Het verhaal, met en zonder woorden, van verkenning tot engagement

Transcriptie

1 Het verhaal, met en zonder woorden, van verkenning tot engagement Een proeve van synthese of misschien toch eerder een eigen symposiumverhaal Symposium Society of Psychosomatic Medicine Prof. dr. Dirk Vogelaers Prof. Dr. An Mariman Dienst algemene inwendige ziekten Universitair Ziekenhuis Gent 1 Prof dr Stijn Jannes: inleiding en situering Society of Psychosomatic Medicine staat open voor alle disciplines in de hulpverlening (en de patiënten) Historische scheiding tussen psyche en soma niet langer houdbaar en derhalve te overstijgen Gekenmerkt door multi- en inter- en transdisciplinariteit Noch in een paternalistisch noch louter individualistisch maar een interrelationistisch ethisch model (wat precies plaats geeft aan het verhaal van de patiënt maar evenzeer aan de interpretatie van dit verhaal) 2 2 1

2 Prof dr Stijn Jannes: inleiding en situering Verhogen van competenties binnen elke discipline (o.a. competentie om te kunnen luisteren naar het verhaal) Werken op basis van evidentie (met geleidelijk voortschrijdende inzichten) Duidelijke behoefte in het werkveld (met inbegrip van patiënten) naar gevalideerde en transparant gecommuniceerde informatie en modellen 3 3 Kenmerken van een verhaal Ontmoeting (kennismaking; betrekken van andere) Verbinding (nemen van aandacht; vragen en delen) Uitleg Het relaas van oorzaak en omstandigheden Eigen constructie en hypothese Selectie van feiten en gevoelens Het positioneren van andere(n) 4 4 2

3 Kenmerken van een verhaal Ontmoeting Verbinding Uitleg Inbrengen van emotionele wereld Prikkelen van betrokkenheid en creativiteit van andere Beroep doen op speciale gaven, zoals het maken van vergelijkingen, geven van voorbeelden en gebruik van metaforen 5 5 Kenmerken van een verhaal Ontmoeting Verbinding Uitleg Het relaas van oorzaak en omstandigheden Eigen constructie en hpothese Selectie van feiten en gevoelens Het positioneren van andere(n) 6 6 3

4 Tritsmans en Olthof: het belang van verhalen en het narratieve van het lichaam Taal raakt steeds aan het lichaam (oa ook vaak onderschat door zorgverstrekkers) Ieder orgaan in het lichaam heeft een spreekwoord Twee mensen spreken niet op dezelfde manier over pijn gezien unieke ervaringen, die niet in woorden, schalen of vragenlijsten gevat kunnen worden 7 7 Tritsmans en Olthof: het belang van verhalen en het narratieve van het lichaam Twee mensen spreken niet op dezelfde manier over pijn gezien unieke ervaringen, die niet in woorden, schalen of vragenlijsten gevat kunnen worden Belang het verhaal zo goed mogelijk in te kleuren om de realiteit van de ervaring (illness) te benaderen 8 8 4

5 Spanningsveld tussen reductie in het verhaal bij geneeskundige evaluatie (dichotome weergave +/- rond aanwezigheid van symptoom in kader van diagnose ( single story ) vs verrijkte verhaal ( enriched story ) Diagnostisch reductionisme vaak typische (beperkte maar begrijpelijke) verwachting zowel persoonlijk als maatschappelijk (DSM V / 5 labeling van psychiatrische diagnoses) 9 9 Diagnostisch reductionisme (benoemen/labelen) steeds belangrijker, oa in insurance-driven model of medical care, ten koste van efficiëntie van behandeling en relevantie van onderscheiden tussen verschillende oorzaken Erken het belang en de complementariteit van beide benaderingen

6 The body keeps the score : alles wat we in ons leven meemaken, wordt ingeschreven in het lichaam Ieder relationeel conflict woont ergens in het lichaam Het verhaal woont in het lichaam Biography becomes biology Body Awareness: invalshoek van de lichamelijkheid: link van myofasciale weefsel tussen psyche en soma (Joeri Calsius; SPM 2015) Fasciaal weefsel genereert autonome spanning (fasciale stijfheid door fasciale adhesies op TGFẞ1 tgv sympatische activatie, inflammatie) Fasciaal weefsel/ human textile C fibers geeft interoceptieve input, die rechtstreeks projecteren op de insulaire cortex in tegenstelling tot somatosensorische cortex bij extero- of proprioceptie (tastzin) Positieve effect van oxytocine, oa release bij interoceptieve zachte fasciale behandeling: oa ook invloeden op vertrouwen in anderen Biologische inprentingspatronen, die door behandeling beinvloed kunnen worden

7 Het concept psychosomatiek: a misnomer of gekende begrip gewoon anders voor te stellen? Objectivering van deze biologische fingerprinting geeft juist ondersteuning (body) aan het begrip psychosomatiek Weerspiegelt integratie (psychologische processen hebben hun eigen, nog onbegrepen, uit wat we reeds weten complexe en daarom minder gemakkelijk aanvaarde of gebruikte biologie) Het concept psychosomatiek: a misnomer of anders voor te stellen? Als dusdanig oppositionele interpretatie van begrip psychosomatiek eerder weerspiegeling van maatschappelijke/culturele grondstroom en grondhoudingen Positieve betekenis assertief te bevestigen eerder dan hulpeloos in reactie op maatschappelijke houding een alternatief te zoeken

8 Man is an animal suspended in webs of significance he himself has spun. I take culture to be those webs, and the analysis of it to be therefore not an experimental science in search of law but an interpretative one in search of meaning (Clifford Geertz) Nooit lichaam zonder cultuur Nooit gezondheid of ziekte zonder cultuur en derhalve verhalen Erken onvolledigheid in het veld disease (fysiopathologie met effect op het lichaam) Erken de realiteit van illness (perceptie van hoe ik me voel) en sickness (effect in de omgeving van mijn ziekte) (Kleinman) Duidelijke culturele invloeden op beleving, expressie, verklaring en behandeling van (mentaal) lijden Geen enkele cultuur zonder ziektesysteem Ook fenomenen van globalisering in ziektegedrag (bijv in export vanuit Westerse naar Aziatische maatschappij van het vervormde lichaamsbeeld van anorexia nervosa) (Stefaan Plysier, Steunpunt cultuursensititieve zorg, Brussel)

9 The decision to seek medical consultation is a request for interpretation. Patient and doctor together reconstruct the meaning of events in a shared mythopoesis. Once things fall in place, once experience and interpretation appear to coincide, once the patient has a coherent explanation which leaves him no longer feeling the victim of the inexplicable and the uncontrollable, the symptoms are, usually, exorcised (Leon Eisenberg, 1981) Goed begonnen, half gewonnen Explanation as treatment of unexplained neurologic symptoms (Stone, Edinburgh) Therapeutische waarde van specifieke persoonlijke herinneringen Belang van specifieke herinneringen (te plaatsen in tijd en context) voor mentaal welzijn Verminderde autobiografische geheugenspecificiteit als kenmerk van oa depressie, angstproblematiek maar ook in SOLK (Over)algemene herinneringen Overalgemeen geheugen (Prof Filip Raes, Centrum voor leerpsychologie en experimentele psychopathologie, KU Leuven)

10 Therapeutische waarde van specifieke persoonlijke herinneringen Duidelijk minder specifieke en meer algemene, categorische herinneringen ( telkens wanneer, de keren dat. ) als robuust patroon bij majeure depressie, PTSD, psychose en borderline Blijft persisteren in remissie en na herstel als kwetsbaarheidsfactor Geassocieerd met ruminatie/piekergedrag, verminderde problem-solving skills en negatieve, minder specifieke toekomstvisie Voorspellende waarde naar minder vlot herstel en terugval Specifieke persoonlijke herinneringen: autobiografisch geheugen Meetbaar: AMT (autobiographical memory test) Beinvloedbaar door interventies (MeST of Memory Specific Testing) (werken op emotionele woorden in een opbouwschema om herinneringen neer te schrijven en te concretiseren) Resulteert in verminderd piekeren, verbeterd probleemoplossend vermogen en verminderd risico op herval MDD

11 Specifieke persoonlijke herinneringen: autobiografisch geheugen Breed uitgetest bij depressieve symptomatologie (met verbetering in BDI II) Vermoedelijk universeel en transcultureel Toepasbaar in waaier van psychopathologie maar ook bij vluchtelingen met traumatische ervaringen en in SOLK Autobiografisch geheugen bij SOLK What s in a name? Somatic Symptom Disorder of SSD in DSM V of SOLK (SOLK.nl) Specificiteit van health related autobiographical memories in pts with SSD (Psychosomatic Medicine, 2017) Beinvloedbaar met MeST sessies, ook buiten context van depressieve symptomatologie Verbetert inzicht in de tijdslijn/verhaal en de betekenis van ingegrifte life events naar het bestaande (vaak resultante) beeld toe

12 SOLK Vaak complexe verhalen met een belangrijke rugzak in de levensloop Vertaalbaar in een verklaringsmodel met kwetsbaarheids-, uitlokkende en onderhoudende factoren Vaak geassocieerde (al dan niet partieel primaire of reactieve) psychopathologie Fixatie op biologische verklaring typisch voor huidige maatschappij met gescheiden denken van lichaam en geest Eigen inzichten open te breken (misschien oa ook door concretiseren van specifieke herinneringen) zodat een coherente verklaring bereikt wordt Hand/hersenmodel van Dan Siegel als metafoor voor bereiken van controle over emoties Belang (en trainbaarheid van de activering) van prefrontale cortex voor emotiecontrole en het bereiken van dimensie van larger social good Breder vertaald in de benadering van SOLK: kijken naar wat je nu kunt en niet blijven vastzitten in veronderstellingen (frustraties over verlies)

13 De patiëntengetuigenis Het verleden is geschiedenis Vandaag een geschenk Morgen en de toekomst een mysterie