburg Winterstad hebben prioriteit gekregen. De afgelopen jaren is het maken van drukwerk steeds verder afgenomen. Communicatie met onze inwoners loopt steeds vaker via social media en andere online voorzieningen. Zeker ook in verband met teruglopende budgetten In 2016 zijn de officiële publicaties grotendeels gedigitaliseerd in verband met het halveren van het budget voor de wekelijkse advertentie in de FAAM. Het cluster Communicatie heeft het in 2016 verder druk gehad met - of een bijdrage geleverd aan - de volgende zaken: risico- en crisiscommunicatie in samenwerking met de VRZ, mediacontacten, HGT, verbouwing & parkeren Schouwburg, sociaal domein, campus Zeeland/Middelburg/studentenhuisvesting, wijkvisie Dauwendaele, invulling voormalige bouwput Zuidsingel, voorbereiding M800, Middelburg Winterstad, Afvalpilot, Molenwaterpark/overheidsparticipatie, vele adviezen aan collega s, directie, staf, college en raad en teksten voor brieven, website, social media, intranet, website en FAAM en last but not least de volledige webcare van de gemeente Middelburg tijdens kantooruren en ook daarbuiten. Juridische Zaken Bezwaarschriften In de nieuwe Verordening behandeling bezwaarschriften is onder meer bepaald dat naast het horen omtrent een bezwaar door de externe Commissie bezwaarschriften het horen ambtelijk kan plaatsvinden. Het Aanwijzingsbesluit categorieën van bezwaarschriften waarbij ambtelijk wordt gehoord is op 1 maart 2016 in werking getreden. In dit Aanwijzingsbesluit zijn bezwaarschriften in het kader van de Verordening leerlingenvervoer, Wegenverkeerswet, handhaving artikel 5.10 van de Algemene Plaatselijke Verordening (fout geparkeerde fietsen), Wet openbaarheid van bestuur en de Verordening naamgeving en nummering (adressen) aangewezen waarbij ambtelijk kan worden gehoord. In 2016 zijn vijf ambtelijke adviezen opgesteld. Het Aanwijzingsbesluit wordt in 2017 geëvalueerd. Klachten De gemeenteraad heeft op 23 mei 2016 een nieuwe Verordening op de behandeling van klachten vastgesteld. Deze verordening geeft een actuele uitwerking van de informele behandeling van klachten en de behandeling van klachten door een externe commissie. Informatie en Automatisering Informatiebeleid In 2016 is er een eerste versie informatiebeleid vastgesteld door het college van B&W. Voor 2017 zijn er 5 prioriteiten benoemd die verder uitgewerkt gaan worden in samenwerking met Vlissingen

94 VoW (visie op werken) In het kader van VoW worden er steeds meer mobiele devices ingezet die het tijd- en plaatsonafhankelijk werken beter faciliteren. In 2016 is hier een eerste begin mee gemaakt. Archivering We gaan steeds meer richting volledig digitaal werken. Ook bij Middelburg gaat dit gebeuren. De Rijksoverheid wil dat we als gemeentelijke organisatie onze producten en diensten steeds meer digitaal aanbieden aan de burgers en aan bedrijven. Met het Vervangingsbesluit zetten we een hele stap vooruit. Op de planning voor 2017 staat het Vervangingsbesluit, dat wil zeggen dat we alles wat op papier binnenkomt gaan digitaliseren (op enkele uitzonderingen na). De papieren versies worden vernietigd zodat het digitale exemplaar als origineel kan worden beschouwd. Geen dubbele archivering meer (op papier en digitaal), daarmee besparen we op de beheers- en opslagkosten. Archief Om op de huidige digitale ontwikkelingen in te kunnen spelen, staat er verder nog meer op de agenda van de cluster Documentaire Informatievoorziening (DIV). Steeds meer zaken worden digitaal gestart en afgehandeld. Informatie op papier speelt een steeds kleinere rol, bijna alle informatiestromen gaan via de digitale weg. En wat op papier binnenkomt, wordt digitaal gemaakt. Deze ontwikkelingen vragen het een en ander; investeren in kennis en kwaliteit van de medewerkers en het waarborgen van de kwaliteit van de digitale informatievoorziening zijn een aantal vereisten om deze ontwikkelingen bij te kunnen houden. Maar ook investeren in de benodigde faciliteiten om de dienstverlening buiten de deur te kunnen ondersteunen is noodzakelijk. Taakuitbreiding De cluster DIV gaat zich het komende jaar bezighouden met het beheer van de Berichtenbox van Mijn Overheid. De gemeente Middelburg is kortgeleden gestart met het versturen van de aanslag gemeentelijke belastingen voor 4 gemeenten. Daarbij komen er binnenkort nog meer afdelingen bij die hun producten gaan aanbieden via de berichtenbox van Mijn Overheid. Focus archief Investeren in kennis en kwaliteit Waarborgen kwaliteit digitale informatievoorziening (record management werkzaamheden om toekomstige overdracht naar een edepot voorziening mogelijk te maken). Middelburg voert momenteel samen met het Zeeuws Archief een pilot uit waarbij digitale bestanden worden overgezet naar de e- Depotvoorziening van het Zeeuws Archief. Meer digitaal, minder papier (het college van B&W moet binnenkort een besluit tot vervanging vaststellen) Optimalisering en verdere doorontwikkeling zaaksysteem Green Valley Actieve ondersteuning gebruikers zaaksysteem met betrekking tot de werking van het systeem en zaakgericht werken (in samenwerking met functioneel beheer en afdelingsconsulenten) Investeren in verbeteren van de werkprocessen (digitalisering bestuurlijk besluitvormingsproces) Inkoop Ook in 2016 is weer veel tijd en energie besteed aan de inkoop en aanbestedingen in het sociale domein. Naast het sociale domein is ook de aanbesteding van het beheer van welzijnslocatie het Palet en de sportcomplexen de Sprong en de Blikken vermeldenswaardig omdat dit de eerste keer was dat het beheer werd aanbesteed. De oude Aanbestedingswet, die nog maar twee jaar in werking was, is in 2016 al vervangen door een nieuwe wet. De website is op de nieuwe wetgeving aangepast en de organisatie is met een Road Show voorgelicht over de belangrijkste wijzigingen in de regelgeving. Door de Europese Commissie wordt verwacht dat de nieuw

95 regels leiden tot nog minder administratieve lasten en nog betere toegang van het midden- en kleinbedrijf tot overheidsopdrachten. Ook moet de nieuwe regelgeving ervoor zorgen dat dat overheidsopdrachten meer ondersteuning geven aan andere beleidsdoelen, zoals het streven naar duurzaamheid en innovatie. In 2016 is weer nauw samengewerkte met de collega-inkopers van de gemeenten Vlissingen, Veere, Schouwen-Duiveland en de provincie Zeeland. Onderlinge uitwisseling van de inkopers is een vanzelfsprekendheid geworden en nieuwe ontwikkelingen zoals de nieuwe Aanbestedingswet worden gezamenlijk opgepakt. Zo is de hiervoor genoemde Road Show gezamenlijk bedacht en in alle aangesloten organisaties gepresenteerd. Uitgangspunt in het inkoopproces is het naleven van wet- en regelgeving met betrekking tot overheidsinkopen worden gewaarborgd. Daarnaast hanteren we de onderstaande uitgangspunten: De beginselen van het EG-verdrag bij elke aanbestedingsprocedure naleven, deze beginselen zijn objectiviteit, transparantie en niet-discriminerend; Implementeren en uitrollen van de Aanbestedingswet 2016 binnen de organisatie, waardoor onder andere het inkoopbeleid van de gemeente Middelburg dient te worden aangepast; Ondersteunen inkooporganisatie jeugdhulp Zeeland en Walcheren voor Elkaar betreffende de inkoop op het gebied van het sociaal domein; Het economisch aanbesteden bevorderen, dat wil zeggen het op een zodanige wijze aanbesteden dat een zo efficiënt mogelijke inzet van geldelijke middelen wordt bereikt; De integriteit ten aanzien van de inkoopprocessen waarborgen, zowel intern als extern een eenduidige en transparante werkwijze hanteren; Bevorderen duurzaam inkopen; MKB en lokale ondernemers in de gelegenheid stellen deel te nemen aan aanbestedingen; De deskundigheid en het ontsluiten daarvan binnen de organisatie bevorderen door middel van samenwerking en scholing; Op basis van inkoopanalyses het inkoopbeleid verder ontwikkelen; Door ontwikkelen samenwerking met Rijkswaterstaat, provincie Zeeland, waterschap Scheldestromen, en gemeenten; De gevolgde aanbestedingsprocedures verantwoorden en borgen; Waar mogelijk vind inkoop plaats door middel van prestatie-inkoop. Informatiebeveiliging Landelijk is aandacht gevraagd voor de informatieveiligheid voldoende te borgen. Door de toenemende digitalisering is het zorgvuldig omgaan met de informatie en gegevens van burgers en organisaties voor de gemeenten van groot belang. Een betrouwbare en correcte informatiehuishouding is belangrijk voor de dienstverlening van de gemeente.voor de volgende regelingen wordt dit specifiek getoetst: Paspoort Uitvoeringsregeling Nederland 2001 (PUN). Basisregistratie personen (BRP) Basisregistratie adressen en gebouwen (BAG). Suwinet (systeem privacy gegevens gebruikt door afdeling belastingen, CWI en UWV). DigiD (Digitaal paspoort voor overheidsorganisaties). Regeling Toelichting Audit resultaat Percentage PUN Zelfevaluatie 2016 Voldoende 93% 90% = voldoende BRP Zelfevaluatie 2016 Voldoende 92% 90% = voldoende DigiD-belastingen Externe audit over Goed DigiD-CMS Externe audit over Goed

96 Regeling Toelichting Audit resultaat Percentage Suwinet inspectie SZW. Extern EDP audit over 2016 Goed 25 getoetste normen. Gebruiker G.R. Orionis. Suwinet gebruik door afdeling Extern EDP audit over 2016 Goed belastingen door de gemeentelijke deurwaarder. Jaarlijks moet een EDP audit worden uitgevoerd en worden toegezonden aan het UWV. BAG Landelijk geen externe audit in 2016 verplicht. Zelf-evaluatie in 2018 verwacht. In Middelburg stonden voor informatieveiligheid de volgende activiteiten op de planning: Begroting 2016 Jaarrekening 2016 Een actueel vastgesteld beveiligingsbeleid. Een actueel vastgesteld beveiligingsbeleid. Het informatiebeveiligingsbeleid uit 2007 is in augustus 2013 Het informatiebeleid is vastgesteld op aangevuld met het DigD-ICT. Middelburg gaat het 22/11/2016. Het informatiebeleid bevat een paragraaf informatiebeveiligingsbeleid samen met de I&A veiligheid. Het informatie(veiligheids)beleid wordt in 2017 samenwerking Middelburg Vlissingen oppakken. ingevuld. De baseline informatiebeveiliging Nederlandse De baseline informatiebeveiliging Nederlandse Gemeenten (BIG) wordt als leidraad voor de inrichting Gemeenten (BIG) wordt als leidraad voor de inrichting van de informatievoorziening gebruikt. van de informatievoorziening gebruikt. De baseline is een instrument om te kunnen meten of de Een adviesbureau heeft eind november 2016 opdracht organisatie in control is op gebied van informatiebeveiliging. gehad om te meten in hoeverre Middelburg voldoet aan de Het Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING) en de BIG. Aan de hand van een uitgebreide vragenlijst is Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zijn vastgesteld dat de gemeente Middelburg voor 68% voldoet initiatiefnemers van de baseline voor gemeenten. De BIG aan de BIG normen. hoort voor 1 januari 2017 ingevoerd te zijn. De Informatie Begin 2017 wordt een implementatieplanning opgesteld. Beveiligingsdienst (IBO) heeft de ervaring dat de invoering van de BIG 3 jaar duurt en adviseert het beveiligingsbeleid als kapstok te gebruiken. De beveiligingsrisico s en maatregelen zijn in beeld De beveiligingsrisico s en maatregelen zijn in beeld gebracht. gebracht. Daar bij de audits deze actiepunten hoog scoren worden In 2016 is niet aan dit actiepunt toegekomen. Het punt deze eind 2015 / begin 2016 gerealiseerd. Bij de wordt meegenomen in de planning voor beveiligingsrisico s kan onder meer gedacht worden aan: overval, fraude, fouten door werkwijze, onbekendheid, onwetendheid, braak, verwoesting, geweld, brand, ontploffing, veiligheid, nalatigheid, onoplettendheid, diefstal, schade, ongeval, natuurramp. Deze beveiligingsrisico s kunnen met het nemen van maatregelen zo veel mogelijk worden beperkt. B&W hebben sturing gegeven aan het Suwinet resultaat door: Tijdens het beveiligingsoverleg te zeggen: Dat voldaan moet worden aan de normen. Door de EDP audit te willen komen

97 Financieel Beheer Het cluster financiën van de afdeling Bedrijfsvoering is de interne dienstverlener voor de andere afdelingen in de organisatie. Dit cluster richt zich vooral op advisering en consultering van financiële vraagstukken waarbij een klant - en resultaatgerichte manier van werken wordt voorgestaan. Hierbij staat de budgethouder centraal waarbij de monitoring van de budgetten via een digitaal portal wordt aangeboden. Belangrijk onderwerpen die voor 2015 op de agenda stonden waren: - Monitoring van ingezette bezuinigingsvoorstellen zijn qua voortgang in de tussentijdse bestuursrapportages aan de raad voorgelegd. - Conform de vernieuwingen BBV, welke met ingang van de begroting 2017 worden doorgevoerd, is de begroting 2017 in november 2016 vastgesteld. In deze jaarrekening 2016 zijn de voorgeschreven financiële kengetallen al opgenomen. - Gemeente Middelburg, Gemeente Vlissingen en Orionis hebben op basis van software harmonisatie één gezamenlijke licentieovereenkomst afgesloten met UNIT4. Ook Vlissingen is in 2016 gebruiken gaan maken van Financieel Management Informatie Systeem (CODA). - Als gevolg van aanpassing van de Nederlandse wetgeving aan Europese regelgeving is met ingang van 2016 voor overheidsinstanties vennootschapsbelastingplicht (Vpb) ingevoerd. Bedoeling van de wetswijziging is het bevorderen van een gelijk speelveld voor bedrijven en overheid. In een eerste fase is inmiddels een inventarisatie uitgevoerd, die als vertrekpunt voor de verdere uitwerking en implementatie kan dienen. Het beoordelen van de vennootschapsbelastingplicht en het opstellen van een fiscale openingsbalans is een uitdagende en nieuwe thema. Het afgelopen jaar is een projectgroep aan de slag gegaan om de Vpb consequenties voor Middelburg naar te bekijken. Voor de gemeentelijke activiteiten lijkbezorging, exploitatie parkeergarages, bedrijfsafval en het grondbedrijf (Bouwgrond in exploitatie) zullen betrokken worden in de definitieve aangifte. De verwachte Vpb-last is in deze jaarrekening 2016 als nog te betalen verwerkt. De verwachting is dat wij medio 2017 de definitieve aangifte 2016 zullen indienen. Personeelslasten De salarislasten worden bij de tussentijdse rapportages gemonitord. Indien noodzakelijk worden de budgetten ook aangepast. Bij de 1 ste en 2 de bestuursrapportages zijn de budgetten aangepast waarbij rekening is gehouden met additionele lasten (zoals overwerk, extra inzet diverse projecten enz.), mogelijke vacatures en andere kleine budgetaanpassingen. De salarislasten vertonen een voordeel van op het totaal budget van 25,1 miljoen. Advieskosten derden Naar aanleiding van het rekenkamerrapport uit december 2007 is met de raad afgesproken dat periodiek (bestuursrapportages en de jaarrekening) wordt gerapporteerd over de kosten voor inhuur van derden. In onderstaande tabel en in het schema op de volgende pagina zijn de advieskosten opgenomen. Periode advieskosten investeringen advieskosten exploitatie Totaal advieskosten Jaarrekening Jaarrekening Jaarrekening Jaarrekening Jaarrekening Jaarrekening

98 Inhuur externen 2015 Totaal Is personeel dienstbaar gesteld bij gemeente? J Vergoeding uitsluitend voor arbeidskosten? J N N Is er sprake van duurzaamheid (gebruiksduur > 1 jaar)? J N Onderhoud- en schoonmaakwerkzaamheden? J uitgegeven uitgegeven uitgegeven N / Personeel van derden Uitbestede investeringen Onderhoud Overige diensten van derden inleenkracht en i.v.m. vervang ing weg ens ziekt e, vacatures, projecten etc. aannnemers, voorbereiding, begeleiding etc. Groenonderhoud, onderhoud onroerend goed etc. Kosten bankwezen, advertenties, taxateurs makelaars etc Advieskosten Onderhoud software Accountantskosten bijvoorbeeld t.a.v. M ortiere, N57, Ramsburg, Schroebrug en renovatie riolen Meerw aanbestedingen Onderhoud hardware Advieskosten Bijvoorbeeld Onderzoek parkeren, analyseren van contracten, opstellen meerjarenplanningen Schoonmaakonderhoud Kredieten/Voorzieningen Exploitatie

99 Financiële Kengetallen Tabel 4. Het kengetal structurele exploitatieruimte wordt berekend als volgt: Vaststelling kengetal structurele exploitatieruimte in % Verloop van de kengetallen rekening Voor de begroting: Structurele lasten = (geraamde totaal van de lasten, bedoeld in artikel 17, onderdeel c, van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten minus het geraamde totaal van de incidentele baten per programma, bedoeld in artikel 19, onderdeel c, van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten) Structurele baten = (geraamde totaal van de baten, bedoeld in artikel 17, onderdeel c, van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten minus het geraamde totaal van de incidentele lasten per programma, bedoeld in artikel 19, onderdeel c, van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten) Rekening 2015 Begroting 2016 Rekening Het beoogde totaal van de structurele toevoegingen aan de reserves voor het overzicht, bedoeld in artikel 19, onderdeel d, van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Het totaal van de structurele onttrekkingen aan de reserves voor het overzicht, bedoeld in artikel 28, onderdeel d, van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Het geraamde totaal saldo van de baten, bedoeld in artikel 17, onderdeel c, van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten, exclusief de mutaties reserves structurele exploitatieruimte 4% -3% -1% AO/IC De grondslag voor de interne controle is het door de raad vastgestelde normenkader. Hierin staan de wetten en verordening waarvan de rechtmatige uitvoering wordt gecontroleerd, voor zover financieel relevant. Het normenkader wordt jaarlijks aangevuld als er nieuwe wetten en verordeningen zijn. Het college heeft het controleplan 2016 vastgesteld met daarin aangegeven welke processen worden gecontroleerd en de omvang van de controle. Per gecontroleerd proces wordt een controleverslag gemaakt met daarin de bevindingen. Deze verslagen worden teruggekoppeld naar de betrokken medewerkers. De accountant gebruikt deze controleverslagen ter onderbouwing van zijn oordeel op de jaarrekening. Een samenvatting van de controleverslagen wordt neergelegd in de controllersrapportage die ter kennisneming naar het college en de raad wordt gestuurd. In 2016 is, mede op aanwijzing van de accountant, extra ingezet op de controle van inkopen en aanbestedingen. Voor de uitvoering van de accountantscontrole op de uitvoering van de WMO bij Porthos zijn tijdig afspraken gemaakt. Tevens zijn zorgaanbieders door middel van nieuwsbrieven en overleg benaderd over het tijdig afronden en verantwoorden van de productie De controle en verantwoording op de uitvoering van de Jeugdzorg is grotendeels neergelegd bij de Inkooporganisatie Jeugdzorg Zeeland. De aangesloten gemeenten worden betrokken bij het plan van aanpak voor de accountantscontrole. Rechtmatigheid begrotingscriterium Onderstaand overzicht geeft per programma aan waar de werkelijke lasten de geraamde lasten overschrijden. In artikel 5 van de Financiële verordening gemeente Middelburg is het college opgedragen zorg te dragen dat de lasten van de programma s zoals geautoriseerd in de (gewijzigde) begroting niet worden overschreden. De overschrijdingen passen binnen het door de gemeenteraad uitgezette beleid

100 Naam programma (bedragen x 1.000) Primaire begroting lasten Begroting incl. wijzigingen lasten Rekening lasten Verschil Bestuur Jeugd en Onderwijs Vrije tijd en Imago Milieu Wonen Woonomgeving en Economie Opgemerkt moet worden dat de overschrijdingen bijna altijd worden veroorzaakt door een totaal van vooren nadelen. In onderstaande analyse hebben wij getracht die overschrijdingen te noemen die het verschil benaderen, waarbij de toelichting op hoofdlijnen wordt weergegeven. Voor een specifiekere analyse verwijzen wij naar de toelichting op de diverse programma s in de programmarekening. Hieronder volgt een analyse van genoemde verschillen: Budgetoverschrijdingen (programma niveau): Programma Bestuur (bedragen x 1.000) Lasten Diverse stelposten Analyse Afw. I/S Bij de 1e bestuursrapportage is een bedrag opgenomen voor de nog te betalen vakantiegeld van de periode 1 juni 2016 t/m 31 december. De inschatting van is te hoog. 222 I Ombuigingen Het ombuigingsvoorstel op samenwerking was gemeld in de rapportage ombuigingen van de 2e bestuursrapportage als niet gerealiseerd. In het overleg met de directie over de 2e bestuursrapportage is besloten om deze ombuiging te koppelen aan het voordeel wat in 2016 voorzien wordt op I&A samenwerking. Zie kostenplaats saldi kostenplaatsen. -50 I Investeringen 3 e fase kwaliteitsatlas In de raad van 30 januari 2017 is besloten dat de herbestemming van de Oostkerk. Een gedeelte van de dekking is het resterende bedrag van van het in de begroting opgenomen budget investeringen Kwaliteitsatlas. In de jaarrekening 2016 word dit bedrag gereserveerd. 175 I Bestuur en bestuursondersteuning Algemene adviezen grondbank Als gevolg van bouwactiviteiten heeft de gemeente een grondbank in beheer. Hier wordt herbruikbare grond afgestort en uitgegeven. Tegenover de gemaakt kosten staan ook ontvangsten -83 I Voorziening wethouderspensioenen Hogere storting noodzakelijk voor de pensioenvoorziening van de wethouders hebben wij een voorziening om de voorziening financieel op peil te houden I

101 Diversen 9 I Totaal lasten -153 Programma Jeugd en Onderwijs (bedragen x 1.000) Lasten Analyse Afw. I/S Lokaal onderwijsbeleid AOB 116 I Naast de uren inzet die binnen de regeling verantwoord mogen worden loopt er ook nog een bekostiging voor de drie schakelklassen in de gemeente Middelburg. Omdat het hier om een specifieke rijksregeling gaat kunnen niet bestede middelen, passend binnen de regeling, nog in het komende jaar worden ingezet. Zie ook toelichting baten. Overige onderwijsvoorzieningen incl. RA BTW Leerlingenvervoer -187 I/S BTW leerlingenvervoer over de jaren 2011 tot en met 2016 kan niet verrekend worden. ESF-subsidie -675 I Ten behoeve van het bestrijden van de jeugdwerkloosheid en om ervoor te zorgen dat de jongeren met een startkwalificatie van school komen, nemen we deel aan de diverse ESF trajecten. Tegen over de gemaakt extra lasten staan ook de ontvangen subsidie. Regionale meld- en coördinatiefunctie voortijdig schoolverlaten (RMC) -60 I De ureninzet van het Regionale Bureaus voor Leerlingzaken Walcheren worden als kosten meegewogen binnen de financiële afwikkeling van de RMC-middelen die wij als gemeente krijgen. Zie hiervoor toelichting bij de baten Diversen -3 I Totaal lasten -809 Programma Vrije Tijd en Imago (bedragen x 1.000) Lasten Analyse Afw. I/S Recreatie Viering 800 jaar stadsrecht Middelburg Er is een bedrag afgeraamd voor de ingeschatte budgetoverheveling naar De uitgaven in het laatste kwartaal waren nog hoger dan bij de bestuursrapportage werd ingeschat. Hiertegenover staat een lagere dotatie aan de reserve transitoria -16 I

102 Sport (onderhoud) Sport Bij de verhuurde panden zien we lagere lasten met name door lagere energielasten, lagere zakelijke lasten en onderhoud omdat aan het laatste in 2016 geen prioriteit is gegeven. -19 I Diversen -26 I Totaal lasten -61 Programma Milieu (bedragen x 1.000) Lasten Analyse Afw. I/S Milieu (vergunning, handhaving, adv.) Geluidshinderbestrijding De hier verantwoorde kosten vallen binnen de financiering van de sanering verkeerslawaai die via twee geldstromen loopt. De eerste zijn de projectsubsidies via Bureau Sanering verkeerslawaai (BSV). De tweede geldstroom is het Investeringsfonds Stedelijke Vernieuwing (ISV). Het Rijk verstrekt via het ISV middelen aan de gemeenten voor de sanering van de A-lijst woningen. De gedeclareerde middelen zijn als baten opgenomen. -66 I Rioolbeheer, rioolrechten Beheer riolen, kolken en rioolgemalen: Bij de 2 e bestuursrapportage is een bedrag aangemeld voor overheveling. Dit betreft een saldo van baten en lasten, gecorrigeerd met het bedrag wat is afgesproken voor de managers i.p.v. de geschreven uren. In het laatste kwartaal zijn nog uitgaven gedaan. Hierdoor is een overschrijding ontstaan. Hiertegenover staat een lagere dotatie in de reserve transitoria I Diversen Totaal lasten Programma Wonen, Woonomgeving en Economie Lasten -34 I -150 (bedragen x 1.000) Analyse Afw. I/S Bestemmingsplannen -148 I Hierop zijn de afschrijvingskosten verantwoord voor de bouwlocatie Zuidsingel. Dit is gedekt middels een onttrekking uit de afschrijvingsreserve ( ) Er is het afgelopen jaar voorrang gegeven aan bestemmingsplan procedures binnen het grondbedrijf, daarbij komen de gemaakte kosten ten laste van de grondexploitaties. Ook is er meer in eigen beheer gedaan. ( ) Verder zijn er flink meer uren besteed aan adviezen ( )

103 Grondbedrijf De activiteiten binnen het grondbedrijf kennen veelal langere doorlooptijden. Binnen de gehele gemeentelijke exploitatie zijn de genoemde raming en mogelijke afwijkingen toegespitst op één begrotingsjaar. Voor het compleet overzicht van het grondbedrijf is de specifieke paragraaf grondbeleid in de jaarstukken opgenomen. In dat licht moet ook de onderstaande toelichting gelezen worden. Werving en bouw- en woonrijp maken De begrote verwerving op Arnestein van 1 mln is in 2016 middels de herziene exploitatie opzet in de begroting verwerkt. De daadwerkelijke aankoop heeft eind 2015 plaatsgevonden. De gronden van Ramsburg zijn vanuit het krediet naar het grondbdrijf overgeboekt I In 2016 is er meer grond verkocht dan dat er aan gronden bouw/woonrijp is gemaakt. Als gevolg daarvan daalt de voorraad gronden. Ook is de afname van de boekwaarde geboekt En is er minder rente toegevoegd aan de activa, hiertegenover staat een overschrijding op de saldo financieringsfunctie I Controleverschil agv is extra bedrag noodzakelijk voor vorming voorziening Grondbedrijf na de 10 jaarsperiode I Diversen -313 I Totaal lasten Investeringskrediet overschrijdingen: Naast de begrotingsoverschrijdingen per programma doen zich onderstaande investeringskredietoverschrijdingen voor. Deze overschrijdingen worden ook bij de desbetreffende programma s toegelicht. (bedragen x 1.000) Analyse Laadbak dubb. Cabine Auto is aangeschaft. Binnen het krediet was geen rekening gehouden met de verschuldigde BPM. Afw. -11 Milieumaatregelen riolen Het betreft hier geen kredietoverschrijding omdat de investeringen een doorlopend proces zijn waarbij kosten uit het voorgaande op het boekjaar 2016 drukken. Gezien de jaarlijkse fluctuaties in renovatielasten en milieumaatregelen riolen wordt hiervoor ook een voorziening gehanteerd. De kosten worden door de gebruikers betaald middels de rioolheffing omdat ze water lozen op de riolering. Door het hanteren van een voorziening, die gebaseerd is op het gemeentelijk rioleringsplan, zullen de tarieven in de jaren niet schommelen. Deze overschrijding wordt dus gedekt uit voorziening riolen, en moet ook in samenhang worden gezien met het krediet renovatielasten riolen 2016 waar een onderschrijding valt te onderkennen. Diverse overschrijdingen kredieten op programma bestuur en Mobiliteit < euro

104 Paragraaf Verbonden partijen Algemeen De gemeente is bestuurlijk en financieel betrokken bij vele partijen, de zogenaamde verbonden partijen. Onder verbonden partijen wordt verstaan Gemeenschappelijke regelingen (GR-en), stichtingen en deelnemingen in vennootschappen. In de meeste gevallen voeren deze partijen taken uit voor de gemeente. Het begrip verbonden partij is vastgelegd in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) en is als volgt gedefinieerd: Een verbonden partij is een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie waarin de gemeente zowel een bestuurlijk als een financieel belang heeft. Onder bestuurlijk belang wordt verstaan: een zetel in het bestuur van een verbonden partij of het hebben van stemrecht. Met een financieel belang wordt bedoeld dat de gemeente middelen ter beschikking heeft gesteld die ze kwijt is in geval van faillissement van de verbonden partij en/of als financiële problemen bij de verbonden partij verhaald kunnen worden op de gemeente. Deze paragraaf dient volgens het Besluit Begroting en Verantwoording ten minste te bevatten de visie op de verbonden partij in relatie tot de realisatie van de gemeentelijke doelstellingen en de beleidsvoornemens van de verbonden partij. Gemeenschappelijke regelingen De gemeenschappelijke regelingen voeren in de meeste gevallen een gemeentelijke taak uit, soms op het gebied van beleid, soms op het gebied van beheer en in een aantal gevallen zowel op het gebied van beleid en beheer. Er is dus sprake van verlengd lokaal bestuur. Het onderbrengen van gemeentelijke taken in een gemeenschappelijke regeling gebeurt meestal als de gemeente die taak niet alleen kan uitvoeren of als het niet doelmatig of doeltreffend is om deze taak alleen uit te voeren. In onderstaand overzicht worden de gemeenschappelijke regelingen weergegeven waarin de gemeente Middelburg participeert. Overzicht Gemeenschappelijke Regelingen GR Veiligheidsregio GR Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zeeland (GGD) GR De Zeeuwse Muziekschool GR Stadsgewestelijke Brandweer Vlissingen/Middelburg GR Zeeuws Archief GR Orionis GR Regionale Uitvoeringsdienst Zeeland Openbaar Lichaam Afvalstoffenverwijdering Zeeland (OLAZ) De betrokkenheid bij de regelingen varieert sterk. Middelburg heeft wel in alle bovengenoemde regelingen een vertegenwoordiger in het Algemeen Bestuur. Bij een aantal regelingen is de Middelburgse vertegenwoordiger in het Algemeen Bestuur tevens lid van het Dagelijks Bestuur. De financiële betrokkenheid bij de gemeenschappelijke regelingen bestaat meestal uit een jaarlijkse bijdrage

105 Deelname aan een gemeenschappelijke regeling brengt ook risico s met zich mee. Behalve de in de begroting opgenomen jaarlijkse bijdrage is de gemeente naar rato verantwoordelijk voor eventuele tekorten. Het is daarom belangrijk om de gang van zaken bij een gemeenschappelijke regeling goed te volgen om zo nodig tijdig te kunnen anticiperen op ongewenste ontwikkelingen. Risico s bij de gemeenschappelijke regelingen kunnen zich uiteindelijk vertalen naar (financiële) risico s bij de deelnemende gemeenten. Vaak openbaren deze risico s zich in financiële zin, namelijk in de vorm van een extra financiële bijdrage aan de betreffende GR, maar daarnaast dient ook rekening gehouden te worden met politieke risico s. In de paragraaf weerstandsvermogen wordt op basis van de aanwezige informatie een vertaalslag gemaakt van deze risico s. Hieronder wordt kort ingegaan op de GR en waar de gemeente in participeert. De opgenomen cijfers onder het kopje financiën zijn gebaseerd op de gevraagde cijfers over het voorliggende boekingsjaar (t-1). Bij het opstellen van dit document zijn deze gegevens van onze gelieerde partijen nog niet voorhanden. Derhalve zijn de cijfers opgenomen van de laatst vastgestelde jaarrekeningen van onze verbonden partijen (t-2). Naam GR Veiligheidsregio Zeeland (VRZ) Vestigingsplaats Middelburg Doel Het openbaar lichaam heeft tot doel het behartigen van de belangen van de gemeenten in het samenwerkingsgebied op de terreinen van: a. Brandweerzorg; b. Geneeskundig hulpverlening bij ongevallen en rampen; c. Rampenbestrijding en crisisbeheersing; d. Het beheer van een centrale gemeenschappelijke meldkamer voor politie, brandweer en ambulancezorg. Programma Veiligheid Partijen Alle 13 Zeeuwse gemeenten Bestuurlijk belang Vertegenwoordiging in AB / DB. Financiën GR bijdrage Mburg mln Bron: jaarrekening Rekeningresultaat GR 0.3 mln Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen 4.1 mln 4.3 mln Vreemd vermogen lang 5.6 mln 4.7 mln Vreemd vermogen kort 8.3 mln 8.1 mln Voortgang / ontwikkelingen Bestuurlijk is de VRZ in de tweede helft van 2016 in zwaar weer gekomen. Naar aanleiding van signalen van klokkenluiders was er een onderzoek naar mogelijke misstanden bij de VRZ (Cie Demmers). Vervolgens is onderzoek gedaan om te komen tot een verbeterslag binnen de organisatie, zowel bestuurlijk als uitvoerend (Twijnstra Gudde). Van de directeur is in 2016 afscheid genomen. In 2016 is binnen de VRZ veel inzet gestoken in de implementatie van Maatwerk in Brandweerzorg (MiB). In 2017 zal blijken of dat volgens planning kan verlopen. Het AB van de VRZ heeft in april 2016 het beleidsplan vastgesteld. Vanuit de gemeenten is aangegeven dat er geen financiële ruimte is voor extra zaken die niet tot de

106 kerntaken van de VRZ horen. Naam GR Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zeeland (GGD) Vestigingsplaats Goes Doel De Gemeenschappelijke Regeling Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Zeeland voert taken uit conform bepalingen in de Wet publieke gezondheidszorg (WPG). Programma Jeugd en Onderwijs / Maatschappelijke Zorg en Participatie Partijen Alle 13 Zeeuwse gemeenten Bestuurlijk belang Vertegenwoordiging in AB Financiën GR bijdrage Mburg mln Bron: jaarrekening 2015 Rekeningresultaat GR mln Voortgang / ontwikkelingen Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen 3.9 mln 3.4 mln Vreemd vermogen lang 0.0 mln 0.0 mln Vreemd vermogen kort 2.1 mln 19.0 mln De inzet van de GGD heeft grotendeels plaatsgevonden binnen de kaders zoals deze in de kadernota 2016 zijn vastgelegd en waar nodig zijn de (financiële) kaders bijgesteld via begrotingswijzigingen. De transformatie GGD is afgerond en het nieuwe Basis Taken Pakket Jeugdgezondheidszorg is Zeeuws geïmplementeerd. Hierbij is ook ingezet op de samenwerking en het overleg met de lokale structuur. In aansluiting op de transformatie zijn ook een aantal consultatiebureaus verhuisd naar een andere locatie. Verder is in navolging van Inkoop Jeugdhulp ook Veilig Thuis toegevoegd aan de GR GGD Zeeland, door deze toevoegingen en een wijziging in de Wgr is aandacht geweest voor het wijzigen van de Gemeenschappelijke regeling, die in 2017 zal plaatsvinden. De afgelopen 2 jaar heeft de GGD energie gestoken in de Vitale revolutie, deze ontwikkeling gaat nu een nieuwe fase in, waarbij instellingen en organisaties gevraagd wordt om zich formeel aan het gedachtengoed te verbinden. In 2017 zullen ook gemeenten gevraagd worden of zij deel nemen. In 2016 heeft GGD zich genoodzaakt gezien, door de toestroom van statushouders, hiervoor extra werkzaamheden uit te voeren. Naam Vestigingsplaats Doel Programma Partijen Bestuurlijk belang GR Zeeuwse Muziekschool Middelburg De Gemeenschappelijke Regeling Zeeuwse Muziekschool heeft tot doel bestuurlijke en organisatorische samenwerking waarbinnen het geven van instrumentaal en vocaal muziekonderwijs en van muzikale vorming in de ruimste zin ten behoeve leerlingen woonachtig in de twaalf deelnemende gemeenten. Vrije Tijd en Imago Alle Zeeuwse gemeenten met uitzondering van Terneuzen. Vertegenwoordiging in AB / DB

107 Financiën GR bijdrage Mburg mln Bron: jaarrekening 2015 Rekeningresultaat GR mln Voortgang / ontwikkelingen Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen 0.2 mln 0.0 mln Vreemd vermogen lang 0.4 mln 0.3 mln Vreemd vermogen kort 0.9 mln 0.9 mln De deelnemende gemeenten hebben behoefte aan een flexibele, meer markgerichte en toekomstbestendige invulling van de infrastructuur voor muziekonderwijs. In 2016 is hiervoor, onder leiding van adviesbureau Berenschot, een nieuwe toekomstvisie ontwikkeld. De gemeenten krijgen daarbij meer vrijheid in de afname van aanbod en functies. De beoogde infrastructuur kent vier onderdelen: De kernorganisatie een kleine voorziening die het mogelijk maakt muziekonderwijs te organiseren. De kernorganisatie is noodzakelijk en voorwaardelijk voor de infrastructuur. Het Basispakket het minimaal aantal functies voor muziekonderwijs die alle gemeenten afnemen. In het basispakket wordt het minimale deel van het muziekonderwijs verzorgd. Over de gedeelde functies in het basispakket moeten de gemeenten het nog eens worden. Opties in aanbod de overige functies waaruit gemeenten kunnen kiezen om het basispakket lokaal mee aan te vullen. Zo ontstaat ruimte om accenten aan te brengen en een aanbod af te nemen dat past bij de lokale behoeften van inwoners en beleidskeuzes. Opties in gebouwen mede afhankelijk van de functies in het basispakket en de opties in het aanbod, kan er worden gekozen voor gebouwen in eigen beheer, van derden of scholen. De gemeenten hebben inmiddels hun voorkeur aangegeven voor de invulling van deze vier onderdelen. Middelburg streeft naar een kleine kernorganisatie en een basispakket dat zich beperkt tot muziekles op scholen in het basisonderwijs. In 2017 zal op basis van de aangegeven voorkeuren een financiële doorrekening worden gemaakt van verschillende varianten van het basispakket. Daarna kan het bestuur een definitieve variant kiezen en wordt daarvoor een businessplan opgesteld. Er wordt vooralsnog vanuit gegaan dat de aangepaste organisatie binnen de huidige financiële kaders kan opereren. In 2016 is duidelijk geworden dat de gemeente Sluis uit de GR zal treden. De kans dat de gemeente Vlissingen ook uit treedt is groot. Zij besluiten definitief nadat duidelijk is hoe de aangepaste organisatievorm eruit ziet. Naam GR Stadsgewestelijke Brandweer Vlissingen Middelburg (SGB) Vestigingsplaats Middelburg Doel Het beheer, onderhoud en instandhouding van de brandweerkazernes binnen het stadsgewest. Programma Veiligheid Partijen Gemeenten Vlissingen en Middelburg Bestuurlijk belang Vertegenwoordiging in AB en DB Financiën GR bijdrage Mburg mln

108 Bron: jaarrekening Rekeningresultaat GR Voortgang / ontwikkelingen Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen mln 0.3 mln Vreemd vermogen lang 12.3 mln 11.8 mln Vreemd vermogen kort 1.1 mln 0.5 mln Per 1 januari 2014 is de Stadsgewestelijke Brandweer (SGB) overgegaan naar de VRZ, inclusief alle personeel, voertuigen en materieel. Alleen het beheer en onderhoud van de gebouwen (kazernes) en brandkranen vallen nog onder de verantwoordelijkheid van de SGB. De SGB zal een beperkt bestaan krijgen. Vanuit de deelnemende gemeenten worden met betrekking tot de SGB de volgende taken uitgevoerd: 1. Financieel beheer (gemeente Middelburg) 2. Bestuursondersteuning (gemeente Middelburg) 3. Technisch beheer (gemeente Vlissingen) 4. Archiefvoering (gemeente Vlissingen) Naam GR Zeeuws Archief (ZA) Vestigingsplaats Middelburg Doel Het Zeeuws Archief beheert en bewaart belangrijke bronnen over de Zeeuwse geschiedenis in het algemeen en Middelburg in het bijzonder. Het ZA maakt dit cultureel erfgoed zichtbaar en toegankelijk voor iedereen die in het verleden van Zeeland en haar bewoners is geïnteresseerd. Onderdeel van het programma Vrije tijd en Imago van de programmabegroting is het vergroten van de aandacht voor het cultureel erfgoed en de historie van Middelburg. Het ZA speelt hierin een belangrijke rol. kerntaken Beheer en behoud: het op een geordende en toegankelijke manier bewaren en beheren van de collectie; Beschikbaarstelling: het bevorderen van een zo groot mogelijk publieksbereik en een zo groot mogelijk gebruik van de collectie. Programma Vrije Tijd en Imago Partijen Rijk (min VWS), gemeenten Middelburg en Veere, Provincie (in de vorm van DVO) Bestuurlijk belang Vertegenwoordiging in AB en DB Financieel belang GR bijdrage Mburg mln Bron: jaarrekening 2015 Rekeningresultaat GR mln Voortgang / ontwikkelingen Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen 0.9 mln 1.1 mln Vreemd vermogen lang 0.6 mln 0.6 mln Vreemd vermogen kort 0.8 mln 0.4 mln Provincies dragen met ingang van bestuurlijke en financiële verantwoordelijkheid voor de eigen archieven na overdracht naar een Regionaal Historisch Centrum. Het Rijk blijft deelnemer in de gemeenschappelijke regelingen. De Provincie Zeeland heeft ervoor gekozen deze

109 verantwoordelijkheid vorm te geven door de gemeenschappelijke regeling te betalen voor geleverde diensten. De situatie ten aanzien van de uiteenlopende indexering van de rijksbijdragen en de indexering van de huur blijft onveranderd. Gelet op de in verhouding grote huurcomponent vormt dit een risico op uitputting van de reserve (egalisatiefonds). Het rijk heeft tot nu toe het verschil aangevuld. Eind 2015 is de GR ZA aangepast naar aanleiding van de wijziging op de wet gemeenschappelijke regelingen, dit is op ingegaan. De rechtbank heeft de huur van depotruimte in het ZA daadwerkelijk opgezegd per 1 januari Rekening houdend met een half jaar opzegtermijn betekent dit een inkomstenverlies in 2016 van ,-- in 2016 en van ,-- (structureel) in Het Zeeuws Archief vangt dit verlies in 2016 op ten laste van de algemene reserve. Vanaf 2017 is dit niet langer mogelijk. Het dagelijks bestuur van het Zeeuws Archief heeft aangegeven te willen inzetten op opvangen van het tekort uit de ontwerpbegroting door een hogere bijdrage van de deelnemers op basis van de verdeling Rijk 85%, Gemeente Middelburg 11% en gemeente Veere 4%. Beide Gemeenteraden zijn bereid in te stemmen met deze hogere bijdrage van de deelnemers. In 2016 is geen zekerheid gekomen of het rijk met die verdeling zal instemmen. Wel heeft het rijk besloten het inkomstenverlies voor 2016 te compenseren zodat de algemene reserve daarvoor niet hoeft te worden aangesproken. Naam Vestigingsplaats Doel GR Orionis Vlissingen Orionis Walcheren richt zich op arbeidsparticipatie van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Orionis Walcheren ondersteunt en start activiteiten op het gebied van scholing en werkervaring die leiden tot herintreding van mensen op de arbeidsmarkt dan wel het aanbieden van passend werk of passende activiteiten in het kader van de Participatiewet. Uitgangspunt is dat werk boven inkomen gaat. Alle inspanningen zijn gericht op arbeidsinschakeling, waarbij iedereen naar vermogen participeert. Als inwoners niet zelf voldoende inkomsten verdienen, wordt dit door Orionis Walcheren aangevuld met een inkomensvoorziening volgens de Participatiewet. Daarnaast zorgt Orionis Walcheren in samenwerking met Maatschappelijk Werk Walcheren (MWW) voor integrale schuldhulpverlening. Aan verbonden partij zijn alle taken en bevoegdheden die bij of krachtens de wet regelgeving van de WWB en de Wsw en de daarbij behorende/aanverwante algemeen verbindende voorschriften aan de raad, het college of de burgemeester zijn opgedragen inclusief het vaststellen van verordeningen aan de raden en colleges, voor zover bovengenoemde wetgeving toelaat, overgedragen aan Orionis Walcheren. Uitzondering hier op is het gemeentelijk armoedebeleid (inclusief individuele en categoriale bijzondere bijstand). De deelnemende gemeenten zijn zelf verantwoordelijk voor het beleid, maar de uitvoering hiervan en kinderopvang is opgedragen aan Orionis Walcheren. Voor schuldhulpverlening hebben de Walcherse gemeenteraden het Beleidsplan Integrale Schuldhulpverlening vastgesteld. Deze wordt uitgevoerd door Orionis Walcheren en Maatschappelijk Werk Walcheren. Programma Maatschappelijke Zorg en Participatie Partijen Gemeenten Middelburg, Veere en Vlissingen Bestuurlijk belang Vertegenwoordiging in AB en DB Financieel belang GR bijdrage Mburg mln Bron: jaarrekening

110 Rekeningresultaat GR mln Voortgang / ontwikkelingen Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen mln 1.9 mln Vreemd vermogen lang 24.3 mln 21.8 mln Vreemd vermogen kort 9.8 mln 10.4 mln N.a.v. enkele financieel nadelige begrotingswijzigingen in 2015 is besloten tot het laten uitvoeren van een Quick scan Orionis Walcheren door AEF. De Quick scan heeft een aantal handvatten opgeleverd voor het verrichten van een verdiepend onderzoek. Het verdiepend onderzoek is uitgevoerd door bureau Berenschot. De belangrijkste conclusies: - Orionis is op de goede weg, maar bijstand is erg opgelopen - Maak een aanvalsplan gericht op minder mensen in de bijstand. Richt het plan zowel op uitvoering (verbeteringen worden hier al opgepakt) als op beleid(s)uitgangspunten - Werk een strategie uit voor de toekomst van het Werkleerbedrijf - Zorg voor SMART kaders en sturing; er kan meer focus, richting en transparantie worden aangebracht in de huidige doelen Een extra urgentie om te komen tot een aanvalsplan gericht op acties tot minder instroom en meer uitstroom komt voort uit het nieuwe verdeelmodel wat vanaf 2017 van kracht wordt. De financieel negatieve gevolgen zijn omvangrijk. Het Plan van Aanpak ligt op dit moment voor ter besluitvorming door de gemeenteraad. Naam Vestigingsplaats Doel GR Regionale Uitvoeringsdienst Zeeland Terneuzen Primair richt de RUD zich op het verlenen van milieuvergunningen en behandeling van meldingen in het kader van de Wabo, de Wet milieubeheer en het activiteiten-besluit. Tevens worden vergunningen, meldingen en ontheffingen behandeld in het kader van Vuurwerkbesluit, de Wet luchtvaart, de Wet bodembescherming, de Ontgrondingen-wet en de Waterwet. Daarnaast is ook het toezicht op en de handhaving van alle andere binnen de RUD Zeeland ondergebrachte wetgevingen georganiseerd, zoals het toezicht op bodemsaneringen, grondstromen en ontgrondingen alsmede het toezicht op de natuurwetgeving, zwembaden en zwemplaatsen, luchtvaarten vuurwerktaken en op provinciale verordeningen. Programma Milieu Partijen Provincie Zeeland; alle 13 Zeeuwse gemeenten, Waterschap Scheldestromen Bestuurlijk belang Vertegenwoordiging in AB Financieel belang GR bijdrage Mburg mln Bron: jaarrekening 2015 Rekeningresultaat GR mln Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen 0.6 mln 0.6 mln Vreemd vermogen lang 0.1 mln 0.1 mln Vreemd vermogen kort 2.1 mln 2.6 mln

111 Voortgang / ontwikkelingen De gemeente Middelburg heeft het basistakenpakket (milieu) van vergunningverlening, toezicht en handhaving bij de RUD Zeeland onder gebracht. In november 2016 heeft het Dagelijks Bestuur een voorgenomen besluit bekend gemaakt om de huidige lumpsum financiering te vervangen door een PxQ (product maal kwantiteit) financieringsmethode. Volgens het implementatie plan PxQ wordt de deelnemersbijdrage in twee stappen aangepast als het Algemeen Bestuur in maart 2017 positief besluit over deze financieringsmethodiek. Voor de deelnemersbijdrage van de gemeente Middelburg betekent dat een vermindering van ongeveer: in 2017; structureel vanaf Naam GR Openbaar Lichaam Afvalstoffenverwijdering Midden- en Noord Zeeland (OLAZ) Vestigingsplaats Oostburg Doel Het openbaar lichaam heeft tot doel de behartiging van de gemeenschappelijke belangen van de deelnemers op het gebied van de afvalstoffenverwijdering. Ter uitvoering van het hierboven omschreven doel heeft het openbaar lichaam de volgende taken: a. de zorg voor de verwijdering van afvalstoffen; b. het desgevraagd adviseren van de deelnemers over het uitvoeren van relevante bepalingen van de Wet milieubeheer en de daaruit voortvloeiende voorschriften; c. het vaststellen van de tarieven voor de verwijdering van afvalstoffen; d. het uitvoeren of doen uitvoeren van andere taken op het gebied van de afvalstoffenverwijdering, zo het algemeen bestuur daartoe besluit, met dien verstande dat aldus aan deelnemers zonder hun instemming geen andere verplichtingen kunnen worden opgelegd dan die voort vloeien uit deze regeling; e. het geven van voorlichting op het gebied van afvalpreventie en -verwijdering; f. het op verzoek van een of meerdere deelnemers uitvoeren of doen uitvoeren van een andere taak op het gebied van afvalstoffenverwijdering. Programma Milieu Partijen Alle 13 Zeeuwse gemeenten Bestuurlijk belang Vertegenwoordiging in AB en DB Financieel belang GR bijdrage Mburg mln Bron: jaarrekening 2015 Rekeningresultaat GR mln Voortgang / ontwikkelingen Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen 0.1 mln 0.1 mln Vreemd vermogen lang 0.0 mln 0.0 mln Vreemd vermogen kort 3.6 mln 4.3 mln Per is de Zeeuwse Reinigingsdienst door OLAZ overgenomen van Indaver. In het kader van het traject heroriëntatie gemeentelijke taken is in onderzoek of het interessant is voor de gemeente Middelburg om dienstverleningsovereenkomsten met de ZRD te sluiten

112 Vennootschappen Hieronder volgen de deelnemingen in vennootschappen waarin de gemeente een bestuurlijk (of stemrecht) en financieel belang heeft. De aan de gemeente gelieerde BV s/nv s zijn: Overzicht Vennootschappen BV Monumentenbeheer Middelburg Beheers- en Exploitatiemaatschappij Middelburg B.V. (leeg) Stadsgewestelijk Zwembad Vastgoed B.V. Gemeentelijke Vervoerscentrale Zeeland B.V. Delta N.V. BNG Naam BV Monumentenbeheer Middelburg (BV MM) Vestigingsplaats Middelburg Doel Het doel van de vennootschap is restauratie, onderhoud en beheer van monumenten of gebouwen die vanwege hun historie of architectuur belangrijk zijn of voor het stadsbeeld karakteristiek zijn. Speciale aandacht gaat uit naar gebouwen die verloren dreigen te gaan. Het werkgebied van de BV is de gemeente Middelburg. Een BV kan sneller opereren dan een gemeente en kan bovendien vaak meer subsidie krijgen. Mede door de activiteiten van de BV MM weet de gemeente haar positie als een aantrekkelijke woon-, werk- en verblijfsgemeente te versterken. Programma Wonen, Woonomgeving en Economie Partijen Gemeente Middelburg Bestuurlijk belang lid van de Raad van Commissarissen. Financieel belang Bijdrage Mburg mln Bron: jaarrekening 2015 Rekeningresultaat (negatief) Voortgang / ontwikkelingen Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen 1.7 mln 1.7 mln Vreemd vermogen lang 0.8 mln 0.5 mln Vreemd vermogen kort 0.1 mln 0.0 mln De BV MM heeft onder voorwaarden- een bedrag van ,- toegezegd voor behoud van de Oostkerk. Of de BV MM verder nog een rol gaat spelen bij de Oostkerk wordt nog besproken. Momenteel wordt onderzocht of aansluiten bij de Nationale Monumenten Organisatie (NMO) een optie is. Verder lopen er gesprekken met monumenteneigenaren over eventuele overname van hun panden. Daarnaast de lopende zaken van beheer, onderhoud, verhuur en eventueel verkoop van eigendommen. Momenteel is het erg lastig voor de BV MM om zonder (groot) verlies verloederde panden aan te kopen, te restaureren en weer in de markt te zetten. Mochten zich geen nieuwe kansrijke projecten aandienen, dan worden komende jaren de huidige projecten afgerond en overgegaan in een slapende BV, die wanneer de omstandigheden gunstiger worden weer in werking kan treden

113 Naam Vestigingsplaats Doel Programma Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Voortgang / ontwikkelingen Beheer- en Exploitatiemaatschappij Middelburg BV (BEM BV) Middelburg BEM BV is oorspronkelijk opgericht ter realisatie van museum 13-IX, later is de doelstelling verbreed: beheren en exploiteren van onroerend goed in de ruimste zin des woords. BEM BV kan aan alle programma s een bijdrage leveren, zolang het vastgoed betreft. De Gemeente Middelburg is enig aandeelhouder De portefeuillehouder Economische Zaken is namens de aandeelhouder enig commissaris in de AvA. Een beleidsmedewerker Economische Zaken is directeur/bestuurder van de BV Op dit moment geen. De bezittingen zijn overgedragen aan de Gemeente Middelburg, BEM BV is daarmee slapend geworden. Er hebben in 2016 geen activiteiten plaatsgevonden. Naam Stadsgewestelijk Zwembad Vastgoed BV Vestigingsplaats Vlissingen Doel De vennootschap heeft ten doel het beheren en (doen) exploiteren van het Vrijburgbad (Stadsgewestelijk Zwembad). Insteek is dat alle inwoners tegen betaalbare tarieven moeten kunnen deelnemen aan activiteiten in het Stadsgewestelijk Zwembad. Fitness, verenigingen, schoolzwemmen en instructiezwemmen zijn de belangrijkste vormen van activiteiten die momenteel in het Vrijburgbad tot uitvoering worden gebracht. De gemeente ondersteunt op deze wijze het Middelburgs sportbeleid. Programma Vrije Tijd en Imago Partijen Gemeente Middelburg en Vlissingen beide voor 50% aandeelhouder, Optisport Exploitaties BV (exploitant). Bestuurlijk belang Aandeelhouder, Bestuurslid Financieel belang Bijdrage Mburg mln Bron: jaarrekening 2015 Rekeningresultaat mln Voortgang / ontwikkelingen Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen 0.8 mln 0.8 mln Vreemd vermogen lang 14.0 mln 13.3 mln Vreemd vermogen kort 1.0 mln 1.0 mln In 2016 zijn de reguliere activiteiten met betrekking tot beheer en onderhoud van de BV uitgevoerd. Naam Vestigingsplaats Doel Programma Partijen Bestuurlijk belang Gemeentelijke Vervoerscentrale Zeeland (GVC) Terneuzen De Gemeentelijke Vervoerscentrale verzorgt de planning en regie van voertuigen voor doelgroepenvervoer wat onder verantwoording van de gemeente valt. Maatschappelijke Zorg en Participatie Alle Zeeuwse gemeenten zijn aandeelhouder Iedere zes weken vindt een bestuurlijk overleg plaats. Hierin is een wethouder van gemeente Vlissingen namens de Walcherse gemeenten vertegenwoordigd. Jaarlijks wordt in de aandeelhoudersvergadering de begroting vastgesteld

114 Financiën belang Bijdrage Mburg 2016 Bedrijfsvoering Vervoerskosten (leerlingenvervoer + collectief WMO) 0.1 mln 1.8 mln Bron: jaarrekening Rekeningresultaat Voortgang / ontwikkelingen Beginstand 1/1 Eindstand 31/12 Eigen vermogen 0.2 mln 0.3 mln Vreemd vermogen lang 0.0 mln 0.0 mln Vreemd vermogen kort 0.1 mln 0.2 mln In december 2014/januari 2015 is de beleidsnotitie Doelgroepenvervoer op Walcheren vastgesteld. Besloten is om deel te nemen aan de Gemeentelijke Vervoerscentrale B.V. (GVC). In april 2015 hebben de Walcherse gemeenten aandelen van de GVC aangekocht. Hiervoor is een overeenkomst aangegaan en zijn de statuten gewijzigd. De GVC voert ook werkzaamheden uit voor derden (waaronder provincie en aantal zorgaanbieders) op basis van inbesteding. Er zijn echter grenzen aan de omvang van het centralewerk dat de GVC zonder Europese aanbesteding mag uitvoeren (niet meer dan 20%). Gelet op de omvang werkzaamheden is dit als een risico geconstateerd. Daarom is in 2016 de provincie toegetreden als aandeelhouder. Ze kunnen als eigenaar / aandeelhouder gebruik maken van de diensten van de GVC. Het bestuur van de GVC heeft hiermee ingestemd en dit is inmiddels notarieel geregeld. Voor de Walcherse gemeenten (als houders van de zogenaamde preferente aandelen C) zijn hieraan geen risico s verbonden omdat zij niet aangesproken kunnen worden voor eventueel verlies of winst van de onderneming. De gemeenteraad is hiervan op de hoogte gebracht via de actieve informatie. Naam Vestigingsplaats Doel Programma Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Voortgang / ontwikkelingen Delta NV Middelburg Delta verricht werkzaamheden op het gebied van electriciteit-, gas-, water- en warmtevoorziening. Daarnaast biedt het bedrijf digitale diensten aan (internet, telefonie, tv en radio). Bestuur Alle Zeeuwse gemeenten, gemeente Bergen op Zoom, Woensdrecht, Dirksland, Goedereede, Middelharnis, Oostflakkee en de Provincies Zeeland, Noord Brabant en Zuid Holland. De gemeente heeft zeggenschap in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders ter grootte van het aandeel in het geplaatste aandelenkapitaal (5,78%). Jaarrekening 2016: dividenduitkering 0.0 mln. Door de slechte energiemarkt en de gedwongen splitsing van activiteiten (commercieel en netwerk gescheiden) is Delta de afgelopen jaren genoodzaakt om het concern te herstructureren. In dit kader is in eerder stadium afscheid genomen van het bedrijfsonderdeel dat zich bezighield met afvalinzameling- en verwerking (INDAVER). Daarnaast is in 2016 het traject ingezet tot verkoop van het onderdeel DELTA Retail (multimedia en levering energie). Op 23 februari 2017 heeft de AvA ingestemd met de verkoop van dit onderdeel. Medio 2017 zal, in het licht van de gedwongen splitsing, ook de verkoop van het netwerkbedrijf (ENDURIS) zijn beslag moeten krijgen. Na verkoop van de genoemde onderdelen blijft de gemeente aandeelhouder van de overblijvende activiteiten op het gebied van productie, handel en levering van energie en het aandelenbelang in

115 waterbedrijf Evides. Aangezien ook de handelsnaam Delta in de verkoop van Delta Retail is betrokken, zal Delta vanaf 1 maart verder gaan onder de naam PZEM (Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij). Naam Vestigingsplaats Doel Programma Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Voortgang / ontwikkelingen BNG Den Haag BNG is de bank van en voor overheden en instellingen voor het maatschappelijk belang. Met gespecialiseerde dienstverlening draagt de BNG bij aan het zo laag mogelijk houden van de kosten van maatschappelijke voorzieningen voor de burger. Daarmee is deze bank essentieel voor de publieke taak. Kerntaak van de BNG is om tegen lage tarieven te voorzien in lange kredietverlening aan decentrale overheden en in kredietverlening onder garantie van overheden. BNG vertaalt haar missie in de volgende doelstellingen: - het behoud van substantiële marktaandelen in de Nederlandse publieke sector en het semipublieke domein; - het behalen van een redelijk rendement voor de aandeelhouders. Bestuur Gemeenten en andere publiekrechtelijke lichamen in Nederland. De gemeente heeft zeggenschap in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders ter grootte van het aandeel in het geplaatste aandelenkapitaal ( 0.1 mln) Jaarrekening 2016: dividenduitkering 0.1 mln Reguliere uitvoering kerntaken. Stichtingen Hieronder de stichting waarmee de gemeente zowel bestuurlijk als financieel verbonden is. Overzicht Stichtingen Stichting Wijkbeheer Stichting Roosevelt Academy Fonds Naam Stichting Wijkbeheer Vestigingsplaats Middelburg Doel Per 1 januari 1999 zijn de wijkonderhoudsploegen, destijds gesubsidieerde banen, ondergebracht in deze stichting. Het doel van deze stichting is zorgdragen voor het verwijderen van zwerfvuil in het openbaar groen in de wijk. Daarnaast wordt, waar mogelijk, uitvoering gegeven aan via de servicetelefoon ontvangen klachten/ergernissen. Programma Wonen, Woonomgeving en Economie Partijen De gemeente Middelburg. Bestuurlijk belang Vertegenwoordiging in stichtingsbestuur Financieel belang Bijdrage Mburg mln Bron: jaarrekening Rekeningresultaat 0 Beginstand 1/1 Eindstand 31/

116 Voortgang / ontwikkelingen Eigen vermogen 0.0 mln 0.0 mln Vreemd vermogen lang 0.0 mln 0.0 mln Vreemd vermogen kort 0.0 mln 0.0 mln Uitvoering reguliere werkzaamheden. Naam Vestigingsplaats Doel Programma Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Voortgang / ontwikkelingen Stichting Roosevelt Academy Fonds. Middelburg Genereren van rendement op belegd vermogen t.b.v. de Roosevelt Academy Jeugd en Onderwijs De gemeente Middelburg / Provincie Zeeland / Delta NV Ambtelijke vertegenwoordiging in stichtingsbestuur. Jaarrekening 2016: rentelast 0.1 mln (lening aan SRAF: hoofdsom 2.0 mln) Beleggen en beheer hoofdsom met als doel het behaalde rendement aan te wenden voor de exploitatie UCR

117 Paragraaf grondbeleid Beleidsuitgangspunten Eind 2016 heeft de gemeenteraad de Nota grondbeleid 2016 vastgesteld, waarmee het in 2002 ingezette actieve grondbeleid is bijgesteld: voor de bestaande grondposities blijft per definitie sprake van een actief grondbeleid, voor nieuwe ontwikkelingen zal per situatie worden beoordeeld welke vorm van grondbeleid de voorkeur heeft. Voor het huidige grondbezit blijft actief grondbeleid dus een gegeven; de functieverandering en verkoop van in bezit van de gemeente zijnde grond wordt in eigen hand gehouden. Diverse andere plannen worden door de gemeente gefaciliteerd. Een actief grondbeleid betekent dat de exploitatie ten behoeve van de functieverandering of herontwikkeling van gronden in eigen hand wordt gehouden. De verwerving van de gronden en de nodige bewerkingen zijn/worden door en onder regie van de gemeente uitgevoerd. Daarna kunnen de gronden bouwrijp voor een marktconforme prijs (in principe gebaseerd op residuele waarde) worden verkocht. In het verleden zijn in dit kader diverse gronden verworven, waardoor het accent de laatste jaren vooral ligt op planontwikkeling, (tijdelijk) beheer en verkoop van deze gronden. Nieuwe strategische verwervingen zullen in principe niet meer plaatsvinden, tenzij gemotiveerd kan worden waarom dit toch gewenst of noodzakelijk is. Het grondbeleid is geen doel op zich maar dienstbaar aan algemene en specifieke beleidsdoelstellingen van de gemeente. De belangrijkste leidraad wordt gevormd door de Kwaliteitsatlas Middelburg 2030 en de in 2010 vastgestelde herziene versie hiervan. De volgende programma s worden mede door het gevoerde grondbeleid gerealiseerd: Mobiliteit Jeugd en Onderwijs Vrije Tijd en Imago Maatschappelijke Participatie en zorg Milieu Wonen, Woonomgeving en Economie Algemene dekkingsmiddelen Aanleg van nieuwe infrastructuur en parkeervoorzieningen ten behoeve van (nieuwbouw)locaties voor woningen, kantoren, voorzieningen en bedrijventerreinen. Realiseren van nieuwe locaties voor onderwijsdoeleinden en sportterreinen. Realiseren van nieuwe locaties voor recreatie, evenementen etc. Realiseren van woon-zorgcomplexen gecombineerd met welzijnsvoorzieningen in de verschillende woonservicezones. Realiseren van groenvoorzieningen, water en milieudoelstellingen op nieuwbouwlocaties. Realiseren van woningbouw op nieuwe locaties evenals herstructurering in bestaande wijken. Aanleg van nieuwe bedrijventerreinen, kantorenlocaties, gebieden voor toerisme, herstructurering van bestaande bedrijventerreinen. Gerealiseerde winsten op grondexploitaties kunnen, als zij niet meer nodig zijn voor afdekking van risico s in het grondbedrijf, ingezet worden als dekkingsmiddel voor andere publieke doeleinden. Toelichting op de financiële positie van het grondbedrijf (31 december 2016) In het grondbedrijf wordt het verschil tussen investeringen en opbrengsten in een bepaald jaar in principe niet als verlies of winst genomen maar bijgeschreven op de boekwaarde van een plan. De boekwaarde van een plan bestaat uit het gecumuleerde verschil tussen investeringen en opbrengsten. Bij het afsluiten van een plan vormt het op dat moment resterende positieve of negatieve saldo een winst of verlies. Met ingang van het boekjaar 2016 is het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) gewijzigd en heeft de commissie BBV een aantal stellige uitspraken gedaan, waarvan een aantal belangrijke gevolgen heeft voor hoe met het grondbedrijf omgegaan moet worden. De belangrijkste wijzigingen zijn:

118 - Het startpunt van een bouwgrond in exploitatie (bie) is het raadsbesluit met de vaststelling van het grondexploitatiecomplex inclusief grondexploitatiebegroting. Vanaf dat moment wordt de bie geopend en kunnen kosten worden geactiveerd en bijgeschreven op de voorraadpositie op de balans. - Voor gronden waarvoor geen exploitatieopzet is vastgesteld, de voormalige niet in exploitatie genomen gronden (niegg), is dit derhalve niet meer mogelijk. Deze gronden worden verantwoord onder de categorie materiële vaste activa (mva). - Er is een overgangstermijn voor de waardering van de voormalige niegg s. De waardering mag worden gehandhaafd op de waardering per eind Uiterlijk per 31 december 2019 dient rechtstreekse afwaardering plaats te vinden tot de waarde in de huidige bestemming indien en voor zover deze gronden niet in exploitatie zijn genomen. - Om de risico s die samen hangen met zeer lang lopende projecten te beperken mag de looptijd van een grondexploitatiecomplex maximaal tien jaar bedragen. Hiervan kan alleen gemotiveerd worden afgeweken. - Grondexploitaties moeten jaarlijks door de gemeenteraad herzien worden. - Uitsluitend kosten die zijn opgenomen op de kostensoortenlijst zoals opgenomen in artikel van het Besluit ruimtelijke ordening kunnen worden toegerekend. - Het is vanaf 2016 niet meer toegestaan om ten laste van een grondexploitatie toevoegingen te doen aan een voorziening voor bovenwijkse voorzieningen. Dit mag alleen nog als resultaatbestemming. - Voorbereidingskosten voor nog niet in exploitatie genomen gronden mogen onder een aantal voorwaarden geactiveerd worden. Dit is geen verplichting. - De toe te rekenen rente moet zijn gebaseerd op de daadwerkelijk te betalen rente over vreemd vermogen. De toe te rekenen rente moet verder per complex worden toegerekend op basis van de boekwaarde per 1 januari van het betreffende boekjaar. - De disconteringsvoet die moet worden gehanteerd in de berekening van de contante waarde ten behoeve van het treffen van een verliesvoorziening voor negatieve grondexploitaties wordt voor alle gemeenten gelijkgesteld aan het maximale meerjarig streefpercentage van de Europese Centrale Bank voor de inflatie binnen de Eurozone (dat wil zeggen: 2,0%). - De lasten en baten verband houdende met grondexploitaties worden in de exploitatie verantwoord en via een tegenboeking (onderhanden werk) naar de balans gemuteerd. - Het is niet toegestaan om gelden uit eigen middelen (reserves) in mindering te brengen op de onderhanden werk positie van de bouwgronden in exploitatie. - De presentatie van de te verwachten resultaten in de paragraaf grondbeleid dient te gebeuren tegen nominale waarde (dat wil zeggen zonder rekening te houden met verwachte rentelasten en baten, prijsstijgingen en opbrengststijgingen). - Het treffen van een voorziening gebeurt bij een geprognosticeerd verlies direct ter grootte van dit volledige verlies. Als sprake is van een voorziening ingericht ter bestrijding van de (verwachte) tekorten in grondexploitaties, dan moet die worden gepresenteerd als een waardecorrectie op de post bouwgrond in exploitatie (bie). Een aantal van de hierboven genoemde zaken werd in het verleden ook al zo gedaan. Andere zaken (niet meer bijschrijven van kosten op voormalige niegg s, tien jaarstermijn, disconteringsvoet voor bepaling verliesvoorziening, toe te rekenen rente, presentatie van resultaten) zijn nieuw en hebben gevolgen. Tegenover de boekwaarden van de bouwgrond in exploitatie staan de voorziening grondbedrijf (als correctie op deze boekwaarde) en de reserve grondbedrijf. In de jaarrekening over 2015 was het uitgangspunt opgenomen dat er vanaf 2016 tijdelijk ook sprake zou zijn van een zogenaamde herwaarderingsreserve omdat tegenover de boekwaarde van de materiële vaste activa (waar de voormalige niegg s nu onder vallen), geen voorziening zou mogen staan. Naar het oordeel van de Commissie BBV is dit echter niet toegestaan. De netto boekwaarde mag in de overgangsperiode tot 31 december 2019 niet

119 toenemen. De voorziening en de reserve worden hieronder toegelicht, waarna een toelichting volgt op het resultaat van het grondbedrijf in 2016 en het beeld voor de komende jaren wordt geschetst. Per peildatum februari 2017 is opnieuw een complete doorrekening en risicoanalyse gemaakt van het grondbedrijf voor de periode in de vertrouwelijke nota Grondbedrijf , doorrekening en risicoanalyse februari Deze is ter kennis gebracht van de gemeenteraad en vormt de basis voor deze paragraaf. a) Boekwaarde De doelstelling van het eind 2015 vastgestelde actieplan grondbedrijf is het verlagen van de boekwaarde van het grondbedrijf waarbij uiterlijk in 2030 een situatie zou moeten worden bereikt waarin de reserve grondbedrijf gelijk is aan de dan nog resterende boekwaarde. Mede door de aantrekkende verkopen vanaf 2016 is er inderdaad sprake van een afnemende boekwaarde, waarbij de verwachting is dat deze lijn de komende jaren verder doorgetrokken kan worden. Ontwikkeling boekwaarde grondbedrijf per 31/12 x december december december 2017 (verwacht) Bruto boekwaarde complexen af: voorziening grondbedrijf Netto boekwaarde complexen De vermindering van de boekwaarde per eind 2016 is vooral een gevolg van: - het saldo van opbrengsten ( 13,9 miljoen) minus kosten ( 8,5 miljoen); - het afsluiten van de complexen Oranjepolder en Veerse Meer na verkoop van landbouwgrond, waarbij het resterende saldo is verrekend met de voorziening; - het vanuit het grondbedrijf overhevelen naar de reguliere exploitatie van de complexen Erfpachtsgronden en Verhuurde panden en percelen. Voor 2017 wordt een verdere vermindering verwacht als gevolg van: - een verwacht positief saldo van opbrengsten minus kosten; - het opnieuw afsluiten van enkele complexen na verkoop van landbouwgrond; - het vanuit het grondbedrijf overhevelen naar de reguliere exploitatie van het complex Mortiere west vanwege een langdurige verhuur als weide voor zonnepanelen; - het daadwerkelijk afwaarderen van boekwaardes van enkele complexen van verhuurde bedrijfspanden waarvoor reeds een voorziening is gevormd; dit heeft daarmee overigens enkel een effect op de bruto boekwaarde. b) Voorziening grondbedrijf Volgens het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) moet de gemeente voor verwachte verliezen op grondexploitaties een voorziening vormen. In de Nota grondbeleid 2016 is als uitgangspunt genomen dat de voorziening gevormd wordt: - voor onvermijdbare verliezen; - op basis van door de gemeenteraad vastgestelde exploitatieopzetten; - op basis van contante waarde (waarbij conform de BBV-voorschriften momenteel wordt gerekend met 2,0%); - ten laste van het jaarresultaat c.q. de reserve grondbedrijf. De voorziening grondbedrijf wordt dus, op contante waarde, gevormd ten laste van de reserve grondbedrijf

120 Zodra de verlieslatende plannen worden afgesloten kan het negatieve resultaat worden verrekend met het daarvoor beschikbare bedrag in de voorziening grondbedrijf. Daarnaast worden ook bedragen aan de voorziening grondbedrijf toegevoegd voor verwachte nakomende kosten van plannen die inmiddels afgesloten waren. Om de risico s die samenhangen met zeer lang lopende projecten te beperken, mag de looptijd van een grondexploitatie conform de BBV-voorschriften maximaal tien jaar bedragen. Deze tien jaar dient gezien te worden als richttermijn, waar gemotiveerd van kan worden afgeweken. Enkele complexen kennen een langere looptijd. Voor Mortiere SOK, Essenvelt en Hazenburg Noord fase 1 geldt dat binnen tien jaar sprake is van een positief saldo waarbij de volledige boekwaarde alsmede nog te maken kosten volledig zijn terugverdiend. Bij het complex Mortiere bedrijventerrein Zuid is dit niet het geval. Als beheersmaatregel is ervoor gekozen om een extra voorziening te vormen op basis van de verwachte negatieve boekwaarde na tien jaar (op contante waarde met disconteringsvoet 2%). Als de ontwikkeling volgens plan verloopt kan dit deel van de voorziening de komende jaren geleidelijk aan vrijvallen. Tot slot zijn in de voorziening bedragen opgenomen voor gronden waarvoor een stellig voornemen tot bebouwing in de nabije toekomst niet of onvoldoende aanwezig is. Op deze gronden mogen, zolang er geen exploitatieopzet is vastgesteld, geen kosten meer worden bijgeschreven. Wordt voor 31 december 2019 een exploitatieopzet vastgesteld, dan valt deze voorziening vrij. Is dat niet het geval, dan volgt eind 2019 een waardering tegen verkrijgingsprijs of marktwaarde in de huidige bestemming als deze lager is. Op dat moment wordt een negatief resultaat verrekend met het in de voorziening beschikbare bedrag. De omvang van de voorziening grondbedrijf is per 1 januari 2017 op het vereiste niveau gebracht van , met daarbij de volgende specificatie: Voorziening grondbedrijf in verband met onvermijdbaar geachte verliezen (x 1.000) Griffioenstraat (nakomende kosten) 5 Anton de Komstraat (nakomende kosten) 33 Mastgatstraat (nakomende kosten) 5 Verlies vanwege niet meerekenen opbrengsten na een periode van tien jaar Mortiere bedrijventerrein zuid (verwacht verlies) Bluesroute 128 (verwacht verlies) 769 Piet Heinstraat (verwacht verlies) 426 Veerseweg zuid (verwacht verlies) 121 Sprencklaan (verwacht verlies) 602 CZAV (correctie boekwaarde) 348 (Hart van) Ramsburg (correctie boekwaarde) Punt Arnestein (correctie boekwaarde) 406 Schenge 6-8 (correctie boekwaarde) 250 Mortiere west (correctie boekwaarde) Ramsburg Oost (correctie boekwaarde) Mortiere Vlissingen (correctie boekwaarde) Hazenburg noord tweede fase (correctie boekwaarde) 892 Cleene Hooge (correctie boekwaarde) Sint Laurens oost (correctie boekwaarde, verwacht verlies) 531 Grevelingenstraat (correctie boekwaarde, verwacht verlies) 770 Trekdijk (correctie boekwaarde, verwacht verlies) Ramsburg watergang (correctie boekwaarde, verwacht verlies) 408 Totaal

121 De plannen Griffioenstraat, Anton de Komstraat en Mastgatstraat zijn afgesloten. Er zijn voor 2017 nog wel nakomende kosten te verwachten, waarvoor in de voorziening bedragen zijn opgenomen. Voor de plannen Mortiere bedrijventerrein Zuid, Bluesroute 128, Piet Heinstraat, Veerseweg zuid en Sprencklaan is een verliesgevende exploitatieopzet vastgesteld. Voor de locaties Sint Laurens oost, Grevelingenstraat, Trekdijk en Ramsburg watergang geldt dat vorig jaar verwacht werd dat bij een ontwikkeling conform het actieplan een verlies onvermijdelijk zou zijn. Dit geldt op dit moment niet meer voor de locaties Sint Laurens oost en Trekdijk. In verband met de nieuwe voorschriften kan de voorziening voor deze plannen echter pas vrij vallen wanneer een exploitatieopzet voor deze locaties is vastgesteld. Voor de bepaling van de omvang van het verwachte verlies is voor Grevelingenstraat en Ramsburg Watergang het basisscenario van de meest recente doorrekening grondbedrijf als uitgangspunt genomen. Voor Cleene Hooge geldt dat op basis van het actieplan een ontwikkelvisie wordt gemaakt, op basis waarvan het reeds in de voorziening aanwezige bedrag in 2015 had kunnen vrijvallen. Gezien de onzekerheid totdat een besluit over de nog op te stellen ontwikkelvisie wordt genomen, is besloten het bestaande bedrag vooralsnog te handhaven. Ook hiervoor geldt nu dat eventuele vrijval pas kan plaatsvinden nadat een exploitatieopzet (met voldoende positief saldo) is vastgesteld. Voor de complexen CZAV, (Hart van) Ramsburg en Punt Arnestein geldt dat op basis van de verhuurwaarde het opnemen van een bedrag in de voorziening noodzakelijk is. Het voornemen is om in 2017 de waardecorrectie van deze complexen niet meer via de voorziening te laten verlopen, maar deze rechtstreeks af te boeken op de betreffende complexen, waarna de boekwaarde constant kan worden gehouden en jaarlijks een exploitatiesaldo ten gunste of ten laste van de reserve grondbedrijf kan worden gebracht. Verder is het voornemen om deze complexen te verkopen zodra hier mogelijkheden toe zijn. De waardering voor de complexen Schenge 6-8, Mortiere West, Mortiere Vlissingen, Ramsburg Oost en Hazenburg noord tweede fase is gecorrigeerd tot agrarische waarde omdat een stellig voornemen tot bebouwen ontbreekt. Mortiere Vlissingen is begin 2017 verkocht. Op Mortiere West komt een zonneenergiepark, in verband waarmee deze locatie langdurig verhuurd zal worden en tegen boekwaarde het grondbedrijf zal verlaten. c) Reserve grondbedrijf Voor de risico s moet een buffer aanwezig zijn c.q. gevormd worden. Deze buffer is de reserve grondbedrijf. In de Nota Grondbeleid 2016 zijn voor deze buffer de volgende normen vastgesteld: - op eindwaarde is het saldo van de reserve positief; - bij doorberekening van een risicoscenario is het saldo eveneens positief op eindwaarde; - bij doorberekening van een risicoscenario wordt de reserve de eerstkomende vijf jaar niet negatief. Jaarlijks wordt een doorrekening met enkele scenario s gemaakt om te bepalen of de reserve aan de eisen voldoet. Kort samengevat zijn nu de volgende scenario s doorgerekend: Basisscenario Risicoscenario Een scenario gebaseerd op de meest recente bevolkings- en huishoudensprognose van de provincie Zeeland, waarbij voorzichtigheidshalve niet alle mogelijkheden die op basis van de bevolkingsprognoses ontstaan volledig benut worden. In dit scenario worden woningen gerealiseerd in de periode en wordt in dezelfde periode 22,7 hectare bedrijventerrein verkocht. Het zwaartepunt van de verkopen ligt in de periode tot en met Het risicoscenario is voorzichtiger dan het basisscenario. Uitgegaan wordt van hetzelfde aantal woningen, waarbij het echter langer duurt voordat deze zijn gerealiseerd. Voor de bedrijventerreinen geldt min of meer hetzelfde: in totaal één

122 Specifieke risico s hectare minder en een langere fasering. De opbrengststijging voor de lange termijn is in dit scenario lager ingeschat (1,0% in plaats van 2,0%). In dit scenario is met name het effect van voor Middelburg nadelige afspraken over woningbouwaantallen en hoeveelheden bedrijventerrein benoemd en doorgerekend: een deel wordt in dat geval niet gerealiseerd en/of loopt vertraging op. De doorberekende scenario s vormen input voor de paragraaf weerstandsvermogen van jaarrekening en begroting: - Het basisscenario in de eerdergenoemde doorrekening van het grondbedrijf wordt gebruikt om de verwachte ontwikkeling van de reserve grondbedrijf, als onderdeel van de weerstandscapaciteit van de gemeente, in te schatten. - Het verschil tussen basisscenario en risicoscenario is als risico vertaald in de paragraaf weerstandsvermogen. - Binnen de afzonderlijke grondexploitaties wordt een inventarisatie gemaakt van specifieke risico's. Deze risico's, met een inschatting van kans op voorkomen en financieel gevolg, zijn toegevoegd aan de paragraaf weerstandsvermogen. Uit de gemaakte doorrekening blijkt dat de reserve grondbedrijf per 31 december 2016 net niet volledig aan de in de Nota Grondbeleid 2016 gestelde normen voldoet. Op eindwaarde is de reserve zowel in het basisscenario als in het risicoscenario positief. In 2016 is nog wel een bijdrage vanuit de reguliere exploitatie nodig om te voorkomen dat het saldo van de reserve per eind 2016 negatief wordt. De oorzaak daarvan is de invoering van de tien jaarstermijn voor de grondexploitaties enerzijds en het niet kunnen omzetten van een deel van de voorziening grondbedrijf in een herwaarderingsreserve die tijdelijk voor dit doel gebruikt zou kunnen worden anderzijds. Doen de specifieke risico s zich in volle omvang voor, dan is het saldo van de reserve vanaf 2019 negatief. In het basisscenario worden de doelstellingen uit het actieplan grondbedrijf gerealiseerd. In 2023 is het saldo van de reserve vrijwel gelijk aan de netto boekwaarde van de dan nog resterende complexen, terwijl de doelstelling is om deze situatie in 2030 te bereiken. In het risicoscenario wordt de doelstelling in 2027 behaald. Doen de specifieke risico s zich in volle omvang voor, dan wordt de doelstelling niet gehaald. De reserve grondbedrijf wordt in principe gevormd uit de winsten op grondexploitaties. Omdat het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) voorschrijft dat verliezen meteen aan de start van een exploitatie gedekt moeten worden, en dat winsten pas genomen mogen worden als zij gerealiseerd zijn, wordt op winstgevende plannen een systeem van tussentijdse winstneming toegepast. Doordat slechts een deel van de winst tussentijds wordt genomen en een aantal extra waarborgen zijn opgenomen, is in het systeem voldoende voorzichtigheid ingebouwd. Winstneming vindt plaats op basis van de volgende staffel: Percentage gerealiseerde verkoopbedragen Percentage winstneming van voorgecalculeerde winst 40% 20% 60% 40% 80% 60% 100% 80% Afsluiten 100%

123 Daarnaast zijn nog de volgende aanvullende eisen gesteld: - de per einddatum van het project nog te nemen resterende winst mag niet minder zijn dan 20% van de kosten die nog gemaakt moeten worden (voornamelijk het woonrijp maken), na verkoop van de laatste gronden; - om tussentijdse winst op een exploitatie te kunnen nemen moet minimaal een voorgecalculeerde winst van zijn berekend; - het risicoprofiel van het (nog resterende) project mag niet te hoog zijn (als er nog zo veel onzekerheden zijn dat uiteindelijk zelfs een verlies tot de mogelijkheden behoort). d) Herwaarderingsreserve Een jaar geleden werd er nog van uitgegaan dat het niet toegestaan zou zijn om vanwege de nieuwe BBVregelgeving, waarbij niet in exploitatie genomen gronden (niegg) worden omgezet naar materieel vaste activa (mva), tijdens de overgangsperiode tot en met 2019 deze mva s te corrigeren middels een voorziening. In die optiek zou deze voorziening per 2016 vrijvallen en werd deze (deels) apart gezet als herwaarderingsreserve om een eventuele afboeking in 2019 (voor het deel van deze gronden dat dan nog niet in exploitatie genomen zou zijn) op te kunnen vangen. Een nadere toelichting van de Commissie BBV heeft geleerd dat de voorziening in deze overgangsperiode gehandhaafd dient te blijven, zodat geen herwaarderingsreserve wordt gevormd. Dit is de oorzaak dat in 2016 eenmalig een bijdrage van een kleine 1,5 miljoen vanuit de algemene reserve naar de reserve grondbedrijf moet om een negatief saldo van deze laatste reserve te voorkomen. e) Resultaat 2016 Voor de resultaten van het grondbedrijf in 2016 en de ontwikkeling van de reserve en de voorziening grondbedrijf kan de volgende opstelling worden gemaakt. De verschillende bedragen worden daaronder toegelicht. Er kan sprake zijn van kleine afrondingsverschillen. Resultaat grondbedrijf 2016 (x 1.000) Winst afgesloten complexen (1) 114 Tussentijdse winstneming op complexen (2) 655 Overige exploitatiewinsten (3) 129 Renteresultaat over reserve en voorziening Verlies afgesloten complexen (4) Overige exploitatieverliezen (5) Mutatie voorziening (toevoeging) (7) Resultaat grondbedrijf Reserve grondbedrijf (x 1.000) Saldo reserve grondbedrijf per 01/ Verrekening resultaat over Bijdrage vanuit de reguliere exploitatie Saldo reserve grondbedrijf per 31/

124 Voorziening grondbedrijf (x 1.000) Saldo voorziening grondbedrijf per 01/ Vrijval afgesloten plannen (6) Herwaardering overige plannen (7) Saldo voorziening grondbedrijf per 31/ De verschillende bovenstaande bedragen worden hieronder toegelicht: (1) Winst afgesloten complexen (x 1.000) Zilveren Schor 35 Decathlon 36 Mastgatstraat De complexen Zilveren Schor en Decathlon betreffen locaties met faciliterend grondbeleid, waarvoor middels een anterieure overeenkomst een vergoeding in rekening is gebracht. Beide complexen konden worden afgesloten, met een positief saldo als gevolg. De laatste verkoop binnen het plan Mastgatstraat heeft in 2016 plaatsgevonden. Het complex is afgesloten, voor nakomende kosten is een bedrag in de voorziening opgenomen. (2) Winst tussentijds (x 1.000) Rittenburg 600 Restkavels Arnestein Binnen het plan Rittenburg is meer dan 40% verkocht, zodat conform de Nota grondbeleid 20% van de winst kan worden genomen. Op Arnestein is gevonden grond verkocht. (3) Overige exploitatiewinsten (x 1.000) Erfpachtsgronden 11 Verhuurde panden en percelen 25 Kleverskerkseweg Sint Laurens noord 7 Sint Laurens oost 1 Sint Laurens zuid 7 Cleene Hooge 31 Trekdijk Voor de verhuurde panden en in erfpacht gegeven percelen is het jaarlijks saldo als winst genomen. Op diverse agrarische gronden die als materieel vast actief in de boeken staan, wordt met ingang van 2016 geen rente bijgeschreven en dient verder het jaarlijkse saldo als verlies te worden genomen. Omdat er soms meer (pacht)opbrengsten zijn dan kosten, resteert voor deze locaties in een aantal gevallen een positief saldo

125 (4) Verlies afgesloten complexen (x 1.000) Havendijkstraat - 25 Veerse Meer (Suzannapolder) Vrijval voorziening Oranjepolder agrarische grond Vrijval voorziening Anton de Komstraat Vrijval voorziening Koningstraat - 13 Vrijval voorziening 15 2 Griffioenstraat - 35 Vrijval voorziening Havendijkstraat is een locatie met faciliterend grondbeleid, waarvoor middels een anterieure overeenkomst een vergoeding in rekening is gebracht. Deze bijdrage is niet toereikend gebleken. Binnen de complexen Veerse Meer en Oranjepolder is agrarische grond verkocht, waarna de complexen kunnen worden afgesloten. Er resteert een verlies, wat grotendeels eerder al is genomen, door hiervoor een bedrag in de voorziening op te nemen. Het resterende wordt veroorzaakt door de rente die in 2016 is toegerekend. Voor de locaties Anton de Komstraat, Koningstraat en Griffioenstraat gaat het om nakomende kosten van reeds afgesloten plannen waarvoor een voorziening is gevormd. Geconcludeerd kan worden dat de nakomende kosten per saldo circa hoger zijn geweest dan waar rekening mee werd gehouden. (5) Overige exploitatieverliezen (x 1.000) CZAV - 50 Pyramidehoeve - 1 Mortiere west Schenge Mortiere Vlissingen - 60 Vervangende gronden - 3 Ramsburg oost - 2 Grevelingenstraat - 13 Oranjepolder - 6 Ramsburg watergang - 7 Ramsburg Dampoorthof Binnen het complex CZAV is een loods afgebrand, met opruimwerkzaamheden voor asbest als gevolg. Dit is niet volledig door de verzekering gedekt, zodat dit als verlies wordt afgeboekt. Voor de overige locaties geldt dat dit of agrarische gronden zijn waarop het exploitatiesaldo van kosten (met name rente) en pachtopbrengst jaarlijks als verlies wordt genomen (Pyramidehoeve, Mortiere West, Mortiere Vlissingen en Vervangende gronden; dit geldt ook voor Schenge 6-8 ondanks dat dit geen agrarische bestemming heeft)

126 Voor het overige gaat het om voormalige niegg s die nu als materieel vast actief in de boeken staan en waarop met ingang van 2016 geen rente bijgeschreven wordt, maar waar ondanks dat toch meer kosten dan opbrengsten zijn geboekt (Ramsburg Oost, Grevelingenstraat, Oranjepolder (deel wat eigendom blijft en ontwikkeld gaat worden), Ramsburg watergang en Ramsburg Dampoorthof). (6) Vrijval voorziening afgesloten plannen (x 1.000) Anton de Komstraat Griffioenstraat - 20 Koningstraat - 15 Oranjepolder agrarische grond Veerse Meer (Suzannapolder) De vrijval voor deze complexen is onder (4) reeds in beeld gebracht, om zo het daadwerkelijke verlies op deze complexen in 2016 op een juiste manier in beeld te kunnen brengen. (7) Herwaardering voorziening overige plannen (x 1.000) Mastgatstraat 5 Verlies vanwege niet meerekenen opbrengsten na een periode van tien jaar Mortiere bedrijventerrein zuid Bluesroute Piet Heinstraat 31 Veerseweg zuid 31 Sprencklaan 159 CZAV (Hart van) Ramsburg - 32 Punt Arnestein 172 Grevelingenstraat e) Toekomstbeeld Zoals eerder aangegeven voldoet de reserve grondbedrijf volgens de doorrekening van februari 2016 nagenoeg aan de in de Nota Grondbeleid 2016 gestelde eisen. Bijgaand is de verwachting weergegeven voor eind 2016 en wordt de vergelijking gemaakt met het voorgaande jaar. Beoordeling reserve grondbedrijf per x december december december 2017 (verwacht) Bruto boekwaarde complexen af: voorziening grondbedrijf Netto boekwaarde complexen Saldo reserve grondbedrijf Op alle in exploitatie genomen plannen wordt op basis van het basisscenario eind 2016 per saldo een resterende nog te nemen winst verwacht van circa 17,2 miljoen op contante waarde per 1 januari Nog te nemen winst of een sluitende opzet wordt verwacht op de complexen Rittenburg, Arnestein

127 restkavels, Nieuwland zuid, Veldzigt restkavels, Stromenpoort, Hazenburg noord, Kanaalweg west, Ramsburg kantorenstrook, Mortiere Ensemble, Mortiere SOK-gebied, Essenvelt, Veersepoort fase 5 en Waterpark Veerse Meer. Verliezen worden verwacht op de complexen Sprencklaan, Veerseweg zuid, Bluesroute, Piet Heinstraat en Mortiere bedrijven zuid. Voor deze verliezen zijn, op basis van de vastgestelde exploitatieopzetten en de herrekening per 1 januari 2017 bedragen in de voorziening grondbedrijf opgenomen (deze verliezen zijn dus al genomen). Het BBV schrijft voor dat voor de resultaatsverwachting op de bouwgrond in exploitatie uitsluitend rekening mag worden gehouden met opbrengsten die binnen tien jaar verwacht worden en dat met inachtneming daarvan het resultaat gepresenteerd dient te worden op nominale waarde. Van de boekwaarde en resultaatsverwachting op de bouwgrond In exploitatie (bie) per 1 januari 2017 kan derhalve conform artikel 52d van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) de volgende opstelling worden gemaakt: De per saldo nog te realiseren winst op bouwgrond in exploitatie op nominale waarde is derhalve 16,3 miljoen. De onderbouwing van de nog te maken kosten (e) en te realiseren opbrengsten (f) is te vinden in de vastgestelde exploitatieopzetten en de nota Grondbedrijf Middelburg , doorrekening en risicoanalyse februari De bruto boekwaarde van alle gronden en plannen in het grondbedrijf bedraagt per 1 januari ,6 miljoen. Ten opzichte van de boekwaarde begin 2016 is dit per saldo een afname van 12,0 miljoen. De belangrijkste mutaties hierin zijn een positief saldo van opbrengsten minus kosten (min 5,4 miljoen), het afsluiten van enkele complexen na het verkopen van landbouwgrond (min 6,1 miljoen) en het overhevelen naar de reguliere exploitatie van de complexen Erfpachtsgronden en Verhuurde panden en percelen (min 1,6 miljoen). De verwachting is dat de boekwaarde van de gronden en plannen in het grondbedrijf in 2017 verder gaat dalen. Eind 2017 bedraagt de bruto boekwaarde naar verwachting 98,3 miljoen. Dit is een gevolg van het saldo van met name: - een verwacht positief saldo van opbrengsten minus kosten; - het opnieuw afsluiten van enkele complexen na verkoop van landbouwgrond; - het vanuit het grondbedrijf overhevelen naar de reguliere exploitatie van het complex Mortiere west vanwege een langdurige verhuur als weide voor zonnepanelen; - het daadwerkelijk afwaarderen van boekwaardes van enkele complexen waarvoor reeds een voorziening is gevormd, dit heeft daarmee overigens enkel een effect op de bruto boekwaarde. Na 2017 is de verwachting dat de boekwaarde geleidelijk verder zal dalen, met voor het basisscenario en het risicoscenario een kleine toename van de netto boekwaarde in In het basisscenario en

128 risicoscenario kan het saldo van de reserve zich vervolgens positief ontwikkelen. Doen de specifieke risico s zich in volle omvang voor, dan is vanaf 2019 sprake van een negatieve reserve, die in de loop van de tijd langzaam steeds minder negatief wordt. In de volgende tabel is globaal aangegeven hoe de reserve grondbedrijf zich naar verwachting de eerstkomende jaren (basisscenario) zal ontwikkelen en hoe deze ontwikkeling tot stand komt. Door afronding kunnen er afrondingsverschillen ontstaan. Tabel verwachte resultaten grondbedrijf (in miljoenen ) Saldo reserve grondbedrijf per 01/01 0,0 4,2 6,6 15,3 17,3 20,1 Plannen medio 2016 in exploitatie* 5,0-0,2 1,3 1,2 1,7 1,2 Strategische gronden** -0,1-0,2-3,8 0,6 0,0 0,3 Overige gronden en panden -8,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Mutatie voorziening 9,6 2,6 11,1-0,1 0,7-0,1 Afdracht vennootschapsbelasting -0,2-0,1-0, Afdracht reguliere exploitatie -2,5 Rente voorziening/reserves 0,4 0,3 0,3 0,5 0,6 0,7 Saldo reserve grondbedrijf per 31/12 4,2 6,6 15,3 17,3 20,1 22,0 * Stromenpoort, Restkavels Veldzigt, Nieuwland Zuid, diverse projecten Mortiere, Kanaalweg west, Mastgatstraat, Veerseweg zuid, Ramsburg kantorenstrook, Sprencklaan, Essenvelt, Rittenburg, Restkavels Arnestein, Hazenburg noord, Veersepoort fase 5, Waterpark Veerse Meer, diverse afgesloten projecten ** Sint Laurens zuid, Sint Laurens oost, Sint Laurens noord, Walcherseweg, Ramsburg watergang, Trekdijk, Ramsburg Dampoorthof, Ramsburg Oostperkweg, Cleene Hooge, Grevelingenstraat, Oranjepolder deels, Ramsburg oost, Hazenburg noord fase 2 Toelichting op exploitaties, plannen en complexen Binnen het grondbedrijf valt vanaf 2016 de volgende indeling de maken: 1. Bouwgrond in exploitatie (bie). Dit zijn gronden waarvoor een exploitatieopzet is vastgesteld. 2. Materiële vaste activa strategische gronden. Volgens de BBV zijn dit overige gronden zonder vaste bestemming, die [op dit moment] geen onderdeel zijn van een transformatieproces. Uitgangspunt hierbij is dus dat op termijn een bouwgrondexploitatie wordt vastgesteld. Tot en met 2015 was dit de categorie niet in exploitatie genomen gronden (niegg). Vanwege de overgang van de categorie niegg naar de materiele vaste activa zal uiterlijk 31 december 2019 een eventuele afwaardering naar de waarde in de dan geldende bestemming moeten plaatsvinden, tenzij op dat moment een exploitatieopzet is vastgesteld. Het college streeft hiernaar en de verwachting is dan ook dat dit de meeste complexen het geval zal zijn. 3. Voorraden. Dit zijn (agrarische) gronden zonder voornemen tot bebouwing en diverse panden. Ook facilitaire plannen worden onder deze categorie verantwoord. Deze zullen echter niet op de balans voorkomen, omdat in het geval er kosten gemaakt zijn voordat de opbrengst is ontvangen er een post nog te ontvangen opbrengsten zal worden opgenomen en indien de geboekte opbrengst hoger is dan de tot dan toe gemaakte kosten zal het verschil als vooruit ontvangen opbrengsten worden geboekt

129 Alle complexen worden hieronder per categorie toegelicht. a) Bouwgrond in exploitatie Afgesloten complexen Dit betreft de complexen Griffioenstraat, Anton de Komstraat (voorheen Churchilllaan) en Mastgatstraat. Op de eerste twee locaties worden in 2017 nog kosten gemaakt in het kader van het woonrijp maken. Op de locatie Mastgatstraat is eind 2016 de laatste grond verkocht. Nadat de woningen gebouwd zijn, moeten naar verwachting wat kosten worden gemaakt voor herstelwerkzaamheden. Nieuwland Zuid Op 19 december 2016 is een herziene exploitatieopzet voor het plan vastgesteld. De laatste kavel is eind 2016 verkocht en er resteren nog vier te verkopen kavels in het plan. Het woonrijp maken is, met uitzondering van het stukje waar nog kavels verkocht moeten worden, inmiddels afgerond. Piet Heinstraat. Op 20 maart 2017 is een herziene exploitatieopzet vastgesteld. Vanaf 2011 loopt de uitgifte van vrije bouwkavels. Op dit moment is er nog één beschikbaar. Daarnaast is er in collectief particulier opdrachtgeverschap een rijtje van vijf woningen ontwikkeld. Voor deze locatie wordt een verlies verwacht, waarvoor een voorziening is gevormd. Essenvelt In 2010 heeft de gemeenteraad voor Essenvelt en de Groenboulevards Essenvelt en Reijershove in totaal drie exploitatieopzetten vastgesteld. Deze zijn inmiddels samengevoegd; op 30 januari 2017 is de meest recente herziening vastgesteld. Het ontwerp bestemmingsplan heeft in 2016 voor zienswijzen ter inzage gelegen, waarbij door de gemeente Vlissingen een zienswijze is ingediend met een koppeling naar de nieuwe nog te maken woningmarktafspraken in de regio. Er wordt naar gestreefd hierover begin 2017 overeenstemming te hebben, waarna het bestemmingsplan ter vaststelling aan de gemeenteraad kan worden voorgelegd. Veerseweg zuid Voor dit plan is op 20 maart 2017 een herziene exploitatieopzet vastgesteld. Van de zeven bouwkavels is er nog één beschikbaar; hierover is in principe overeenstemming bereikt. Voor deze locatie wordt een verlies verwacht, waarvoor een voorziening is gevormd. Sprencklaan Deze locatie is bedoeld voor woningbouw plus een brandweerpost, die inmiddels al weer enkele jaren in gebruik is. De verkoop van twaalf bouwkavels is in het najaar van 2016 gestart. Eén kavel is verkocht, de resterende zijn in betaalde optie of reservering. Grond voor een projectmatige ontwikkeling van zeven woningen wordt begin 2017 afgenomen. Op 18 april 2016 is de laatste herziening van de exploitatieopzet door de raad vastgesteld. Het bouwrijp maken zal naar verwachting medio april 2017 afgerond zijn. Rittenburg Rittenburg is een flexibel opgezet woningbouwplan, met in totaal circa tweehonderd woningen. In 2015 is de verkoop van start gegaan. In de eerste fase zijn vrijwel alle projectmatig te ontwikkelen woningen (Novaform en Bouwbedrijf De Delta) en vrije bouwkavels verkocht, dan wel in optie. Naar verwachting is eind 2017 dan ook vrijwel alle grond in deze fase verkocht en het merendeel van de woningen ook gerealiseerd. Over de tweede fase zijn afspraken gemaakt, naar verwachting kan dit in de loop van 2017 in

130 verkoop worden gebracht. Op 20 maart 2017 is de laatste herziene exploitatieopzet vastgesteld. Bouwbedrijf De Delta zal het projectmatige deel in de tweede fase voor haar rekening nemen. Hazenburg noord fase 1 Een herziene exploitatieopzet voor dit gebied is op 20 maart 2017 door de gemeenteraad vastgesteld. Het gebied Hazenburg noord wordt in twee hoofdfasen ontwikkeld. Voor de eerste fase is een bestemmingsplan vastgesteld. De grond voor een eventuele tweede fase is opgenomen onder de materiele vaste activa. In de eerste fase van de uitbreiding die gefaseerd wordt uitgevoerd zijn in 2015 en 2016 diverse gronden verkocht, zowel vrije bouwkavels als grond voor sociale woningbouw en projectmatig te ontwikkelen woningen. Begin 2017 worden nog grondtransacties verwacht met Fraanje voor de projectmatige woningbouw. Ook wordt gekeken naar een nieuwe deelfase. Mortiere SOK-gebied De grond in dit plan wordt in delen doorverkocht aan een consortium dat ook voor het aanleggen en afbouwen van het gehele gebied zorg draagt. Na een aantal jaren met stagnatie is in 2016 de verkoop weer op gang gekomen, ook in 2017 hebben al diverse grondtransacties plaatsgevonden en staan er nog meer in de planning. Het plan is ongeveer halverwege; er kunnen nog circa zeshonderd woningen worden gebouwd, waarvan een deel reeds in aanbouw is. Voor het overige verwacht het consortium deze binnen tien jaar te kunnen realiseren. De meest recent vastgestelde exploitatieopzet dateert van 23 september Bluesroute 128 Het plan voorziet in de uitgifte van vier grote bouwkavels, waarvan er inmiddels twee zijn verkocht. Voor twee andere is een betaalde optie. Naar verwachting kan het plan in 2017 worden afgesloten. De laatste herziene exploitatieopzet is door de gemeenteraad op 25 januari 2016 vastgesteld. Er wordt een verlies verwacht op deze locatie, waarvoor in de voorziening grondbedrijf een bedrag is opgenomen. Mortiere bedrijventerrein zuid De vraag naar grotere kavels voor hoogwaardig bedrijventerrein is op dit moment nog steeds gering. Wel merken we toenemende belangstelling. Op korte termijn neemt Van der Valk een hectare grond af, de overeenkomst is inmiddels getekend. Op 26 september 2016 is een laatste herziene exploitatieberekening voor dit plan vastgesteld. Er wordt rekening gehouden met een verlies, waarvoor in de voorziening grondbedrijf een bedrag is opgenomen. Het plan kent een langere looptijd dan tien jaar, zodat op grond van het nieuwe BBV met opbrengsten die meer dan tien jaar vooruit worden voorzien geen rekening mag worden gehouden. In verband hiermee is het nodig om een extra bedrag aan de voorziening grondbedrijf toe te voegen, in principe tijdelijk, omdat als de ontwikkeling volgens de vastgestelde opzet verloopt dit bedrag geleidelijk kan vrijvallen. Mortiere Ensemble Het plan is gericht op bijzondere doeleinden. Verwacht wordt dat, na het onlangs openen van de ontsluitingsweg naar de N57 de belangstelling zal toenemen. Op 26 september 2016 is de laatste herziene exploitatieopzet door de gemeenteraad vastgesteld. Begin 2017 is begonnen met het bouwrijp maken. Kanaalweg West Deze strook grond was lang in beeld als kantorenlocatie. Eind 2010 is een groot deel van de boekwaarde afgeboekt om ook met een beperkte ontwikkeling een kostendekkend plan mogelijk te maken. Vanwege ontwikkelingen in het onderwijs (komst HZ naar Middelburg, mogelijk ook een bèta college) is de locatie nu primair in beeld als plek voor studentenhuisvesting, waarvoor een ontwerp

131 wordt gemaakt en een grondaanbieding is gedaan. Zodra hierover overeenstemming is bereikt, zal een nieuwe exploitatieopzet aan de gemeenteraad worden aangeboden. De meest recent vastgestelde exploitatieopzet dateert van 16 december Ramsburg kantorenstrook Dit is het gebied dat tussen de Oostperkweg en de Heerlijkheidsweg ligt, aangevuld met een perceel grond uit het vroegere bedrijventerrein Ramsburg dat nooit is uitgegeven. In 2016 zijn twee kavels verkocht en heeft tevens de transactie (recht van opstal) voor het brandstoffenverkooppunt plaatsgevonden. Op 26 september 2016 is de laatste herziene exploitatieopzet vastgesteld. Restkavels Arnestein Het gaat om de laatste kavels op dit traditioneel bedrijventerrein; er is op twee locaties in totaal nog 1,6 hectare beschikbaar. In 2016 is een stuk kade verkocht. De laatste herziene exploitatieopzet is op 25 januari 2016 vastgesteld. Deze wordt enkel herzien als er concrete aanleidingen zijn. Stromenpoort Een locatie voor bijzondere voorzieningen. De belangstelling is momenteel gering. Per eind 2016 is er nog 0,8 hectare uit te geven grond. De laatste herziene exploitatieopzet is op 14 maart 2016 vastgesteld. Deze wordt enkel herzien als er concrete aanleidingen zijn. Restkavels Veldzigt Het complex Veldzigt (woningbouw en kantoren) is per eind 2012 afgesloten en de twee resterende nog te verkopen kavels ten behoeve van kantoren zijn in dit complex ondergebracht. De laatste herziene exploitatieopzet is op 14 maart 2016 vastgesteld. Deze wordt enkel herzien als er concrete aanleidingen zijn. Veersepoort fase vijf Door Stevast wordt een plan gemaakt voor deze locatie met circa 120 woningen in diverse varianten, waarover momenteel overleg plaatsvindt met een klankbordgroep. Naar verwachting kan in de loop van 2017 de bestemmingsplanprocedure starten. Een eerste exploitatieopzet is op 26 september 2016 door de gemeenteraad vastgesteld. Waterpark Veerse Meer Hiervoor is op 15 maart 2016 een eerste exploitatieopzet vastgesteld. In 2009 is voor deze ontwikkeling een aankoopkrediet vastgesteld, waarbij er van uitgegaan werd dat doorverkoop enkele maanden later zou plaatsvinden. Dit is allemaal anders gelopen, waardoor een en ander meer en meer het karakter van een grondexploitatie heeft verkregen. Om het ook administratief in goede banen te leiden (voor de omzetbelasting en vanaf 2016 ook voor de vennootschapsbelasting) is besloten dit project in het grondbedrijf onder te brengen. Momenteel is sprake van een faillissement van de ondernemer van het Waterpark. De exploitatieopzet is gemaakt voordat sprake was van een faillissement. In de loop van 2017 zal meer duidelijkheid ontstaan of en door wie het park kan worden overgenomen. De resterende gronden kunnen dan aan de overnamekandidaat worden verkocht dan wel in erfpacht worden gegeven. In verband hiermee zijn de eigendommen getaxeerd en is deze getaxeerde waarde in de doorrekening grondbedrijf als opbrengst opgenomen. De waarde is aanzienlijk hoger dan de in exploitatieopzet opgenomen opbrengst die nog was geënt op de overeenkomst met de ondernemer. Het surplus kan ingezet worden om te verevenen met de na afwikkeling van het faillissement nog resterende vorderingen uit andere hoofde. Zodra er voldoende duidelijkheid is over de overname zal een herziene exploitatieopzet aan de gemeenteraad worden aangeboden

132 b) Materiele vaste activa - strategische gronden met een voornemen tot bebouwing in de toekomst Sint Laurens Zuid Woningbouwlocatie, met als uitgangspunt dat van de drie locaties rond Sint Laurens deze als eerste uitgewerkt zal worden. Het uitgangspunt is een normaal programma verdeeld over diverse prijscategorieën, maar met een accent op de duurdere prijsklasse. Het streven is om in 2017 hiervoor een exploitatieopzet vast te stellen. Sint Laurens Oost In dit gebied zijn de belangrijkste percelen verworven, maar in de omgeving van het Wegje van Blok is circa vier hectare niet in eigendom. Vanwege dit versnipperde grondeigendom, maar ook doordat deze locatie minder aantrekkelijk is en de gedachte van een groot Sint Laurens met voorzieningen is losgelaten, is nu het voorstel te onderzoeken of het mogelijk is op deze locatie in te spelen of een of meerdere niches in de woningmarkt. Het aantal woningen is hierdoor teruggebracht van vierhonderd tot vijftig. Sint Laurens Noord Hier wordt gedacht aan een wat extensiever en meer organische ontwikkeling als vervolg op en deels ook in aanvulling op de ontwikkeling aan de zuidkant. Cleene Hooge In 2008 is in het kader van het actieve grondbeleid in totaal circa 56 hectare grond verworven in dit gebied. In het actieplan is opgenomen dat een ontwikkelvisie voor dit gebied wordt opgesteld, waarbij als voorlopig uitgangspunt een beperkte ontwikkeling in een wat exclusiever segment is genomen en tevens wordt uitgegaan van het zoveel mogelijk behoud en/of versterking van de landschappelijke waarde van dit gebied. Met het opstellen van de ontwikkelvisie is begin 2017 door een extern bureau een aanvang gemaakt, stap 1 is een uitgebreide analyse van de landschappelijke, cultuurhistorische en ecologische waarden van het gebied. Trekdijk Door herstructurering op Arnestein kan slechts een beperkt deel van de vraag naar traditioneel bedrijventerrein worden opgevangen. In 2012 is daarom gestart met de voorbereiding voor deze locatie. In het actieplan is opgenomen dat een bestemmingsplan opgesteld zal worden, om in te kunnen spelen op belangstelling voor vestiging op deze plek. In februari 2017 is hiervoor door Ecorys een onderbouwing aangeleverd. Een deel van de locatie (Welzingepolder) is begin 2017 als agrarische grond verkocht. Oranjepolder In het actieplan grondbedrijf is opgenomen dat de gronden in de Oranjepolder op agrarische basis verkocht kunnen worden (wat in 2016 ook is gebeurd), met uitzondering van een strook langs de Veerseweg, die ontwikkeld zal worden met landhuiskavels. Dit zal opgestart worden op het moment dat dergelijke kavels aan de rand van Hazenburg zijn verkocht. Grevelingenstraat Het betreft de kavel van het voormalige ROC aan de Merwedestraat en de voormalige opstallen van Orionis aan de Grevelingenstraat, die tot voor kort (deels) werden verhuurd. Begin 2017 worden de opstallen gesloopt. Voor deze plek wordt nu een plan uitgewerkt als zijnde fase 3 van het naastgelegen plan Rittenburg, wat tevens een overgang zal zijn tussen Rittenburg en de Stromenwijk. Het streven is om hiervoor in 2017 een exploitatieopzet vast te stellen. Ramsburg Dampoorthof Inbreng van de gronden in dit plan heeft in 2016 plaatsgevonden bij het afsluiten van het krediet voor de

133 Oostperkweg. Er is belangstelling voor de vestiging van bedrijven, met name in de strook langs de Oostperkweg. Om die reden is het gebied in twee complexen verdeeld, zie ook de locatie Ramsburg Oostperkweg hieronder. Ramsburg Oostperkweg Dit gaat om het deel van de locatie Dampoorthof, dat gelegen is langs de Oostperkweg. Een deel van deze grond is in reservering gegeven. Het is de bedoeling dat voor dit deel van deze locatie in 2017 een exploitatieopzet wordt vastgesteld. Ramsburg watergang Deze locatie was in beeld voor de nieuwbouw van het ADRZ, dat uiteindelijk niet door is gegaan. In 2016 is het krediet Oostperkweg afgesloten en heeft grondinbreng plaatsgevonden. Aangenomen wordt dat in 2018 een exploitatieopzet kan worden vastgesteld. Walcherseweg Een locatie waarvoor in het verleden diverse initiatieven zijn geweest, die uiteindelijk alle niet zijn doorgegaan. Eind 2016 is door een tandartsenpraktijk grond afgenomen. Hiervoor wordt nu een afzonderlijke bestemmingsplanprocedure gevoerd, los van de resterende kavel, waarvoor een plan voor drie of vier grote kavels, eventueel in combinatie met een maatschappelijke functie in de maak is. Dit conform het besluit hierover in het actieplan grondbedrijf. De bedoeling is om in 2017 een exploitatieopzet voor te leggen voor de totale ontwikkeling. Ramsburg Oost Op deze locatie had het nieuwe hoofdkantoor van Delta gebouwd moeten worden, wat niet door is gegaan. De locatie is wel zeer gunstig gelegen en zal daarom gereserveerd worden tot een geschikte klant zich meldt. Op basis van de nieuwe BBV-voorschriften betekent dit dat deze locatie naar verwachting medio 2019 rechtstreeks afgewaardeerd moet worden tot de waarde op basis van de huidige bestemming (agrarisch). Momenteel is deze via de voorziening al op agrarische waarde gewaardeerd. Hazenburg Noord fase 2 Gelet op de uitkomsten van het woningmarktonderzoek met betrekking tot Arnemuiden wordt er in het actieplan voorlopig van uit gegaan dat deze locatie niet tot ontwikkeling zal komen. Omdat we niets zeker weten en de inzichten kunnen veranderen wordt er van uit gegaan dat deze locatie voorlopig niet verkocht wordt, maar gereserveerd blijft waardoor op grond van de nieuwe voorschriften medio 2019 rechtstreeks afwaardering dient plaats te vinden. Momenteel is deze via de voorziening al op agrarische waarde gewaardeerd. c) Voorraden Te verkopen agrarische gronden In het actieplan grondbedrijf is opgenomen dat diverse agrarische gronden verkocht kunnen worden. Dit betrof de complexen Veersepoort noord, Veerse Meer/Suzannapolder, een groot deel van de Oranjepolder, vervangende gronden en Mortiere Vlissingen. Medio maart 2017 zijn de beoogde transacties op één na allemaal afgewikkeld. De laatste transactie volgt op korte termijn. Pyramidehoeve Twee woningen, een strook grond en een achterpad. Eén woning wordt langdurig verhuurd in afwachting van toekomstige plannen, de andere woning staat sinds 2008 leeg. Deze woning is niet meer bewoonbaar. De bedoeling was om als het bestemmingsplan herzien wordt, het bouwvlak van de woning zodanig te verplaatsen dat een aantrekkelijke kavel kan worden uitgegeven. Momenteel wordt onderzocht of de

134 woning ook in de huidige staat verkocht kan worden, omdat hiervoor concrete belangstelling is. De economische waarde ligt ruim boven de boekwaarde welke constant wordt gehouden. Mortiere West In de herziene kwaliteitsatlas is deze locatie aangemerkt als een reservelocatie voor woningbouw, maar ook als een plek waar diverse andere bestemmingen mogelijk zijn. De locatie is door middel van een bedrag in de voorzienig afgewaardeerd tot agrarische waarde. Voor de locatie is een bestemmingsplan voor een zonnepaneelweide vastgesteld, waarvoor in 2016 ook zekerheid is gekomen omdat de SDEsubsidie beschikbaar is gesteld. Vanaf juli 2017 wordt de locatie voor minimaal zestien jaar verpacht. Gelet op deze termijn is het uitgangspunt dat deze gronden medio 2017 uit het grondbedrijf gaan. In verband met het nieuwe Besluit Begroting en Verantwoording kan dit, ondanks dat door de bestemmingswijziging een hogere waarde is ontstaan, alleen tegen de huidige netto boekwaarde (op interne verrekeningen mag geen winst meer worden gemaakt). Dat betekent dat er voor het grondbedrijf geen resultaat is maar dat er in de reguliere exploitatie vanaf 2017 sprake is van een winstgevende verhuursituatie. Ramsburg en Punt Arnestein Met het gereedkomen van de N57 en de nieuwe Oostperkweg ligt een van de belangrijkste entrees naar Middelburg in dit gebied. Jaren is gestudeerd op de mogelijkheden om het gebied aantrekkelijker te maken door herstructurering dan wel transformatie. Tot op heden is dit vastgelopen op het ontbreken van financiële middelen. De gemeente heeft er wel voor gekozen om een nieuwe toegangsweg door dit gebied te maken. In verband daarmee zijn diverse gronden aangekocht, waarna in 2014 de nieuwe weg is gerealiseerd. Op 7 oktober 2013 heeft de gemeenteraad besloten om een aantal uitgangspunten voor verdere ontwikkeling van Ramsburg vast te stellen. Voor een deel van de gronden wordt nu uitgegaan van behoud van de bedrijfsbestemming en herstructurering. Vanuit de herstructureringsgelden heeft de provincie een bijdrage toegekend voor het opknappen van de infrastructuur op Ramsburg. Dit is inmiddels afgerond. In de eerder genoemde deelgebieden kantorenstrook, Dampoorthof, Oostperkweg en watergang kan ontwikkeling plaatsvinden. Daarnaast zijn in het grondbedrijf nog de volgende complexen ondergebracht: (Hart van) Ramsburg: Dit betreft de voormalige panden van North-Safety, plus de eigendommen (het tijdelijk parkeerterrein) in de buurt van het kanaal en enkele percelen in de omgeving van Ontop en Unipharma. Voor het deel van de boekwaarde waarvoor geen dekking is in de vorm van huurinkomsten is een bedrag in de voorziening grondbedrijf opgenomen. In 2013 heeft de gemeenteraad besloten voor dit deelgebied de bedrijfsbestemming te handhaven. Dat betekent dat gebouwen/percelen ook verkocht kunnen worden indien er geïnteresseerde kopers zijn. In 2016 is een deel daarom verkocht. Punt Arnestein: Dit betreft de eigendommen van de gemeente tussen het stadskantoor en DCM. De nog te maken kosten voor herontwikkeling zijn hoger dan de opbrengsten. Ook is nog aanvullende verwerving noodzakelijk. Daarom wordt uitgegaan van continuering van de bestaande verhuur. Voor het deel van de lasten waarvoor geen dekking door huurinkomsten is, is een bedrag in de voorziening grondbedrijf opgenomen. Ook voor dit gebied is in 2013 besloten de bedrijfsbestemming te handhaven wat de mogelijkheid opent voor verkoop van gronden en gebouwen. Het pand Kleverskerkseweg 17 staat momenteel te koop vanwege de getoonde belangstelling hiervoor. In verband daarmee loopt een inschrijvingsprocedure. Kleverskerkseweg 27: Gelet op de ontwikkelingen in de planvorming voor Punt Arnestein en de ligging van deze loods ligt herontwikkeling niet meer voor de hand. Met de huidige boekwaarde is een langdurig kostendekkende verhuur mogelijk. In 2016 was sprake van een winstgevend saldo, wat ook daadwerkelijk

135 als winst is genomen. Gelet op het besluit van 2013 is verkoop, als hier mogelijkheden voor zijn, ook een optie. CZAV De verplaatsing van Herstaco is niet haalbaar gebleken. Vervolgens was de inzet gericht op enkel de herstructurering van de reeds in eigendom zijnde objecten (het vroegere CZAV-complex), mits hiervoor subsidie kon worden verkregen. Dit bleek niet het geval te zijn. Uitgangspunt is nu dat de verhuur wordt gecontinueerd en dat bij vrijkomen van een pand de mogelijkheid tot verkoop wordt bezien. In de voorziening grondbedrijf is een bedrag opgenomen zodat de netto boekwaarde overeenkomt met de waarde op basis van verhuur. In 2016 is een loods afgebrand. Het nadelig verschil tussen de kosten en de ontvangen verzekeringsuitkering is in 2016 als verlies verantwoord. Verhuurde panden en percelen Per eind 2016 is dit complex overgebracht naar de reguliere exploitatie. Nieuwlandsedreef Deze locatie is in 2014 om niet aangekocht van het woonwagenschap, met bijbetaling door het woonwagenschap van een bedrag van ten behoeve van in de toekomst mogelijk noodzakelijke sanering. Sanering zal pas aan de orde zijn als een bestemming voor deze gronden is gevonden. In 2014 is het aandeel van de gemeente Middelburg in de kosten van afwikkeling van het woonwagenschap ten laste van deze exploitatie gebracht. Erfpachtgronden Per eind 2016 is dit complex overgebracht naar de reguliere exploitatie. Private ontwikkelingen Voor diverse ontwikkelingen is een anterieure overeenkomst gesloten, waarmee de gemeente de door haar te maken kosten kan verhalen. De ontwikkelingen Zilveren Schor, Mortiere Decathlon en Havendijkstraat zijn per eind 2016 afgesloten, zodat momenteel enkel Veerseweg AVV (de ontwikkeling door AVV van 23 woningen op eigen grond aan en achter de Veerseweg) nog resteert. Tabel 2. Het kengetal solvabiliteitsratio wordt berekend als volgt: Vaststelling kengetal solvabiliteitsratio in % Verloop van de kengetallen rekening A B Voor de rekening: Rekening 2015 Begroting 2016 Rekening 2016 Een raming van het totale eigen vermogen Een raming van het totaal van het totaal van de passiva solvabiliteitsrisico 12% 11% 12%

136 Overzicht rekening baten en lasten 2016 Rekening van lasten en baten naar programma jaar 2016 (bedragen x 1.000) Naam programma Rekening 2015 Primaire begroting 2016 Begroting incl. wijzigingen 2016 Rekening 2016 lasten baten saldo lasten baten saldo lasten baten saldo lasten baten saldo Bestuur Veiligheid Mobiliteit Jeugd en Onderwijs Vrije tijd & Imago Maatschp. participatie & Zorg Milieu Wonen, Woonomgeving & Economie Algemene dekkingsmiddelen Onvoorzien Vennootschapsbelasting totaal programma's = Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten Mutaties reserves programma: Bestuur Veiligheid Mobiliteit Jeugd en Onderwijs Vrije tijd & Imago Maatschp. participatie & Zorg Milieu Wonen, Woonomgeving & Economie Saldo mutaties reserves Gerealiseerde resultaat

137 Toelichting op het exploitatieresultaat 2016 Hierna wordt per programma een toelichting gegeven op de cijfers en afwijkingen tussen begroting en rekening. Tevens is per programma het overzicht van restantkredieten opgenomen. Als gevolg van afrondingen ontstaan kleine verschillen in de getoonde totalen. Resultaat voor en na bestemming Alle toevoegingen en onttrekkingen aan reserves lopen via de resultaatbestemming. Alle baten en lasten van de afzonderlijke programma s vormen het gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten. Het gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten inclusief het saldo mutaties reserves vormt het gerealiseerde resultaat. Bedragen x Saldo Mutatie reserve(s) Resultaat 1 ste Bestuurlijke Tussenrapportage -/ de Bestuurlijke Tussenrapportage 327 -/ Jaarrekening 2016 (resultaat na 2 de rapportage) Gerealiseerde resultaat Wij concluderen dat we over het gehele jaar 2016 een voordelig resultaat hebben behaald van U heeft besloten om de resultaten van de 1 ste en 2 de bestuursrapportages resp. te onttrekken / toe te voegen aan de Algemene Reserve. Het saldo na te 2 de berap komt uit op een voordeel van Hieronder worden kort de grootste afwijkingen aangegeven die zich na de 2 de bestuursrapportage hebben voorgedaan. Voor nader informatie verwijzen wij naar de achterliggende programma s. Bedragen x Toelichting Wethouders Voor de pensioenvoorziening van de wethouders hebben wij een voorziening. Jaarlijks krijgen we in december de doorrekening van het bedrag dat gestort moet worden om de voorziening financieel op peil te houden. Daarbij is gebleken dat een hogere storting dan geraamd noodzakelijk was. Dit is op middels een nota aan B&W gemeld. Voordeel/ Nadeel -426 Stelposten vakantiegeld Bij de 1 e bestuursrapportage is een bedrag opgenomen voor de nog te betalen vakantiegeld van de periode 1 juni 2016 t/m 31 december. De inschatting van is te hoog. 222 Boekwinst verkoop panden/gronden In november is de afkoopsom van de erfpacht Keetweg Arnemuiden ontvangen. In de activastaat is geen boekwaarde van deze gronden, de boekwinst bedraagt

138 Bedragen x Toelichting Overhead samenwerking Het voordelige resultaat is voornamelijk het gevolg van het niet verrekenen van de overheadvergoeding over 2015 voor Porthos conform de afgesproken normvergoeding aangezien de overheadtaken in dit jaar niet volledig waren ingevuld. De overige effecten zijn het gevolg van mutaties in de vaste formatie en/of de verdeelsleutel van de business cases. Voordeel/ Nadeel 85 Vergunningen en handhaving openbare ruimte Er zijn aanzienlijk minder aantal uren toegeschreven aan de vergunningen. 87 Straatwerk t.b.v. derden Baten parkeren Bij straatwerk voor derden is er een hogere winst behaald op het herstel van straatwerk. Deze schade ontstaat door werkzaamheden die de netwerkbeheerder uitvoert voor de aanleg, instandhouding en opruiming van kabels en leidingen in de openbare grond van de Gemeente Middelburg. Bij de aanzienlijke verhoging van de tarieven was rekening gehouden met een negatieve invloed op het totaal aantal verkochte parkeeruren. Dit effect heeft zich echter nauwelijks voorgedaan. Het aantal verkochte parkeeruren in de garages is iets afgenomen, maar het parkeren op maaiveld is juist toegenomen en is er sprake van een geringe invloed van de tariefsverhogingen van de vergunningen. In 2016 is een begin gemaakt met het innen van de opgelegde naheffingen aan de Belgen, nu de regelgeving dit toelaat, met nu nog een financieel gering resultaat. In 2017 zal daar meer de nadruk op komen te liggen Lasten parkeergarages Leerlingenvervoer De lagere lasten worden per saldo veroorzaakt aan de ene kant door hogere onderhoudskosten (o.a als gevolg van een parkeerafhandelingssyteem) terwijl daar tegeover staan aanzienlijk lagere energiekosten ( ), lager aantal geschreven uren ( ) en als resultaat van een herrekening van afschrijvingssystematiek lagere kapitaallasten ( ). De lasten op het parkeerproduct (excl. De parkeergarages) zijn in werkelijkheid lager dan waarmee in de begroting rekening is gehouden. De grote afwijkingen betreffen het onderhoud (m.n. door sterk te sturen op noodzakelijk preventief onderhoud), lagere energiekosten maar met name door minder geschreven uren ( ). Bij de 2 de bestuursrapportage is gemeld dat na een lange doorlooptijd het Europese Hof van Justitie heeft bepaald dat de gemeenten niet als btw-ondernemer kunnen worden aangemerkt voor de activiteiten in het kader van leerlingenvervoer. Het EU- Hof woog daarbij de wettelijke taak en het feit dat de gemeenten in sommige gevallen slechts 3% (inkomensafhankelijke vergoeding) van de kosten vroeg als vergoeding zwaar mee. Bij ondernemerschap zouden gemeenten over de lage vergoeding voor het leerlingenvervoer btw moeten betalen, terwijl ze alle btw die drukt op het leerlingenvervoer zouden kunnen kon aftrekken. Dit btw-voordeel krijgen gemeenten dus niet. De gemeente Middelburg opteerde voor de jaren 2011 tot en met 2016 nog voor het feit om de te betalen BTW te claimen bij het BTW-compensatiefonds. Op 18 november jl. stelt de Hoge Raad zich op het standpunt dat de gemeente bij het verzorgen van leerlingenvervoer er ook geen recht op een bijdrage uit het BCF bestaat. Dit effect was nog niet meegenomen bij de behandeling van de 2 de bestuurrapportage. Het structurele effect ( ) van dit besluit zal in de kadernota worden meegenomen

139 Bedragen x Toelichting Maatschappelijke opvang Gemeente Vlissingen heeft ons geïnformeerd over de afronding van de problematiek rond het budget begeleiding Maatschappelijk Opvang/Vrouwenopvang 2015, waarbij is verzocht een op Zeeuwse niveau gemeentelijke bijdrage beschikbaar te stellen in het tekort van Een aantal gemeenten heeft afwijzend gereageerd op dit verzoek, waarop besloten is dit op een andere manier te financieren en de bijdragen van gemeenten terug te storten. Bij het opstellen van de jaarrekening 2015 hebben wij als gemeente voor ons deel rekening gehouden met deze bijdrage. Deze betaalde bijdrage is in 2016 teruggestort. Voordeel/ Nadeel 83 Opvang vluchtelingen In 2016 is er geen wettelijke verplichting voor bed bad en brood waardoor budget dit jaar niet aangewend is. 39 Stadsgewestelijk zwembad Overschot wordt veroorzaakt omdat het eigen vermogen van de Vastgoed BV boven de toegestane grens van is gekomen. In 2016 is aan de deelnemende gemeenten de teveel betaalde subsidie over 2015 terugbetaald. 102 Terreinen/gronden Verhuurde panden Hogere huurinkomsten doordat een aantal gronden is overgegaan van het grondbedrijf naar de exploitatie. De energiekosten zijn beduidend lager m.n. door een restitutie over het huidige boekjaar van met name de Sint Sebastiaanstraat, Kruitmolen (boksschool) en Herengracht De zakelijke lasten zijn lager dan begroot alsmede de verzekeringspremie door een scherpere aanbesteding. De kosten van onderhoud zijn aanmerkelijk lager aangezien slechts het hoogst noodzakelijke onderhoud wordt uitgevoerd GR Orionis De definitieve afrekening jaarrekening 2016 Orionis. 439 Inkomensondersteuning De wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten is afgeschaft, met de komst van de decentralisatie is hiervoor een compensatie voor inkomensondersteuning van mensen met een beperking in de plaats gekomen. Voorheen werden deze kosten afgedekt binnen het beschikbare budget minimabeleid. Wmo/Jeugd Voordeel 4 de kw Walcheren voor Elkaar Wmo/Jeugd Voordeel agv productieverklaringen/accountantsverklaring zorgleveranciers. 331 Wmo/Jeugd Nadeel jaarrekening 2016 GGD-Jeugd Wijkcentra Het zijn m.n. de lagere energiekosten ( 39k), de lagere zakelijke lasten ( 3k) en de lagere onderhoudskosten ( 14k)die een voordelig resultaat veroorzaken. Dat laatste komt doordat op afroep onderhoud wordt uitgevoerd en dat zich dan ook beperkt tot het hoogst noodzakelijke

140 Bedragen x Toelichting Reserve Grondbedrijf Met ingang van 1 januari 2016 mogen geen rentekosten en ambtelijke uren meer bijgeschreven worden aan de oude Niet In Exploitatie Genomen Gronden(NIEGG), deze zijn nu op de balans zijn opgenomen zijn onder de materieel vaste activa (MVA). De financiële consequenties hiervan zijn reeds bij de ombuigingen meegenomen. Om de risico s die samenhangen met zeer lang lopende projecten te beperken schrijft de nieuwe notitie Grondbedrijf 2016 (Commissie BBV) voor dat de looptijd van een grondexploitatiecomplex maximaal 10 jaar mag bedragen. Gemotiveerd kan hiervan worden afgeweken waarbij risico-beperkende beheersmaatregelen genomen moeten worden om de onzekerheden en risico s die gepaard gaan met de langere looptijd te mitigeren. Op basis hiervan is een extra toevoeging noodzakelijk aan de voorziening grondbedrijf die gedekt wordt door de reserve grondbedrijf. Uitgangspunt hierbij is dat de verliezen en opbrengsten opgevangen worden binnen het grondbedrijf, echter per 31 december 2016 is deze reserve grondbedrijf hiervoor niet toereikend. Voordeel/ Nadeel Voorziening Grondbedrijf Leges bouwvergunningen Bouw en woning toezicht Baten reinigingsheffing Bij de controle van de jaarrekening heeft de accountant het volgende geconstateerd: Met ingang van 2016 stelt de commissie BBV dat ten behoeve van de waardering van een grondexploitatie boekhoudkundig slechts rekening mag worden gehouden met een maximale looptijd van tien jaar. Concreet betekent dit dat het BBV voorschrijft dat er slechts maximaal 10 jaar aan toekomstige opbrengsten mag worden gerekend bij de waardering, ondanks dat een grondexploitatie langer loopt. Dit heeft tot doel om de waarderingsrisico s samenhangend met lang lopende projecten te beperken. Slechts bij uitzondering is het mogelijk om af te wijken van deze termijn indien de raad heeft vastgesteld dat toereikende beheersmaatregelen zijn getroffen om het balansrisico te beperken. De gemeente Middelburg hanteert de looptijd van tien jaar en heeft geen besluit genomen om af te wijken van deze 10 jaarsperiode. De gemeente heeft als gevolg hiervan geen rekening gehouden met de verkopen na 10 jaar. Wij stellen vast dat de gemeente echter ook geen rekening houdt met de lasten te realiseren na de 10 jaarsperiode. De account heeft hierover opgemerkt dat dit niet juist is. In deze jaarrekening is dit controleverschil toch nog verwerkt. De toename wordt veroorzaakt door door het aantal verstrekte bouwvergunningen voor het vervangen en bouwen van windmolens en door de toename van de bouwactiviteiten. We zien lagere lasten die voor een groot deel wordt veroorzaakt door minder aantal geschreven uren en voor een overige deel wordt dit veroorzaakt door een hogere verstrekte monumentensubsidie aan de Stationsstraat en Herengracht en minder kosten voor het verstrekken van bouwvergunningen. Hogere baten afvalstoffenheffing/reinigingsrechten. Een toelichting is opgenomen bij de paragraaf lokale lasten Begraafplaatsen en crematorium Hoger opbrengsten begraven en cremeren

141 Bedragen x Toelichting Baten algemene uitkering In december is nog een circulaire ontvangen die gevolgen heeft voor de algemene uitkering Dit betreft de volgende mutaties: Voordeel/ Nadeel Compensatie uitvoeren richtlijn Energy Efficiency Directive (EED). Gemeenten moeten toezicht gaan houden op energie-audits door grote ondernemingen. Deze taak wordt in Zeeland uitgevoerd door de RUD. Middelburg krijgt voor deze taak Dit bedrag zal worden toegevoegd aan het budget RUD (is geboekt als toevoeging aan de reserve Transitoria); 2. Verhoogde Asielinstroom: per gehuisveste vergunninghouder krijgen de gemeenten In december is bekend gemaakt welk bedrag dat is voor de periode juli t/m oktober 2016, Bedrag zal in 2017 worden gebruikt ter bekostiging van het beleid Inburgering en ondersteuning vluchtelingen. Bedrag van is (tegelijk met het bedrag uit de septembercirculaire) in de reserve Transitoria gestort. 3. De definitieve vaststelling van de aantallen bijstandsontvangers en uitkeringsontvangers en enkele kleine aanpassingen in de aantallen van een paar andere maatstaven leiden tot een verhoging van de uitkering van Werkkostenregeling Sinds 1 januari 2015 is de werkkostenregeling (WKR) voor alle werkgevers verplicht. Binnen deze regeling kan in 2015 een werkgever maximaal 1,2% van de totale fiscale loon (de 'vrije ruimte') besteden aan onbelaste vergoedingen, verstrekkingen en terbeschikkingstellingen voor de werknemers. Over het bedrag boven de vrije ruimte moet loonbelasting betaalt worden in de vorm van een eindheffing van 80%. In de begroting 2016 van de gemeente is een stelpost opgenomen van De werkelijke eindheffing 2016 bedraagt Diversen Saldo diverse mutaties

142 Programma Bestuur Overzicht lasten en baten Rekening Begroting Begroting Rekening Verschil (Bedragen x 1.000) primair incl. wijz. Lasten Belastingen/Saldo kostenplaatsen Bestuur en bestuursondersteuning Burgerzaken Diverse stelposten Geldleningen Planning & Control Totale lasten Baten Belastingen/Saldo kostenplaatsen Bestuur en bestuursondersteuning Burgerzaken Diverse stelposten Planning & Control Totale baten Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Saldo reserves Gerealiseerde resultaat

143 Analyse afwijkingen exploitatie tussen begroting (incl. wijz.) en rekening: (bedragen x 1.000) Lasten Analyse Afw. I/S Belastingen Voor een verklaring van het verschil bij dit product past de toelichting onder diverse stelposten bij het product saldo kostenplaatsen. Diverse stelposten Saldo kostenplaats Dit vertegenwoordigt het saldo van alle (11) afdelingskostenplaatsen. Een saldo op een afdelingskostenplaats ontstaat wanneer: 1. de doorberekening van andere (hulp)kostenplaatsen afwijkt van hetgeen begroot is; 2. er een hogere of lagere productiviteit is gerealiseerd (a.g.v. ziekte, vacatures, inkrimping, uitbreiding etc.) dan waarvan bij de begroting is uitgegaan; 3. de werkelijke directe kosten afwijken van de geraamde kosten. -37 I Diverse stelposten Bij de 1e bestuursrapportage is een bedrag opgenomen voor de nog te betalen vakantiegeld van de periode 1 juni 2016 t/m 31 december. De inschatting van is te hoog. 222 I Ombuigingen Het ombuigingsvoorstel op samenwerking,(nr. 9: ), was gemeld in de rapportage ombuigingen van de 2e bestuursrapportage als niet gerealiseerd. In het overleg met de directie over de 2e bestuursrapportage is besloten om deze ombuiging te koppelen aan het voordeel wat in 2016 voorzien wordt op I&A samenwerking. Zie kostenplaats saldi kostenplaatsen. -50 I Investeringen 3 e fase kwaliteitsatlas In de raad van 30 januari 2017 is besloten dat de herbestemming van de Oostkerk en daarmee het behoud tot in lengte van jaren mogelijk te maken door eenmalig ,00 hiervoor onder voorwaarden- beschikbaar te stellen. Een gedeelte van de dekking is het resterende bedrag van van het in de begroting opgenomen budget investeringen Kwaliteitsatlas. In de jaarrekening 2016 word dit bedrag gereserveerd. 175 I Bestuur en bestuursondersteuning Algemene adviezen grondbank Als gevolg van bouwactiviteiten heeft de gemeente een grondbank in beheer. Hier wordt herbruikbare grond afgestort en uitgegeven. Tegenover de gemaakt kosten staan ook ontvangsten (zie baten van dit programma). In de begroting alsmede de tussentijdse rapportages zijn de ontvangsten en uitgaven aan verkopen van grond niet opgenomen. -83 I Voorziening wethouderspensioenen Voor de pensioenvoorziening van de wethouders hebben wij een voorziening. Jaarlijks krijgen we in december de doorrekening van het bedrag dat gestort moet worden om de voorziening financieel op peil te houden. Daarbij is gebleken dat een hogere storting dan geraamd noodzakelijk was. Dit is op middels een nota aan B&W gemeld I

144 UCR Bij de 2de bestuursrapportage 2016 is het volgende gemeld: "In het door de gemeenteraad in december 2014 vastgestelde budget van is aangegeven waar dit budget de komende jaren in het kader van de doorontwikkeling van de UCR aan besteed zou worden. Dit budget is boekhoudkundig verdeeld over 2015, 2016 en De beoogde activiteiten waar het budget voor ingezet zal worden zullen zeker uitgevoerd worden. Echter een aantal activiteiten die nog voor 2016 voorzien waren zijn doorgeschoven naar Dit betekent dat er voor 2016 een onderuitputting is van de jaarschijf 2016 en de overgehevelde middelen uit 2015". In 2016 zijn iets meer middelen uitgegeven waardoor minder beschikbaar is voor I Burgerzaken Midoffice suite Het voordeel wordt grotendeels veroorzaakt door de afrekening van de stichting GovUnited welke stichting in oktober 2016 is geliquideerd. Naar verwachting zal dit bedrag medio 2017 worden terugbetaald 25 I Planning & Control 12 I Dit betreft de eenmalige kosten voor het externe advieswerkzaamheden m.b.t. de invoering van de vennootschapsbelasting per 1 januari 2016, waarvan de eerste VPB-aangifte medio 2017 gedaan moet zijn. De uitgaven zijn dit jaar niet volledig nodig geweest. Geldleningen In december 2016 is van de Provincie een rekening ontvangen inzake het Project Emendo Capital. -15 I Diversen 32 I Totaal lasten -153 Baten Analyse Afw. I/S Belastingen I Lasten heffing / invordering belastingen Om aan de wijzigende juridische en financiële eisen( BBV-regels) te kunnen blijven voldoen, is het nodig om over een goede kostenonderbouwing van die tarieven te beschikken. Omdat met name het in beeld brengen van de kosten van de via de leges te bekostigen activiteiten een complexe en tijdrovende materie betreft, verdient het de voorkeur deze werkzaamheden uit de besteden aan een daarin gespecialiseerd bureau. Dit bureau krijgt opdracht van de vier gemeenten (Middelburg, Vlissingen, Veere en Schouwen-Duiveland) om de gewenste kostenonderbouwing op te stellen. Voor de vier gemeenten samen kost dit ¾ wordt doorberekend aan de andere deelnemende gemeenten ( ). Daarnaast heeft ook nog een herverdeling van de belastinginkomsten plaatsgevonden -76 Bestuur en bestuursondersteuning Algemene adviezen grondbank Als gevolg van bouwactiviteiten heeft de gemeente een grondbank in beheer. Hier wordt herbruikbare grond afgestort en uitgegeven. Tegenover de gemaakt kosten staan ook ontvangsten (zie lasten van 137 I

145 dit programma). In de begroting alsmede de tussentijdse rapportages zijn de ontvangsten en uitgaven aan verkopen van grond niet opgenomen. Subsidie Europese projecten Een inschatting van een subsidiebedrag dat dit jaar ontvangen zou kunnen worden is niet reëel gebleken. Er zijn een aantal nieuwe projecten in voorbereiding, maar daarvoor hebben nog geen subsidiebetalingen plaatsgevonden. -30 I Diverse stelposten In november is de afkoopsom van de erfpacht Keetweg Arnemuiden ontvangen. In de activastaat is geen boekwaarde van deze gronden. De gehele afkoopsom is derhalve als boekwinst aan te merken. 300 I - Planning & Control Diversen -11 I Totaal baten 320 Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten 167 Analyse afwijkingen exploitatie tussen begroting (incl. wijz.) en rekening: (bedragen x 1.000) Toevoeging reserves Analyse Afw. I/S

146 Reserve transitoria Binnenstad Voor zowel de binnenstad alsmede het winkelcentrum Dauwendaele wordt het beschikbare bedrag overgeheveld naar het volgende jaar t.b.v. de Oostkerk en het betreft een overschot aan middelen na sluiting van het winkelcentrum Dauwendaele die beschikbaar zijn om in de exploitatie op te nemen vooraleer de herstructurering ter hand wordt genomen 136 I Berichtenbox Naar nu blijkt zal de afronding van de berichtenbox in 2017 definitief worden afgerond waarvoor nog en bedrag beschikbaar moet blijven. 13 I Gelden EED Dit bedrag is beschikbaar gesteld uit de decembercirculaire waardoor dit niet meer tijdig in de begroting kon worden geraamd 12 I Vluchtelingen Ook dit bedrag is hoger mede als gevolg van een hogere uitkering die in de decembercirculaire is opgenomen 137 I Grondbank De ontvangsten van de grondbank bleken uiteindelijk toch hoger te zijn waardoor de toevoeging ook hoger is dan waar in de begroting rekening kon worden gehouden. 52 I Bijdrage A & O Fonds In het kader van het project Op zoek naar de ja is een bijdrage ontvangen in 2017, waardoor deze niet meer kon worden geraamd, van het A&O fonds 35 I Algemene reserve De afspraak is dat de opbrengst van de kabelbelasting in de algemene reserve wordt gestort. Naar nu blijkt deze opbrengst marginaal af te wijken van de begrote opbrengst. Bij het vaststellen van de financieringsovereenkomst van de Strategische Projecten is afgesproken om bij de behandeling van de jaarrekening te bezien welk gedeelte van de reserve egalisatie rente strategische projecten als overwaarde bestempeld kan worden Op basis hiervan kan de overwaarde bepaald worden op We stellen voor deze overwaarde toe te voegen aan de algemene reserve. Hiermee wordt deze reserve extra versterkt I I Reserve egalisatie rente strategische projecten In eerste instantie is uitgegaan van een toevoeging aan de reserve van Uiteindelijk blijkt de deze toevoeging iets lager uit te vallen. -7 I Reserve MiC In beginsel was rekening gehouden met een toevoeging. De kosten worden in 2017 gemaakt waardoor de uitgave onttrokken moet worden aan de reserve. -15 I Diversen -1 I Totaal toevoeging reserves -542 I

147 Onttrekking reserves Analyse Afw. I/S Afschrijvingsreserve Het krediet voor het bouwplan en herstraten van de Zuidsingel e.o. gaf ruimte om meer toe te voegen aan de reserve dan waar in beginsel van is uitgegaan. 41 I Reserve MiC De lasten voor de aansluiting aan de berichtenbox worden onttrokken aan de reserve Mic 13 I Reserve egalisatie rente strategische projecten Bij het vaststellen van de financieringsovereenkomst van de Strategische Projecten is afgesproken om bij de behandeling van de jaarrekening te bezien welk gedeelte van de reserve egalisatie rente strategische projecten als overwaarde bestempeld kan worden Op basis hiervan kan de overwaarde bepaald worden op We stellen voor deze overwaarde toe te voegen aan de algemene reserve. Hiermee wordt deze reserve extra versterkt 175 I Diversen 1 I Totaal onttrekkingen reserves 230 I Eindtotaal mutaties reserves -312 I Verschil programma: Gerealiseerde resultaat

148 Overzicht restantkredieten per 31 december 2016 (bedragen x 1.000) Omschrijving krediet uitgegeven Verplichtinge over / tekort Budget Gereed n voldoende ja/nee om krediet te realiseren Dashboard managementinformatie Ja Nee Gouw zaakgericht werken (1) Ja Gouw 7 heffen en invorderen (1) Ja Meubilair kantine Waldammeweg Ja Nee Renault T 30 Master 30-BN-GZ Ja Nee Keukenbenodigdheden Ja Nee Meubilair ( stoelen) (1) Ja Groenvoorziening (1) Ja Fietsenstalling (1) Ja Naam gevel en vlaggenmasten (1) Ja Deurdrangers Ja Nee Computers gemeentebestuur Ja Nee Meetauto 65-BV-KZ Ja Nee Auto mechanisatie 71-BJ-GP Ja Nee Software SB 1 prevent Ja Nee CODA Software derden Ja Nee Videoscherm raadzaal Ja Nee Geluidsinstallatie raadzaal Ja Nee Telefooncentrale vervanging Ja Nee Modernisering GBA Ja Nee Track & Trace (1) Ja Implementatie berichtenbox Ja Nee Kantoorapparatuur (1) Ja Meetinstrument gps-set Ja Nee Portofoons landmeten (1) Ja Scanner Kodak i4200 pc/faza Ja Nee Scanner contex sd Ja Nee Kleurenplotter a Ja Nee (1) Krediet wordt afgesloten waardoor de vraag: budget voldoende om krediet te realiseren? niet meer van toepassing is. (2) Betreft uren ambtelijke organisatie die zijn afgedekt binnen de exploitatie Toelichting Dashboard managementinformatie Binnen de gemeente is een werkgroep die zich buigt over het verder ontwikkelen van managementinformatie

149 Meubilair kantine Waldammeweg: Wordt doorgeschoven naar 2017 i.v.m. ombuigingen Renault T30 Master 30-BN-GZ De aanschaf van 30-BN-GZ is i.v.m. de ombuigingen doorgeschoven Fietsenstalling 2014 Dit krediet wordt niet meer aangewend omdat een huurder uit het stadskantoor is vertrokken.. Computers gemeentebestuur 2014 Nog niet alle raadsleden hebben een I pad aangevraagd, die mogelijkheid blijven ze tijdens de raadsperiode houden. Ook hebben nog niet alle fracties drie fractieassistenten aangemeld. Wanneer die worden aangemeld hebben ze ook recht op een IPad. Ook zijn er nog wat vervangingen noodzakelijk. Meetauto 65-BV-KZ In 2017 wordt er gekeken of het mogelijk is om een auto aan te schaffen die voor meer algemeen gebruik kan worden benut. Mogelijk ook electrisch Auto mechanisatie 71-BJ-GP Auto zal in 2017 worden aangekocht Software REA I Prevent: In het samenwerkingsverband met Vlissingen wordt in 2017 onderzocht of er een nieuw softwarepakket moet worden aangeschaft. CODA Software derden In 2017 zal CODA overgaan op versie 14, door de implementatie van CODA bij de gemeente Vlissingen is dit vertraagd. Daarnaast dient een gedeelte van het krediet gebruikt te worden om CODA aan te passen aan de Vennootschapsbelasting. Videoscherm en geluidsinstallatie raadzaal Voor het videoscherm dienen nog diverse aanpassingen te worden uitgevoerd. De werkzaamheden voor geluidsinstallatie worden naar verwachting in 2017ter hand genomen. Telefooncentrale De vernieuwing van de telefooncentrale wordt in 2017 uitgevoerd Modernisering GBA Door invoering van de BRP dienen alle gemeenten Burgerzakenmodules aan te schaffen. Gelet op alle ontwikkelingen wordt het beschikbare bedrag onvoldoende geacht voor volledige aanschaf en is via de kadernota ophoging van het krediet gevraagd naar euro. Invoeringsdatum is al enkele keren verschoven en is nu gepland voor Het is de bedoeling om dit samen met Vlissingen te vertalen naar een gezamenlijke aanbesteding in de 2e helft van Track en trace Door bepaalde voorkeuren is de aanschaf iets duurder dan begroot. Kleurenplotter In 2017 wordt onderzocht in hoeverre vervanging nog noodzakelijk wordt geacht

150 Programma Veiligheid Overzicht lasten en baten Rekening Begroting Begroting Rekening Verschil (Bedragen x 1.000) primair incl. wijz. Lasten Brandweer Openbare orde en veiligheid Totale lasten Baten Brandweer Openbare orde en veiligheid Totale baten Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Saldo reserves Gerealiseerde resultaat

151 Analyse afwijkingen exploitatie tussen begroting (incl. wijz.) en rekening: (bedragen x 1.000) Lasten Analyse Afw. I/S Brandweer -- Openbare orde en veiligheid -- Diversen 95 I Totaal lasten 95 Baten Analyse Afw. I/S Brandweer Openbare orde en veiligheid -- Diversen 7 I Totaal baten 7 Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten 87 Analyse afwijkingen mutaties reserves tussen begroting (incl. wijz.) en rekening: (bedragen x 1.000) Toevoeging reserves Analyse Afw. I/S Totaal toevoeging reserves -- Onttrekking reserves Analyse Afw. I/S Totaal onttrekking reserves 0 Eindtotaal mutaties reserves 0 Verschil programma: Gerealiseerde resultaat

152 Overzicht restantkredieten per 31 december 2016 (bedragen x 1.000) Omschrijving krediet uitgegeven Verplichtinge over / tekort Budget Gereed n voldoende ja/nee om krediet te realiseren Geen

153 Programma Mobiliteit Overzicht lasten en baten Rekening Begroting Begroting Rekening Verschil (Bedragen x 1.000) primair incl. wijz. Lasten Havens Parkeren Wegen, pleinen en verkeersmaatregelen Totale lasten Baten Havens Parkeren Wegen, pleinen en verkeersmaatregelen Totale baten Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Saldo reserves Gerealiseerde resultaat

154 Analyse afwijkingen exploitatie tussen begroting (incl. wijz.) en rekening: (bedragen x 1.000) Lasten Analyse Afw. I/S Havens Havens, waterwegen en kademuren -- Parkeren Lasten Parkeren (exclusief parkeergarages) 79 I De lagere lasten voor parkeren (excl. de parkeergarages) zijn lager door m.n. sterk te sturen op noodzakelijk preventief onderhoud, lagere energiekosten maar met name door minder geschreven uren. Lasten Parkeergarages 37 I De lagere lasten worden per saldo veroorzaakt aan de ene kant door hogere onderhoudskosten (o.a. als gevolg van een parkeerafhandelingssysteem) terwijl daartegenover staan aanzienlijk lagere energiekosten (16.000), lager aantal geschreven uren (40.000) en als resultaat van een herrekening van afschrijvingssystematiek lagere kapitaallasten (15.000). Wegen, pleinen en verkeersmaatregelen Verkeersmaatregelen De onderhoudskosten van de bollards zijn dit jaar lager uitgevallen omdat ze minder in gebruik genomen zijn (9.000). Uitvoering van verkeersbesluiten, waaronder aanbrengen van wegbelijning is duurder uitgevallen ( ) -23 I Beheer straatmeubilair -46 I Dit betreft voornamelijk kosten van afgevoerde grond voor de herstructurering Ramsburg, gefactureerd in het laatste kwartaal van Hiertegenover staat bij de inkomsten een extra bijdrage van het budget van riolering Wegen binnen de bebouwde kom 114 I Bij straatwerk voor derden zijn dit jaar veel grote werken gedaan. Dit resulteert in hogere kosten. Hiertegenover staat een hogere vergoeding van de doorberekening van deze werken. De projecten van de reconstruscties lopen vaak door naar het volgende jaar. Dit overschot wordt toegevoegd aan de reserve reconstructie wegen Beheer openbare verlichting 278 I Door energiebesparende maatregelen zijn de energiekosten lager Voor het buro openbare verlichting zijn dit jaar lagere kosten gemaakt dan begroot omdat een aantal projecten zijn doorgeschoven naar volgend jaar, daartegenover staan een lagere inkomst. Diversen 64 I Totaal lasten

155 Baten Analyse Afw. I/S Havens Parkeren Baten parkeerbelastingen 144 I Bij de aanzienlijke verhoging van de tarieven was rekening gehouden met een negatieve invloed op het totaal aantal verkochte parkeeruren. Dit effect heeft zich echter nauwelijks voorgedaan. Het aantal verkochte parkeeruren in de garages is iets afgenomen, maar het parkeren op maaiveld is juist toegenomen. Er is spreke van een geringe invloed van de tariefsverhoging op de vergunningen. In 2016 is een begin gemaakt met het innen van de opgelegde naheffingen aan de Belgen, nu de regelgeving dit toelaat, met nu nog een financieel gering resultaat. In 2017 zal daar meer nadruk op komen te liggen. Wegen, pleinen en verkeersmaatregelen Straatwerk t.b.v. derden 60 I Bij straatwerk voor derden is er een hogere winst behaald op het herstel van straatwerk. Deze schade ontstaat door werkzaamheden die de netwerkbeheerder uitvoert voor de aanleg, instandhouding en opruiming van kabels en leidingen in de openbare grond van de Gemeente Middelburg. Voor deze kosten wordt een vergoeding ontvangen van Delta N.V./ Volkers Wessel. In de Algemene Verordening Openbare Infrastructuur (AVOI) zijn de Zeeuwse tarieven vastgesteld, deze is op 1 mei 2014 in werking getreden. In 2016 zijn er veel grote werken gedaan en doorberekend. Beheer straatmeubilair Betreft de vergoeding vanuit riolen voor de herstructurering Ramsburg 46 I Beheer openbare verlichting Tegenover de lagere kosten staan ook lagere baten. De reeds ontvangen middelen zijn als vooruitontvangen bedragen naar 2017 geboekt -227 I Diversen 41 I Totaal baten 64 Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten

156 Analyse afwijkingen mutaties reserves tussen begroting (incl. wijz.) en rekening: (bedragen x 1.000) Toevoeging reserves Analyse Afw. I/S Reconstructie wegen -200 I Conform het besluit worden het verschil van het begrote bedrag en de werkelijke uitgaven onttrokken dan wel toegevoegd aan de reserve reconstructies Diversen -14 I Totaal toevoeging reserves -214 Onttrekking reserves Analyse Afw. I/S Loskade vervanging bomen -68 I De werkzaamheden worden in 2017 afgerond. Hierdoor is nog niet het volledige budget uitgegeven. Een deel wordt gedekt uit de reserve reconstructie wegen. Er is evenredig een lager bedrag onttrokken Herinrichting Noordweg 20 I De gemaakte kosten worden gedekt uit de reserve N57 Diversen 2 I Totaal onttrekking reserves -46 Eindtotaal mutaties reserves -260 Verschil programma: Gerealiseerde resultaat

157 Overzicht restantkredieten per 31 december 2016 (bedragen x 1.000) Omschrijving krediet uitgegeven Verplichtinge n over / tekort Budget voldoende om krediet Gereed Ja/Nee Trilplaat (1) Ja Schuif C groot gladheid Ja Nee Schuif A klein gladheid Ja Nee Parkeer-ticketautomaten Ja Nee Oostperkweg Lasten Baten Totaal (1) Ja Stationsbrug (1) Ja Herinrichten Noordweg St. Laurens Lasten Baten Totaal Ja Nee Auto BT-PF-81 strooien (1) Ja Aanhangstrooiwagen WP-JX Ja Nee Vervangen verkeerslichten Ja Nee Vervangen verkeerslichten (1) Ja Vervangen verkeerslichten Ja Nee Vervangen verkeerslichten Ja Nee vervanging verkeerslichten Ja Nee Vervanging verkeerslichten Ja Nee Vervanging verkeerslichten Ja Nee Verkeerstelapp. 1 matrixbord Ja Nee Vervanging openbare verlichting Ja Nee Portofoons (2) Ja Fietspad Krooneveldweg Ja Nee Herinr.park.terr. Dauwendaele Ja Nee Geluidsscherm Pres. Rooseveltlaan (1) Ja Sneeuwschuif groot nido/schmidt 2016 ` Ja Nee Aanhangstrooiwagen nido/schmidt Ja Nee Strooier afzetsysteem Ja Nee Bus onderhoud 29-BL-SX (1) Ja Verkeerstelapparatuur 3 matrixborden Ja Nee Elektrakasten 13 stuks Ja Nee Noordpoortbrug Ja Nee

158 (bedragen x 1.000) Omschrijving krediet uitgegeven Verplichtinge n over / tekort Budget voldoende om krediet Gereed Ja/Nee (1) Krediet wordt afgesloten waardoor de vraag: budget voldoende om krediet te realiseren? niet meer van toepassing is. (2) Zie toelichting krediet Toelichting: Trilplaat 2011 De trilplaat functioneert nog goed. Bedragen lager dan dienen in één keer afgeschreven te worden. Krediet wordt afgesloten en de lasten van het materieel worden in de exploitatie opgenomen. Schuif C groot gladheid 2010 Aanschaf is uitgesteld Schuif A klein gladheid 2010 Aanschaf is uitgesteld Parkeer-ticketautomaten Het restant wordt aangewend voor de investering in de software voor vergunningen. Oostperkweg Project is afgerond en naar het grondbedrijf overgeheveld. Restant krediet is bij de 2 e Marap aangemeld als budget voor het krediet fietspad Krooneveldweg. Stationsbrug Werkzaamheden zijn afgerond. Eventuele nadere zaken worden in de exploitatie opgepakt. Herinrichten Noordweg St. Laurens Werkzaamheden zijn afgerond. Er vindt nog onderzoek en nazorg plaats i.v.m. trillingen. In 2017 is hiervoor nog nodig. Auto BT-PF-81 strooien De auto is aangeschaft. Aanhangstrooiwagen WP-JX-59 Aanschaf is uitgesteld. Vervangen verkeerslichten 2010 Bestek voor vervanging is voor 80% gereed. Uitvoering vindt plaats na de zomer van 2017 Vervangen verkeerslichten 2011 Werkzaamheden zijn afgerond. Vervangen verkeerslichten

159 Bestek voor vervanging is voor 80% gereed. Uitvoering vindt plaats na de zomer van Vervangen verkeerslichten 2013 Bestek voor vervanging is voor 80% gereed. Uitvoering vindt plaats na de zomer van Vervanging verkeerslichten 2014 Bestek voor vervanging is voor 80% gereed. Uitvoering vindt plaats na de zomer van Vervanging verkeerslichten 2015 Bestek voor vervanging is voor 80% gereed. Uitvoering vindt plaats na de zomer van 2017 Vervanging verkeerslichten 2016 Bestek voor vervanging is voor 80% gereed. Uitvoering vindt plaats na de zomer van 2017 Verkeerstelapp. 1 matrixbord In 2017 worden nog een mobiele telradars aangeschaft. Openbare verlichting 2016 Een aantal werkzaamheden loopt door in 2017 Portofoons Aanschaf is niet meer noodzakelijk. Krediet kan vervallen Fietspad Krooneveldweg Fietspad is aangelegd. Asfalteren van het fietspad vindt plaats in april 2017 Herinrichting parkeerterrein Dauwendaele Project is nog niet gestart. In januari 2017 wordt een aanvullend raadsbesluit gevraagd. Geluidsscherm President Rooseveltlaan Het geluidsscherm is geplaatst en functioneert goed Sneeuwschuif groot nido/schmidt 2016 Aanschaf is uitgesteld Aanhangstrooiwagen nido/schmidt 2016 Aanschaf is uitgesteld Strooier afzetsysteem 2016 Aanschaf is uitgesteld Bus onderhoud 29-BL-SX Bus is aangeschaft Verkeerstelapparatuur 3 matrixborden In 2017 worden nog mobiele telradars aangeschaft

160 Noordpoortbrug Project is voorbereid. De uitvoering start in

161

162 Programma Jeugd en Onderwijs Overzicht lasten en baten Rekening Begroting Begroting Rekening Verschil (Bedragen x 1.000) primair incl. wijz. Lasten Kinderopvang Basisonderwijs Speciaal (voortgezet) onderwijs Voortgezet onderwijs Lokaal onderwijsbeleid Overige onderwijsvoorzieningen incl. RA Bibliotheek Educatie en kunstzinnige vorming Sport Overige recreatieve voorzieningen Totale lasten Baten Kinderopvang Basisonderwijs Speciaal (voortgezet) onderwijs Voortgezet onderwijs Lokaal onderwijsbeleid Overige onderwijsvoorzieningen incl. RA Bibliotheek Educatie en kunstzinnige vorming Sport Overige recreatieve voorzieningen Totale baten Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Saldo reserves Gerealiseerde resultaat

163 Analyse afwijkingen exploitatie tussen begroting (incl. wijz.) en rekening: (bedragen x 1.000) Lasten Analyse Afw. I/S Soc.cultureel werk, Wijk- buurtbeheer -- Kinderopvang Peuterspeelzalen 27 I Vanaf 2016 ontvangen ook wij extra middelen om het aanbod voor peuterwerk te vergroten. Hierin is in 2016 geen extra inzet toe gepleegd. In 2017 krijgen we wederom (cumulatief) extra middelen om de laagdrempeligheid te verhogen, hier zullen we dan wel gebruik maken van de extra (rijks)middelen. Basisonderwijs -- Speciaal (voortgezet) onderwijs -- Voortgezet onderwijs -- Lokaal onderwijsbeleid AOB 116 I Naast de uren inzet die binnen de regeling verantwoord mogen worden loopt er ook nog een bekostiging voor de drie schakelklassen in de gemeente Middelburg. Omdat het hier om een specifieke rijksregeling gaat kunnen niet bestede middelen, passend binnen de regeling, nog in het komende jaar worden ingezet. Zie ook toelichting baten. Overige onderwijsvoorzieningen incl. RA BTW Leerlingenvervoer -187 I/S Bij de 2de bestuursrapportage is gemeld dat na een lange doorlooptijd het Europese Hof van Justitie heeft bepaald dat de gemeenten niet als btw-ondernemer kunnen worden aangemerkt voor de activiteiten in het kader van leerlingenvervoer. Het EU-Hof woog daarbij de wettelijke taak en het feit dat de gemeenten in sommige gevallen slechts 3% (inkomensafhankelijke vergoeding) van de kosten vroeg als vergoeding zwaar mee. Bij ondernemerschap zouden gemeenten over de lage vergoeding voor het leerlingenvervoer btw moeten betalen, terwijl ze alle btw die drukt op het leerlingenvervoer zouden kunnen kon aftrekken. Dit btw-voordeel krijgen gemeenten dus niet. De gemeente Middelburg opteerde voor de jaren 2011 tot en met 2016 nog voor het feit om de te betalen BTW te claimen bij het BTW-compensatiefonds. Op 18 november jl. stelt de Hoge Raad zich op het standpunt dat de gemeente bij het verzorgen van leerlingenvervoer er ook geen recht op een bijdrage uit het BCF bestaat. Dit effect was nog niet meegenomen bij de behandeling van de 2de bestuurrapportage. Het structurele effect ( ) van dit besluit zal in de kadernota worden meegenomen

164 Leerlingenvervoer -20 I Naast bovengenoemde post zien wij ook een toename van de kosten op leerlingenvervoer zelf. De afgelopen jaren zien we een toename in de kosten die gerelateerd zijn aan niet beïnvloedbare factoren vervoersindexeringen en kostenstijgingen als gevolg van de aanbesteding in Daarnaast zien we een kostenstijging in relatie tot het gebruik. Er was een afname verwacht met de invoering van het passend onderwijs per 1 augustus 2015 met 25%. Deze doelstelling wordt niet gehaald. Op 1 januari 2017 blijkt zelfs een stijging van de kosten. Eveneens zien we een toename van leerlingen naar het Odyzee College in Goes, dit resulteert in extra inzet van busjes en de begeleiding hiervan. Er zijn meer abonnementen afgegeven voor het OV in om het zelfstandig reizen van VSO-leerlingen te bevorderen. Voor deze groep geldt dat deze vorm van vervoer aanzienlijk goedkoper is dan het reizen met kleinschalig vervoer. Daarnaast is het de verwachting dat deze leerlingen na hun schooltijd ook geen beroep meer hoeven te doen op een andere vervoersvoorziening binnen de WMO. Deze acties zorgen ervoor dat zoveel mogelijk getracht is om toch binnen de budgettaire marge te blijven.in 2017 zal het structurele effect nader worden bekeken. ESF-subsidie -675 I Ten behoeve van het bestrijden van de jeugdwerkloosheid en om ervoor te zorgen dat de jongeren met een startkwalificatie van school komen, nemen we deel aan de diverse ESF trajecten. Met behulp van Europese subsidies (waarbij centrumgemeente Goes is) worden er Zeeuws breed plannen geïnitieerd, en afgestemd met het Sociaal Domein en Onderwijs. In 2016 is een ESF traject, waarbij Orionis ook betrokken was, afgewikkeld. Zie ook toelichting baten. Regionale meld- en coördinatiefunctie voortijdig schoolverlaten (RMC) -60 I De ureninzet van het Regionale Bureaus voor Leerlingzaken Walcheren worden als kosten meegewogen binnen de financiële afwikkeling van de RMC-middelen die wij als gemeente krijgen. Zie hiervoor toelichting bij de baten Bibliotheek -- Educatie en kunstzinnige vorming -- Sport -- Overige recreatieve voorzieningen -- Jeugdgezondheidszorg

165 Diversen -9 I Totaal lasten 808 (bedragen x 1.000) Baten Analyse Afw. I/S Soc.cultureel werk, Wijk- buurtbeheer -- Kinderopvang -- Basisonderwijs -- Speciaal (voortgezet) onderwijs -- Voortgezet onderwijs -- Lokaal onderwijsbeleid OAB -55 I Het rijk stelt voor onderwijsachterstandbeleid een specifieke uitkering beschikbaar. Dit geld is bestemd voor het aanbod van voorschoolse educatie, schakelklassen en andere taal bevorderende activiteiten. Gemeenten en scholen krijgen extra geld voor leerlingen van wie de ouders laag opgeleid zijn. De gemaakte uren voor dit budget kunnen binnen de regeling worden meegenomen. Overige onderwijsvoorzieningen incl. RA RMC-Leerplicht 80 I Verzuim is de beste indicator voor driegend schooluitval. Het oppakken van verzuim bij 18+ richt zich op de doelgroep studenten zonder startkwalificatie. Door dit verzuim op dezelfde manier op te pakken als bij leerplichtige leerlingen, wordt het voor scholen mogelijk een eenduidig verzuimregiem voor alle studenten te voeren. De 18+er heeft geen verplichtingen, maar de RBL consulenten gaan in gesprek met deze studenten om vooral vanuit het toekomstperspectief de motivatie te vinden iets aan het verzuim te doen. Het RBL speelt dus in de verzuimaanpak onder 18- tot 23-jarigen een cruciale rol. De mbo s en de drie RBL s in Zeeland werken dan ook nauw samen in dit project. De gerealiseerde baten betreft een vergoeding voor de ureninzet die door de samenwerkingspartners worden betaald. ESF-subsidie 831 I

166 In 2016 is een groot gedeelte van de toegekende ESF-subsidie tegen jeugdwerkloosheid afgewikkeld. Zowel de externe bekostiging als de gemaakte uren worden binnen de regeling verantwoord. Zie ook toelichting lasten. AZC leerlingen onderwijsvoorziening 281 I Aan het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) is verzocht om vergoeding ten behoeve van onderwijs huisvestingsvoorzieningen voor basisonderwijs aan asielzoekers die in Middelburg in het AZC verblijven. Op 24 november jl. heeft het COA onze aanvraag goedgekeurd en een bijdrage over de periode 25 juni 2015 tot 24 juni 2020 vastgesteld. Kosten in de komende jaren kunnen hiermee worden voldaan. Bibliotheek -- Educatie en kunstzinnige vorming -- Sport -- Overige recreatieve voorzieningen -- Diversen 80 I Totaal Baten Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten

167 Analyse afwijkingen mutaties reserves tussen begroting (incl. wijz.) en rekening: (bedragen x 1.000) Toevoeging reserves Analyse Afw. I/S AZC leerlingen onderwijsvoorziening -281 I Zie toelichting baten Diversen 7 I Totaal toevoeging reserves 274 Onttrekking reserves Analyse Afw. I/S Totaal onttrekking reserves 0 Eindtotaal mutaties reserves -274 Verschil programma: Gerealiseerde resultaat 137 I Overzicht restantkredieten per 31 december 2016 (bedragen x 1.000) Omschrijving krediet uitgegeven Verplichtinge over / tekort Budget Gereed n voldoende ja/nee om krediet te realiseren (1) Krediet wordt afgesloten waardoor de vraag: budget voldoende om krediet te realiseren? niet meer van toepassing is. Toelichting

168 Programma Maatschappelijke Participatie en Zorg Overzicht lasten en baten Rekening Begroting Begroting Rekening Verschil (Bedragen x 1.000) primair incl. wijz. Lasten Wmo Maatwerk (incl. opvang) Alg. voorziening Wmo/Jeugd, Maatschappelijk werk Eerstelijns loket Wmo PGB Wmo/Jeugd Jeugd (ind. reclassering en opvang) Wijkbuurtbeheer Bijstandverlening en Inkomensvoorzieningen Werkvoorziening Armoede- en schuldenbeleid Re-integratie en participatievoorzieningen Openbare gezondheidszorg Jeugdgezondheidszorg Totale lasten Baten Wmo Maatwerk (incl. opvang) Alg. voorziening Wmo/Jeugd, Maatschappelijk werk Eerstelijns loket Wmo PGB Wmo/Jeugd Jeugd (ind. reclassering en opvang) Wijkbuurtbeheer Bijstandverlening en Inkomensvoorzieningen Werkvoorziening Armoede- en schuldenbeleid Re-integratie en participatievoorzieningen Openbare gezondheidszorg Jeugdgezondheidszorg Totale baten Gerealiseerde totaal van saldo van baten en lasten Toevoegingen reserves Onttrekkingen reserves Saldo reserves Gerealiseerde resultaat

169 Analyse afwijkingen exploitatie tussen begroting (incl. wijz.) en rekening: Lasten (bedragen x 1.000) Analyse Afw. I/S De 4 de voortgangsrapportage Walcheren voor Elkaar toont een overschot opgebouwd uit de onderstaande onderdelen: I (Oude) WMO WVR voorziening (Wonen, Vervoer, en Rolstoelen) 891 (Nieuwe) WMO Jeugd eigen bijdragen 67 Jeugdhulp -813 Porthos -88 Totaal Dit positieve saldo wordt voor ca euro verklaard aan nagekomen baten met betrekking tot 2015 en minderuitgaven dan verwacht van onder meer de huishoudelijke zorg, mantelzorg en zorgvernieuwing. Daarnaast is er ook een overschot op de algemene voorzieningen. Het positieve saldo houdt tevens verband met het feit dat het door gebreke aan ervaringscijfers een goede begroting 2016 op te stellen. Inmiddels beschikken we over cijfers van 2 jaren uitvoering van decentralisatietaken zodat een betere begroting voor 2017 en verder gegeven kan worden. Uit deze meerjarenraming blijkt dat vanaf 2017 geen sprake meer zal zijn van een overschot maar van een verwacht structureel tekort van 3 miljoen euro, als volgt te specificeren: Het grote verandering vanaf 2017 heeft met name te maken met een forse korting op de rijksvergoedingen sociaaldomein en de sterke stijging van de kosten van de huishoudelijke hulp. Bij de 1 ste en 2 de bestuursrapportages 2016 is respectievelijk en , van bovengenoemd voordeel van Walcheren voor Elkaar, verwerkt. Deze bedrag zijn conform raadsbesluit toegevoegd aan de reserve decentralisaties. Daarnaast is bij de 2 de bestuursrapportage 2016 besloten om budgetten HHT en Zorgvuldige Overgang (tbv vitale revolutie), voor een totaal bedrag van , te reserveren voor Voor een verdere inhoudelijke toelichting wordt verwezen naar deze voortgangsrapportage WvE. In het 2 de kwartaal 2017 hebben wij van de zorgleveranciers de definitieve productieverklaringen en bijbehorende accountantsverklaring ontvangen. De uitkomsten hiervan zijn verwerkt in de voorliggende jaarrekening I In juni 2017 zijn de bestedingen 2016 inkoopbureau Jeugd ontvangen. De uitkomsten hiervan zijn verwerkt in de voorliggende jaarrekening I