Tussen vrijheid en determinisme: voorwaarden voor autonomie bij Descartes, Spinoza en Kant
|
|
- Anna van der Linden
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Tussen vrijheid en determinisme: voorwaarden voor autonomie bij Descartes, Spinoza en Kant Ulrich Grün, stud.nr.: september 2007 In de filosofische stelsels van Descartes, Spinoza en Kant neemt het begrip van autonomie een belangrijke plaats in. De Metafysika van deze drie is zeer verschillend. Descartes gaat uit van een stikt substantiedualisme waarin lichaamlijke substantie en geestelijke substantie absoluut van elkaar verschillen; terwijl het lichaam gedetermineerd is, heeft de wil, die uit geestelijke substantie bestaat, de vrijheid om uit diverse alternatieven te kiezen. In het substantiemonisme van Spinoza bestaat alleen God oftewel natuur die noodzakelijk naar zijn eigen natuur handelt, geen vrije wil heeft en via een immanente kausaliteit de wereld, zoals de mens die kan kennen, veroorzaakt en determineert. Volgens Kant kunnen geen uitspraken gedaan worden over de ware aard van de mens, omdat alleen dat wat zich via waarnemingen voordoet gekend kan worden. De mens heeft beschikking over een vrije wil die zich bevindt in het verschil van wat de mens werkelijk als ding aan zich zelf is en wat daarvan via waarnemingen kenbaar is. Voor alle drie filosofen geldt dat zij alleen die mens autonoom achten die zich laat leiden door de rede. Alle andere mensen zijn onvrij omdat zij zich laten determineren door passies en andere waarnemingen. In het nu volgende zullen de posities van Descartes, Spinoza en Kant met betrekking tot autonomie behandeld worden, waarna besloten wordt met een samenvatting, waarin de drie stelsels en hun konsequenties voor de autonomie tegen het licht gehouden worden. Descartes: autonome wil die vrij kan kiezen Volgens Descartes bestaat de mens uit twee van elkaar verschillende substanties; lichaam (materie) en ziel[med, 1]. Materieel is de mens een machine: ruimtelijk, eindig, samengesteld en kausaal gedetermineerd op een mechanistische wijze. Toch heeft de mens een vrije wil, die mogelijk gemaakt wordt doordat de ziel de beperkende eigenschappen van de materie niet heeft. De ziel is niet ruimtelijk, niet eindig, een eenheid en perfekt. En uit het oogpunt van de mens onder te verdelen in wilskracht en passies[pda,335]. De wilskracht (het hogere, rationele deel van de ziel[pda,345]) kan betrekking hebben op de ziel zelf en daar eindigen (bijv. liefde tot God) en het kan betrekking hebben op het lichaam (bijv. de wil te lopen). De passies (het lagere deel van de ziel) bestaan uit waarnemingen/ modes van kennis en kan als oorsprong 1
2 de ziel hebben (zoals het waarnemen van gedachten) of als oorsprong het lichaam (zoals het geval bij lichaamlijk zintuiglijke waarnemingen). De basis van autonomie is de vrije wilsakt in kombinatie met de rede. Via de epifyse, die door de ziel maar ook door het lichaam in beweging gebracht wordt, komen de twee substanties bij elkaar en beïnvloeden elkaar. Konflikten treden op wanneer de ziel andere bedoelingen heeft dan het lichaam, waarbij de sterkere impuls de invloed van de zwakkere teniet doet.[pda,346] Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer een lichaamlijke drift en een daaraan tegengesteld rationeel idee tegelijkertijd de epifyse beïnvloeden. De rede bezit het vermogen tot begrijpen. Akkuraat uitgevoerd levert dit ware kennis op, die daaraan te herkennen is dat zij helder en duidelijk aanschouwd kan worden. Volgens Descartes is het onmogelijk dat een helder en duidelijk begrepen iets toch onwaar zou kunnen zijn. Van weinig dingen valt zekerheid te hebben, maar van die dingen waar zekerheid van te verkrijgen is, kan men met zekerheid de waarheidswaarde kennen[med, 13]. De wil is het vermogen om tussen de verschillende voorstellingen van de gedachten te kunnen kiezen, zo helder of troebel ze ook zijn[med, 8]. Hier ligt dan ook de oorsprong van fouten die mensen kunnen maken; dat ze voor iets kiezen dat ze niet werkelijk (helder en duidelijk) begrijpen[med, 9]. Dit kan verduidelijkt worden met het volgende voorbeeld: hedentendage valt een interesse voor reïnkarnatie (wedergeboorte) waar te nemen. Veel mensen zeggen dat ze daarin geloven; ze hebben dan gekozen voor de optie reïnkarnatie is waar. Nu kan het zijn dat ze zich geen heldere voorstelling kunnen maken van wat reïnkarnatie inhoudt. Volgens Descartes zijn ze vrij te kiezen tussen de twee opties, maar zullen ze de fout in kunnen gaan wanneer ze zich laten leiden door diffuse voorstellingen. Daarentegen zal een wetenschapper, die zijn bevindingen baseert op bewezen axioma s en heldere voorstellingen en de rede volgt, geen fouten maken. Omdat de rede het vermogen bezit om ware kennis te verkrijgen, is het juiste gebruik ervan noodzakelijk om niet aan de passies uitgeleverd te zijn[corr,257], of machteloos te verlangen naar iets dat buiten de macht van het subjekt ligt[pda,347/8]. Hiervoor is het noodzakelijk dat de kennis van het begrijpen altijd vooraf gaat aan het besluit door de wil[med, 12], en dat men met wilsvastigheid blijft kiezen voor wat juist is, want de deugd (het resoluut leven volgens de rede) zit in de gewoonten[corr,262+7]. Dit is de voorwaarde voor autonomie, omdat men, wanneer men niet handelt zoals de rede aangeeft dat juist is, gedetermineerd wordt door passies en onduidelijke voorstellingen. Dit wil niet zeggen dat men in absolute zin autonoom kan zijn, omdat men wanneer men de rede volgt slechts het beste kan kiezen[corr,265]. Men is daarmee vrij om te kiezen of men gedetermineerd wordt door passies en daarmee het kwaad [Med, 15], of de rede en daarmee het goede oftewel Gods wil, die de oorsprong is van alles dat waar is[med, 4]. Niet ieder mens bezit het vermogen tot autonoom handelen. Mensen met geestelijk onvermogen (dementie, bijvoorbeeld) en slapenden kunnen niet de rede volgen[corr,262]. Het is dus noodzakelijk om in beginsel een autonoom wezen te zijn. Daarnaast kan een sterke ziel beter de passies beteugelen dan een zwakke, doordat de wilsakt het 2
3 op moet nemen tegen de lichaamlijke aandrijvingen[pda,347] en de sterkere impuls de wilsakt determineert. Sommige mensen weten dan wel wat juist is, maar laten zich toch leiden door de passies en kiezen dan het verkeerde. Spinoza: vrijheid van dwang Volgens de metafysika van Spinoza is het universum één substantie die eeuwig en oneindig is. Een ander woord voor universum is God (deus sive natura)[e.i,5/11p]. Omdat buiten God niets bestaat, bestaat ook niets dat God tot handelen aan zou kunnen zetten. God handelt daardoor volgens de wetten van zijn eigen natuur, waardoor hij een autonome, vrije oorzaak is die zich zelf veroorzaakt (causa sui) en zich zelf determineert[e.i,def.7,17p]. Hij is als oorzaak niet vrij in die zin dat hij anders zou kunnen handelen dan hij doet; hij handelt niet uit een vrije wil, maar uit de noodzaak van zijn eigen natuur, waardoor ook God gedetermineerd is tot één bepaalde manier van handelen. Alles in de natuur, zoals dat door mensen kan worden waargenomen, zijn modi (uitingen) van die ene substantie, ontstaan uit immanente kausaliteit uit God[E.I,18p]. Omdat alles in de natuur kausaal gedetermineerd is door God, is daarmee ook de mens in zijn handelen gedetermineerd, waar hij zich niet uit kan bevrijden[e.i,27p]. Dat mensen denken dat ze vrij zijn komt omdat ze denken dat ze kunnen kiezen tussen verschillende alternatieven. Het lijkt dan, alsof men vrij kan kiezen tussen verschillende ideeën die men van de alternatieven heeft. De keuze ligt in dat geval vooraf niet vast, maar wordt in een vrije wilsakt (het aannemen respektievelijk weerleggen van een alternatief) beslist. Dit is echter niet in overeenstemming met de natuur, waarin alles kausaal gedetermineerd is door een eerdere situatie die zelf weer het noodzakelijke gevolg is van een eerdere en waarin ook God, oftewel natuur, gedetermineerd is. Hoe mensen tot een bepaalde keuzenuitkomst gedetermineerd zijn, verklaart Spinoza met het niet even sterk of aannemelijk zijn van een idee in de geest van een mens. Mensen maken keuzen op grond van ideeën die ze hebben van de verschillende alternatieven. Het alternatief dat gekoppeld is met het sterkste idee, dat zogezegd de grootste realiteitswaarde bezit, determineert de wilsakt tot het aannemen van dat idee en het uitvoeren van het aan dat idee gekoppelde alternatief. Het is makkelijker om een waar idee als waar aan te nemen dan om een onwaar idee als waar aan te nemen. Zijn beide ideeën even waar, dan zal geen keuze gemaakt kunnen worden[e.ii,49s]. Ideeën waar tussen gekozen wordt, nemen ten opzichte van elkaar hun eigen aanneming of weerlegging mee, waardoor het kiezende subjekt gedetermineerd is in zijn keuze. Wanneer het subjekt dorst heeft en kan kiezen tussen helder en troebel water, zal het automatisch voor het heldere kiezen, omdat het tot die keuze gedetermineerd wordt doordat voor hem het idee helder water te drinken, als gevolg van evolutionaire aanpassingen of andere oorzaken die niet in zijn macht liggen, een beter idee is dan het andere. Het subjekt zal misschien denken dat het in vrijheid voor het heldere water gekozen heeft en net zo ook voor het andere had kunnen kiezen, maar deze keuzevrijheid is slechts een illusie; geen moment was het idee het troebele water te drinken een werkelijk alternatief. 3
4 Mensen zijn dan niet autonoom in het hebben van een vrije keuze, maar dat wil nog niet zeggen dat zij in hun handelen gedwongen worden en daardoor onvrij zouden zijn. Zoals hierboven beschreven is God autonoom, doordat hij zich zelf determineert. De voorwaarde waaronder een mens autonoom zou kunnen zijn, is dan onder de voorwaarde dat de mens zich zelf determineert. De mens handelt noodzakelijk door een oorzaak, die Spinoza een emotie (affectio) noemt. Deze oorzaken kan een subjekt in meer of mindere mate begrijpen. Wanneer het de werking van een oorzaak niet volledig begrijpt dan is sprake van een inadequate of partitiële oorzaak[e.iii,def.1]. Het subjekt heeft dan een inadequaat idee van de oorzaak en weet niet precies wat het is dat een bepaald effekt veroorzaakt. Zoals een bepaalde geur iemand in een bepaalde stemming brengt, zonder dat diegene weet waarom die geur die stemming veroorzaakt. Het subjekt heeft dan slechts een beeld (imaginatio), zonder inzicht te hebben in de achterliggende oorzaak[e.ii,17]. De mens die de dingen alleen vanuit de common order of nature (de kausaliteit in de tijd) waarneemt heeft slechts inadequate ideeën[e.ii,29c]. Bij een adequate oorzaak wordt de werking van de oorzaak helder en duidelijk uit de oorzaak waargenomen[e.iii,def.1]. In dat geval heeft het subjekt kennis van de werkelijke oorzaak en weet het van de noodzakelijkheid ervan. Dit inzicht hebben in de noodzakelijkheid is mogelijk via de rede[e.ii,40s2], wier natuur het is om de dingen niet als toevallig maar als noodzakelijk te beschouwen[e.ii,44p]. De mens die adequate ideeën heeft, kent vanuit de rede de oorzaak van de noodzakelijkheid, die in de eeuwige natuur Gods ligt (de immanente kausaliteit) en kent daardoor God. Alleen in zoverre mensen leven onder leiding van de rede, zijn zij altijd in overeenstemming met hun natuur[e.iv,35p]. Dit subjekt handelt dan overeenkomstig zijn eigen natuur, die volgt uit de natuur Gods, en determineert daarmee zichzelf. De mens wordt dan nog steeds gedetermineerd door hem externe oorzaak, namenlijk de immanente kausaliteit Gods, maar wordt daar desondanks niet door gedwongen omdat een subjekt met alleen adequate ideeën niet gedwongen wordt door oorzaken die zich extern van zijn kennen bevinden. Een mens met zelfkennis is een autonoom mens. Kant: autonoom door zelfplichtsoplegging De wil bij Kant is vrij en wordt gedefinieerd als een soort kausaliteit van levende wezens die redelijk zijn[gms,446]. Dat wil zeggen dat de wil bepaalt wat gebeurt. Deze kausaliteit heeft als eigenschap dat zij vrij is, omdat ze onafhankelijk kan werken van andere oorzaken dan zichzelf[ibid.]. De wil kan uit zichzelf besluiten om slechts uit achting voor de morele wet te handelen, in plaats zich te laten bepalen door neigingen en andere drijfveren die zich buiten haar bevinden. Autonomie betekent dan het vermogen tot zelfwetgeving. Het vrije karakter van de wil is volgens Kant noodzakelijk gekoppeld aan het bestaan van de rede [GMS,448]. De rede is praktisch: het is een oorzaak van kausaliteit wanneer uit haar een bepaald gedrag voortvloeit. Dit gebeurt wanneer de rede zich bewust is van een praktische wet die tot handelen aandringt, zoals de 4
5 kategorische imperatief die stelt dat een redelijk wezen slechts zo mag handelen dat de maxime van de handeling een algemene natuurwet zou kunnen zijn[gms,421], en dit tot gevolg heeft dat de wil, uit achting van die wet, op de door de rede voorgeschreven wijze handelt. Naast haar kausale vermogen is een andere eigenschap van de rede dat zij alleen denkbaar is wanneer zij haar drijfveer in zich zelf heeft, in plaats van buiten zich zelf, wat haar autonoom maakt. Dat komt doordat het onmogelijk is om zich een rede voor te stellen die voor haar oordeelsvermogen van elders dan uit zich zelf gestuurd zou worden.[gms,448]. Dat de mens redelijk is en daarmee vrij, volgt uit het gegeven dat de mens zich een kategorische imperatief als wet kan stellen, zonder hiertoe gedreven te worden door eigenbelang. Zonder de autonome rede zouden wij alleen handelen vanuit dergelijke drijfveren, maar omdat de mens redelijk is kan hij kiezen om te handelen overeenkomstig het zedelijke gebod dat de rede hem stelt en kan daardoor tegengesteld aan de neigingen handelen. Het is volgens Kant niet mogelijk om behalve het bovengenoemde praktische vrijheidsbegrip ook een theoretische te geven. De reden hiervoor is, dat wat een redelijk subjekt via zijn zintuigen van dingen kan kennen alleen de verschijnselen ( Erscheinungen ) zijn. Het ding aan zich zelf ( Ding an sich selbst, dat altijd meer is dan wat ervan gekend kan worden) blijft verborgen[gms,451]. Wanneer de mens zichzelf gade slaat, via zijn uiterlijke zintuigen (ogen, ed.) maar ook zijn innerlijke (gevoel, ed.), ziet de mens zich als behorend tot de wereld van de verschijnselen dat slechts kan handelen volgens de natuurwetten; gedetermineerd in een kausaal geheel en onvrij. De mens is dan een machine die niet anders kan handelen dan dat zij onder bepaalde externe omstandigheden doet. Als redelijk wezen kan de mens zich echter ook zien als tot de intelligibele wereld behorend, onder wetten die onafhankelijk zijn van de natuur. Deze wetten kunnen van de natuur onafhankelijk gedacht worden, omdat zij niet empirisch te doorgronden zijn[gms,452]. Omdat de noodzakelijkheid van het bestaan van vrijheid alleen a priori vastgesteld kan worden is het onmogelijk om een theoretisch fundament te leggen en te verklaren hóe de rede praktisch kan zijn; dat wil zeggen hoe redelijk bewustzijn tot gedrag (kausaliteit) leidt[gms,459]. Het enige dat Kant kan bewijzen is dat de rede een oorzaak van kausaliteit is, die de (uitvoerende) wil bepaalt, die praktisch wordt door een interesse dat onafhankelijk kan zijn van zintuiglijke aandriften, terwijl niet redelijke wezens slechts door zintuiglijke aandriften handelen[gms,460]. Het feit dat een redelijk wezen zich bewust is van de kausaliteit van de rede is het bewijs voor autonomie[gms,461]. Samenvatting De voorwaarden waaronder een mens volgens Descartes, Spinoza en Kant autonoom zou kunnen zijn, zijn op het eerste gezicht nogal verschillend. Descartes en Kant hebben als uitgangspunt dat de wil niet gelijkgesteld kan worden met het lichaam, zoals het zich aan de waarnemer voordoet. Terwijl het lichaam niet vrij kan zijn omdat het in wezen niet meer is dan een (komplexe) machine, geldt dit niet voor de wil die wel vrij is. Descartes geeft een specifieke beschrijving 5
6 van wat volgens hem de wil inhoudt en ziet het vervolgens als zijn taak te laten zien hóe lichaam en wil met elkaar kunnen interakteren en dus hoe de wil praktisch, dwz. kausaal kan zijn. Kant ziet in dat het onmogelijk is om een theoretische verklaring te geven hoe de wil vrij kan zijn. Omdat de wil vrij móet zijn de rede kan zichzelf de wet opleggen, ook al gaat het in tegen de wensen van het lichaam, en via de wil praktisch worden en het lichaam zoals het kan worden waargenomen zeker niet vrij is, moet de mens iets zijn dat niet kan worden waargenomen. Hier maakt Kant het onderscheid tussen de wereld van de verschijnselen en het ding aan zich zelf. De rede en haar uitvoering in de wil vinden hun bestaan dan in het laatste, ook al zullen we nooit kunnen weten hoe dat mogelijk is. Voor Spinoza zijn we hoe dan ook gedetermineerd en is een vrije wil niet mogelijk. Kants ding aan zich zelf is altijd nog het gevolg van Gods immanente kausaliteit en daardoor niet vrij. Een substantiëel onderscheid maken tussen lichaam en geest is niet juist, doordat alles deel uit maakt van die ene substantie die Spinoza God of natuur noemt. Hoe kan een mens dan autonoom zijn? Volgens Descartes wordt de mens die niet de rede volgt en dus niet handelt volgens ware kennis, gedetermineerd door zijn instinkten of door de ideeën die hij heeft, zo diffuus deze ook mogen zijn. Terwijl de wil de vrijheid bezit om tussen ideeën te kiezen, is de mens niet vrij te bepalen wát de inhoud van zijn ideeën is. De vrijheid van de mens bestaat dan uit het kiezen de rede te gebruiken of niet te gebruiken bij het vorm geven van ideeën en de uiteindelijke keuze tussen de ideeën. De mens die de rede volgt zal, indien zijn wil sterk genoeg is, alleen het beste kiezen, waardoor zijn autonomie niet absoluut is. Hetzelfde zien we bij Kant, volgens wie de mens óf zijn passies óf de rede volgt. Ook hier geldt dat de mens vrij is om zich te laten leiden door de rede, omdat hij anders gedetermineerd wordt door zijn passies. De mens is echter niet vrij te bepalen wát handelen volgens de rede inhoudt; die wordt namenlijk bepaald door de kategorische imperatief, slechts zo te handelen dat de maxime van de handeling een algemene natuurwet zou kunnen zijn. Omdat de menselijke wil volgens Spinoza gedetermineerd is door de ideeën die een mens bezit, kan de mens daarin niet autonoom zijn. Omdat autonomie bij Spinoza betekent niet door externe faktoren gedwongen worden, is autonomie mogelijk door zelfkennis. De mens is autonoom doordat hij weet waarom hij noodzakelijk handelt zoals hij handelt. Hiervoor is het nodig dat de mens zijn rede volgt, omdat zij de oorzaak van zijn handelen inziet. Het is niet mogelijk om te kiezen om de rede te volgen, ook dat is gedetermineerd, waardoor niet meer overblijft dan een situatiebeschrijving: mensen die door de natuur gedetermineerd zijn om meer de rede te volgen zijn vrijer dan mensen die gedetermineerd zijn om bij gebrek aan adequate ideeën meer hun passies te volgen. Voor zowel Descartes, Spinoza en Kant is het noodzakelijk om de rede te volgen, omdat men in alle andere gevallen de passies onderworpen is. Wát de rede voorschrijft en daarmee ook wat de redelijke mens zal doen, is niet te bepalen door het handelende subjekt. 6
7 Literatuur Med Descartes, René. Meditations on First Philosophy, Meditation IV (1641) PdA Descartes, René. Passions de l ame, in The Philosophical Writings of Descartes, Vol.I, Cambridge University Press. Corr Descartes, René. The Correspondence, in The Philosophical Writings of Descartes, Vol.III, Cambridge University Press. E. Spinoza, Baruch. Ethics delen I, II, III en IV (1677). Hackett Publishing Company, Indianapolis/Cambridge (1992); def. = definitie, p = propositie, c = corollary, s = scholium. GMS Kant, Immanuel. Grundlegung zur Metaphysik der Sitten (1785), Felix Meiner Verlag (1965); paginering: Akademie Ausgabe. 7
Transcendentale vrijheid tegenover natuurlijke kausaliteit bij Immanuel Kant
Transcendentale vrijheid tegenover natuurlijke kausaliteit bij Immanuel Kant Ulrich Grün, stud.nr.: 9212647 7 juli 2006 Inleiding In een wereld bestaande uit materie vinden veranderingen, zoals wij ze
Nadere informatieSpinoza - ook tafels hebben een ziel
Spinoza - ook tafels hebben een ziel In de zeventiende eeuw kwam de filosoof René Descartes met de beroemde stelling dat alles in de wereld tot twee substanties teruggeleid kan worden: lichaam of geest.
Nadere informatieSamenvatting Filosofie Berkely, Hume, Kant
Samenvatting Filosofie Berkely, Hume, Kant Samenvatting door een scholier 1736 woorden 8 juni 2003 6,5 67 keer beoordeeld Vak Filosofie George Berkeley (Ier, bisschop) Dacht dat de toenmalige filosofie
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 3. Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur?
Spinoza s Visie Dag 3 Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur? Module 3 Herhaling Belangrijke lessen dag 1 en 2 Kennis is de bron van ons geluk. Kennis van het hoogst denkbare geeft het grootst mogelijke
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 2. Over God en de Natuur
Spinoza s Visie Dag 2 Over God en de Natuur Module 2 Herhaling dag 1 Over geluk, kennis en God Belangrijke lessen Streven naar eer, rijkdom en lust brengt niet het gewenste geluk. Denken, het opdoen van
Nadere informatieSamenvatting Filosofie Emoties
Samenvatting Filosofie Emoties Samenvatting door een scholier 1030 woorden 28 mei 2013 3,2 2 keer beoordeeld Vak Methode Filosofie Cogito Filosofie samenvatting Emoties (theorie en primaire teksten) THEORIE
Nadere informatiefilosofie vwo 2015-II
Opgave 2 Onbewuste discriminatie 6 maximumscore 4 Een beschrijving van de twee groepen waarin bij Descartes de gedachten van de ziel uiteenvallen: acties en passies van de ziel 1 een antwoord op de vraag
Nadere informatieOpgave 3 Roken en vrije wil
Opgave 3 Roken en vrije wil 13 maximumscore 4 een uitleg dat het substantiedualisme van Descartes in tekst 7 is te herkennen: denkende substantie versus uitgebreidheid Er zijn twee soorten verslavingen:
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Opgave 2 Spiritueel scepticisme 6 maximumscore 4 een uitleg dat McKenna in tekst 6 vanuit epistemologisch perspectief over solipsisme spreekt: hij stelt dat de kennisclaim over het bestaan van andere mensen
Nadere informatieWat is de mens? - Context. De opkomst van de filosofische antropologie
De menselijke natuur, week 9 De opkomst van de filosofische antropologie Overzicht van reeds behandelde mensbeelden en de mechanistische visie uit de late 19e eeuw Wat is de mens? - Context Plato / Descartes
Nadere informatieLEVINAS EN SPINOZA EEN (ONVERWACHTSE) ONTMOETING
LEVINAS EN SPINOZA EEN (ONVERWACHTSE) ONTMOETING Emmanuel Levinas Een kennismaking Bento de Spinoza Een geheugensteuntje Levinas en Spinoza Een ontmoeting Discussie EMMANUEL LEVINAS EMMANUEL LEVINAS LEVEN
Nadere informatieImmanuel Kant Kritiek van de zuivere rede 53
Ten geleide Kant en de grenzen van de rede 15 Geraadpleegde literatuur 39 Verantwoording bij de vertaling 41 Immanuel Kant aan Marcus Herz (21 februari 1772) Het 'geboorteuur' van de Kritiek van de zuivere
Nadere informatieDUALISME. René Descartes ( )
DUALISME René Descartes (1596-1650) HET CORPUSCULAIRE WERELDBEELD Galileo Galilei (veroordeling 1633 vanwege Dialogen) Descartes - Le Monde (voltooid in 1633) HET CORPUSCULAIRE WERELDBEELD PRIMAIRE QUALITEITEN
Nadere informatieImmanuel Kant Kritiek van het oordeelsvermogen
Ten geleide Kants derde Kritiek: hoe kan de vrijheid worden verwerkelijkt? 15 Geraadpleegde literatuur 46 Verantwoording bij de vertaling 49 Immanuel Kant aan Johann Friedrich Reichardt 51 Immanuel Kant
Nadere informatieSpinoza over de vrije wil. Miriam van Reijen Academisch Genootschap Eindhoven 15 februari 2013
Spinoza over de vrije wil Miriam van Reijen Academisch Genootschap Eindhoven 15 februari 2013 Benedictus de Spinoza 1632 (Amsterdam) 1677 (Den Haag) Spinoza is als tweede generatie allochtoon in Amsterdam
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 3. Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur?
Spinoza s Visie Dag 3 Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur? Opzet cursus Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Over God Over de mens Over het geluk Inleiding Hoe zit de wereld in elkaar? Hoe verhoudt de mens zich
Nadere informatieVerdeling van de samenvattingen van de hoofdstukken:
Verdeling van de samenvattingen van de hoofdstukken: deel hoofdstuk Ko René 1 I II.A II.B II.C III.A III.B IV V 2 I II III IV V VI VII VIII IX X Besluit 1 VIA GOD NAAR DE ANDER is een studie van Ko Steketee
Nadere informatieHet lichaam-geest probleem
Het lichaam-geest probleem Wouter Bouvy 3079171 November 5, 2006 Abstract Dit artikel behandelt het lichaam-geest probleem. Het bestaat uit een uitleg over het lichaam-geest probleem, en schrijft deze
Nadere informatieAristoteles: Oh ja? Maar ik heb ook wel eens gehoord van utilitarisme, wat is dat dan?
Praktische-opdracht door een scholier 2095 woorden 29 mei 2013 3,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Filosofie Cogito Symposium Nienke Raaijmakers H4A Vrijdagmiddag vijf uur. Ik ben net thuis van school, en
Nadere informatieInleiding Filosofie en Ethiek Derde Bijeenkomst: De 2e wetenschappelijke revolutie Dinsdag 19 september 2006
Inleiding Filosofie en Ethiek Derde Bijeenkomst: De 2e wetenschappelijke revolutie Dinsdag 19 september 2006 Freud (1917) Narcistische krenking Copernicus (1543) Darwin (1859/1871) Galileo Galileï (1564-1642)
Nadere informatieToelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 5
Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 5 Deel 1, Hoofdstuk 4 en 6 De volmaakte natuur en het niet bestaan van toeval Rikus Koops 24 juni 2012 Versie 1.0 Hoewel het vierde hoofdstuk op
Nadere informatie6.8. Opstel door een scholier 3364 woorden 19 januari keer beoordeeld. Filosofie. Determinisme of Vrije Wil? Door: Rogier v. A.
Opstel door een scholier 3364 woorden 19 januari 2011 6.8 31 keer beoordeeld Vak Filosofie Determinisme of Vrije Wil? Door: Rogier v. A. Inleiding: Dit stuk gaat over de eeuwig lijkende discussie of de
Nadere informatieRene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain
Rene Descartes René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben. Een uitspraak van René Descartes. Een belangrijk wiskundige en filosoof in de geschiedenis. Volgens
Nadere informatieMaterie en geest. Grenzen aan het fysische wereldbeeld. Gerard Nienhuis. Universiteit Leiden. Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018
Materie en geest Grenzen aan het fysische wereldbeeld Gerard Nienhuis Universiteit Leiden Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018 Natuurwetenschap: Natuurwetenschap is basis van wereldbeeld geworden.
Nadere informatieSamenvatting en structuur Ethica
SPINOZA NOTITIE Nummer 2 Samenvatting en structuur Ethica De structuur, een korte en een lange samenvatting van de Ethica Rikus Koops 27 november 2012 Versie: 1.0 STEEKWOORDEN: Ethica, structuur, samenvatting
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots
Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots 1 maximumscore 3 een uitleg van de identiteitstheorie: gedachten en ervaringen zijn identiek aan hersentoestanden 1 twee andere redenen waarom de identiteitstheorie
Nadere informatieToelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 2
Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 2 Deel 1, Hoofdstuk 2 - Wat God is. Rikus Koops 8 juni 2012 Versie 1.1 Inmiddels hebben we van Spinoza begrepen dat God bestaat, dat heeft hij ons
Nadere informatieEthiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte.
Samenvatting door A. 2079 woorden 29 juni 2014 6,4 2 keer beoordeeld Vak Anders H1 Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte. Moraal
Nadere informatieOefening baart ethiek Neurobiologie, boeddhisme en ethiek
Oefening baart ethiek Neurobiologie, boeddhisme en ethiek Wat heb je nodig om ethisch te handelen? De geschiedenis van de Westerse filosofie kent op deze vraag vele antwoorden: morele principes, voorbeeldige
Nadere informatie11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets
11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen
Nadere informatieSpinoza notitie Nummer 7. Spinoza over ideeën. De menselijke geest en zijn kennis. Rikus Koops
Spinoza notitie Nummer 7 De menselijke geest en zijn kennis Rikus Koops 13 juli 2016 Versie 1.0 Steekwoorden Spinoza, Ethica, deel 2, kennis, ideeën, menselijke geest, ware kennis Samenvatting Een kernpunt
Nadere informatieToelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 4
Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 4 Deel 1, Hoofdstuk 3 Dat de Natuur de oorzaak is. Rikus Koops 15 juni 2012 Versie 1.0 In de vorige toelichting heb ik de organisatie van de Natuur
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 2. Over God en de Natuur
Spinoza s Visie Dag 2 Over God en de Natuur Opzet cursus Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Over God Over de mens Over het geluk Inleiding Hoe zit de wereld in elkaar? Hoe verhoudt de mens zich tot de wereld? Waarin
Nadere informatieSessie 1 De eudaimonistische ethiek van Aristoteles
Sessie 1 De eudaimonistische ethiek van Aristoteles Wat vertelde Aristoteles lang geleden in Athene in zijn colleges aan het Lyceum over ethiek? Wat beschouwde hij als het doel van handelen? Wat verstond
Nadere informatiePijn Inleiding tot de filosofische benadering http://www.phil.uu.nl/~rob/
Pijn Inleiding tot de filosofische benadering http://www.phil.uu.nl/~rob/ Rob van Gerwen Subfaculteit Filosofie Universiteit Utrecht www.phil.uu.nl/~rob/2007/guest.shtml Periode 4, 2007 C1 Pijn en het
Nadere informatieCorrectievoorschrift. Voorbeeld van een goed antwoord: Nagel volgt Kant door op te merken dat het vreemd en onwenselijk is
Toets Vrije Wil en 2 Correctievoorschrift Correctievoorschrift Maximumscore 3 Een correcte uitleg van Kants analyse van morele verantwoordelijkheid Een correcte uitleg van waarom we het bestaan van de
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Opgave 1 Een sceptische schnauzer en een sceptische arts
Opgave 1 Een sceptische schnauzer en een sceptische arts 1 maximumscore 3 een uitleg dat de schnauzer vragen stelt die blijk geven van metafysisch scepticisme: hij vraagt zich af of er wel een buitenwereld
Nadere informatieLeren Filosoferen. Tweede avond
Leren Filosoferen Tweede avond Website Alle presentaties zijn te vinden op mijn website: www.wijsgeer.nl Daar vind je ook mededelingen over de cursussen. Hou het in de gaten! Vragen n.a.v. vorige keer
Nadere informatiefilosofie vwo 2016-II
Opgave 2 Theoriegeladenheid van de waarneming 5 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg met de afbeelding van het eend-konijn van: Kuhns Aristoteles-ervaring: plotselinge perspectiefverandering
Nadere informatieI want to be free! Een historisch filosofische bespreking van het begrip vrijheid
I want to be free! Een historisch filosofische bespreking van het begrip vrijheid René Berends Versie 1, juli 2008 Inleiding Iedereen kan met Freddy Mercury meezingen als het lied I want to be free! weer
Nadere informatieOpeningstoespraak Debat Godsargument VU Faculteit der Wijsbegeerte 11 April 2012. Emanuel Rutten
1 Openingstoespraak Debat Godsargument VU Faculteit der Wijsbegeerte 11 April 2012 Emanuel Rutten Goedemiddag. Laat ik beginnen met studievereniging Icarus en mijn promotor Rene van Woudenberg te bedanken
Nadere informatieEindexamen vwo filosofie 2013-I
Opgave 1 Het tastende brein 1 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg van de drie definities van vrije wil aan de hand van tekst 1: een uitleg van vrije wil als voorwaarde voor verantwoordelijkheid
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis?
Spinoza s Visie Dag 1 Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Opzet cursus Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Over God Over de mens Over het geluk Inleiding Hoe zit de wereld in elkaar? Hoe verhoudt de mens zich tot
Nadere informatienaar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014
Opgave 2 Spiritueel scepticisme tekst 6 Jed McKenna is de schrijver van verschillende boeken over spiritualiteit. In zijn boeken speelt hij de hoofdrol als leraar van een leefgemeenschap. McKenna is spiritueel
Nadere informatieLucia Lermond: De vorm van de mens; de essentie van de mens in de Ethica van Spinoza 1
Samenvatting Lucia Lermond: De vorm van de mens; de essentie van de mens in de Ethica van Spinoza 1 Voorwoord Lucia Lermond zet uiteen dat haar studie van de Ethica zich beperkt tot de Ethica als zodanig.
Nadere informatieHet Beeld van Onszelf
Het Beeld van Onszelf Onze natuurlijke staat van zijn is bewust-zijn, een bewustzijn dat niet van iets is, maar een allesomvattende staat van zuiver ervaren. Binnen dit bewustzijn is onze geest evenwichtig,
Nadere informatiefilosofie vwo 2015-II
Opgave 1 Over vrijheid en christelijk geloof 1 maximumscore 2 Een uitleg in welk opzicht Mill vindt dat het calvinistische idee van gehoorzaamheid niet overeenstemt met het christelijk geloof: als de mens
Nadere informatieNIETZSCHE ALS OPVOEDER. waar leef je voor???
NIETZSCHE ALS OPVOEDER waar leef je voor??? FILOSOFEREN IN DRENTHE www.keijfilosofie.nl Grote schoonmaak in de bovenkamer VADER EN MOEDER Elisabeth: een antisemitische gans "Het leven is in essentie,
Nadere informatieEindexamen havo filosofie 2013-I
Opgave 2 Emoties bij mens en dier 10 maximumscore 3 een weergave van de visie van Seneca op woede bij dieren: dieren hebben geen rede en daarom geen emoties 1 een weergave van de visie van Seneca op woede
Nadere informatieOpgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid
Opgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid tekst 4 Studeer, slaap, maak muziek, stress niet, maak vrienden, geniet aanzien, drink niet, zweet, speel en kies je ouders met zorg. Dit zijn volgens de Nederlandse
Nadere informatieToelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 1
Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 1 Deel 1, Hoofdstuk 1 - Dat er iets buiten ons bestaat. Rikus Koops 8 juni 2012 Versie 1.1 In de inleidende toelichting nummer 0 heb ik gesproken
Nadere informatieGeluk & wijsheid. Zevende avond
Geluk & wijsheid Zevende avond Schoonheid Wat heet mooi? Het belang van het overbodige De postmoderne waarheid De filosoof en de waarheid Goochelen Wat heet mooi? Kun je precies beschrijven wat je raakt?
Nadere informatieSamenvatting Filosofie Hoofdstuk 3, Wat is kennis?
Samenvatting Filosofie Hoofdstuk 3, Wat is kennis? Samenvatting door een scholier 2877 woorden 26 mei 2006 8 42 keer beoordeeld Vak Methode Filosofie ViaDELTA Paragraaf 1: soorten kennis Ervaringskennis
Nadere informatieWijsgerige Antropologie
Wijsgerige Antropologie Er was een grote overlap tussen filosofie en theologie in de middeleeuwen. Wat de mens scheidt van een dier is het verstandelijke vermogen, het vermogen tot taalgebruik en het besef
Nadere informatieLeren Filosoferen. Zevende avond
Leren Filosoferen Zevende avond Vrije wil? Swaab, Lamme, Dijksterhuis: Wij zijn ons brein Verhalen over bewustzijn en vrije wil onwetenschappelijk Convergentie: gedragsstudies en neurowetenschappen Gedrag
Nadere informatieLevenskunst en ethiek 13 Bouwstenen voor iedereen 14 Zestien filosofen 14 De hoofdstukken 15
Inleiding 13 Levenskunst en ethiek 13 Bouwstenen voor iedereen 14 Zestien filosofen 14 De hoofdstukken 15 1 Plato: rechtvaardigheid als harmonie 19 Wat is rechtvaardigheid? 20 De rechtvaardige staat 25
Nadere informatieEindexamen vwo filosofie 2013-I
Opgave 2 Zelfverwerkelijking in een zinloze wereld 8 maximumscore 3 Sartres omschrijving van het essentialisme: de opvatting dat de mens een kern en daarmee een vooraf gegeven bedoeling heeft 1 met verwijzing
Nadere informatieSamenvatting Filosofie Wijsgerige antropologie
Samenvatting Filosofie Wijsgerige antropologie Samenvatting door Cristel 1201 woorden 26 juni 2016 3,5 3 keer beoordeeld Vak Methode Filosofie Cogito Wijsgerige antropologie 1 Verschillen tussen mens en
Nadere informatieEthische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid
Nadere informatieHet vermijden van medelijden. i
Het vermijden van medelijden. i Carien de Jonge Compassie. Het is een thema dat eigenlijk altijd relevant en actueel is. Hoe verhoudt zich dat nou precies tot medelijden, mededogen en naastenliefde? Toen
Nadere informatieWat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)
Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan
Nadere informatieHet bewijs van het bestaan van God
Spinoza notitie Nummer 8 Een analyse van Ethica deel 1 stelling 1 tot en met 11 Rikus Koops 6 december 2016 Versie 1.0 Steekwoorden Spinoza, bewijs van God, Korte Verhandeling Samenvatting In deze notitie
Nadere informatieFILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS
FILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS onderwijs trainingen gesprekken EMMANUEL LEVINAS filosofische en maatschappelijk-historische context Emmanuel Levinas - leven - werk leren luisteren naar
Nadere informatie(NEALE) Maar ik heb zoveel mensen pijn gedaan, in de steek gelaten...
3-15 Er is niets mis mee om te doen waar je zin in hebt... (NEALE) Maar ik heb zoveel mensen pijn gedaan, in de steek gelaten... De vraag is alleen waar je het meeste zin in hebt. Het lijkt er nu op dat
Nadere informatiefilosofie Het IK en de vrije wil zin en onzin
filosofie Het IK en de vrije wil zin en onzin Het bewustzijn Fasen van het bewustzijn Fysieke sector Mentale sector Verbeeldingen sector Zintuiglijke waarnemingen en impulsen. De ervaren werkelijkheid
Nadere informatieOpgave 1 Vrije wil op de weg
Opgave 1 Vrije wil op de weg 1 maximumscore 4 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een weergave van twee citaten waarin twee redenen voor strafvervolging herkenbaar zijn (per juist citaat 1 scorepunt
Nadere informatieOpgave 1: Vrije wil als zelfverwerkelijking
* PTA code: ED/st/05 * Docent: MLR * Toetsduur: 100 minuten. * Deze toets bestaat uit 11 vragen. Het totaal aantal punten dat je kunt behalen is: 32. * Kijk voor je begint telkens eerst de vraag kort door,
Nadere informatieOpgave 3 De gewapende overval
Opgave 3 De gewapende overval 12 maximumscore 2 een argumentatie dat het idee van vrije wil als bovennatuurlijke kracht in het kader van vrije wil als bewuste aansturing voor veel mensen aantrekkelijk
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76
INHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76 Vergeten... 7 Filosofie... 9 Een goed begin... 11 Hoofdbreker... 13 Zintuigen... 15 De hersenen... 17 Zien... 19 Geloof... 21 Empirie... 23 Ervaring...
Nadere informatieOpgave 1 Hebben kinderen een vrije wil?
Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil? 1 maximumscore 2 een uitleg waarom Augustinus onder andere naar aanleiding van deze gebeurtenis het begrip wil kan introduceren: inzicht in het goede is niet genoeg
Nadere informatieEssay. Norbert Vogel* Morele feiten bestaan niet
Essay Norbert Vogel* Morele feiten bestaan niet Ethici onderscheiden zich van gewone mensen doordat zij niet schijnen te weten wat morele oordelen zijn. Met behulp van elkaar vaak uitsluitende ismen trachten
Nadere informatieGeluk & wijsheid. Zesde avond
Geluk & wijsheid Zesde avond Het man-vrouw probleem Geen twee mensen zijn gelijk Toch hebben we veel gemeenschappelijk Biologische overeenkomsten wijzen niet op psychologische overeenkomsten In hoeverre
Nadere informatieWaarom eliminativisme mij meer aanspreekt dan epifenomenalisme of funktionalisme
Waarom eliminativisme mij meer aanspreekt dan epifenomenalisme of funktionalisme Ulrich Grün 1 Inleiding De mens ervaart, door introspektie, het bestaan van iets wat je geest kunt noemen. De vraag nu is,
Nadere informatieInhoud. Deel een: Een radicale heling 1 Het verhaal van Jill 17
Fragment uit Colin Tipping Radicaal Vergeven (opmaak is anders dan in het boek zelf) Inhoud Voorwoord bij de Nederlandse uitgave 7 Woord vooraf 9 Inleiding 11 Deel een: Een radicale heling 1 Het verhaal
Nadere informatieDe Heer Jezus Christus - Zijn Persoon
De Heer Jezus Christus - Zijn Persoon 1.1 Wie is Christus? Deze vraag (Matth. 16:15) is de belangrijkste die je ooit onder ogen zult krijgen. Het Evangelie naar Johannes werd geschreven opdat u gelooft
Nadere informatiePijler II: Geloof in God
Pijler II: Geloof in God Algemeen Jezus zegt, dat we geloof in God moeten hebben (Marc.11:22) en dat wie Hem kent ook de Vader kent (Joh.14:9). Als we dus spreken over geloof in God zullen we altijd bij
Nadere informatieFilosofie. Op het VWO. Filosofie juist op Lyceum Oudehoven!
Filosofie Op het VWO Wat is Filosofie? Wetenschappen beantwoorden vragen: Over een eigen onderwerp (object van studie) Op een eigen manier (methode van bestuderen) Filosofie beantwoordt vragen die niet
Nadere informatieHoofdstuk 2. Kennis en geloof
Hoofdstuk 2 Kennis en geloof Kennis of dogma Is religieus geloof een vorm van kennis? Is het mogelijk een rationeel bewijs van het bestaan van God te geven? Is religieus taalgebruik betekenisvol? Vormen
Nadere informatieCorrectievoorschrift VWO 2013
Correctievoorschrift VWO 2013 tijdvak 2 filosofie Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen
Nadere informatieSprekende Spreuken. Levenslessen uit het boek Spreuken. Kris Tavernier. Het kennen van de Hoogheilige
Kris Tavernier Sprekende Spreuken Levenslessen uit het boek Spreuken - Het boek Spreuken leert ons heel wat over het gedrag van gelovigen, en hoe dit kan zijn in allerlei omstandigheden van dit leven.
Nadere informatieWaarom bestaat God? Emanuel Rutten
1 Waarom bestaat God? Emanuel Rutten In een dansclub in Amsterdam zag ik ooit iemand die zich op de dansvloer ineens omdraaide en tegen een vrouw waarmee hij aan het begin van de avond kort gesproken had,
Nadere informatieSpinoza over vrijheid
Spinoza over vrijheid Jeroen Bartels Lezing gehouden op 23 november 2008 in Paradiso, Amsterdam, ter gelegenheid van de Spinozadag 2008, georganiseerd door de Amsterdamse Spinoza Kring, Paradiso en Amsterdam
Nadere informatieOpgave 2 Politiek en emoties
Opgave 2 Politiek en emoties 6 maximumscore 2 een weergave van Spinoza s opvatting over blijdschap aan de hand van wat Spinoza onder een hartstocht verstaat: een overgang naar een grotere volmaaktheid
Nadere informatiePropositie: inhoud van een uitspraak (In welke taal dan ook, de inhoud blijft hetzelfde).
Boekverslag door L. 1713 woorden 22 januari 2014 6.2 35 keer beoordeeld Vak Methode Filosofie Cogito Scepticisme: geen enkele bron van kennis is betrouwbaar Empirisme: bron van kennis zijn onze zintuigen
Nadere informatieEindexamen Filosofie havo I
Opgave 2 Denken en bewustzijn 8 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een omschrijving van het begrip bewustzijn 2 argumentatie aan de hand van deze omschrijving of aan Genghis bewustzijn kan
Nadere informatiePersoonlijkheids-ontwikkeling door Zelfwaarneming
Persoonlijkheids-ontwikkeling door Zelfwaarneming Een beknopte uiteenzetting van de essentie van alle stromingen van wijsheid Drs. Frans Langenkamp, www.selfrealisation.net De uiterlijke wereld van de
Nadere informatie1 Rekenen in eindige precisie
Rekenen in eindige precisie Een computer rekent per definitie met een eindige deelverzameling van getallen. In dit hoofdstuk bekijken we hoe dit binnen een computer is ingericht, en wat daarvan de gevolgen
Nadere informatieEindexamen vwo filosofie II
Opgave 1 Johnny Cash 1 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een argumentatie aan de hand van de inleiding dat het moeilijk is vast te stellen of Johnny Cash uit vrije wil aan drugs is begonnen met behulp
Nadere informatieLeren Filosoferen. Zesde avond
Leren Filosoferen Zesde avond Het gedachte-experiment Bekende gedachte-experimenten: De grot van Plato De veil of ignorance van John Rawls Achilles en de schildpad van Zeno Jan Bransen: Betono Denkende
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatieDe samenhang van de kosmische omstandigheden, de aardse omstandigheden en de dierenwereld met de mens
INHOUD AAN DE LEZER 11 I De samenhang van de kosmische omstandigheden, de aardse omstandigheden en de dierenwereld met de mens EERSTE VOORDRACHT Dornach, vrijdag 19 oktober 1923 15 De mens als mikrokosmos.
Nadere informatieVerschenen in Radix, Tijdschrift over geloof en wetenschap, Jaargang 38, #4, 2012
Verschenen in Radix, Tijdschrift over geloof en wetenschap, Jaargang 38, #4, 2012 Repliek op Gijsbers Emanuel Rutten Trefwoorden Metafysica, Theïsme, Eerste Oorzaak, Kenbaarheid, Mogelijke werelden Victor
Nadere informatieEindexamen filosofie havo I
Beoordelingsmodel Opgave 1 De graaf van Monte-Cristo 1 maximumscore 3 een uitleg van welke primaire hartstocht haat kan worden afgeleid: de droefheid 1 de opvatting van Spinoza over haat: de wil tot verwijderen
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots
Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots 1 maximumscore 3 een uitleg van de identiteitstheorie: gedachten en ervaringen zijn identiek aan hersentoestanden 1 twee andere redenen waarom de identiteitstheorie
Nadere informatieHeruitgave Eerste druk januari Godfried Kruijtzer. Uitgegeven door Delft Academic Press
Wat ons ontglipt Van dezelfde schrijver, bij dezelfde uitgever: Taal en Tal bij Spinoza ISBN: 97890-4072-4091 Ruimte en Getal ISBN: 97890-6562-2358 Een rechte staaf wordt gebogen ISBN: 97890-7130-1667
Nadere informatieWijsgerige antropologie:
Wijsgerige antropologie: 1. De mens is een dier dat kan denken Een mens is tegelijkertijd het subject en het object van het onderzoek in de wijsgerige antropologie, zowel onderzoeker als datgene wat onderzocht
Nadere informatieGeloven is verstandelijk
Geloven is verstandelijk [لونلدية - dutch [nederlands - revisie: Yassien Abo Abdillah bron: www.expliciet.nl 2014-1435 ب«الا يمان لا يتناقض مع العقل الل اهلونلدية «مراجعة: ياس أبو عبد االله مصدر: www.expliciet.nl
Nadere informatieOpgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid
Opgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid 6 maximumscore 3 een argumentatie dat de opvatting van Kahn niet tot het dualistisch epifenomenalisme kan behoren, omdat daarin bewuste gedachten geen invloed
Nadere informatie