Geschreven door Administrator maandag, 11 augustus :18 - Laatst aangepast maandag, 12 december :22

Transcriptie

1 Motiverende gespreksvoering In sommige inrichtingen wordt gewerkt met motiverende gespreksvoering. Miller en Rollnick (2006) definiëren motiverende gespreksvoering als een cliëntgerichte, directieve methode om te bevorderen dat de cliënt intrinsiek gemotiveerd wordt tot verandering, door ambivalentie te verkennen en op te lossen. Ze geven hierbij een korte toelichting. Ten eerste is motiverende gespreksvoering cliëntgericht, dat wil zeggen gericht op de zorgen en de perspectieven van het individu. Ze is gericht op de actuele belangen en zorgen van de cliënt. Ten tweede is ze directief. Motiverende gespreksvoering stuurt doelbewust aan op het oplossen van ambivalentie, vaak in een bepaalde richting van verandering. De gespreksvoerder lokt verandertaal uit, versterkt die desgewenst ook, en de manier waarop hij of zij vervolgens weerstanden tegemoettreedt, is bedoeld om die te verminderen. Ten derde is het eerder een methode van communicatie dan een bundel technieken. Het is niet een trukendoos waarmee je mensen iets kunt laten doen wat ze niet willen. Ten vierde richt deze methode zich op het uitlokken van iemands intrinsieke motivatie om te veranderen. Ten vijfde richt de methode zich op het verkennen en oplossen van ambivalentie, wat doorslaggevend is om verandering uit te lokken. Motiverende gespreksvoering is gebaseerd op het model van gedragsverandering van Prochaska en DiClemente (1983). Dit model maakt duidelijk dat mensen die hun gedrag veranderen een proces doorlopen, waarin ze nadenken over de noodzaak hun gedrag te veranderen, een keuze maken voor veranderen en deze verandering tenslotte daadwerkelijk toepassen (Kok, 2002). Hieronder worden de verschillende fasen in het proces kort toegelicht. Voorbeschouwing 1 / 15

2 De andere partij is zich nog niet bewust van de andere mogelijkheid en heeft daarom nog niet serieus daarover nagedacht. In dit stadium is het van belang om (op een positieve manier) aandacht te vragen voor het thema door de voorgestelde verandering op een objectieve manier te bespreken: feiten geven. Overpeinzing De gesprekspartner denkt na over het voorstel, maar aarzelt nog, men weegt voor- en nadelen af. Belangrijk is om samen met de betrokkene de voor- en nadelen te bespreken/onderzoeken. Hierbij is een open en luisterende houding belangrijk. Of iemand iets als een voor- of nadeel beschouwt hangt af van zijn eigen kijk op de zaak. Beslissing/voorbereiding De gesprekspartner besluit of deze het voorgestelde gedrag gaat proberen of niet. Wil men ervaring opdoen? Dit gebeurt sneller als duidelijk is dat een keer proberen nog niet wil zeggen dat men er voor goed aan vast zit. Actie Als blijkt dat het nieuwe gedrag het gewenste resultaat oplevert, zal men het gedrag willen voortzetten. De kans op terugval is nog aanwezig, dus het is belangrijk om regelmatig te checken of alles nog steeds naar wens verloopt. Consolidatie ofwel gedragsbehoud De verandering in de manier van werken is bereikt en moeilijkheden worden al dan niet weerstaan. 2 / 15

3 Terugval Men valt terug in het oorspronkelijke gedrag. Creëer een situatie waarin praten over terugval mogelijk is: welke knelpunten zijn er en kunnen die opgelost worden, en ga opnieuw het proces van overpeinzing, beslissing en actie aan. 3 / 15

4 Zoals hierboven al genoemd wordt maakt motiverende gespreksvoering gebruik van verandertaal. Miller en Rollnick (2006) definiëren verandertaal als uitspraken die getuigen van motivatie en inzet. Een zwaarwegend aspect dat lang niet door iedereen wordt onderkend, is dat verandertaal en weerstand sterk worden beïnvloed door de hulpverleningsstijl. Counsel je op een directieve, confronterende manier, dan zal de weerstand van de cliënt stijgen. Counsel je op een reflectieve, ondersteunende manier, dan zal de weerstand dalen terwijl er steeds meer verandertaal klinkt. Constructieve gedragsverandering lijkt op gang te komen wanneer iemand die kan verbinden met iets van intrinsieke waarde, iets kostbaars, iets belangrijks. Intrinsieke motivatie voor verandering komt op gang in een ontvankelijk, bevestigend klimaat, dat de veiligheid biedt die een mens nodig heeft om het wellicht pijnlijke heden te onderzoeken, met het oog op wat hij nastreeft en waardeert. Mensen lopen dikwijls niet vast doordat ze te weinig zicht hebben op de nadelen van hun situatie, maar doordat ze er minstens twee gevoelens bij hebben (Miller en Rollnick, 2006). Wat eveneens een belangrijk onderdeel van de geest van motiverende gespreksvoering is, is de coöperatieve aard. De methode houdt meer zelfonderzoek in dan aansporing, en meer ondersteuning dan overtuiging of discussie. De gesprekvoerder probeert een positieve interpersoonlijke sfeer te creëren, die verandering stimuleert, maar niet dwingt (Miller en Rollnick, 2006). Er zijn een aantal voorwaarden die Miller en Rollnick (2006) noemen met betrekking tot motiverende gespreksvoering. De eerste voorwaarde is de onvoorwaardelijke acceptatie van de cliënt: het is noodzakelijk de cliënt te accepteren zoals hij is. Dat wil niet zeggen dat er akkoord moet worden gegaan met alles wat de cliënt doet. Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen de cliënt als 4 / 15

5 persoon en wat hij doet of denkt. Als tweede voorwaarde wordt het contact krijgen en houden genoemd: de cliënt mag zich als persoon niet aangevallen voelen. Hij moet zich gesteund voelen om eventueel een ander gedrag te stellen. Voor de begeleider is het belangrijk om contact te krijgen en te houden om zo de motivatie tijdens de gesprekken te laten ontwikkelen en om ruimte te scheppen voor de klant die nodig is voor reflectie. Vervolgens wordt er een beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van de cliënt. De keuze om zijn gedrag al of niet effectief te veranderen blijft bij de cliënt. De volgende voorwaarde voor de hulpverlener is om mee te gaan met de weerstand: in dit model wordt de weerstand van de cliënt gebruikt om zijn zelfwaarde en gevoel van competentie op te drijven, om zo invloed uit te oefenen op zijn gedrag. Als laatste voorwaarde wordt het samenwerken met de cliënt genoemd: de samenwerking tussen de begeleider en de cliënt is essentieel om tot een actieve verandering te komen. Het samen zoeken naar een manier om met de eigen situatie om te gaan of het nu een probleem voor zichzelf vormt of voor de omgeving speelt in het motiveringsproces een belangrijke rol. Het oproepen van verandertaal is een van de voornaamste vaardigheden in motiverende gespreksvoering volgens Miller en Rollnick (2006). De eenvoudigste en meest rechtstreekse benadering is door evocatieve vragen te stellen. Open vragen kunnen worden gebruikt om de percepties en zorgen van de cliënt te verkennen. Miller en Rollnick (2006) hebben verschillende voorbeeldvragen opgesteld om verandertaal op te roepen. Deze zijn ingedeeld in vier categorieën. 5 / 15

6 1. Nadelen van de status quo - Wat vindt u vervelend aan de huidige situatie? - Op welke manieren houdt dit u bezig? 2. Voordelen van verandering 6 / 15

7 - Hoe zou u het graag anders willen zien? - Wat zouden de voordelen zijn als u deze verandering aanbracht? 3. Optimisme over verandering - Wat zou volgens u in uw voordeel kunnen werken als u zou besluiten om te veranderen? - Wie zou u steun kunnen bieden bij het tot stand brengen van deze verandering? 4. Bedoeling om te veranderen Wat is uw bedoeling om te gaan doen? Wat zou u willen proberen? 7 / 15

8 Een andere benadering is uitweiden over een thema. Zodra er een reden voor verandering is genoemd, heeft de hulpverlener de neiging om door te gaan, op zoek naar een andere reden. Het kan echter nuttig zijn om de cliënt over een thema te laten uitweiden. In de eerste plaats is het een manier om verdere verandertaal uit te lokken, en bovendien helpt het om het motiverende thema te bekrachtigen. Wanneer er op een bepaald moment weinig verlangen naar verandering lijkt te bestaan, kun je verandertaal ook uitlokken door mensen te vragen, of ze de extremen van hun zorgen (of die van een ander) willen beschrijven, om zich een voorstelling te maken van de uiterste consequenties die eraan vastzitten. Soms is het bij het uitlokken van verandertaal nuttig om de cliënt te laten terugdenken aan tijden voordat het probleem bestond, en om die tijden te vergelijken met de huidige situatie. Een voorbeeldvraag hierbij is: Hoe zag je leven eruit voordat je drugs begon te gebruiken? Hoe ging het toen met jou?. Het kan ook helpen om voor een benadering te kiezen die vooruit kijkt. Mensen helpen om een veranderende toekomst vóór zich te zien. Een vraag die de hulpverlener zou kunnen stellen is: Hoe zou je graag willen dat het over tien jaar uitpakt voor jou?. Een laatste benadering die genoemd kan worden is het verkennen van doelen en waarden. De cliënt wordt gevraagd om te vertellen welke zaken in zijn leven het belangrijkst zijn. 8 / 15

9 1.3 Reflectie Naast het oproepen van verandertaal, is reflectief luisteren een van de belangrijkste vaardigheden die volgens Miller en Rollnick (2006) voor motiverende gespreksvoering worden vereist. Reflecteren valt onder de basis van gesprektechnieken en houdt in dat de woorden of gevoelens van de ander teruggegeven worden (in eigen woorden herhaald), met als doel dat de ander verder over dat onderwerp of gevoel vertelt en nadenkt (Kok, 2000). Door het toepassen van deze techniek kan het mogelijk zijn meer zicht te krijgen op hoe de ander tegenover het onderwerp staat. Het is een gesprekstechniek waarbij de keuze ten aanzien van de inhoud bij de ander ligt. Door reflecties te gebruiken wordt het denkproces (gedachtegang) van de ander gestimuleerd om door te praten of na te denken over het thema of het nieuwe gedrag. Er zijn verschillende soorten reflecties (Kok 2002): papegaaien, reflectie van inhoud, reflectie van conflict en reflectie van gevoel. Papegaaien is een letterlijke herhaling van het laatste woord (of paar woorden) die de ander heeft uitgesproken. Door te herhalen wordt de ander vaak uitgenodigd meer over het besprokene te vertellen. 9 / 15

10 Bij een reflectie van inhoud geeft de hulpverlener de woorden van de ander in eigen woorden weer. Door in eigen woorden te herhalen wat de ander zegt kan de hulpverlener tonen dat hij goed naar de cliënt luistert en begrijpt wat hij of zij zegt. De hulpverlener stimuleert de cliënt zijn verhaal kwijt te kunnen. Bij het opmaken van de balans van een probleem zal de cliënt merken dat er voor- en nadelen aan gedragsverandering vastzitten. In gesprekken komen regelmatig twee kanten van een probleem aan de orde. Door een reflectie van conflict worden beide kanten van een conflict aangegeven. Pas als iemand deze beide kanten duidelijk heeft en de voor- en nadelen heeft afgewogen kan hij een beslissing nemen. In aansluiting hierop noemen Lang en van der Molen (1984) drie verschillende functies van gevoelsreflecties. De eerste functie ervan is dat de cliënt merkt dat zijn gevoelens geaccepteerd worden en aandacht krijgen. De cliënt merkt dat er iemand tegenover hem zit die zich in zijn belevingswereld kan verplaatsen. Dat heeft weer tot gevolg dat hij gestimuleerd wordt zijn gevoelens te uiten en zich meer bewust te worden. De tweede functie is de acceptatie die ertoe bijdraagt dat de cliënt zich veilig voelt en gevoelens, die hij zelf maar moeilijk aanvaardt, gemakkelijker durft te ervaren en te uiten. De derde functie van de reflectie is een controlefunctie: de hulpverlener gaat na of hij de gevoelens juist heeft getaxeerd. Het cruciale element in reflectief luisteren is de soort reactie die de hulpverlener geeft op wat de cliënt zegt (Miller en Rollnick, 2006). Thomas Gordon heeft twaalf soorten reacties op een rij gezet die niet-luisterend zijn: 10 / 15

11 1. Opdrachten geven, sturen of commanderen 2. Waarschuwen, alarmeren of dreigen 3. Adviseren, aanwijzingen geven of oplossingen aandragen 4. Overtuigen door middel van logica, discussie of belering 5. Mensen vertellen wat ze moeten doen, moraliseren 6. Het met iemand oneens zijn, oordelen, bekritiseren of beschuldigen 7. Het met iemand eens zijn, goedkeuren of prijzen 8. Te schande maken, belachelijk maken of etiketteren 11 / 15

12 9. Interpreteren of analyseren 10. Geruststellen, sympathiseren of troosten 11. Ondervragen of op de proef stellen 12. Terugtrekken, afleiden, grappen maken of van onderwerp veranderen 12 / 15

13 Gordon noemde deze reacties blokkades, omdat ze vrijwel altijd de voortgang in een gesprek belemmeren. Ze leiden de cliënt af van het gekozen pad. Als reactie van het kind op deze blokkades noemt Gordon (1996) voorbeelden van het gedrag van een kind wanneer er een blokkade wordt gebruikt in een gesprek. 1. Kinderen willen niet meer praten. 2. Ze nemen een defensieve houding aan. 3. Ze gaan tegenspreken, een tegenaanval doen. 4. Ze voelen zich hulpeloos, minderwaardig. 5. Ze gaan wrokken en worden boos. 6. Ze voelen zich schuldig of dom. 13 / 15

14 7. Ze voelen zich niet geaccepteerd zoals ze zijn. 8. Ze voelen dat men ze niet in staat acht hun eigen problemen op te lossen. 9. Ze voelen zich onbegrepen. 10. Ze denken dat hun gevoelens verkeerd zijn. 11. Ze voelen zich in de rede gevallen. 12. Ze voelen zich gefrustreerd. 13. Ze voelen zich aangevallen en aan een streng verhoor onderworpen. 14. Ze hebben het gevoel dat de ouder geen belang in hen stelt. 14 / 15

15 De twaalf reacties van Gordon die niet luisterend zijn worden in dit onderzoek als analyse-instrument gebruikt voor de mentorgesprekken. 1.4 Beperkingen van motiverende gespreksvoering Het klinisch onderzoek naar de effectiviteit van motiverende gespreksvoering is bemoedigend, maar het verkeert nog in een vroeg stadium. Dat motiverende gespreksvoering op bepaalde toepassingsgebieden werkt, is afdoende bewezen, maar de gegevens laten tot nu toe minder helder zien hoe en waarom het werkt (Miller en Rollnick, 2006). Het is één methode, die in combinatie met andere kan worden gebruikt. Het is niet voor iedereen de beste of enige manier ter versterking van de motivatie om te veranderen. Ook is er nog geen helderheid over de grenzen van motiverende gespreksvoering. Er is nog geen definitief antwoord op de vraag: bij wie moet je deze benadering niet gebruiken? (Miller en Rollnick, 2006). 15 / 15