Inleiding Filosofie en Ethiek Derde Bijeenkomst: De 2e wetenschappelijke revolutie Dinsdag 19 september 2006
Freud (1917) Narcistische krenking Copernicus (1543) Darwin (1859/1871)
Galileo Galileï (1564-1642)
Verschillen Copernicus Latijn Esoterisch Hypothese Onzichtbaar Galileï Volkstaal Toegankelijk Fysische realiteit Zichtbaar
The casus Galileï Vooruitgang versus conservatisme Geloof versus wetenschap Waarneming versus Bijbel
Wat is observeren? Wetenschappelijke argumenten tegen Galileï: Parallax (verzet tegen de onbewezen - gedachte dat de ruimte onvoorstelbaar groot is) Vertrouwen in telescoop Ook Copernicus en Galileï zien dingen die er niet zijn: bollen en cirkels
Het nieuwe denken Blaise Pascal Rene Descartes Isaac Newton Immanuel Kant
Pascal (1623 1662) Le silence éternel de ces espaces infinis m effraie ( De eeuwige stilte van die oneindige ruimte beangstigt mij )
Blaise Pascal (1623 1662)
Stelling van Pascal Als een willekeurige zeshoek ingeschreven wordt in een kegelsnede, en paren van tegenoverstaande zijden worden verlengd totdat zij elkaar ontmoeten, de drie snijpunten op één lijn zullen liggen
Pascal 23 november 1654, tussen 22.30 en 24.30 uur: geestelijke crisis
Port Royal
Pascal De religieuze ervaring verplaatst zich van de natuur naar het hart Esprit de géométrie Esprit de finesse Natuurwetenschap geesteswetenschap Verklaren - Begrijpen
René Descartes (1596-1650)
Meditaties Ga ervan uit dat alles wat je geleerd hebt, onwaar is Ik twijfel, dat wil zeggen ik denk, dus ik besta (cogito ergo sum) Ik ben beperkt en eindig. Het idee van een perfect oneindig wezen (God) kan ik niet zelf bedacht hebben, ergo God bestaat Denkexperiment: een stukje was
Sir Isaac Newton (1642-1727)
1665 Annus mirabilis Optica Calculus (integreren differentiëren)
Newton (vervolg) 1687 Philosophiae Naturalis Principia Mathematica Alchimie Theologie
Robert Boyle (1627-1691)
Boyle
2e wetenschappelijke revolutie Instrumenten Experiment Functiebegrip Nieuwe getaltypen
Immanuel Kant (1724 1804)
Kritik der reinen Vernunft (1781) Actief waarnemen (van scholier naar rechter ) Het kenvermogen (subject) constitueert zijn eigen objectiviteit (actief proces) Het is niet zo dat het kenvermogen zich naar de objecten richt, integendeel de objecten zijn afgestemd op (richten zich naar) het kenvermogen Objectiviteit vooronderstelt subjectiviteit (de objecten richten zich naar ons kenvermogen) Het menselijke kenvermogen ontwerpt op basis van ruwe data een menselijk beeld van de werkelijkheid De mens is aanwezig in zijn eigen objectiviteit
Wat is een object? Ding an sich Ding als Erscheinung Primaire eigenschappen Secundaire eigenschappen
Uitspraken A priori = voorafgaande aan de ervaring A posteriori = op grond van waarneming Analytisch = inherent aan begrip Synthetisch = voegt iets toe aan begrip
Analytisch Synthetisch A priori Analytisch a priori Synthetisch a priori A posteriori Synthetisch a posteriori
Voorbeelden Analytisch a priori Synthetisch a posteriori Analytisch a posteriori Synthetisch a priori Een lichaam neemt ruimte in Empirische kennis
Synthetische uitspraken a priori Elke verandering heeft een oorzaak Een lichaam dat in beweging is wil in beweging blijven De mens is vrij Menselijk gedrag is gedetermineerd Het lichaam is een machine Licht is een golfverschijnsel Licht is een deeltjesverschijnsel a 2 + b 2 = c 2
Kritiek van de zuivere rede De rede ziet slechts in wat zij op grond van haar eigen principes inzichtelijk maakt. Deze principes gaan aan de ervaring vooraf. Zij dwingt de natuur zich naar haar principes te richten.
Ruimtelijkheid Driedimensionele ruimtelijkheid is geen empirisch begrip. Ruimtelijkheid is niet iets wat wij aan de ervaring ontlenen. Zodra we iets waarnemen, is er al sprake van een voorstelling van ruimte. Het besef van ruimtelijkheid gaat aan empirische ervaring vooraf en maakt empirische ervaring mogelijk. Ik kan me niet voorstellen dat ruimte niet bestaat, of dat er lichamen bestaan die geen ruimte innemen. Omgekeerd kan ik me wèl voorstellen dat er een ruimte bestaat waarin geen lichamen aanwezig zijn. Onze waarneming van uitwendige werkelijkheid vooronderstelt noodzakelijk ruimtelijkheid.
Temporaliteit De tijd is geen empirisch begrip. Wanneer ik gebeurtenissen waarneem die na elkaar plaatsvinden, vooronderstelt dit al een besef van temporaliteit. Tijd is een noodzakelijke voorstelling die aan onze concrete waarnemingen ten grondslag ligt. Ik kan mij geen voorstelling maken van een beweging of een verandering die niet in de tijd plaatsvindt. Omgekeerd kan ik me wel een spanne tijds voorstellen waarin niets gebeurt. Temporaliteit als zodanig kan ik niet uit mijn ervaring wegdenken
Ervaring Ik kan niet bewijzen dat tijd en ruimte werkelijk (dat wil zeggen onafhankelijk van ons bewustzijn, of buiten onze subjectieve ervaring van de werkelijkheid) bestaan. Ik kan slechts vaststellen dat de wijze waarop wij de werkelijkheid waarnemen, gekenmerkt wordt door ruimtelijkheid en temporaliteit. Ruimtelijkheid en temporaliteit bepalen de wijze waarop de werkelijkheid voor ons verschijnt.
Werkelijkheid Wanneer wij verdwijnen, houden tijd en ruimte in principe op te bestaan. Over de aard van de werkelijkheid buiten onze waarneming om, kunnen wij geen zinvolle uitspraken doen. Alleen onze manier om de werkelijkheid waar te nemen is toegankelijk voor ons, en het is niet uitgesloten dat andere wezens de werkelijkheid op een geheel andere wijze ervaren.
Causaliteit Ik kan niet bewijzen dat elke verandering een oorzaak heeft, ik kan slechts vaststellen dat het principe van causaliteit het ons mogelijk maakt de werkelijkheid te begrijpen.
Niels Bohr (1885-1962 ) Complementariteit
Freud (1917) Narcistische krenking Copernicus (1543) Darwin (1859/1871)
Charles Darwin (1809 1882)
The origin of species (1859) How fleeting are the wishes and efforts of man! How short is his time! But nature grants vast periods of time for the work of natural selection... Incomprehensibly vast have been the periods of time... Enormous intervals of time... What time this must have consumed! Vast intervals of time... We continually forget how large the world is...