Handelingsgerichte adviezen bij leesproblemen

Transcriptie

1 Handelingsgerichte adviezen bij leesprblemen NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Auteurs: Expertisegrep Pagina 1 van 29 Lezen Versie

2 Pstbus DD Rtterdam Handelingsgerichte adviezen bij leerlingen met leesprblemen/dyslexie In deze ntitie wrden interventies besprken bij leerlingen met lees- en/f spellingprblemen a.d.h.v. het cntinuüm van zrg (Struiksma, 2005) en de recentere uitwerking: het nderwijscntinuüm (Struiksma & Rurup, 2008). Het cntinuüm gaat uit van vier ndersteuningsniveaus. Twee aanvullingen zijn.i. ndzakelijk, nl: Ondersteuningsniveau -1: vr risicleerlingen in de grepen 1 en 2. Ng vr het echte lees-spellingnderwijs start, zijn er leerlingen die het risic lpen prblemen p dit gebied te ntwikkelen. Het is belangrijk deze signalen te herkennen en tijdig in te grijpen. Ondersteuningsniveau 4+: vr leerlingen die uitbehandeld zijn na ndersteuningsniveau 4. Er zijn leerlingen die p ndersteuningsniveau 4 een gespecialiseerde dyslexiebehandeling hebben gekregen f leesbehandeling via PPO Rtterdam p ndersteuningsniveau 3. In heverre met er bij deze leerlingen ng geremedieerd wrden? En wanneer en he neem je cmpenserende en/f dispenserende maatregelen? Deze ntitie is beslist niet vlledig en zal in de lp der tijd aangepast wrden, dit is een eerste pzet. Er is al veel bruikbare achtergrndinfrmatie p alle niveaus beschikbaar. Z zijn er dr het Masterplan Dyslexie vr alle grepen dyslexieprtcllen beschikbaar: (tabblad prducten). Vr het schrijven van deze ntitie is gebruik gemaakt van de handreiking Leesprblemen en dyslexie in het basisnderwijs, eveneens uitgegeven dr het Masterplan Dyslexie en de handreiking Invulling zrgniveau bij vermeden enkelvudige dyslexie : vbreda_maart_2016.pdf Het Nederlands Kwaliteitsinstituut Dyslexie (NKD), het Expertisecentrum Nederlands en het Samenwerkingsverband van schlen Breda hebben een handreiking en richtlijn ntwikkeld in pdracht van OCW. Dit is p de website van het NKD te vinden: Van elke schl wrdt verwacht een dyslexieprtcl te hanteren. Dit valt nder de basisndersteuning. De eerder genemde dyslexieprtcllen van het Masterplan Dyslexie kunnen hiervr als leidraad dienen. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 2 van 29

3 Ondersteuning PPO Aan alle schlen in Rtterdam is een schlcntactpersn (SCP) van PPO Rtterdam verbnden. In alle stadia van het zrgcntinuüm kan advies gevraagd wrden aan de SCP en/f de leesbehandelaar binnen het OAT (Onderwijs Arrangeer Team). Dit is afhankelijk van de hulpvraag en varieert van meedenken, adviseren, ambulante begeleiding tt een meer intensief individueel arrangement (PPO-leesbehandeling). Cntinuüm van zrg lezen ndersteuningsniveaus Stap Wie Hulp p dit niveau Niveau -1 Naast verrijkt taalaanbd specifieke aandacht vr begrijpend luisteren, fnemisch bewustzijn en ntluikende geletterdheid Leerkracht Meedenken/ adviseren vanuit PPO Rtterdam mgelijk dr de schlcntactpersn en/f lgpedist Niveau 1 Basisarrangement Ged lees- en spellingnderwijs in klassenverband, vldende vr 75% van de leerlingen Niveau 2 Intensief arrangement Intensiveren dr stapelen, meer instructie meer leertijd. Extra zrg in de grepssituatie dr de greps- Leerkracht; kmt bvenp het basisarrangement (ng. zwakste 25%) Niveau 3 Zeer intensief arrangement Specifieke interventies versterken het intensieve arrangement. Ondersteund en-f uitgeverd dr de zrgspecialist in de schl. (ngeveer zwakste 10%) Niveau 4 Zeer intensief arrangement 'zrg Achterstand en hardnekkigheid van leesen/f spellingprblemen zijn aangetnd. Verwijzing naar de zrg vr diagnstiek en behandeling in zrginstituut (ngeveer zwakste 4%) Niveau 4+ Nazrg Leerlingen die uitbehandeld zijn bij de vergede dyslexiezrg 1.Kwaliteit instructiegedrag en klassenmanagement. 2. Juist gebruik van effectieve methdes vr lezen en spellen. 3. Gebruik leerlingvlgsysteem 4. Vaststellen van ptentiële uitvallers en aanpak binnen de klas 5. Vaststellen leerlingen met ernstige lees en f spellingprblemen en instructie individueel f in kleine grepjes 6. Vaststellen van achterstand en hardnekkigheid + vermeden dyslexie 7. Vaststellen van dyslexie (psychdiagnstisch nderzek) 8. Gespecialiseerde dyslexiebehandeling Vertalen van adviezen vanuit de vergede dyslexiezrg naar de praktijk. Leerkracht Leerkracht Leerkracht en/f leesspecialist p schl f leesbehandelaar PPO Rtterdam Externe behandelaar Leerkracht + SCP+ ambulant begeleider PPO Rtterdam Ged lees- en spellingnderwijs met aandacht vr verschillen in leerbeheften Intensivering van leesen f spellingnderwijs dr uitbreiding van instructie-en efentijd Verdere intensivering van het lees- en/f spellingnderwijs dr inzet van specifieke interventies Externe behandeling Naast remediëring denken aan cmpenserende en dispenserende maatregelen, bijv. dyslexiekaart NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 3 van 29

4 Ondersteuningsniveau -1 : Risicleerlingen in grep 1 en 2; signalen en interventies. In de kleuterperide kan wrden vastgesteld bij welke kinderen de ntwikkeling in geletterdheid dreigt te stagneren. Er zijn verschillende nderzeken uitgeverd naar de vrspellers van lees- en spellingprblemen/dyslexie in grep 1 en 2: - Genetische factren (dyslexie kmt in de familie vr). - Prblemen p het gebied van de spraaktaalntwikkeling. - Onvldende ntwikkeld fnlgisch en fnemisch bewustzijn. De leerling heeft bijvrbeeld prblemen met de uitspraak van bepaalde klanken, heeft meite met het maken van gede zinnen en/f heeft een kleine wrdenschat. Of de leerling heeft meite met één f meer van nderstaande activiteiten: - auditieve analyse: het hakken van gesprken wrden in kleinere stukjes (letters f klankgrepen) - auditieve synthese: het plakken van lsse klanken f klankgrepen tt een gesprken wrd - fneemmanipulatie: het verklanken van een wrd als bepaalde klanken wrden weggelaten f tegevegd. Bijv.: welk wrd blijft ver als we van het wrd been de /b/ weghalen? - fneemidentificatie: het herkennen van een bepaalde klank in een wrd. Bijv.: p welk plaatje zie je een wrd dat begint met de b van bek? Vrspellers in grep 1 en 2 van latere leesprblemen: - Letterkennis; de leerling heeft meite met het nthuden van letter-klankkppelingen. - Benemsnelheid; de leerling heeft meite met het z ged en snel mgelijk benemen van een reeks letters, kleuren f afgebeelde bjecten. - Nnwrd repetitie; de leerling vindt het meilijk m nzinwrden crrect na te zeggen. Als algemene vuistregel bij de taken geldt: he meer de taak lijkt p de lees- f spellingtaak, he beter de vrspelling vr latere leesvaardigheid is. Letterkennis en fnlgisch bewustzijn zijn daarm vaak de beste vrspellers. Naast de bevindingen uit nderzek, geven leerkrachten zelf vaak aan dat leerlingen die later leesprblemen krijgen, de vlgende kenmerken laten zien: Niet begrijpen van cmplexe vragen, terwijl ze het antwrd wel weten. Meite met het nthuden f phalen van namen uit het geheugen. Meite met het phalen van de dagen van de week. Prblemen met het rdenen van bjecten. Wrdvindingsprblemen. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 4 van 29

5 Samengevat: de aanwezigheid van risicfactren en/f lage prestaties p vrbereidende lees- en spellingtaken f (andere) taken die een berep den p autmatisering, geven een indicatie van mgelijke lees- en/f spellingprblemen p latere leeftijd. Het is dus belangrijk dat de leerkracht deze factren ged in de gaten hudt en de ntwikkeling van de leerling nauwlettend vlgt. Het inrsteren van vldende tijd vr geletterdheid is cruciaal vr het bereiken van gede resultaten. In het nderwijsprgramma vr kleuters met geletterdheid dus een systematische plek krijgen. Op deze manier wrdt vrkmen dat activiteiten die gericht zijn p het bevrderen van beginnende geletterdheid slechts incidenteel plaatsvinden. Leerlingen meten een aantal inzichten verwerven: - Schriftelijke symblen en tekens kunnen betekenis hebben en dus bdschappen verdragen - Geschreven taal kan tijd en afstand verbruggen - Geschreven taal kan bewaard blijven - Geschreven taal kan dienen als geheugensteun - Geschreven taal kan k vr de kleuter zelf van persnlijk belang kan zijn - Gesprken wrden bestaan uit klanken en aan klanken kunnen letters wrden verbnden - Een basisinzicht in verhaalstructuren en in bepaalde cnventies die gelden bij lezen, zals de leesrichting Naast het veelvuldig vrlezen van (prenten)beken en de map Fnemisch Bewustzijn zijn er de vlgende ICT-prgramma s die als interventie ingezet kunnen wrden: Bereslim: Letters in beweging: Buw: NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 5 van 29

6 Ondersteuningsniveau 1: Ged lees- en spellingnderwijs in klassenverband. Het gaat hier m adequaat ingericht effectief leesnderwijs p grepsniveau. Hiermee wrdt bedeld: het effectief gebruik van de methde, het hanteren van een leerlingvlgsysteem en gede kwaliteit van instructie en klassenmanagement. Brn: Kwaliteitskaart Tijd vr lezen en taal: Vr leesnderwijs aan grep 3 gelden de vlgende aandachtspunten: De tijd die wrdt besteed aan het lees- en spellingnderwijs is effectieve leertijd, de tijd wrdt dus daadwerkelijk gebruikt m te lezen en te spellen. Dat betekent dat er kritisch met wrden gekeken naar de activiteiten en dat z ndig pdrachten wrden vergeslagen die geen directe relatie met de leerdelen hebben (bijvrbeeld een tekening maken bij een verhaal). Naast de leeslessen van de methde, wrden er mmenten gecreëerd waarp de leerlingen zelfstandig lezen. Dit kan p verschillende manieren plaatsvinden: leerlingen lezen hardp f stil, individueel f in een klein grepje, in de leesles f tijdens andere vakken. Naast aandacht vr lezen en spellen vr de hele grep krijgen de zwakke lezers en spellers aanvullend p de grepsactiviteiten extra begeleiding. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 6 van 29

7 Ondersteuningsniveau 2: Intensivering van het nderwijsaanbd. Extra zrg in de grep dr de leerkracht f nderwijsassistent nder supervisie van de leerkracht (zwakste 25% van de leerlingen na meetmment 1) Bij deze vrm van begeleiding staan extra instructie en begeleide inefening centraal. Of aan ndersteuningsniveau 2 wrdt vldaan is afhankelijk van de wijze van inzet van de methde. Herhaling van de instructie aan de instructietafel alleen is niet vldende! Dit betekent: Meer instructie, meer leertijd en meer efentijd. Hierbij wrdt uitgegaan van drie keer per week extra instructie- en efentijd gedurende minuten (in ttaal minuten); Aangepaste instructie in kleinere stappen, extra feedback en gelegenheid tt extra verwerking; Gebruik maken van aanvullende materialen uit de lees- en spellingmethde, eventueel materiaal uit andere methdes; Evaluatie na de beschreven peride van minimaal 10 tt 12 weken. De schl vldet aan ndersteuningsniveau 2 als zij gebruik maakt van nderstaande methdes cnfrm de richtlijnen vr extra instructie en inefening (lijst is niet uitputtend). Hierbij dient deze ndersteuning p een juiste wijze te wrden gedcumenteerd in het grepsplan. Veilig Leren Lezen, Ster-aanpak Estafette, aanpak 1 Statin-Zuid, 1-ster aanpak Lijn-3 Lekker Lezen: Uitbreidingspakket M3-E4 f Bvenbuwpakket Timbekte: aanpak risiclezers Leeslijn: de Leesweg (niet meer leverbaar) Strategisch Lezen en Spellen Flitsprgramma s, bijvrbeeld Flits 3: Geschikte spellingmethdes ndersteuningsniveau 2 (lijst is niet uitputtend): Taal Actief Spelling Spelling in beeld Taaljurnaal (Spelling) Zin in Spelling Staal Spelling p Maat Strategisch Lezen en Spellen NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 7 van 29

8 ndersteuningsniveau 3: Extra intensieve en systematische aanpak dr het inzetten van een specifieke interventie. Leerkracht en leesspecialist stemmen inhud en aanpak af. Leerlingen die tt de zwakste 10% behren, krijgen begeleiding p ndersteuningsniveau 1, 2 en 3 (na hfdmeting 2 met dus zwel ndersteuningsniveau 2 als 3 gebden wrden). De leesbehandeling vanuit PPO Rtterdam valt nder ndersteuningsniveau 3. Hier past een vrm van intensieve begeleiding bij. Dit betekent vr de leesbegeleiding: Zeer intensieve begeleiding met een aanvullend leesprgramma Intensieve en systematische aanpak dr het inzetten van een specifieke interventie (liefst evidence-based) 3x 20 minuten (f in ieder geval in ttaal 1 uur) per week begeleiding Liefst individueel en anders in een klein grepje van maximaal vier kinderen. Hulp gericht p de hiaten in de ntwikkeling van vaardigheden van de individuele leerling. Een nulmeting kan bestaan uit een kwalitatieve en kwantitatieve analyse van het leesgedrag met tetsen als AVI, DMT Een handelingsplan pstellen dat met vlden aan nderstaande criteria: -Werken met effectieve remediërende methdes -Na een peride van 10 tt 12 weken vindt er een tussenmeting plaats. Deze meting laat zien f de extra begeleiding effect heeft gehad en kan leiden tt aanpassing van de begeleiding. De intensieve begeleiding wrdt vrtgezet tt aan het vlgende hfdmeetmment, waarna een evaluatie vlgt. Aandachtspunt betreffende de meetmmenten Zals vermeld wrdt na meetmment 2 z ndig gestart met intensieve begeleiding. Een peride van minimaal 2 x 10 tt 12 weken is hierbij ideaal, waarbij na de eerste 10 tt 12 weken een tussenmeting vlgt. Geschikte remediërende leesmethdes (lijst is niet uitputtend) De schl vldet aan ndersteuningsniveau 3 als zij gebruik maakt van nderstaande methdes cnfrm de richtlijnen vr intensieve begeleiding. Hierbij dient deze ndersteuning p een juiste wijze te wrden gedcumenteerd in een handelingsplan: - RALFI-lezen: - RALFI-light: - Cnnect Wrdherkenning en Cnnect Vleiend Lezen: - Drie Sterren Lezen (HCO): zen.pdf - Cmputerprgramma Buw f Letterstad: DMT Oefenmap (Luc Kning ) NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 8 van 29

9 - Begeleid hardp lezen: leid_hardp_lezen_1_.pdf - Veilig Stap Vr Stap - Estafette, uitgebreide leestijd 4 x 15 min per week met Vleiend en Vlt (met daarbinnen de Wacht-Hint-Prijsaanpak) - Leesinterventieprgramma De Zuid-Vallei Dit betekent vr de spellingbegeleiding: Zeer intensieve begeleiding met een aanvullend spellingprgramma Intensieve en systematische aanpak dr het inzetten van een specifieke interventie 3x 20 minuten (f in ieder geval in ttaal 60 minuten) per week begeleiding Liefst individueel en anders in een grepje van maximaal vier kinderen: Hulp gericht p de hiaten in de ntwikkeling van vaardigheden van de individuele leerling. Er met aangeslten wrden bij de hiaten die uit een futenanalyse van het PI-wrddictee f de Cit Spelling naar vren kmen. Een nulmeting middels een niet-methdegebnden tets, waarin spellingcategrieën uit meerdere jaren zijn verwerkt is ndzakelijk Werken met effectieve remediërende methdes Na een peride van 10 tt 12 weken vindt er een tussenmeting plaats. Deze meting laat zien f de extra begeleiding effect heeft gehad en kan leiden tt aanpassing van de begeleiding De intensieve begeleiding wrdt vrtgezet tt aan het vlgende hfdmeetmment, waarna een evaluatie vlgt. Geschikte remediërende spellingmethdes (lijst is niet uitputtend) De schl vldet aan ndersteuningsniveau 3 als zij gebruik maakt van nderstaande methdes cnfrm de richtlijnen vr intensieve begeleiding. Hierbij dient deze ndersteuning p een juiste wijze te wrden gedcumenteerd in een handelingsplan. Staal Speciale Spelling begeleiding (Malmberg) Taal in Blkjes Hulpbeken Spelling (Cit) Z Leer je Kinderen Lezen en Spellen (J. Schraven) Geregeld, methdiek vr de aanpak van de meest hardnekkige spellingprblemen..a. dr W. Ruijssenaars. Begeleiding van kinderen met spellingprblemen (Meulenhff) Spellingbeken van meester Klaas: Zuid-Vallei Spelling Vrspel ( PI-Spell ( ), in de vrm van specifieke interventie Spellen met Specht NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 9 van 29

10 Wie mag de begeleiding geven p ndersteuningsniveau 3? - Leesspecialist (bevegde leerkracht met aanvullende pleiding:.a. master SEN, basiscursus leesspecialist CED, leergang leescach en leesspecialist CPS) - Remedial Teacher - Intern Begeleider - Leerkracht. Onderwijsassistent (nder leiding van één van bvengenemde specialisten). Of een rthpedagg/ psychlg met als specialisatie leerprblemen. De specialist, rthpedagg f psychlg dient ten minste betrkken te zijn bij het pstellen van het behandelplan en de evaluatie. - Wanneer een schl meite heeft de hulp p ndersteuningsniveau 3 p een juiste manier te bieden, kan dit ingevuld wrden dr een externe partij. Hierbij kan gedacht wrden aan een RT er f een lgpedist met specialisatie dyslexie. Dit wrdt bekstigd dr de basisschl en niet dr uders. De begeleiding valt nder de verantwrdelijkheid van de basisschl. Wie mag de begeleiding niet geven? - Een leesuder - Een leesmaatje - Een nderwijsassistent f leerkracht die niet wrdt begeleid dr een leesspecialist, RT er f IB er Een uitzndering m.b.t. de inzet van uders en leerlingen is het prgramma Buw! Bij dit prgramma wrden uders en udere leerlingen ingezet als tutren. De leesspecialist f leerkracht neemt tussentijds tetsen af en mnitrt de vrtgang van de leesntwikkeling. De instructie- en efentijd dient gericht te zijn p één vakgebied: f 60 minuten vr lezen f 60 minuten vr spelling. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 10 van 29

11 Niveau 4: Diagnstiek en behandeling in een zrginstituut (ngeveer zwakste 4%) Na een intensieve aanpak p ndersteuningsniveau 3 wrdt duidelijk f de aanpak aanslaat f dat specialistische hulp ndzakelijk is. Aan de hand van de criteria valt de beslissing f een PPO-leesbehandeling geïndiceerd is f een verwijzing richting de vergede dyslexiezrg. De aanvraag hiervr verlpt vanaf 1 januari 2018 via PPO- Rtterdam. Dit geldt vr alle kinderen die in Rtterdam wnachtig zijn. Dr een zrgaanbieder van de vergede dyslexiezrg zal eerst een nderzek plaatsvinden m duidelijk te krijgen f er sprake is van dyslexie en in welke mate. Alleen die kinderen die de diagnse EED (Ernstige Enkelvudige Dyslexie) krijgen, kmen in aanmerking vr het vergede behandeltraject. Leerlingen die vr het vergede behandeltraject afgewezen wrden, kmen meestal in aanmerking vr PPO-leesbehandeling. Wanneer de leerling in behandeling is genmen gaat het lezen en spellen p schl dr. Het is dan van belang cntact te nderhuden met de behandelaar m het leerstfaanbd p elkaar af te stemmen. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 11 van 29

12 Niveau 4+: Na intensieve behandeling bij de vergede dyslexiezrg f bij f PPO Rtterdam Vanuit de vergede dyslexiezrg f vanuit de leesbehandeling van PPO Rtterdam wrdt een eindverslag geschreven met daarin adviezen vr schl. Het is belangrijk de vertaalslag te maken naar de dagelijkse nderwijspraktijk. Indien ndig kan hiervr een berep gedaan wrden p PPO Rtterdam. De adviezen kunnen mgezet wrden in een aanpak p schl gericht p remediëren, cmpenseren en dispenseren. Dit is mede afhankelijk van de ernst van het leesspellingprbleem en de achterstand p grepsgenten. Remediëren: Naast de gegeven adviezen is het van belang dat: - De leerling veel leeskilmeters maakt - Aandacht besteed wrdt aan leesbevrdering - Gericht spellingnderwijs gebden wrdt - Ondersteuning en begeleiding gebden wrdt wanneer ndig (psych-educatie) - Na aflp van de PPO leesbehandeling wrdt nazrg gebden. Na een verdrachtsgesprek n.a.v. het eindnderzek kan de leesbehandelaar tt maximaal drie keer naar schl kmen m mee te denken he de eindadviezen cncreet naar de klassensituatie vertaald kunnen wrden. Deze nazrg wrdt k wel LOS genemd (Lezen p Schl). Tijdens de leesbehandelingen wrdt aan de leerlingen uitgelegd he zij zelfstandig letters, wrden en teksten kunnen efenen p de cmputer. In de bijlage bij deze ntitie wrdt een aantal praktische suggesties genemd. Cmpenseren Het niveau van functinele geletterdheid gaat in de hgere grepen een steeds belangrijkere rl spelen bij het verwerven van kennis en het uitbreiden van de (lees)wrdenschat. Leerlingen met dyslexie zullen echter, ndanks de extra hulp, prblemen blijven ndervinden bij het lezen en/f spellen. Vr deze leerlingen is het belangrijk dat ze zelfstandig p zek kunnen gaan naar plssingen m hun prblemen zveel mgelijk te beperken. We nemen dit k wel een plssingsgerichte aanpak waarmee de autnmie van leerlingen wrdt vergrt. De leerling wrdt medeverantwrdelijk gemaakt vr zijn/haar leerprces. De leerkracht kan in een gesprek de leerling aanspren m ver zijn/haar prblemen en mgelijke plssingen na te denken. Vragen die de leerkracht kan stellen zijn: - Bij welke vakken heb je het meeste last van je lees-/spellingprbleem en wat zu ju hierbij verder helpen? Heb je zelf een plssing bedacht en tegepast? - Wat zu ik vr ju kunnen betekenen? NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 12 van 29

13 Op die manier kan samen met de leerling bekeken wrden welke prblemen hij/zij ndervindt met lezen en/f schrijven bij andere vakken, maar belangrijker ng: he deze prblemen z ged mgelijk pgelst kunnen wrden. Z kan de leerkracht extra handreikingen bieden tijdens de instructie, cmpenserende hulpmiddelen ter beschikking te stellen f dispenserende maatregelen nemen. ICT-hulpmiddelen Denk aan tekst-naar-spraak sftware bijv.: - Sprint-Plus - Kurzweil - Alinea ( - L2S ( - Clar Read ( - Dexlex ( ) De prgramma s wrden steeds gebruiksvriendelijker. Z zijn er al prgramma s f apps die de tekst vrlezen d.m.v. een ft die met een tablet wrdt gemaakt van de te lezen tekst. De leerkracht f leesspecialist kan dr het gebruik van de cmputer de zwakke lees-/spellingvaardigheid van leerlingen cmpenseren en z de belemmering verkleinen. De leerling kan gebruikmaken van tekstverwerkingsprgramma s met spellingcntrle f van vrleessftware. Naast het vrlezen van teksten kunnen deze prgramma s k bij het spellen gebruikt wrden. Alles wat de leerling typt kan hij/zij terugluisteren. Daarnaast hebben de meeste prgramma s predictiesftware, waarbij de cmputer bij het typen van één f enkele letters een aantal wrden geeft die beginnen met deze letter(s). Naarmate meer letters wrden getypt, neemt het aantal gegeven pties af. In veel sftware zit dit al ingebuwd (Sprint-Plus, Kurzweil, Alinea, L2S), maar het kan k als lsse functie aangeschaft wrden WDy. ( Welke ndersteuning kan de leerkracht daarnaast bieden bij het begrijpend lezen? Ok leerlingen met ernstige leesprblemen biedt de leerkracht uitdagende en leeftijdsadequate teksten aan. Op die manier kunnen leerlingen hun kennis uitbreiden en ervaring pden met het tepassen van strategieën vr begrijpend lezen. De teksten mgen relatief lang zijn, dat wil zeggen met z n wrden. Omdat het grtste prbleem bij leerlingen met dyslexie vaak het lage leestemp is, zullen zij meer tijd meten krijgen m de tekst te lezen. Echter, alleen meer tijd geven is niet vldende. Om ervr te zrgen dat k de leerlingen met leesprblemen vldende tegang hebben tt de infrmatie die wrdt gegeven (bijvrbeeld in de zaakvakteksten), kan de leerkracht zwel vr, tijdens als na het lezen van de tekst ndersteuning bieden. NB m.b.t. tt het afnemen van de tetsen begrijpend lezen zie de richtlijnen van het masterplandyslexie samen met CITO en Stichting Dyslexie Nederland: dyslectische_leerlingen_def2.pdf NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 13 van 29

14 Dispenseren De leerkracht kan bij leerlingen met lees-/spellingprblemen/dyslexie p de vlgende manieren zrgen vr dispensatie: De leerling krijgt de pdrachten vrgelezen dr de leerkracht f p cd te hren en heft de tekst niet zelf te lezen. De leerling heft slechts een beperkt aantal pagina s te lezen f teksten van een lager technisch leesniveau. Schrijftaken vr taal f de zaakvakken wrden vereenvudigd: er heven minder pagina s geschreven te wrden en/f de tekst wrdt niet p schrijffuten berdeeld. Het aantal efeningen wrdt beperkt (k minder efeningen als huiswerk). De leerling wrdt bij bepaalde vakgebieden (bijvrbeeld tpgrafie) mndeling verhrd in plaats van schriftelijk. Dictees waarbij van tevren al vaststaat dat de leerling veel futen gaat maken, maakt de leerling niet. Eventueel krijgt hij/zij daarvr in de plaats een dictee dat is afgestemd p zijn/haar niveau. De leerling heft niet zelf een tekst te schrijven, maar maakt gebruik van spraak-naar-tekst-sftware (fwel dicteersftware). Hanteer een (p maat gemaakte) dyslexiekaart (zie hiervan bijlage 1 vr een vrbeeld). In de nu vlgende bijlagen zijn praktische adviezen te vinden vr de begeleiding van leerlingen met leesprblemen/dyslexie. Bijlagen: 1. Algemeen; ver de rl van de begeleider 2. Vrbeeld van een dyslexiekaart 3. Tips m letters aan te leren 4. SIP, systematische inprentingsprcedure letters + registratiefrmulier 5. Letters leren m.b.v. het stplicht 6. Tips vr het decderen van wrden 7. Tips vr het begeleiden van tekstlezen 8. Grafiek m afspraken m.b.t. het tekstlezen visueel te maken 9. Zelfevaluatieblad: he berdeelt de leerling zelf zijn/haar leesprestaties en aan welk del wil de leerling werken 10. Vrbeeld van een eenvudig leeslgbek m bij te huden welke beken en heveel beken gelezen wrden 11. Vrbeeld van een handelingsplan lezen (andere benaming?) NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 14 van 29

15 Bijlage 1. Algemeen; ver de rl van de begeleider Begeleiding en verantwrdelijkheid De leerling met een leesprbleem f dyslexie verdient gede begeleiding p schl. Hij/ zij is hier zelf (mede)verantwrdelijk vr. Het is belangrijk samen met de leerling delen p te stellen waaraan hij/zij wil werken. Dr de leerling hier actief bij te betrekken, is de leerling gemtiveerd en wrdt hij/zij eigenaar van zijn/haar leerprces. Dit vergrt de kans p succes. De rl van de begeleider Instructie Krt en zakelijk Spreek de leerling leeftijdscnfrm aan Vertel he elk nderdeel aangepakt met wrden (infrmeren) Delen stellen Onderhandelen: samen psitief gefrmuleerde delen stellen Psitief belnend reageren p inbreng en vrstellen van de leerling Keuzemgelijkheden vr de leerling Feedback Beschrijf nauwkeurig en neutraal het gedrag Geef ruimte aan de leerling m zelf te evalueren Ondersteun dit dr gerichte vragen te stellen Relateer de feedback aan iets wat de leerling laat zien: strategiegebruik, cncentratie, inspanning, drzetten. Hierdr leert de leerling de vruitgang aan zichzelf te te schrijven. Dit bevrdert het zelfvertruwen Mtivatiemdel Een leerling zal gemtiveerd zijn m mee te werken/te veranderen als hij/zij: Vldende kennis heeft van het prbleem en weet wat van hem/ haar verwacht wrdt ( He pak ik het aan? ) Vldende bezrgd is m aan het prbleem iets te den Zich vldende cmpetent velt m de verandering aan te kunnen ( Ik kan het ) Zichzelf waard geneg vindt m zich in te zetten vr de verandering (Gevel van eigenwaarde) Succes Zrg bij elk leesbegeleidingsmment dat de leerling succes ervaart die het kan teschrijven aan zichzelf! NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 15 van 29

16 Bijlage 2. Vrbeeld van een dyslexiekaart Dyslexiekaart van: Naam schl: Datum: Evaluatiedatum: Ik vind het fijn als het vlgende vr mij geregeld wrdt: O Als ik werk met maken waarbij ik veel met lezen, heft niet alles af. O Als ik met begrijpend lezen een pdracht met uitveren, wrdt het verhaal vrgelezen. O Ik krijg geen leesbeurten in de klas als ik dat niet wil. O Teksten die ik zelf niet vlt kan lezen, mag ik met een leesmaatje lezen. O Een klasgent kijkt geen werk van mij na. O Als ik zelf een verhaal schrijf, tellen spellingfuten niet mee. O Als ik een spellingles krijg, verleg ik met de juf f meester welke futen wel f niet meetellen vr een cijfer. O Ik mag een markeerstift gebruiken in aantekeningen en in het werkbek. O Als ik aantekeningen maak, wrden ze gecntrleerd dr de juf f meester. O Ik gebruik beken p geluidsband (Daisyspeler). O Ik gebruik een laptp/ cmputer. O Ik gebruik de spellingcntrle p de laptp/cmputer. O Als ik een tets krijg mag ik er langer aan werken. O Als ik een tets met leren krijg ik de tekst in een grter lettertype mee naar huis. O Als ik een tets maak mag ik regelkaarten en tafelkaarten gebruiken. O Als ik een tets maak, wrden de verhaaltjes en vragen vrgelezen dr de juf f meester. O Bij een tets stelt de juf f meester de vragen mndeling aan mij. Handtekening leerling Handtekening juf/meester NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 16 van 29

17 Bijlage 3. Tips m letters aan te leren Het duurt vr leerlingen met leesprblemen/dyslexie (sms veel) langer m de klanktekenkppeling vlledig te autmatiseren. Blijvende efening hiervan is dan k ndzakelijk. Om het niveau van beheersing van de klanktekenkppeling te meten wrdt van Struiksma (DLTAS) het nderdeel letters benemen en het letterdictee afgenmen. Vr letters benemen is naast accuratesse, de tijd van belang: Vanaf niveau AVI-M3/E3 is 36 sec. vldende. Vanaf AVI-M4 met de tijd afnemen van 24 sec. naar 20 sec (>AVI-E4). Letters flitsen Gedurende vijf minuten letters flitsen. Stapeltjes maken van enkele medeklinkers, krte klanken, lange klanken, tweetekenklanken, dubbele medeklinkers. Uitleggen dat deze fnetisch meten wrden uitgesprken. Niet intrduceren als letters uitspreken zals je in grep 3 geleerd hebt ; vr smmige kinderen is dit niet prettig. Spreek van klanknamen (fnetisch) en alfabetnamen. Manieren van aanbieden 1. Laten zien en benemen 2. Heveel denk je er direct ged te benemen? Bij heveel gede letters ben je tevreden? 3. Met de zandlper van 1 minuut 4. Alle letters in een lager temp benemen. Bij een fut wrdt er pnieuw begnnen. Letters gesepareerd aanbieden Bij een leerling die steeds meite heeft met bepaalde klanken, kun je deze letters apart aanbieden en afwisselend flitsen met letters die ged beheerst wrden. Letters nthuden met een trucje Wanneer een leerling bij het letters flitsen steeds met enkele letters prblemen heeft, kan er vr gekzen wrden m die letters middels plaatjes (geheugensteuntjes) aan te bieden. Gebruik daarvr de letterplaatjes van bijvrbeeld Mijn spellingspiekkaarten, uitgegeven dr WSNS Rtterdam Nrd in 2012, plaatjes van de gebruikte leesmethde f verschillende alfabetbeken die in mlp zijn f maak er samen een met de leerling. Geheugensteuntjes werken het best als leerlingen die samen met de leerkracht bedenken. Zek altijd in verleg met de leerling een passend wrd/plaatje bij de letter. Multisensrieel aanbd Vr het inefenen van de letters kan gebruikgemaakt wrden van multisensrieel aanbd. De leerkracht zekt uit p welke manier de leerling het best letters kan nthuden. Dit kan bijvrbeeld samengaan met een gebaar, de tast, een tekening waarin de letter is verwerkt f een wrd waarin de letter vrkmt. Bij het aanbieden van een letter wrden z veel mgelijk zintuigen betrkken m een ptimale beheersing mgelijk te maken. Ga wel altijd na f er in de reguliere leesmethde met klankgebaren wrdt gewerkt. Verschillende klankgebaren naast elkaar gebruiken is vr een leerling namelijk heel verwarrend. Vrbeelden van methdieken waarin gebruik wrdt gemaakt van klankgebaren zijn Spreekbeeld (Vnk, 2007) en Z leer je kinderen lezen en spellen (Schraven). Zie k bijlage 5: Stplichtletters. Lettergreibek: NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 17 van 29

18 Bijlage 4. SIP, systematische inprentingsprcedure letters SIP = Systematische Inprenting Prcedure Deze methde wrdt beschreven in Leesmeilijkheden, diagnse en behandeling van drs. C. Wieringa en drs. J.F. Sas (Orthvisies 29) Materiaal Letterkaartjes (ngeveer 6 bij 10 centimeter) ; letters en tweetekenklanken Onder de letter staat een hrizntale streep m de letterrichting aan te geven. Analyse Analyse maken van de mgelijkheden van het kind. Verdeling in drie grepen: 1. Letters die het kind beheerst p flitsniveau 2. Letters waarver het kind nzeker is, die hij verwart, mdraait, traag verklankt f alleen passief herkent. 3. Letters die ng aangeleerd meten wrden Werkwijze De werkwijze van de efensessie is als vlgt: -Repeteren van de letters die bij stapel 1 behren (beheerste letters) -Eén letter uit stapel 2 wrdt geïntrduceerd en aangeleerd; de letter wrdt multi-sensrisch (visueel, auditief, tactiel en kinesthetisch) ingeprent -Het letterkaartje van de behandelde letter wrdt tegevegd aan stapel 1 -De letterkaartjes van stapel 1 wrden geschud en pnieuw gerepeteerd p flitsniveau -Pas als de kaartjes uit stapel 2 p genemde wijze verwerkt zijn, wrdt begnnen met stapel 3 -De SIP zveel mgelijk aanbieden, liefst één f twee maal per dag. Aandachtspunten Let p de juistheid van verklanken Leg de nadruk p snelheid van reageren Spelletjes m de letters extra te efenen Letters dubbelen (memry) Letter kimspel Letters samenvegen tt één wrd SIP tips - Let niet alleen p de juistheid van de verklanking dr de leerling, maar leg vral de nadruk p de reactiesnelheid. - Tn de leerling duidelijk dat in de lp van de tijd stapeltje 1 greit en dus de letterkennis k. Dit maakt vr de leerling cncreet wat de vrderingen zijn. - Maak de vrderingen k vr buiten de efensessies zichtbaar dr middel van het SIP-schema. Dit schema wrdt ingevuld in vereenstemming met de stapeltjes. Op iedere vlgende sessie (ingevuld achter de datum) zal het aantal letters grter kunnen zijn en wrden in de verticale klm bven de betreffende datum steeds meer hkjes ingekleurd. Behalve dat dit frmulier de vrderingen als p een thermmeter zichtbaar maakt, is het tegelijkertijd een verzichtelijke vrm van rapprtage. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 18 van 29

19 Datum SIP registratiefrmulier 36 Letters grep Letters grep NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 19 van 29

20 Bijlage 5. Aandachtspunten vr het letters flitsen m.b.v. het stplichtmdel 1 e keer 1. Leg het stplicht tussenin en bespreek wat er p staat. 2. Flits de letters en leg ze steeds p gren (weetletter) en laat ze klankzuiver benemen. 3. Herhaal dit. Reageer p wat je ziet en hrt. 4. Bij de vlgende beurt geef je aan dat de leerling zelf mag beslissen f hij/zij de letter ged/direct weet = gren een beetje meilijk vindt/verbetert = geel/ranje niet weet en hulp ndig heeft van de leerkracht = rd 5. Nagesprek. Zijn de gele letters echt meilijk f een vergissing. Weet je wat, we den het ng een keer. 6. Categriseren mijn meilijke letters (klankenschema). 7. Plan maken vr de meilijke letters (SIP). He wil je het aanpakken? Welke letter wil je als eerste efenen? Wil je gewaarschuwd wrden? He wil je gewaarschuwd wrden? 8. Eventueel steunkaartjes maken. Alle keren erna: 9. Terugkppelen naar de 1 e keer. 10. Hu de Time n Task hg. 11. Bij elke flitsbeurt laten vrspellen heveel letters er kmen bij geel en rd. Zrgen vr een succeservaring, maar hu het reëel. 12. De gede letters nder tijdsdruk flitsen m.b.v. een stpwatch f een zandlper. 13. Scres visualiseren. Uiteindelijk: 14. Alle letterkaartjes direct nder tijdsdruk flitsen. 15. Streven naar 36 sec. per stapel (lagere AVI-niveaus) f 24 sec. per stapel (hgere AVI-niveaus). NB de begeleider legt dus alle kaartjes p gren en de leerling verplaatst het letterkaartje indien ndig. Hierdr is hij/zij actief betrkken bij het flitsen. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 20 van 29

21 efen-letters denk-letters weet-letters NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 21 van 29

22 Bijlage 6. Tips vr het decderen van wrden De directe wrdherkenning wrdt gemeten met de visuele synthese kaarten (visusynt) van Struiksma (DTLAS): Kaart 1 (mkm-wrden), 2A (mmkm/ mkmm-wrden) en 2B (als 2A maar dan met een veranderende middenklank). Het aantal direct ged gelezen wrden bepaalt de scre van elke kaart. Let hierbij p dat een spellend (ged) gelezen wrd f een direct verbeterd wrd als fut wrdt gerekend. Naast deze directe wrdherkenning is de tijd k belangrijk. Vr AVI-M3/E3 geldt de richtlijn de zes rijen wrden te lezen binnen 48 sec. De tijdsnrm vr hgere AVI-niveaus met afnemen naar 36 sec. Cnnectrijtjes Wisselrijtjes, waarbij wrden slechts in één f twee letters aan het begin f einde van elkaar verschillen (plas-plat-plak), wrden dikwijls gebruikt m leerlingen bepaalde leesmeilijkheden in te laten prenten en het leestemp te verhgen. Het is echter de vraag f leerlingen met leesprblemen prfiteren van een dergelijke werkvrm: juist zij hebben meite met het maken van nderscheid tussen sterk gelijkende wrden en met het herkennen en inprenten ervan. Wrdrijen met meer variatie in letters en letterpsities (huis-haas-baas-buis-bui) dwingen de leerling m de aandacht p de letters p verschillende plaatsen in het wrd te richten. Evenals bij het wisselrijtje verandert steeds één letter, maar de psitie van de wisselende letter varieert. Er zit geen vrspelbaar patrn in het rijtje, waardr raden hier geen succesvlle strategie is. Leerlingen wrden min f meer gedwngen elk wrd in het rijtje te decderen. Van dit srt nvrspelbare wisselrijtjes, k wel Cnnectrijtjes genemd, wrdt gebruikgemaakt in de interventieprgramma s Cnnect Klanken en Letters en Cnnect Wrdherkenning. Deze prgramma s zijn in te zetten als de leerling ng niet alle letters ged en/f vlt herkent en meite heeft met het accuraat en vlt lezen van lsse wrden. Oefenen met het lezen van lsse (niet samenhangende) wrden Materiaal hiervr is te vinden in de DMT-efenmap van Luc Kning (uitgeverij Prav) f in de bekjes Vleiend en Vlt, behrende bij de leesmethde Estafette, uitgeverij Zwijssen. Het del van het efenen met lsse wrden is het bevrderen van de directe wrdherkenning. Het AVI-Instructieniveau bepaalt welke wrden je met de leerling gaat efenen. Per keer niet meer dan 15 wrden efenen; zie het schema hierna. Instructie bij deze efening: Eerst ged, dan snel. De leerling leest de wrden eerst z ged mgelijk. Bij wrden die prblemen pleveren, wrdt de strategie aangereikt m deze wrden te ntsleutelen/decderen, bijv. dr hak het wrd in stukjes. Wanneer de 15 wrden direct ged gelezen wrden, wrdt er ingezet p ged en vlt lezen. Het uiteindelijke del is 15 wrden binnen 20 secnden te lezen. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 22 van 29

23 Het is inzichtelijk en mtiverend vr de leerling als bvenstaande visueel gemaakt wrdt in bijvrbeeld nderstaand schema: Naam leerling Oefenblad AVI niveau :. :. :. Heveel ged: Tijd: Lezen van lange wrden (samengestelde- en meerlettergrepige wrden) Een dergelijk wrd kan als vlgt gelezen wrden: Het wrd kampeerterrein wrdt in stukjes gehakt Kam- Kam-peer- Kam-peer-ter- Kam-peer-ter-rein We nemen dit k wel trentjes lezen. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 23 van 29

24 Bijlage 7. Tips vr het begeleiden van tekstlezen Let p een gede huding De fysieke leeshuding van de leerling met de ntwikkeling van leesstrategieën niet belemmeren. Het ntstaan van wrd- en zinsverzicht met mgelijk zijn. Daarm is het belangrijk dat: -de afstand tussen de gen van de leerling en de tekst minimaal 20 cm is (nderarm en vuist meten tussen het bek en de kin passen) -wrd- en zinsdelen niet afgedekt wrden met de vingers, een leesraam.id. Een steunblad (leesregel) is vaak een nuttig hulpmiddel. Laat dit de tekst bedekken bven de regel die gelezen wrdt en schuif mee naar beneden. Kies een tekst p instructieniveau Het is van belang de leerling een tekst aan te bieden waarp het p instructieniveau leest. Een tekst is niet te meilijk als gemiddeld niet meer dan één wrd fut per regel gelezen wrdt. Bij lange zinnen, vanaf ngeveer niveau AVI-E5, geldt als maximum 1 p de 10 wrden. Leest een leerling minder dan 1 p de 20 wrden fut, dan is de tekst te gemakkelijk vr het efenen van technisch lezen. Leest hi/zij gemiddeld meer dan één wrd per zin fut, dan is de tekst te meilijk. Futen negeren Bij zeer zwakke lezers is het verstandig technische futen die de betekenis van de zin niet aantasten (de leerling leest kat in plaats van kater ), sms geen aandacht te geven ttdat het lezen vldende verbeterd is. Wacht-Hint-Prijs Wacht: Na het lezen van een crrecte zin vlgt een cmpliment van de begeleider. Blijft dit cmpliment uit, dan kan de leerling weten dat er een fut is gelezen. De leerling leest de zin pnieuw. Hint: Als de leerling zelf zijn/haar fut niet ntdekt, kan de begeleider een hint geven zals: Lees de zin ng eens, bedenk f het kan klppen wat je leest.i.d. De leerling krijgt dan alsng de kans m zelf een crrectie aan te brengen. Prijs: Wanneer de zin crrect gelezen is vlgt een cmpliment (ged z, keurig, OK). Bewustwrding De leerling bewust maken van zijn/haar manier van lezen en van de futen die gemaakt wrden. Je benemt wat ged gaat: bijv. Ged z, dit meilijke wrd verdeelde je eerst in klankgrepen, ged gedaan. Of wat verbeterd kan wrden: bijv. Ik merk dat je steeds de lidwrden vergeet. Bij leesprblemen wrden plssingen aangedragen. De leerling prbeert de plssingen uit en kiest welke plssing het beste bij hem/haar past. Per keer p één leesprbleem letten. Gaat dit ged dan wrdt het vlgende leesprbleem aangepakt. Het heeft altijd de vrkeur de leerling zelf mee te laten denken ver een mgelijke plssing. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 24 van 29

25 Nauwkeurig lezen Afspraken ver futen: Er wrdt met de leerling een afspraak gemaakt ver het aantal futen dat gemaakt gaat wrden. Wanneer is het kind tevreden? Heveel futen mag hij/zij van zichzelf maken? Wanneer is de begeleider tevreden? (Bijv. met meer futen dan het kind m succes zveel mgelijk te waarbrgen). Zrg vr succeservaringen! Prblemen met het lezen van kleine wrden (bijv. de lidwrden): Wanneer een leerling een prbleem heeft met het nauwkeurig lezen van kleine wrden is de vlgende efening mgelijk. Van tien regels tekst wrden de kleine wrden gearceerd. Bij het lezen van die tien regels tellen alleen de futen in die kleine wrden, andere futen tellen niet mee. Ok hierbij de leerling in laten schatten heveel futen hij/zij van zichzelf mag maken m tevreden te zijn. Aantal zinnen ged: De nadruk kan k gelegd wrden p het direct ged lezen van zinnen. De vraag luidt dan; dit zijn 5 (f bijv. 10) zinnen, heveel zinnen denk je direct ged te lezen? Zrg vr een haalbaar del. Het aantal ged gelezen zinnen kan in een grafiek wrden aangetekend. Gebruik van een leeswijzer: De leerling met leren de tekst te verzien, daarm kan er gewerkt wrden met een leeswijzer die bven de tekst gelegd wrdt. Er kan beter niet gewerkt wrden met een leesvenster. Leestemp: Te laag leestemp Het verhgen van het leestemp met niet vertaald wrden in sneller lezen, maar in vleiend en direct herkennend lezen. Bespreek met de leerling welke type wrden (bijv. mkm) er al direct herkennend gelezen wrden. In 5 zinnen deze wrden tellen =? punten. Heveel punten denk jij te halen? Bnuspunten vr ieder ander wrd dat direct herkennend gelezen wrdt. Vr- en nalezen: De begeleider leest een stuk tekst, de leerling luistert en vlgt de tekst met zijn/haar gen. Daarna leest de leerling deze tekst. Krlezen: De begeleider leest samen met de leerling het stuk hardp. Daarna leest de leerling het stuk tekst zelf. Dulezen: Om de beurt een zin lezen. Te hg leestemp Bewust maken van de functie van de interpunctie. Bij punten twee tellen wachten, bij kmma s één tel. Het kan k helpen de interpunctie te laten arceren. Om het nauwkeurig (minder radend) lezen te stimuleren kan k gebruik gemaakt wrden van Scrambleteksten. Verschillende lettertypes van verschillende grtte wrden hierbij dr elkaar gebruikt waardr de tekst ged ntsleuteld dient te wrden. Dit effect wrdt k bereikt dr een drzichtig afdekblad met een print ver de tekst te leggen. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 25 van 29

26 Bijlage 8. Heveel zinnen lees ik ged? NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 26 van 29

27 Bijlage 9. Ged lezen? ik maak niet ik verbeter zélf ik lees het verhaal ik lees ged teveel futen mijn futen in het juiste temp p tn NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 27 van 29

28 leuk saai spannend meilijk gemakkelijk grappig net echt mi Bijlage 10. Dit leeslgbek is van Ik vind het bek Titel:.. Schrijver:. datum:.. Titel:.. Schrijver:. datum:.. Titel:.. Schrijver:. datum:.. Titel:.. Schrijver:. datum:.. Titel:.. Schrijver:. datum:.. Titel:.. Schrijver:. datum:. NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 28 van 29

29 Bijlage 11. Bijlage 11 Naam: Ik beheers al: Ik efen p: Ik werk k aan: AVI-M3 AVI-E3 AVI-M4 AVI-E4 AVI-M5 AVI-E5 AVI-M6 AVI-E6 AVI-M7 AVI-E7 AVI-Plus AVI-M3 AVI-E3 AVI-M4 AVI-E4 AVI-M5 AVI-E5 AVI-M6 AVI-E6 AVI-M7 AVI-E7 AVI-Plus Dit gaan we den: Na efenen heb ik dit bereikt: NB. Het lezen van deze ntitie is het meest effectief p de cmputer i.v.m. de vele digitale links. Pagina 29 van 29