Zelfmanagement of toch positieve gezondheid? Een dissident geluid

Transcriptie

1 Zelfmanagement of toch positieve gezondheid? Een dissident geluid Dr. AnneLoes van Staa Kenniscentrum Zorginnovatie ZonMw Invitational Conference Positieve Gezondheid, Positieve psychologie en zelfmanagement 8 september 2016

2

3 Centraal thema in medische sociologie / antropologie Professionele kennis en handelen hoe denken en handelen medische professionals Persoonlijke verklaringen hoe denken en handelen leken 3

4 Disease Een ziekte hebben Illness Ziek zijn visie en definitie van biomedische professional op ziekte; verbonden met diagnostische categorieën; specifieke etiologie verklaring van ziekte door de leek ( illness ); omvat de ervaringen van het ziek-zijn Disease & illness begrippen vallen niet altijd samen: Wie een ziekte heeft, voelt zich niet altijd ziek Wie zich ziek voelt, heeft niet altijd een ziekte Biomedische definitie van ziekte is dominant 4

5 Gezondheid als norm en als waarde gezondheid als waarde Waarde = collectieve voorstelling omtrent hetgeen goed, juist en nastrevenswaardig is ( gezondheid is de grootste schat ) gezondheid als norm Norm = min of meer bindende verwachting inzake het handelen: gezond zijn of blijven is een burgerplicht Universele tendens om zieke persoon als afwijkend te zien: ziekte als deviantie 5

6 Ervaring van gezondheid Gezondheid is niet alleen een observeerbare, meetbare grootheid Gezondheid is niet alleen een sociale constructie Gezondheid is óók een subjectieve ervaring middel voor sociale en persoonlijke evaluatie lekenverklaringsmodellen 6

7 Vijf lekenvisies op gezondheid (Blaxter) Health as not being ill: absence of disease Health as physical fitness Health as social relationships Health as function Health as psychosocial well-being key themes include health as absence of disease and health as a capacity to adapt and function well. (Mildred Blaxter 1990; 2004) 7

8

9 Negatieve en positieve definities van gezondheid afwezigheid van ziekte of gebrek (negatieve definitie; reductionisme) een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn (WHO definitie 1948: brede en positieve definitie; holisme) 9

10 Nieuwe definitie van gezondheid: positieve aanpassing = functionele definitie Health as the ability to adapt and to self-manage, in the face of social, physical and emotional challenges. (Huber et al. 2011) Gezondheid is het vermogen om zich aan te passen en een eigen regie te voeren in het licht van de fysieke, sociale en emotionele uitdagingen in het leven (Huber et al. 2014) = niet zonder een morele dimensie!

11 vergelijking Huber & Blaxter definitie Huber is incompleet: negatieve dimensie ontbreekt net als positieve (!) definitie is functioneel reduceert gezondheid tot capaciteit: het vermogen tot aanpassing en tot eigen regie morele dimensie: je moet werken aan je gezondheid, je moet je aanpassen (actieve coping)

12 kritiek op positieve gezondheid

13

14 de verwarring neemt toe

15 International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF model) Het doel van de ICF is om door middel van het in kaart brengen van begrippen voor gezondheid en gezondheidszorg een basis te leggen voor een gemeenschappelijke standaardtaal. Waar is ICF bij Huber et al.?!

16 Definitie kwaliteit van leven kwaliteit van leven omvat functioneren op fysiek, psychisch en sociaal gebied (incl. subdomeinen) Waarom bij Huber et al. een apart domein?!

17 Definitie zelfmanagement het zodanig omgaan met de chronische aandoening (symptomen, behandeling, lichamelijke en sociale consequenties en bijbehorende aanpassingen in leefstijl) dat de aandoening optimaal wordt ingepast in het leven (LAZ-2010; zelfmanagement is in meeste internationale definities een opdracht tot aanpassing / coping voor mensen met chronische aandoeningen, niet bij gezondheid Waarom bij Huber et al. een onderdeel van mentaal welbevinden?! Waarom gezondheid en zelfmanagement op 1 lijn?

18 Positieve gezondheid is geen (nieuw) empirisch concept, maar een sociale constructie draagt niet bij aan conceptuele klaarheid, maar geeft meer verwarring het is ook niet iets nieuws het heeft een morele dimensie: versterkt het neoliberale gedachtengoed dat mensen voor zichzelf moeten zorgen / opkomen geeft onvoldoende concrete handvatten voor de praktijk: het model zaait verwarring

19 Gezondheid en zelfmanagement betekenen niet (voor iedereen) hetzelfde laten we de term zelfmanagement bewaren voor mensen met langdurige gezondheidsproblemen die beperkingen in het functioneren geven doel van zelfmanagement is het goede leven ondanks ziekte en beperkingen wat het goede leven is, is voor iedereen anders bovendien zijn er meerdere discoursen: er zijn verschillende stemmen en betekenissen (Pluut 2016) discours zorgen voor, gaat uit van kwetsbaarheid empowerment discours: gaat uit van eigen regie, autonomie responsief discourse: gaat uit van onderlinge relatie, variëteit in behoefte/voorkeuren

20 The ill person is where he or she always was: trying to find a moral identity, trying to live in an uncertain and unreliable body, and trying to make the best of their allotted time in a changing world. (Blaxter 2004) het leven boven de ziekte uittillen.. (Grypdonck)

21 De nieuwe kleren van de keizer Ondanks de positieve insteek geeft het nieuwe concept positieve gezondheid van Huber e.a. een eenzijdige visie op gezondheid. Andere modellen (ICF) en concepten (zelfmanagement) zijn meer passend en beter onderbouwd dan de zes pijlers van gezondheid om duidelijk te maken wat de uitdagingen voor patient, professional en zorgsysteem zijn. positieve gezondheid als de nieuwe kleren van de keizer