Inhoud Inleiding 8 Leeswijzer 10 1 Motiverende gespreksvoering: een introductie 14 1.1 Wat is motiverende gespreksvoering? 14 1.2 Kenmerken van motivatie 15 1.3 Waarom werkt motiverende gespreksvoering? 16 1.4 Motiverende gespreksvoering in het sociaalagogische werkveld 16 2 Theorie en achtergronden 21 2.1 Definitie en oorsprong van MG 21 2.2 MG en de cliëntgerichte gespreksmethode 22 2.3 MG en de zelfdeterminatietheorie 23 2.4 MG en self-efficacy 35 2.5 MG en de reactantietheorie 38 2.6 MG en cognitieve dissonantie 39 2.7 MG en de zelfperceptietheorie 41 3 Grondhouding en werkingsprocessen 44 3.1 Grondhouding 44 3.2 Processen in de begeleiding van gedragsverandering 47 3.3 Stadia van verandering: Prochaska en DiClemente 49 4 Verschillende contexten en communicatiestijlen 52 4.1 Drie stijlen 52 4.2 Combineren van stijlen 59 5 De relatie aangaan 61 5.1 Het belang van de relatie 61
6 Motiverende gespreksvoering voor sociaalagogisch werk 5.2 Contact leggen en relatieopbouw 62 5.3 Doelgerichtheid in cliëntgerichte gesprekstechnieken 62 5.4 Open vragen stellen 64 5.5 Reflecteren 71 5.6 Bevestigen 78 5.7 Samenvatten 80 6 Focus aanbrengen 83 6.1 Focussen 83 6.2 Agenda en gespreksopening 84 6.3 Richting bepalen 86 6.4 Je eigen zorg (en doel) bespreekbaar maken 90 6.5 Informatie verstrekken, advies geven 91 7 Verandertaal: uitlokken van wensen en mogelijkheden 95 7.1 Waarom veranderen mensen niet? 95 7.2 Ambivalentie als aangrijpingspunt voor verandering 99 7.3 Ambivalentie verkennen 101 7.4 Van ambivalentie naar verandertaal 102 7.5 Verandertaal uitspreken 105 7.6 Verandertaal uitlokken 107 7.7 Vertrouwen uitlokken 110 7.8 Verandertaal versterken 112 7.9 Andere manieren om verandertaal op te roepen 113 8 Bezwaartaal 116 8.1 Vormen van bezwaartaal 116 8.2 Omgaan met bezwaartaal 117 8.3 Gesprekstechnieken voor het verkennen van bezwaartaal 119 9 Weerstand 124 9.1 Wat is weerstand? 124 9.2 Situaties met verhoogde kans op weerstand 126 9.3 Omgaan met weerstand 127 9.4 Opgedrongen of afgedwongen doelen 128 9.5 Omgaan met afspraken, regels, procedures en sancties 129 9.6 Overige gesprekstechnieken om weerstand te voorkomen en te verminderen 133 9.7 Omgaan met agressie 135
Inhoud 7 10 Plannen 137 10.1 Wanneer begint het planningsproces? 137 10.2 Stevigheid van verandertaal 138 10.3 Gereedheid herkennen 138 10.4 Overgangssamenvatting 139 10.5 Activeren 141 10.6 Commitment opbouwen in de voorbereidingsfase 144 10.7 Begeleiden van de actiefase 152 10.8 Volhouden van de actie 155 Casuïstiek 158 Literatuur 179 Register 182
Inleiding Dit boek is geschreven voor professionals en studenten in de werkvelden Sociaal Pedagogische Hulpverlening, Maatschappelijk Werk- en Dienstverlening en aanverwante beroepsgroepen. Professionals die zich in hun werk in meer of mindere mate voor de taak gesteld zien cliënten te stimuleren om ervoor te kiezen hun leven en/of werken anders in te richten. Om anderen te helpen stappen te zetten op weg naar nieuwe gewoontes, naar gezonder of kansrijker gedrag waar zij zich uiteindelijk prettiger bij voelen. Dit boek is in de eerste plaats praktijkgericht. Het biedt concrete handvatten voor het doelgericht beïnvloeden van anderen op weg naar een andere manier van leven, die uiteindelijk ook door henzelf als beter ervaren wordt. Gedrag veranderen is hard werken. Ga maar na: hoe vaak ben je er zelf in geslaagd om bewust en met blijvend resultaat echt iets in je leven te veranderen? Als je daar even bij stilstaat, is het logisch dat het voor anderen ook niet makkelijk zal zijn. In dit boek bieden we inzicht in valkuilen, achtergronden en oplossingsrichtingen. De aangedragen oplossingen zijn waar mogelijk evidence based. De gespreksmethodiek die we beschrijven is vooral gebaseerd op motiverende gespreksvoering oorspronkelijk motivational interviewing verder afgekort als MG. MG is een gespreksmethode waarvan uit wetenschappelijk onderzoek is komen vast te staan dat ze bijdraagt aan het vergroten van de kans op daadwerkelijke en blijvende gedragsverandering. De toepassing van de motiverende insteek bij het begeleiden van gedragsverandering van cliënten neemt sterk toe in diverse werkgebieden. De belangrijkste reden is dat uit onderzoek steeds weer blijkt dat hij meestal effectiever, sneller en langduriger tot stabiele gedragsverandering leidt dan andere aanpakken.
Inleiding 9 De eerste breed toegankelijke publicatie over de toepassing van motiverende gespreksvoering, van William R. Miller en Stephen Rollnick, verscheen in 1991 in de Verenigde Staten. Zij ontwikkelden deze aanpak op basis van hun werk in de verslavingszorg. De eerste Nederlandse vertaling verscheen in 2005 onder de titel Motiverende gespreksvoering: een methode om mensen voor te bereiden op verandering. Daarna is de belangstelling voor motiverende gespreksvoering alleen maar gegroeid. Motiverende gespreksvoering wordt inmiddels toegepast door huis- en bedrijfsartsen, in de verslavingszorg, de jeugdzorg, het gevangeniswezen, op consultatiebureaus en GGD s, in revalidatiecentra, door loopbaan- en re-integratiecoaches et cetera. MG vormt de kern van de hier beschreven aanpak. Deze is waar nodig door ons aangevuld met technieken uit de oplossingsgerichte therapie, onze eigen inzichten en andere praktische hulpmiddelen voor het vormgeven en volhouden van een effectief verandertraject. Onze dank gaat allereerst uit naar Evelien Schippers, die ons in 2004 in aanraking bracht met de aanpak en ons samen met andere trainingsacteurs van haar bureau Dubbel E in staat stelde om een training vorm te geven die wij in diverse varianten nu al zo n zes jaar met veel plezier verzorgen. Daarnaast hielp zij ons bij het realiseren van meerdere educatieve videoproducties. Ook danken we Frans Vlek van de Netherlands School for Public and Occupational Health (NSPOH). Hij stimuleerde ons om door te gaan op de ingeslagen weg en investeerde in de ontwikkeling van educatieve materialen zoals e-learning en een praktijkboek voor werkers in de gezondheidszorg. Ook nu heeft hij weer met ons meegedacht. Tot slot danken we de deelnemers aan onze trainingen. Hun reacties hebben ons gesterkt in onze overtuiging dat de kennismaking met motiverende gespreksvoering een verrijking is voor alle professionals die ervoor staan om mensen te ondersteunen bij daadwerkelijk veranderen. Het doet ons veel genoegen om met dit boek een volgende stap te zetten in de verspreiding van dit prachtige gedachtegoed. Michaela van der Veen en Frank Goijarts